| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЯРГЪАЙ нар. яргъал тир чкадай. За ваз ийида яргъай пара минет: хабар це заз авай гьал. А. Гь. Хабар це. ЯРГЪАЛ прил. яргъа авай. Ингье, мад зун физва яргъал сефердиз: Секиндиз заз темен гана дидеди... А. С. Ингье, мад зун. * яргъал мирес, сущ. чIехи бубайралди мукьва кас. Гъафил я вун, яргъал мирес, Чара тежез хали, кIерец. Гъиле кьуна патахъ кIекIец, Кьурудни ицIид тийижиз. С. С. Лавгъа шаирдиз. Гьа и йикъара чи кIвализ яргъал миресдин гададин свас Гуьлженнет хтана. А. М. Киф атIайди. ЯРГЪАЛ нар. са нивай, квевай ятIани къакъатнавай, мукьва тушир чкадал. Хьайила яргъал, Зи дерди-гьал За нив, гуьзел, Шин гила? Е. Э. Гуьзел Тамум.... -Ша, ша, къунши! - Керимазни гада яргъал аламаз акуна, - Тадиз жуван дергесни Селим бубадив... Б. Гь. Заз эвера. * яргъал фин гл. гзаф вахтар алатун, геждалди хьун. Гьикьван яргъал фейитIани, Чанда дердер амаз кIан я. Е. Э. Акваз кIан я. ЯтIани, и крар яргъал фенач, кьве йисалай ам мад вичин дестеярни галаз Ирандин шагьдин патаз катна. З. Р. Гьажи Дауд. ТIуьнар-хъунар гьамшиа хьиз яргъал фенач. З. Р. Гьажи Давуд. рикIи лугьузва: «ИкI яргъал фич, Сабурлувал хьуьн - Чунни икI рекьич». М. Ж, Чунни икI рекьич. * яргъал вегьин (чIугун) гл., ни вуч са месэла гьялун геждал вегьин. Сартров яргъал тевгьена вичи кIелай институтдин аспирантурадик экечIна. ЛГ, 2003, 11. ХII. Ахпа Асана яргъал чIугун тавуна вичин суал гана. З. Э. Муькъвел гелер. ЯРГЪАЛАЙ нар. нивай, квевай ятIани къакъатнавай чкадилай. Вил ваз ягъиз чеб кагьатда яргъалай... Е. Э. Стхаяр. Руш жагъайда яргъалайни агуддач... Е. Э. Гачал, гьей! ЯРГЪАЛДИ нар. гзаф вахтунда. Яргъалди шехьай балани диде сакIани чеб-чпивай тух жезвачир. А. И. Самур. Халкьди яргъалди капар яна. Гь. Къ. Четин бахт. И магьрумвал чи тIазвай рикIери, яргъалди гьиссин. « Самур» журн.,.№123.... бубани диде яргъалди - варцаралди, йисаралди - хуьре тек тадай. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: геждалди. ЯРГЪАН туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ксанвайдаз мекьи тахьун патал винел вегьедай памбаг ва йис къене аваз парчадикай цванвай махсус затI.... муькуь гъили инхъай-анхъай яргъан агудна. А. Ф. Бубадин веси. Агъадихъай, вацI авахьзавай чухурдин кьилел алай цавук са бубат экв акатнамазди ахварикай кватай ам, гилани и къвал, а къвал элкъуьриз яргъандик кума. М. В. Гьарасатдин майдандал. * яргъандиз килигна (килигайвал] кIвач яргъи авун гл., ни жуван мумкинвилериз килигна дуланмиш хьун. Гъуьл шеври хьанвай папа вичин яргъандиз килигна кIвач яргъи авуна. З. Э. Рамзият. Дагъдин кIане авай Ахцегърин жемятри, гъарда вичин яргъандиз килигайвал кIвач яргъи ийиз, кьуьд кечирмишзавай. З. Э. Рагьимат. ЯРГЪЕБА нар. яргъи патахъди. - Буюр, буюр, ша инал ацукь акван садра, дуьньяда вуч хабарар аватIа, чаз чира, - лагъана ам вичин чкадал хъфена ва Играмудиназни яргъеба эцигнавай гъвечIи столдихъ саки игисна эцигнавай хъуьтуьл кресло къалурна. Я. Я. Са фурун вакIар. ЯРГЪЕШ в.. сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра яргъи кас. Вирида нез-хъвазва, шадвилерзава, кьуьлерзава, амма Исмаилан рикI чкадал алач. Адан хиялдиз лап пис ниятарни къвезва, гагь паб рахкурун, гагь яргъеш гатун, гагь... Гь. Къ. Къацу цуьквер. ЯРГЪИ прил. 1) са квез ятIани хас кьадардилай яргъивал авай. Кьилихъ галай яргъи сачах, пекдин шал.... Е. Э. Заз булахдал яр акуна. И кьил, а кьил авачир, яргъи, гьяркьуь вили Гъуьл..., ина эцигнавай яргъи казармаяр,... Гъуьлуьн яха тирвал экIяй хьанавай яргъи, гьяркьуь чилер... сифте сефер яз абуруз акуна. А. Ф. Бубадин веси. Гьикьван четин тиртIани, душмандиз ажуз къалур тавуна. кьил тик кьуна, Къазимегъамед Кьасумхуьруьн юкъвай авай яргъи куьчедай винелди физвай. А. И. Самур. Адан хур ахъа тир, туьтуьна хъпи кагьрабаяр авай. Хуруда яргъи киферин кIвенкIвер галтад жезвай. А. А. Умуд. Балугъар яргъи тIваларал акъалжиз башламишнавай Агъарзадиз куьмек гун патал, адан патав рекье гьатна: . А. Исм. Алукьдай ахвар. ЧIулава чун -гьасятда кIвализ хутахнай. Куьгъне гурарай виниз, яргъи дегьлиздин кьилевай кIвализ. М. Б. Спелар. 2) цавухъди кьадардилай гзаф кьакьанвал авай.. Зи мукьув гумайди яргъи, кьурай, гагь ракъини, гагь къаю канвай гардан ва чин цIийиз никIикай хкуднавай газар хьиз яру хьанвай, рехи чIарар квай чуруни спелар яргъи хьана какахьнавай кьуьзуь, амма чубанвилин карда тIвар-ван авай Алимегьамед тир. А. Ф. Лянет. Синоним: кьакьан. *. гъил яргъи авун. * яргъи авун гл., вуч 1) яргъивал авай гьалдиз гъун. Аялдиз цвадай перем яргъи ая, ам фад-фад еже жедайди я. Р 2) яргъалди чIугун. Куьрелди лагь ваз вуч лугьуз кIанзаватIа, гьакI яргъи ийимир. Р. * яргъи хьун гл., вуж къаткун (ял ягъиз). Виш йисан Уьмуьрда адахъ са кар-кеспини тавуна, гьакI кавалдал яргъи хьана акъудай са югъни хьанач. Б. Гь. Заз эвера. Рагъдандалди, хквез кIвализ четиндиз, Рахан тийиз чав, яргъи жез дивандал. Б. С. На гьикI эхзава?... яцIуди алай чкадилай къарагъзава, цIун патав яргъи хьана са квекай ятIани яргъал фейи ихтилат ийизвай вичин дустарин патав физва. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. * яргъи югъди нар. са юкъуз тамамдаказ. Гьа факьирарни, куьчедиз экъечIдай жуьрэт бес тежез, яргъи югъди кIвале ацукьна жедай. ЛГ, 2002, 15. V. Синонимар: югъ амай кьван, пакамлай няналди. ЯРГЪИВАЛ сущ.; -или, -или; -илер, -илери, -илера - Сад инани ава, - лагьана Асана вичин мишин чIулунвай, яргъивилел зур метр алай гапур къалурна. З. Э. Муькьвел гелер. Виридалайни кьакьан тар Америкада ава. Адаз секвоя лугьузва, Секвоядин тандай индейцийри кIуьд метрдин яргъивал авай тунель эгъуьнна. ЛГ, 2004, 37. IV. Чи участокда чна 200 километрдин яргъивал алай, гьакI зурба дерин ва гьяркьуь хандакI эгъуьнна. ЛГ. 2003, 25. ХII. ЯРГЪИДАКАЗ нар. яргъивал хас яз. Перем яргъидаказ цуз: аял акуна-такуна еке жезвайди я. Р. Синоним: яргъиз. Антонимар: куьруьдаказ, куьруьз. ЯРГЪИ3 нар., яргъи яз. Рехъ яргъиз аквамир, хъсан юлдаш галайла, ам куьруь жедайди я. Р. Синоним: яргъидаказ. Антонимар: куьруьдаказ, куьруьз. ЯРГЪИРУШ сущ. цавун тагъдал марфадин стIаларни ракъинин нур акахьна, арадиз къведай гьар жуьредин рангарин шикил. Са кьведра лацу гъилерни хкатна. Ахпа ракъинин нурарини цин стIалри туьретмишнавай яргъи руш хътин са гуьзел пайда хьана ва гьасятда гьарайдин ван кьилеллаз цик хъфена. Б. Къ. Къарачи. Синоним: хважамжам. ☼ Чи вири словарра яргъируш са гаф яз кхьин кьабулнава. Кхьинра кьве гафуникай хьанвай мягькем ибара хьиз, яни яргъи руш гьалтзава. Чи фикирдалди, мягькем ибара яз ( яргъи руш) кхьин дуьз я. ЯРГЪИЯР сущ., гзафв. кь.; -йри, -йра гзаф ва манасуз ихтилатар. Фад, фад, яргъияр акъвазара. К., 1983, 10.III, Повестда яргъиярни гьалт тийизвай кар авач. А. Фет. «Нехирбанни лекь» * яргъияр авун гл., ни гзаф ва манасуз ихтилатар авун. Артух яргъияр хъувунач, Сурхая вичин жумартвал къалурна. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. - Яргъияр тавуна лагь! Къекъвей гафар куь хуьре ише фидайбур я, чи хуьре ваъ. А. Къ. Нехирбанни лекь. [Али]. Вири гьазур яни? Къе чна яргъияр авун герек къведач. Пака заз фидай чка акъатнава. Н. И. Гьакимрин папар. Синоним: яргъиярун. ЯРГЪИЯРУН рах., гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; яргъияр авун, яргъияр тавун, яргъияр тахвун, яргъияр хъийимир манасуз ихтилатар авун. [Нихет]. Дабавленияр-мабавленияр чаз чир гафар туш. Яргъиярмир, рахадайдаз гаф це. Гь. Гь. Колхоз. Азиз, икьван яргъиярмир, жуван гафар куьрелди лагь... А. Мир. Гъезелар. Синоним: яргъияр авун. ЯРЖ сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара сад хьтинбурукай хкатна чир хьун патал са квел ятIани ийидай лишан. Чуьнуьхзава, алпан гьарфар А къванерал ала, лугьуз, Чи тарихдин къадим яржар Дегь девирра ава, лугьуз. А. Къ. Шикилрин кIвал. "Шииратда пуд тIварцIин нев тIвар алай паюна Тажидин Агьмедханова Арбен Къардаша дуьз кьатIанвай пуд ярж фикирдиз гъизва: "Шалбуз дагъ, Кьулан вацI ва Шарвили. Ибур чи миллетдин пуд даях я... " ( А. Къардаш). Ж. Гь. Ватандин тIал рикIе аваз... ЯРМА туьрк, сущ.: -ди, -да; -яр, -йри, -йра малариз гуз регъвенвай техил ва я маса кифетлу затIарни акадарна гьазурнавай затI. Колхоздин рав авунвай бустанда амай келем, газар ва маса майваяр кIватI хъувуна. Ярмани гьазурна. Килигна хьи, хъуьтIуьн тум яргъи я. З. Э. Муькьвел гелер. Пуд йикъан къене лап куьтуьм хьиз куьк хьанва. Ваз бегьем ярма гайи хьтинди я, -рахаз-рахаз Тамума гъуьлуьн гъилик квай сумкаяр вахчузва. М. В. Гьарасатдин майдандал. - Заз мажал авач, Садикь, исятда колхоздин ярмаяр регъвез складчи къведайди я, - адаз гьар гьилледа ам вичелай алудиз кIанзавай. З. Гь. Залан кам. ЯРМАРКА ( ЯРМУНКА куьгь.) урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра вахт-вахтунда тешкил ийидай еке базар. РД-дин Госсоветдин ва Гьукуматдин прессцентради чун хабардар авурвал, гьа и юкъуз Махачкъаладин ипподромдал жинсинин гьайванрин выставка, хуьруьн майишатдин продукция маса гудай ярмарка... кьиле фида. ЛГ, 2004, 26. VII. Синоним: мекера. ЯРМАЧА туьрк, сущ.; -ди, -да: -яр, -йри, -йра мишердалди ва я нажахдалди ярхарнавай тарцин тандин кьатIарикай са кьатI.