| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЯВАКЬАН сущ.; -ди, -да; -ар, ~ри. ~ра кар алакь тийир, дикъетсуз инсан. Адан патав чIарар дишегьлидин чIарар хьиз къуьнерлай агъуз куьрсарнавай, вичелни керекулдин тум хьтин цIару, дар шалвар алай жегьил са явакьан атана. М. Ш. Кьве себеб. Сада-садаз гьуьрметзавай, куьмекзавай, векъи гаф ишлемиш тийизвай, рикIивай зегьмет чIугун, масадалай аслу тахьун инсандин кьилин винизвал яз гьисабзавай хизандай темпелар, явакьанар, надинжар акъатдач эхир. ЛГ, 2004, 28.II. Ахьтин руководителар жедц хьи, абурухъ галаз кIвалахиз темпелриз, явакьанриз гзаф четин, акси яз, карчийриз, намуслудаказ кIвалахдайбуруз регьат ва хуш жеда. «Самур» журн., 2002, №5. Синонимар: ялкъаван, пев. ЯВАКЬАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера явакьан тир гьал, кар алакь тийир, дикъетсуз гьал. Инсанри яванвал негьда, явакьанвилел хъуьреда. Р. ЯВАКЬАНВИЛЕЛДИ||ЯВАКЬАНВИЛИВДИ нар. явакьанвал хас яз. Явакьанвилелди къар гарув гузвай кьилиз сер янавай рехи касдин тIвар гьа вичиз кутугайди тир. "Самур" газ., 2004, 24.I. Синонимар: явакьандаказ, явакьандиз. ЯВАКЬАНДАКАЗ нар. явакьандан лишанар кваз. Синонимар: явакьанвилелди, явакьандиз. ЯВАКЬАНДИЗ нар. явакьан яз. Синонимар: явакьанвилелди, явакьандаказ. ЯВАН фарс, прил. 1) къафун галачир. КIвалерин иесиди вичин шкьакьвиляй устIардиз гзаф вахтара бегьемсуз, яван туьн гуз хьана, С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 2) миянвал кумачир. Яван Чили инсан яванарда. Р. * яван хьун гл., вуж 1) фадлай къафун авачир гьалда хьун. Накьалай инихъ са къулай тIуьн тачагъна, дагъдин хуьре, вичин кесиб кIвале яван хьанвай фекьиди кьве къвала чIакьракьар ийидалди тIуьна. З. Э. КУТВ-диз фена. 2) миянавал кумачир гьалдиз атун. Яван хьанвай чили вичин менфят лап тIимиларда. Р. 3) куьч. фадлай итимдин дишегьлидихъ галаз, дишегьлидин итимдихъ галаз алакъаяр тахьун. ЯВАНАРУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; яванар авун, яванар тавун, яванар тахвун. яванар хъийимир яван тир гьалдиз гъун. ЯВАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) фадлай къафун жагъун тавур гьал. «Ирид магьледиз ни чикIидайвал сергни яна, кьве къвала чIакь ийидайвал са хинкIар тIуьна кIанда Жуван яванвал алудна кIанда. Ахпа ана жериди жедайвал я. З. Э. КУТВ-диз фена. 2) куьч. фадлай итимдин дишегьлидихъ галаз, дишегьлидин итимдихъ галаз алакъаяр тахьанвай гьал. Алудиз кIанз ви пашманвал. Ви яманвал, ви яванвал, Агакьариз зи дарман вал, Ийизва за ваз иманвал... Х. Х. Вуч хъжеда? ЯВАНДАКАЗ нар. кьафун галачиз. Явандаказни хьуй, жувандаказ хьуй! Р. Синоним: явандиз. ЯВАНДИЗ нар. яван яз. Низ гуда кьван! Пар жуванди, Кар жуванди хьайила. Алверчидин тIвар явандиз И сеферда хвейила. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синоним: явандаказ. ЯВАШ 1 туьрк, прил. гьерекатриз йигин тушир, зарб тушир. Крар - яваш, гафар - еке, Я вирт чидайд туш, я сирке. Вичин рикIиз кIанда шуьшке Гатаз, масмар, мих тийижиз. С. С. Яваш рахадайди, яваш къекъведайди, къари, бегьем итим туш, гъакIан пиле я. Гь. Къ. Четин бахт. Яваш лепейрин секин сесинини кул-кусрин пешерин куьлуь ванерини кваз зи рикIел абур хкизва. М. В. Вацран ягъун. * яваш хьун гл., вуж-вуч 1) гьерекат йигин тушир, зарб тушир гьалдиз атун. Вахтуни чIулаварнавай и къван акурла, Абасан еришар яваш хьана, гуя адаз вичин кIвачери тамун секинвал, сирлувал чIуриз кичIезва, гьакьван мукъаятдаказ, гьакьван астадаказ камар вегьез башламишна. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) векъивал тIимил хьун -Гьибур я? - хъел яваш жез башламишна адан. М. Ш. Нукьсанар. - Ви Кьасумхуьрел вуч мирг алай? - сакIани секин жезвачир эме... - Текьена гьикI амукьна? Эхир са тIвар гъида вунани чал, -къвез-кьвез яваш жезвай ам. М. Б. Шапка. 3) кьиникьихъ агалтун. Ам накь лап яваш хьанвай. КIелни элянай. Р. * яваш-яваш (яваш-явашдиз) нар. 1) йигинвал квачиз. СикIре вич кьейидай кьуна пехърен вилик ярх хьана. И кар акур пехъ яваш-явашдиз сикIрев агатна адаз кIуф ягъиз кIан хьана. Ф. СикIни ахмакь цIегь. Нажмудин яваш-яваш кIеверай акъатзавай. А. А. Нажмудин Самурский. Куьчедин шегьре рекьяй яваш-яваш балкIанрин кIвачерин ванер къвез башламишна. А. И. Самур. Рагъ акIизва - мичI гьахьзава Самурдиз, Яваш-яваш хкажзава гару ван. А. Ал. Рагъ акIизва. Хуьре яваш-яваш секинвал артух жезва. М. В. Гьарасатдин майдандал. Экономикадин ва обществодин рафтарвилер яваш-яваш вилик физвайтIани, халкьдин уьмуьрда хъсанвилихъ физвай шартIар авачир. Д. Джамалов. Лезги литература. Учебник. VIII кл. Синоним: аста-аста. ЯВАШ 2 ! межд. 'тади къачумир, яб це' манадин гаф. [Кукул-Дайи] - Я вах, я чан вах, садра сабур ая; яваш, яваш, мехъерар акъвазар авунар жеч гьа. Гила гьа мад руш тухудайбур къведа. Сабур ая, къалмакъал ийимир. И кар чна, меслятдалди туькIуьрна, куьтягь ийин. Гь. Гь. Адетдин къармахра. ЯВАШ 3 нар. масадаз ван тежедайвал. Бишибур чеб яваш рахада. Р. ЯВАШАРУН гч., каузат., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; явашар авун, явашар тавун, явашар тахвун, явашар хъийимир 1 } гьерекат яваш тир гьалдиз гъун. - Лап кIеви алакъа, - хъвер явашарнавайтIани, майиллувилин нур чинай акъат тавунвай отделдин зеведишди вичин вири акуналди адак кIубанвал кутазвай. Я. Я. Са фурун вакIар - Фида дагъдиз, нубат ятIа, чубанвал Ийида, кIус явашардач кIубанвал. М. Ж. Са суварин суфра! 2) сес хкаж тавун. - Къарагъмир... - меслятдивди ван явашарна Рамиза. Т. Д. Мехъер куьтягь тахьанмаз ЯВАШВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера яваш тир гьал. Амма гила адан гьерекатра акьван явашвал гьатнавай хьи, на лугьуди кьуьзекан къаш-къаматдай адан лайихлувилин гьисс, дурумлу сабурлувал, уьмуьрдин къуват гьамишалугъ яз квахьнавай: М. В. Гьарасатдин майдандал. ЯВАШДАКАЗ нар. тади квачиз. Гишин хьанвайвиляй. явашдаказ къарагъна, тамуз фена, мегъуьн тазар атIана гьана вичиз чIемерукар, хьелер расна. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Ахпа кIвализ атана явашдаказ. Атлуханан свас кIандай гада Али. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Явашдаказ гьерекатзавай къайи гар галукьайла, кьелечI бежгъеррик квай Риза, хьраз вегьей гьажибугъдадин твар хьиз, зурзадай, адак фул акатдай, чиниз вили ранг янавай ам сефилдиз гагь Саруханаз, гагь чилиз килигдай. А. Ф. Риза. Синонимар: аста-аста, явашдиз. ЯВАШДИЗ нар. 1) яваш гьерекатралди. Учительница, гъилер хкажна явашдиз и патахъ, а патахъ къекъуьриз, цла ва я маса шейина акьуникай игьтиятдалди, мукъаятдиз камар къачуз вилик фена. А. А. Умуд. Гьуьсейноваз вири и рахунар вичин кьилел гьалчзавай къванер хьиз тир, гьавиляй ам явашдиз къарагъна къецел экъечIна. А. А. Умуд. Куьчедай явашдиз гьалзава фургъун Кьуьд хьиз рехи къужади. А. Ал. Накьвар ва къара пулар. Абас са вуч ятIани акурди хьиз, мукъаятдаказ, лап явашдиз алай чкадилай къарагъна. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) сес хкаж тавуна, астаз. ЧIехи везир эхирдай рикIик кичI кваз атана, гъил агъузна, явашдиз Падишагьдиз лагьана: - Падишагь, вун хьурай сагъ... Ф. Къванцин гада. Ваз гьарайда, вун явашдиз рахада. Е. Э. Пис папаз. - ХупI четин хьаначни? - лагьана явашдиз усмиди. З. Р. Гьажи Давуд. Синонимар: аста-аста, явашдаказ. ЯВШАН туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къураматда хилер алаз экъечIдай назик тан авай туькьуьл хъач. Кьуру кала явшанар, Юлдаш тухур душманар. Билдир беневша, билдир, Гьарай, чан юлдаш! Гь. Гь. Адетдин къармахра. Къе чун Гуьлгерчай вацIун гьяркьуь дередай, ШаракIун тIвар алай къаратикенри, мерейри, инийри, явшанрини, туькьуьл кьалари кьунвай чуьл хьтин дуьзен кьуна физва. Къ. М. Рекьин риваятар, ЯВШАНУЛУХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра явшанар авай чка. Филер кала комсомолри АкIурзава къелемар, Явшанлухдал алукIзава Машмашрикай перемар. Къ. Р. Самур, къе ви дереда. ЯГЪ туьрк, сущ.; -ади, -ада; -яр, -ари, -ара техникада ишлемишдай икьи затI. Моторда вахтунда ягъ цун тавуртIа, ам фад чIур жеда. Р. * ягъ ягъун гл., ни вуч ягъ гуьцIун. Велосипеддин цепиниз ягъ ягъайла, адан чархар цавай фида. Р. ЯГЪАЛАР сущ., гзафв. кь.; -ри, -ра юг гатайла, адакай хкатдай самар. Чун Мамрашрин кIунтIал, иесидивай ихтияр къачуна, ратIран кьерехдал аламай алатай йисан ягъалрин таяда йиф акъудиз акъвазна. Къ. М. Экуь инсан. ЯГЪАЛМИШ: * ягъалмиш хьун гл., вуж чизвай, инанмиш тир кардин ва я кьабулай къарардин нетижа дуьзди тахьун. Бахтуни лагьана: «Инсандиз виридалайни лазим шей зун я». Акьулди лагьана: «Ваъ, вун ягъалмиш я. Инсандиз залай лазим шей авач». Ф. Гьайиф, хьана, зи стха, вун ягъалмиш... А. С. Вилик жерге. ЯГЪАЛМИШАРУН гл., каузат., ни-куь вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, мир; 1) гьакъикъатдин дуьзгуьнвиливай къакъудун. Пенжерда тунвай шуьшеди ам ягъалмишарзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. Эрекьди филни ягъалмишарда. Мирим анихъ амукьрай. М. Б. «Жигули». - Я дуст, вуна сес Кучумаз ганайни? Ганай. Гила гьадавай къачу жуваз газдин... зажигалка. Де вуна яб це кван, я стха, зун ягъалмишармир. Н. Шихнабиев. Хъсан хабарар. 