| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЯГЪУН гл.; -да, -на; -гъиз, -гьзава||зава; я||ягъ || ягъа, -гъин, -рай||-гърай, -мир||-гъмир; ягъ тавун, ягъ тахвун, ягъ хъийимир 1) сада масадаз вичин къуватдалди тIарвал гудай гьерекатар авун. Ягъун, гатун адаз кар жеди. Е. Э. Гьая тийижир паб. РикI гзаф михьи инсан тир зи баде. Хъел атана ягъайтIани, адан гъили зеррени тIардачир. З. Р. Зи уьмуьрдин шикилар. 2) гуьлле гун, хци яркьдалди чан хкудун. Акьул гуз жеч, лап яна вич кьейитIан. Е. Э. Гьая тийижир паб. Вуч лагьай чIал я кьван, Куьре округдин началъникди са КIири Буба ягъун патал вишералди къазахрин кьушунар тIалабзава: Къ. Къ. КIири Буба. 3) футболдин туп варариз ракъурун. Эмре Белез огълиди 106 къугъуна иштаракна, 13 туп ядай мумкинвал арадал гъана, вичи бягьскаррин варариз 27 туп яна. ЛГ, 6. VI. 4) ракъурун (мал, лапаг нехирдиз, суьруьдиз).... Абуру гъаятдин юкьвал алай кIвалер чукIурна, аниз малар янава. И. В. Чирхчир. Пакамахъ кал нехирдиз яна хтай Мусадиз акуна, данади, салаз гъахьна, помидорар, истивутар, келемар... жакьвалай ийизва, кIурни гузва... – Суь-уьс! Суьс, садакьа! - гьарайна ада. Н. Насруллаев. Кьве Мегьамед. 5) музыкадин алатрай макьамрин сесерин акъудун. Къединдаба къе вичин рикI алай хтулриз манияр лугьуз ва чуьнгуьр ягъиз чирзава. К. К. РикIе мани авайбур. Ма цIуд манат - устIардиз - «Къачагъ Неби» ягъ!... Ресторанда гьатнава ван тафтунин... А. С. Жуваз душман жемир вун. Синонимар: тамамарун, лугьун (макьам, мани). 6) са куьн ятIани (къавун, кIвалин, тахтадин) винел пад квелди ятIани кIевун. Къав кIевириз, шифер ягъиз, Папар жезва кIвал сувагъиз, Залан кIвалах уртах ийиз, Ажеб регьятвилер жеда. С. Лезги мехъер. Элкъвена багъларин юкьва эцигнавай кьве мертебайрин кIвалерин къавариз шифер янава. К., 1988, 16. ХII. Гъил чуьхвена, чин чуьхвена, яна шал, шалам, ЭкъечIна ам кеспидал физ... И. Гь. Лежбер хци. 7) куьрсарун. Садбуру цлаз перде ягъун, садбуру гибе ягъун муд яз гьисабзава. Р. Синонимар: куьрсарун, авадарун. ☼ М. М. Гьажиевани ( кил.: М. Г. ЛЧЮС, 1955, ч. 144), Б. Б. Талибов* (кил. Б. Т., М. Г. ЛРС, 1966, ч. 400) ягъун глаголдин буйругъдин форма я ва ягъа, гуьгъуьнин йисара акъатай орфографиядин словарра ягъа ( кил.: М. М. Г, Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС, 1964), ягъ ( кил.: М. М. Г, Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС, 1989, 2001 кхьин дуьз яз гьисабзава. * ав ягъун, алачух ягъун, вил ягъун, вили ягъун, гардан ягъун, мани ягъун, мет ягъун, пине ягъун, пер ягъун, пурар ягъун, рекьи ягъун, рикI ягъун, сер ягъун, тфенг ягъун, тIвар ягъун, ял ягъун. * ягъай къван сущ. эцигунардай тегьерда махсус алатралди туькIуьрнавай къван. Са шумуд гаф муькъуькай: Гуьрчег тереф - ам элкъвена расда ягъай къванцикай. Муьгъ кьван затIар эцигзавач Са юкъуз хьуй лагьана. М. Б. Муьгъ.... вижевайдаказ ягъай къванцикай, цларал са метр гьяркьуьвал алаз эцигнавай мискIин, гьакъикъатдани, тикрар техжер хьтин лап надир имарат я. Д. Шерифалиев. Къабил бубадихъ галаз гуьруьш. Дарамат са гьавадинди, урус инженер Н. Алексееван проекталди чкадин устIарри ягъай къванцикай эцигнавайди тир. ЛГ, 2002, 15. V. * ягьайди хьиз ахварай аватун гл., вуж садлагьана ахварикай кватун. Йиф юкьварилай алатайла, Велимет ягьайди хьиз ахварикай кватна. М. В. Гьарасатдин майдандал. Ягъайбур хьиз чун ахварай аватна кIанда. И. Гь. Эвер. * ягъиз (ялиз) тежедай къван(ер) [нугъ къванар] кьун гл., ни кьилиз акъудиз тежер крар хиве кьун, кьилиз акъудиз алахъун. Килигайла вич рахадай гафариз: ИзватIаку ялиз гьихьтин къванариз. Е. Э. Гачал, гьей! Ягъиз жедай къван яхъ. Ваъ, алишвериш зи «фу» туш, гуж агакьдай къванциз ялна кIанда. - К., 1989, 22. XII. ЯГь сущ.; -ди, -да; -ар, -ари, -ара жува ийизвай крарин, жув масадбурун арада тухунин жавабдарвилин гьисс. Чахъ ягъ ава, намус ава, Таъсиб ава вине хьанвай! А. Къ. Шикилрин кIвал. Синонимар: гьая, регъуьвал. ЯГЬАНАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра масадакай ийидай рахшанд. Ягьанатдин са хъверна, Лагьана: «Вун язва вуч?! КIанда заз вун ийиз пучI Зун патал вун са тIветI я... Ф. Шарвилидкай риваят. - И сеферда ана хьайиди хьана. Мад ихьтин ягьанат, чна кьабулдач, - лагьана патав гвай камар ягъизвайда вичин гьебедин хел виниз хъувуна. З. Э. КУТВ-диз фена. Селимаз хъел атанач, ада ягьанат кваз лагьана: - Хъел атун вич тахсирлувилин лишан я. А. А. Умуд. Синоним: рахшанд. * ягьанат авун гл., ни никай рахшанд авун. [Нихет] - Тавакъи ийида, ЦIарухва, на ягьанатар ийимир. Гь. Гь. Колхоз. Ибурун [шииррин. - А. Г.] арадани фекьийрикай пис ягьанат ийизвай, абурун тапан вязер, абурун нефсинин азгъунвал, кьве чин алайвал ва ихьтин маса мурдар хесетар пислемишзавай шиир ава. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Мусади чпин рахун акъвазарна. Ахпа ада ягьанат ийидай саягъда Асанавай жузуна... З. Э. Муькъвел гелер. Акьан тийиз къе ашкъидин гъавурда, Пара хьанва ийизвайбур ягьанат. М. М. Зи чIехи муьгьуьббат. Синонимар: рахшанд авун, ягьанатарун, ягьанатун. ЯГЬАНАТАРУН || ЯГЬАНАТУН гл., ни никай; -да, -на; -из, -зава; -а, ~ин, -рай, -мир; ягьанат( ар) авун, ягъанат( ар) тавун, ягьанат( ар) тахвун, ягьанат( ар) хъийимир рахшанд авун. - Алад, гада, сатул гъваш. Идал хъуьрена цIай акьалтнава. -Бадедин ванцяй ада залай ийизвай наразивални аквазвай, вучиз лагьайтIа за Хелеф халудихъ галаз яргъиярна, адаз закай ягьанатардай себеб ганвай. А. Къ. Нехирбанни лекь. - Чаз ахъайзавай кьван простынар, хъуьцуьганрин чинар, дасмалар, одеялар вичин кIвализ тухуз, чокай ягьанатарни хъийизва. Ш. Исаев. Завхоз. И кар ваз залай хъсан чида, анжах ваз хиве кьаз кIанзавач, я туш вуна закай ягьанатзава. 