Пакадин юкъуз са-кьве куьмекни галаз" тар гирдимриз, ярмачайриз пайна. гваз хтана хуьруьз, эхцигна кьурак. Ж. Байрамалиев. КIарасдин тIурар. Синонимар: гирдим, куьтуьк, тIапI. ЯРМУНКА кил. ЯРМАРКА. ЯРУ прил. ивидин, чрай некьидин рангадин. Атанач ваз дад, Яру яц. Е. Э. Яру яц. Ифей тIанур аквазва Ягълав хьиз яру, Къваларалла хъипи фар Бугъдадкай сару. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Хинеда тунвай яру чуру квай мешедидин бицилди хъуткъутI ягъизвай къацу рекIв алай пухлу къавурмадал Къаюман темягь фена. З. Э. КУТВ-диз фена. Адан парталраллай пинеяр вири ярубур тир. М. Б. Зун кьенвач. Харад перем буйдиз дигай, Алай пешер ярубур тир. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * яру авун гл.. ни-куь вуч яру рангадин гьалдиз гъун. Гьаятда тукIур лапагрин ивийри лацу живер яру авунай. З. Э. Арифдиз ишара. * яру бубу(яр) хьтин шиир, прил. гуьрчегдиз аквадайвал яру. Дишегьлидин хьтин чинал алай хъуькъвер яру бубуяр хьтин, - на лугьуди ракъини вичин пуд йикъан яр санал идаз ганва! А. Фет. Кьерен къванер. * яру диплом сущ. вири вадар аваз вуз, техникум куьтягьайла, гудай документ, диплом. 1983 - йисуз анаг [техникум. - А. Г.] яру диплом къачуналди акьалтIарна. X. Шайдабегова. Магьият дидедин рикI... Гьукуматдин университет яру дипломдалди акьалтIарай Самира 2002 - йисуз инин магистратура куьтягьна. "Самур" газ., 2003, 21. VI. 8-класс куьтягьзамазди зун Дагъустандин медучилищедин фармацевтикадин отделенидиз гьахьна. Анаг яру дипломдалди акьалтIарна... ЛГ, 2004, 26. VII. * Яру ктаб сущ. къиметлу, амма гьакъикъатдай акъатзавай, квахьзавай тIебиатдин надир затIар рикIел хуьн патал кхьизвай ктаб. Гъавиляй Пайда хьанва «Яру ктаб» Къияматдин гьарай хьиз Къушаринни гьайванрин. А. Ал. Тангар, * Яру кьушун куьгь., сущ. советрин кьушун. -Округдин меркездиз Яру кьушунар атанва. Шура гьукумат хьанвалда - лугьуз и лал кьенвай хуьруьз цIийи хабар чкIана. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. * яру пайдах сущ. уьлкве, чка, ам гвайбур советринди тирди лишанламишзавай пайдах. Дербентдин багълари цуькведи кьуна яру пайдахралди безетмишнавай шегьердив мадни дамах гутунвай. А. И. Самур. * Яру пайдахдин орден куьгь., сущ. советрин девирда вини дережадин орден. Хунзах къеле душманрикай азад авунай ва ам хуьникай Нажмудин Самурскидиз Советрин гьукуматди Яру пайдахдин кьве орден ганай. ЛГ, 1992, 16. И. * Яру партизан куьгь., сущ. яракьламишнавай армиядин далу пата советрин власть эцигиз женг чIугвазвайди. Яру партизанри абурун вилик пад атIана. З. Э. КУТВ-диз фена. Абасни яру партизан тир эхир... Ам гъавурда авайвал, «Яру партизанри» гьахъвал, азадвал патал женг чIугвазвай. М. В. Гьарасатдин майдандал. Гьевеслу хьанвай Яру партизанри са патахъай, Красный Армияди кефер патахъай гьужум авуна. З. Э. КУТВ-диз фена. * яру рад сущ. хуьрек руфуниз тухудай рад. * яру тIегь хьиз нар. лап яру яз. Адан иви хъиченвай чин яру тIегь хьиз хьанвай. З. Э. КУТВ-диз фена. * яру хьун гл. 1) вуч яру рангади кьун. Чидач, абурун патахъай тирни, тахьайтIа вичин патахъай тирни. Япарни кваз яру хьана адан. А. Исм. Алукьдай ахвар. 