2) кьил акъудиз тежервал авун. Пенжерда тунвай шуьшеди ам ягъалмишарзава. ЭкъечIиз кIанз гьар сеферда лув гайила, ам зарбдиз хтана шуьшеда акьазва, ам виняй агъуз пенжердин чилел аватзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. Зун Шагьдин са гъил хьиз, са кIвач хьиз, бедендин са маса пай хьиз тир. Гьиниз адаз кIан хьайитIа, гъаниз сухзавай, гьинал кIан хьайитIа, гьанал алтадзавай. Гьа ида зун ягъалмишарна, чан гъвечIи стха. Гзаф мукьва хьун хаталу тирди чир хьанач заз. А. Исм. Эхиримжи къув. Синоним: кьил кьилелай алудун. ЯГЪАЛМИШВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера ягъалмиш тир, гъалатI тир гьал. Амма, лугьун лазим я хьи, фарс ( яни иранрин) чIалал гъалтайла, и малуматар ери-бине авачир, субут ийиз тежербур я, ва, чи фикирдалди, ягъалмишвилин нетижада арадиз атайбур я. М. М. Гь. (СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар). - Гьакъикъат регьят рекьералди кьабулун, ам гужуналди лацу ийиз кIан хьун ягъалмишвал, жуван къуватсузвал я. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Бязибуру чпивай наркотикар, кIан хьайитIа, регьятдиз гадариз жеда лугьуз фикирзава. Им еке ягъалмишвал я. А. Гьамидов. Зарафат туш, тIегъуьн я || ЛГ, 2004, 8. VII. * ягъалмишвал авун гл., ни гъалатIвал авун. Мад ихьтин ягъалмишвал за садрани хъийидач, - лагьана абур хъифиз эгечIна. М. В. Гьарасатдин майдандал. ЯГЪВ сущ.; -а, -а; -ар, -ари, -ара хур квай чил, ник. Гуьлселем къаридивай хабар кьурбуруз маса жаваб гьатна: бес Риза ягъухъ фейиди, гьана Красная Армиядихъ агалтна, гьабурухь галаз феналда. А. Ф. Риза. КуькIуьрнавай арбе цуьквер, алванар, Ясти этег, ягъв мубарак хьурай квез! А. С. Пакам хийир, пакам хийир... - Заз чидайвал, - гаф атIана лежберди, -, Дишегьли - им къуьл я цанвай ягъварал... А. С. Дишегьли. ЯГЪИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) хаталу, акси кас. Кана хьи чун а ягъийри, КIваляй экъечI тежез къецел; Ф. Шарвилидкай риваят. 2) куьч. рахунра гьайвандиз ийидай экъуьгъунин гаф. Кьве хеб квахьнава, вири дагълар капалай авуна, амма ягъияр гел амачиз квахьнава, чидач вучдатIани. З. Гь. Лезгийрин риваят. ЯГъИ прил. мурдар хесетар квай. - Эхь, я чан хва, -адан паталай жаваб гана МутIалима. - Тамам са йисалай гзаф алатзава. Чун килигда, амайбуруз приказар кхьидайла, куьнни рикIелай алуддач лугьуз, уду-будуяр акъудзава, А совхоздин директор тир ягъи къара ЖаватIахъ галаз вун раханайтIа пис жедачир. Я. Я. Са фурун вакIар. ЯГЪИ3 прил. таниш тушир. Ягъи мал нехирдани къерехда жеда. Р. ЯГЪИЗ 1 ягъун глаголдин мурадвилин форма. Кил. ЯГЪУН. ЯГЪИЗ 2 нар. ягъи тир гьалда. Жув хътинбурун арада садрани ягъиз кьун хъсан туш. Р. ЯГЪЛАВ [ЯГЪЛАВАН нугъ.] туьрк. сущ,; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гъиле кьадай яргъи тум галай, недай затI виче туна цIал чрадай, гьазурдай чугундин ва я цурун къаб. Ханумди, ашдал эличун патал ягълавда гъери цIурурзавай вахтунда цурай кали гьарайна. Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. ТIям аку, -лагьана Эслиди ягълаванда авай вакIан як къалурна. З. Э. Муькъвел гелер. ЯГЪЛАМИШУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; ягъламиш авун, ягъламиш тавун, ягъламиш тахвун, ягъламиш хъийимир ягь гуьцIун, ягъ алтадун. Билетрин къиметрикай рахайтIа, лагьана кIанда хьи, абур сифтени-сифте кудай ва ягъламишдай шейэрин къиметрилай аслу я. ЛГ, 2004, 26. VII. Республикадин шегьерринни районрин администрацийрин кьилериз ярариз акси дарманар къачун патал алава такьатар чара. авун... ва кудай ва ягъламишдай материалар чара авун, ва школаяр холодильный тадаракралди таъминарун патал серенжемар кьабулун меслятнава. ЛГ, 2004, 26. VII. ЯГЪЛУ 1 туьрк. прил; чIем квай, хъуцIур квай. Чпи неда ягълу ашар, Заз фуни гуч яван, диде! Х. Т. Диде. Са чакъалдиз, гьикI хьанатIани, ягълу кIек ашкар гьатна. Къ. М. Душмандин тум. Кьел гзаф квай, туьнт ва ягълу хуьрек тIуьна ксайла, винел къалин затIар алаз гьекь хьайила ва я мекьи хьайила, гзаф ахварар аквада. И. В. Тедбир. ЯГЪЛУ 2 туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра хуьрекдихъ дад ва ам рикI кьадай гьалдиз гъидай затI. Сефербегаз абуру «туьлек авур кац», ада вичин чуруяр, спелар мукIратI далди кьуниз, кьилни твана какадин хъире хьиз авуниз ва вичин яцIу ягълуди кьунавай кIурт гадаруниз килигна лугьузавайди тир. А. Ф. Газет. Садбурун спелрал гьакI ягълу ала. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Синонимар: чIем, гъери. * ягълу-яван сущ. недай затI, къафун. КIарасар гъиз яцар герек яни? Твах! Фидай чка авани? Алад! Аванс техил, ягълу-яван кIандани? Буюр!... З. Э. Рамзият. ЯГЪЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера са затIуник квай ягълудин дережа. НекIедин ягълувилин кьадарни абизателна кхьена кIанда, ваз муьтIуьгъ са нехирбандин ва я са чубандин тIварни яхъ, за адан шикилни газетдиз акъудда. Р. Гь. Зи ирид стха. ЗатIунин ягълувал чирдалди, ягълу затI тIуьртIа хъсан я: Р. ЯГЪЛУX || ЯЙЛУХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра гъил, нер михьун патал парчадикай раснавай кIус. Дере, мад гьваш Гъират келегъа, ягълух... Е. Э. Къавумдиз. Жибиндавай яру яйлух На нихъ галаз дегишарна? Ф. Вичин яйлухдикай хкудна, ада сикIрен вилик як аламай са кIараб вегьена. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Къариди гъиле са ягълух кьуна начагъдал тIветIер тазвачир. А. Ф. Бубадин' веси. Гадайри яйлухар кьуна гъилера, Ашар нен тийиз, какаяр кIватIалдай. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар.... са аскерди, шимер къуншиди вичин гъиле вугайла, жибиндай вичин иски ягълух акъудна, шимер гьадак кутуна... А. А. Лезгияр. ☼ 1960 - йисарин сифте кьилералди ягълух ( кил.: М. М. Г. ЛЧЮС, 1955; Б. Т., М. Г. ЛРС, 1966), анлай гуьгъуьниз яйлух {кил.: М. Г. Г., Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС, 1964-2001 кхьин дуьз яз гьисабзава. Кхьинра кьве жуьрени гьалтзава. Чи фикирдай, дегишвал тунихъъ са чарасузвални авачир. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 |
| |||||||
|