3. Гергерви. Бакъарей Бакъураякай нагъил. Синоним: ягьанат авун, рахшанд авун. ЯГЬАНАТЧИ 1 прил. ягьанатар ийидай хесетар квай. Абасазни рахаз кIамачир. Ада рикIяй и ягъанатчи Вагьабаз бегьем себ гана. М. В. Гьарасатдин майдандал. ЯГЬАНАТЧИ 2 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ягьанатар ийидайди. Ягьанатчидиз ягьанатдалди жаваб гун лазим я. Р. ЯГЬСУЗ туьрк, прил. ягь авачир. - Илиф, учитель, -лагьана ада, кIуфук лап. ягьсуз хъуьруьн кваз. А. А. Умуд. Синоним: утанмаз. * ягьсуз хьун гл., вуж ягь авачир гьалдиз атун. [ХаназирикI]. Я чан чIехиди, квез чизвачни абур вучиз икьван ягьсуз хьанватIа? Дербенда институтар, кIвалахдин чкаяр гзаф хьанва, гьавиляй! Ф. Б. Филиал. ЯГЬСУЗ сущ.; -да, -да: -ар, -ри, -ра ягь авачир кас. Са рикI, са чил кьве патал пай ийидай Ягьсузрикай вун хуьва за, Лезгистан. С. А. Лезгистан. Синоним: утанмаз. ЯГьСУЗВАЛ сущ.," -или, -иле; -илер, -илери, -илера ягьсуз тир гьал. Амма рикI. Къуват дагълар юзурдай, Намердвални ягьсузвал Суддин вилик къарсурдай. А. С. Туьхуьмир, зи рикI! ТакIан я заз, план хьиз лап тежер кьван, Сиве кьве мез авай гьаясуз инсан. Ягьсузвал дуьздал акъуддалди адан, Регьят я ваз тергиз гьатта Аждагьан. О. Гьуьсейнов. Ругудар. - Вун дили хьанвани! Вичин ягьсузвал аку! - мад Вагьабавай акъвазиз хьанач. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: утанмазвал. * ягьсузвал авун гл. ни ягь авачир амалар авун. Абдурагьмана ягьсузвал тийидайдал адан шак алачир О. Гьуьсейнов. Межид бубади лугьудай. ЯГЬСУЗВИЛЕЛДИ нар. ягьсуз тир гьал хас яз. ДевлеткIана вич тухузвай къайда, адан ягьсузвилелди килигунри рушаз ам мадни дакIанарна. А. И. Къиргъин. Синонимар: ягьсуздаказ, ягьсуздиз. ЯГЬСУЗДАКАЗ нар. ягьсуз лишанар хас яз. -Багъдиз. Нез-хъваз. Гулять так гулять, - хъуьрена Севзихан, вичиз ийизвай кьван гьуьрметрин къадир авачиз, ягьсуздаказ. А. Къ. Нехирбанни лекь. Синонимар: ягьсузвилелди, ягьсуздиз. ЯГЬСУЗДИЗ нар. ягьсуз яз. Синонимар: ягьсузвилелди, ягьсуздаказ. ЯД 1 сущ.; ци, -це; тар, -тари, -тара инсанди, гьайванди, къушра хъун патал ва набататар экъечIун патал ишлемишзавай, вич вацIай, булахдай физвай, жими затI. Гзаф чкайра къекъвена къаргъа цихъ, амма яд жагъанач адаз. Ф. Фагьум авай къаргъа. Са сеферда пачагьдин свас вичин тахай дидедин гачал рушахъ галаз вацIал фида. Ибуруз чпиз-чеб цяй аквада. Ф. Бибихатун. Анжах са гьамамдин ци куьмек ийизвай. А. А. Лезгияр. Цихъ къанихдаз ахварайни яд аквадайвал, гвенар акIахьзавай никIер адан рикIяй акъатзавачир. З. Э. Муькъвел гелер. Яд - уьмуьр я, яралуг туш Чурурдай жигер. Яд - им фу я, чан я сархуш, Я мелни мехъер. А. Ал. Андреян булах. Агь, Ватан! Яд хъвайила яд чилерин, Чир хьана заз ви ятарин ширинвал!. А. С. Дидедин кьисас. -Вуна къе нянихъ кIвачер чуьхвенайни? Афтафадай цаз, къайи цяй, легенда чна кIвачер гьикI чуьхуьдайтIа, рикIел ачамани? Р. Гь. Зи ирид стха. Къуьнел квар алай рушар акурла, гьейран жемир абурал, гадаяр. Гьаятриз яд чIугуникай фикир ая. «Кварце яд кьайиз амукьда» лугьузвани куьне? Аваз хьурай кварар кIвалера, кIандайда яд хьурай. Анжах жуван дидедин, жуван сусан, жуван рушан къадир авай касди дишегьлийри ихьтин залан пар ялуниз рехъ гана