2) вуж регъуь хьунин лишан яз яру рангадиз атун. Лезгидикай вучиз ягьанатзава? Зунни лезги тушни?» А касдин чин яру хьана: М. М. Уях хьухь, лезгияр! * яру-цIару прил. ярувални лацувал акахьай. И араба рагъ гьатнавай Селиматан чини акI нур гузвай хьи, ам Ахцегьрин яру-цIару ичиниз ухшар жезвай ва адахъай гуьзел шафрандин атирдин ни къвезвай. З. Э. Арифдиз ишара. - И имансузри чпиз завай регьим тIалабзава! - ажугъ эхиз тежез, ам вичин яру-цIару абадин ценер галтадриз, карвандин виликай агъадал-винел фена, М. В. Гьарасатдин майдандал. * яру-цIару авун гл., ни-куь вуж регъуь жедай гьалдиз гъун. Гатун кIвалахар кьулухъ галамукьайтIа, гьар са гектардай планламишнавай кьадар бегьер къачун тавуртIа, партиядин райкомдин бюродал совхоздин директор яру-цIару ийидай. ЛГ, 2005, 14.1 V. * яру-яру прил. лап яру. Кьил алудна, посылка ква вилик зи, Хайи патай, дидедилай хтанвай, Яру-яру пIинийривди ацIанвай. М. Б. ПIинияр ва нагъв. ЯРУБУР 1 яру прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ЯРУ. ЯРУБУР 2 сущ., гзафв. къ.; -у, -а 1) яру рангади кьунвай вучар ятIани. 2) советрин (терефдин) инсанар. ЯРУВАЛ сущ.; -или, -или; -илер, -илери, -илера яру тир гьал. Къари кIвачел акъвазна, адан гъуьргъуь хьанвай гъилер, кьил зурзазвай, агаж хьанвай чиниз регъуьвилин ярувал акъатнавай. А. Ф. Бубадин веси. Гагь къизмиш ярувал акъатдай чиниз. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Рагъ ухшар я хкахьзавай тIанурдиз, Кат хъийизва циферилай ярувал. А. Ал. Рагъ акIизва, Акваз-акваз Жавгьаратан зериф хъуькъверивай ярувал гекъифна. У. Къемберов. Сел. ЯРУДИ яру прилагательнидин текв. кьадардин форма. Кил. ЯРУ. ЯРУД(И) сущ.; -а, -а яру рангунинди. * яруди я лугьуз дана гатун гл. са тахсирни квачирди са багьна кьуна жазаламишун. Яруд я луз язух дана гатазва... Е. Э. Цилингар. ЯРУМ: * ярум дуьне [дуьнья] фолькл., сущ. дуьньядин са пай кьван гими. Лугьуз жед ваз ярум дуьне - Гьакьван вилаят я Москов. С. С. Мад Московдиз. Са бязибур юзуриз тум, Жеда вичин Гъуьлуьз гуз рум: Мягьтелариз дуьнья ярум, КIан я пекдин фите, базар. С. С. Гьафте базар. ЯРУМЧУХ туьрк, прил. куьтягь тавунвай, бегьем тахьанвай, бегьем тушир. Чидач, адаз уьмуьрдин илгьам гузвайди а ярумчух кIвал ятIа. З. Гь. Лезгийрин риваят. ЯРУМЧУХДАКАЗ нар. ярумчух гьал хас яз. Советрин гьакъикъат чIурукIа, ярумчухдаказ къалурзавай произведенийри кIелзавайбурун патай литературадиз авай гьуьрметлувал зайиф хьунал гъида. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. Синонимар: бегьемсуздаказ, ярумчухдиз. ЯРУМЧУХДИЗ нар. ярумчух яз. И кимивилер гьакъикъат чIурукIа, ярумчухдиз къалурникай, произведенияр конкретнибур тахьуникай ва я абур художественнивилин рекьяй гзаф зайиф хьуникай ибарат я. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. Синонимар: бегьемсуздаказ, ярумчухдаказ. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 |
| |||||||
|