кIанзавач эхир. С. К. Квар. МефтIедин ивидин Гьерекат хъсанарун патал гъилер кьуьнтел кьван 10 декьикьада чими це твада.. ЛГ, 2003, 7. VIII. * абукевсер яд, кай рикIел яд иличун, кьери яд, кьилиз яд чимун, руфун цик кутун, сиве яд цанвайди [кьунвайди] хьиз, тIач хьтин яд, цIаран яд. * яд авачир дагъдал регъв эцигун гл., ни манасуз, нетижадив агакь тийидай кIвалах авун. Яда, яд авачир дагъдал регъв эцигзавайбур, - лагьана Велиди вичив гвай вацIуд патрон капан юкьвал эцигна къалурунивди. - Ибуралди дявеяр ийиз жедани. З. Э. Муькъвел гелер. * яд алай яракь сущ.; 1) хци ва кIеви яракь. Гьар легьзеда яд алаз хьуй куь яракь. Х. Х. Масан баде. 2) куьч. (туш гаф галаз) кар алакьдай кас. Я макъала кхьизвайди сугъул, са къайгъуни авачир, хьайивал хьуй лугьузвай, чара авачиз мажбурнама кьилиз акъудзавай кас я, я адан макъаладин игит са акьван яд алай яракь туш. А. Къ. Шаирдин экв. * яд атIай (атIанвай) регъв хьиз нар. лалдиз, са ван-сесни авачиз. Буш кIатI хьтин, я инсандин, я малдин, я хазвай къапунин, я гудуниз эчIирзавай цин ван авачир, яд атIай регъв хьиз, лал кьенвай кIвализ хтана, Магьамедсалегъ теспачавал кваз къекъвена. А. А. Лезгияр. Экверни туьхвена, кIвалах акъвазна, ван-сес кумачир мяден яд атIанвай регъв хьиз акъвазнавай. З. Э. Муькъвел гелер. Кабабханадал абур агакьна, амма гьамиша ван алай къеле хьтин и кабабхана, яд атIай регъв хьиз секин тир. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * яд галачир регъв сущ., вуч. манасуз, вижесуз, вичин везифа кьилиз акъуд тежезвай затI. Къуй итимди и кар ачухдиз авурай, мугьман текъведай кIвал яд галачир регъв хьиз я. К. К. Шаирдин килфетар. Хъуьруьн галачир сатира гихьтинди хьуй? Ам яд галачир регъуьз ухшамиш Я. Ш. Юсуфов. Гьамиша чи шал дуст. * яд гун гл., ни 1) низ сада масадаз хъвадай яд гун. Аялдиз къайи яд гумир. Р. 2) квез гьайван яд хьун патал булахдал, вацIал, вирел тухун ва я къапуна цана адан вилик яд эцигун. - Риза, балкIандиз яд це! А. Ф. Риза. 3) квез набататрин дувулриз яд фидайвал авун. Багълариз яд акъудун мураддалди, чна Самур вацIун къерехдал цин иасосар эцигна. Ада анжах 25 процент багълариз яд гун таъминарна. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. * яд иличай хьиз нар. ван-сес акъат тийиз. Классда, яд эличай хьиз, секин тир, учительница кIвачел къарагъна. А. А. Умуд. Муькуьбур, яд иличай хьиз, адан сивиз килигзава. М. Ш. ЯкIун хъчар. * яд фидай патахъ пер ягъун гл. ни гьахълувилиз килиг тавуна, вирида вуч ийизватIа, гьам авун. Синоним: гъуьргьуь еб хьиз, гьар патахъ фин. * яд хьуй! межд. 'амачир гьалдиз атуй' манадин къаргъиш. Кьакьан дагълар яд хьуй яллагь, Яр авай хуьр аквадайвал. Ф. * яд хьуй гл., вуч квахьун, амачир гьалдиз атун. Гуьнуькъара дуьнья! Ви югъ, ви йиф - вири сад хьанани, Хъсанвилер чи инсанрин вири санлай яд хьанани? М. Ж. Жанавурдин къув язава... * яд чIугвадай лит нар. вуж вичиз ийизвай писвилер, лугьузвай гафар эхдай инсан. Килиг, рушар. куьне садра куь мецерин аявал ая. Зунни квез яд чIугвадай лит туш. Куьне сивел атай вуч лагьайтIани, завайни эхиз, жедач. Я. Я. Нурар ва хъенар. * яд элкъведай пад сущ. суьргуьн. Кьвед лугьур сефер ихьтин гьал тикрар хьун хъувуртIа, за куьн кьведни яд элкъведай патахъ дугурда. С. С., С. М. СтIал Мусаиб. * цел атун гл хъвадай яд кIвализ гъиз вацIал, булахдал атун. Алагуьзли, бес вун цел кьван къведачни? Е. Э. Ваз зи гьалдикай хабар авачни? * цел фин гл., вуж хъвадай яд кIвализ гъиз вацIал, булахдал фин. Цел фида вун къугъваз-къугъваз. Е. Э. Вун хвашгелди, сафагелди. Диде квар гваз цел фида... Х. Х. Дидедин тум. * яд хъуй (хьурай)! межд. са никай ятIани хуш татайла. 'вичиз вуч кIантIани авурай, хьурай' манадин ибара. Хъвайибуру мад хъурай, Тахъвайбуру яд хъурай. А. Къ. ЦIийи йисан тост. * цик кутун гл., вуч недай кьафун хьун патал афнияр, помидорар кьел, истивутар вегьена балонда, бочкада цик кутун. * цик <кваз> хьун гл., вуч яд гудай мумкинвал аваз хьун. Цик квай никIер и дагъдин хуьре асла авачир. З. Э. Муькъвел гелер. Колхоздиз гатфарин къуьл цун патал райондай план ганвай. Амма цик квачир дагъдин никIера гатфарин кьуьл цуникай менфят авачир. З. Э. Муькъвел гелер. * цин кIаникай фидай луьткве сущ. луьтквейрин жуьрейрикай сад. 2000 - йисан 13августдиз цин кIаникай фидай «Курск» луьткве батмиш хьана. ЛГ, 2004, 12. ЯД 2 прил. жуванди тушир. Яд халкьариз чирмир куьне куь ара... Е. Э. РикIел гъваш. Агь, Ватан! Яд хъвайила, яд чилерин Чир хьана заз ви ятарин ширинвал!. А. С. Дидедин кьисас. Ихьтин дердери канвай хцин кIвале жердалай лап яд касдин кьулавни хъсан тир. А. А. Лезгияр. Лиф атана зи дередиз, катнай гьайван яд уьлкведай кьибледин. Къ. Р. Анжах, анжах... Синонимар: маса, чара. * яд уьлкве сущ. чара уьлкве. [Брегьим]. Зи кьатIунралди, адакай округдиз хабар гана кIанда... Кьуна тухурай къазахри яд уьлкведихъ. Б. Гь. Большевикдин руш. Яд уьлкведа са яд миллет хьана вун, Гуя гужалди такIандаз гана вун... Н. Сам. Лезги, вавай жузан за... * яд хьун гл., вуж~вуч нивай-квевай чара хьун. ГьакI тахьайтIа, дустар ара яд жеда. Е. Э. Зав рахамир. Яр, ваз за са арза ийин, Алагуьзли яд хьана хьи... Е. Э. Хьана хьи. Са чIаварин дуьз араяр яд жеда... И. Гь. Рубаияр. Хъсанвилер чи инсанрш вири санлай яд хьанани? Х. Х Зун куьчедал... Синонимар: къакъатун, яд хьун. ЯД * яд хьиз чир хьун гл. лап хъсандиз, хуралай чир хьун. ЯДА(ЯР) 1 межд. эркекдаз(буруз) эвердай ва я адан (абурун) фикир желбдай гаф. - Яда, акъваз. - тадиз лагьана ада, адакай жагъай танишдан акунар вилерикай квахьиз кичIела. - Вун вини зи мирес Эмирханан гада тушни? М. В. Гьарасатдин майдандал. - Вагь, ядаяр! Ядни герек жедай кьван. Бес им чна сифтедай вучиз фагьумначир? Ф. Ядни герек жедай кьван. ЯДА 2 ягъун глаголдин къвезмай вахтунин форма. Кил. ЯГЪУН. ЯДАЛАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра яд акьалтнавай гьал. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 |
| |||||||
|
