| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЯЛАВ туьрк. сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) цIун чимивилин мецер. Адан гъилер цIун ялаврив агакьзава, абур куз эгечIнава. А. Исм. Алукьдай ахвар. Рагъ ялав я гьамиша, Гузвай жени чимивал. А. Ал. Экв халу. Ибадатханада секинвал суст жезва. ЦIун ялаварни баянар гуз рахазма. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) куьч. гьиссер, гьиссерин гурлувал. Рази я лугьуз вун, кьил югъурзава, Зи рикIи ялаврин гьуьл югьурзава. М. Ж. Ви рекьер гуьзетиз. Эминанбур чIалар туш. Абур чандал цIай кайила, рикIий акъатзавай ялавар тир. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ЯЛАВЛУ прил. 1) цIун чимивилин. 2) гьиссерив (кIанивилин ва я негьдин) ацIанвай. Мусаев ялавлу хьанач. Ван жедайвал ада чуькь авунач, амма рикIин къеняй ада еке наразивал малумарна. А. А. Лезгияр. Алидара адаз ашкъидин ялавлу саламар ракъурна. А. И. Самур. Бизибуру, сада-садаз басрух гуз, суфрадал жуьреба-жуьре няметар туькмишзава ва, чпин ялавлу муьгьуьббатдикай малумарун яз, лазни яр акахьнавай кьезил перемрикай хкис хьанвай ацIай тIарам хурарив рикIин лепедин гьайбат къалуриз тазва. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 3) вичин пешедиз вафалу ва викIегь. КъанницIуд лагьай йисара ялавлу революионер, партиядин деятель ва шаир Нуьреддин Шарифова... «Гьайиф» тIвар алай шиир теснифнай.М. М. Лацу лекеяр.... Жафарова Зарбаф хъсан тешкилатчи, ялавлу оратор, активный общественник, фронтдиз еке куьмекар гайи дирибаш дишегьли тир. ЛГ, 2004, 22.I. Герейханов халкьдин бахтлувал патал алахъай ялавлу большевик я! Къ. М. Рекьин риваятар * ялавлу авун гл., ни-куь вуж-вуч чими ва гурлу авун. Сифтедай Селимани Зелфиди чпин муьгьуьббат сада-садакай чуьнуьхиз хьана. Идакди ам зайиф хьанач, чуьнуьхиз алахъуни ам мадни ялавлу авуна. А. А. Умуд. ЯЛАВЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера чими ва гурлу тир гьал. Ада вичин чубан яр кIвализ хкведай йикъар гьисабдай. Ам инанмиш тир хьи, зулухъди дагъларин яйлахрай арандин къишлахрал хъфирла, жаван гъуьл кIвализ кьакьан суварин атирар, кукIушрин живеринни, муркIаринни булахрин гьамга-михьивал, лекьерин вафалувал. ва такабурлувал, яр акунихъ къаних хьанвай бедендин ялавлувални ва неинки вири и дереярни яйлахар, гьакIни сагъ са дуьнья, и кьил а кьил авачир алемни ацIуриз жедай хьтин экуь муьгьуьббат гваз хкведа. А. Къ. Нехирбанни лекь. ЯЛАВЛУВИЛЕЛДИ нар. гьиссерин чимивал, гурлувал хас яз. Синонимар: ялавлудаказ, ялавлуз. ЯЛАВЛУДАКАЗ нар. гьиссерин чимивал, гурлувал аваз. За вири дагъустанвийриз сувар - Дагъустан Республикадин Конституциядин Югъ ялавлудаказ ва рикIин сидкьидай мубаракзава. ЛГ, 2004, 26. VII. Синонимар: ялавлувилелди, ялавлуз. ЯЛАВЛУ3 нар. чими ва гурлу гьиссер хас яз. Синонимар: ялавлувилелди, ялавлудаказ. ЯЛАКЬ прил. жув масадбуралай вине кьадай. - Зун вуж я? - Жузуна тажирди ялакь... А. Ал. Туьтуькъуш. Синоним: такабурлу. ЯЛАНЧИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гьакъикъатдив кьан тийидай тарифар ийидай кас. Эй терезчи, эй медени къекъвераг, Эй граммар къакъудзавай таланчи, «Девлет» лугьуз акъатнавай къекъерай, Ви рикI динж туш уьмуьрлух яз яланчи: А. Ал. Эй терезчи. - Зи вилерикай садра квахь, яланчи! М. В. Гьарасатдин майдандал. Синонимар: тапрукь, тапархъан.. ЯЛАНЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера тапарар ийидай, масад алцурариз алахъдай хесет(ар) квай гьал. Ам вични яланчивал такIан, работникривай истемишунар ийидай кас я. Я. Я. Са фурун вакIар. Шаирдиз инсандин ялтахвал, яланчивал, гьатта хайи веледрин патайни фикирдин даязвал гзаф такIан тир. К. К. Шаирди лагьанай. Синоним: тапрукьвал. ЯЛАНЧИВИЛЕЛДИ нар. тапарар ийидай, масад алцурариз алахъдай хесет(ар) хас яз. Яланчивилелди кьил хвейидан эхир жедач. Р. ЯЛАР: * ялар кутун гл., ник сагъсуздаз дарман авун. - Валлагь, тахьай крар жезва, ~ лагьана кьуьзуь колхозчиди. - Икьван чIавалди чи азарлуйрин дарман - хамуна тун, иви къачун, ялар кутун тир. З. Э. Кек галкIизва. * ялар хьун гл., вуж са квекай ятIани гьайифдикди кефсуз хьун. * чанда ялар тун. ЯЛВАР туьрк. сущ.; -ди, -да;, -ар, -ри, -ра кIвалах кьилиз акъудун патал са касди масадаз лугьузвай минетдин гафар. Вун япар авачиз ван къведайди ялда. Бес Ваз чан аламаз сура твазвай зи ялвардин ван вучиз кьвезвач. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Синонимар: минет, аман-минет. * ялвар авун гл., ни низ дериндай минет авун. Гьар купIунин эхирда кьве гъил хкажна Аллагьдиз ялвар ийидай. - Я, Аллагь, ваз зун язух ша. Вуна Аслан бала-кьададикай хкуд. Саламат ая. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. МискIинра ва хуьрерин майданрал туьрквериз нуьсрет гурай, «кафиррини нуьсрет атIурай лугьуз дуьаяр кIелиз фекьияр кьиле аваз халкьарив Аллагьдиз ялвар ийиз тазвай. А. И. Самур. ЯЛВАРУН гл., ни низ; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин. рай, -мир; ялвар авун, ялвар тавун, ялвар тахвун, ялвар хъийимир кар кьилиз акъудун патал минетдин гафар лугьун. Бес я, гьикьван ялварда за ЧIехи Касдин камалдиз? Лазим я лагь секин макан вичин етим аялдиз. Е. Э. -Дуст. Пара минетар авуна ялварна, Гуьлназ гъиз туна адав чпин кIвализ. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Ялварзава на Аллагьдиз: Мус алатда лугьуз завал. А. Ал. Лагь, акъвазмир. Чи патахъай Сад Аллагьдиз ялвариз. На мет чилик кянава ви, диде чан. И. Гь. Диде, диде, зал ви салам... Са кар ава кIусни галат тахьана, Кьисметдиз за ялварзавай датIана... М. Б. Тост. Синонимар: дадминетун, минетун, тIалабун. ЯЛВАРМИШУН гл., ни низ; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин -рай, -мир; ялвар авун, ялвар тавун, ялвар тахвун, ялвар хъийимир кар кьилиз акъудун патал минетдин гафар лугьун. Кимел алайбурукай гзафбуру салават гана; «Я Сад Аллагь, чун хьтин Ви ажуз бендеяр къазабаладикай жува хуьх!» - ялвармишиз эгечIна. А. И. Самур. Синонимар: дадминетун, минетун, тIалабун. ЯЛГъУЗ 1 туьрк, прил. текдиз авай. Къадир Аллагь, я зун ялгъуз... Е. Э. Пис паб. Бес улакьар авачир, чебни ялгъуз, яшлу инсанри вуч ийизва лугьудай кас авач. К., 1989,20.I. * ялгъуз хьун гл. тек хьун. Мегер ялгъуз хьанвай яшлу инсандихъ дердияр тIимил жедани? М. В. Гьарасатдин майдандал. ЯЛГЪУЗ 2 нар. текдиз, тек яз. Вун, фугъара, свасни авачир, къариблухда ялгъуз ава... Е. Э. Дуст Ягьиядиз. Вун гьакI ялгъуз, тек хьуй, яллагь. Е. Э. Къедекни пер чуьнуьхайдаз. КIваляй кIвализ гаф экъуьриз, фитне пеше къур инсандиз Гумир вуна гъич рикIин сир, ам ялгъуз, ялтан иер я. З. Р. Иер. Къацу хьайила аранни дагъ, Ажеб жеда ви дамах чагъ, Цуькведин багъ кьуна утагъ Кьилди, ялгъуз на ваз, билбил. А. Асланов. Билбил. Синонимар: текдаказ, текдиз, ялгъуз, ялгъуздиз. ЯЛГЪУЗАРУН гл., каузат., ни вуж; -да. -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; ялгъузар авун, ялгъузар тавун, ялгъузар тахвун, ялгъузар хъийимир ялгъуз тир гьалдиз гъун. Дуст авачирда вичи вич ялгъузарда. Р. ЯЛГЪУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери. -илера ялгъуз тир гьал. Ам муькьвелай элячIна, вацIун а патавай хурай винелди хкаж жезвай. Адан еришдай ялгъузвал, перишанвал аквазвай. А. Къ. Нехирбанни лекь. Мегер ялгъуз хьанвай яшлу инсандихъ дердияр тIимил жедани. Ялгъузвилиз нивай таб гуз хьайиди я. М. В. Гьарасатдин майдандал. Амма гила а мишекъат йисара шад манияр лугьудай, чаз лайлаяр ядай къавах, на лугьуди, чахъ гъариб хьана, Шехьзава. На лугьуди, гараризни юргъариз, мичIи йифериз ялгъузвилин мани лугьузвай, на лугьуди, зун хтанвайди чиз, зун вичин патав ацукьнавайди гьисс ийиз, заз вичин дердер-гъамар ахъайзавай. Р. Гь. Зи ирид стха. ЯЛГЪУЗДАКАЗ нар. ялгъуз тир гьал хас яз. Зи хура айвандин къапак, виридан рикIелай алатна, ялгъуздаказ амай гъамлу Цавдаран дертни авай. А. Къ. Нехирбанни лекь. Са береда КцIар шегьерда ГьапIитI тIвар алай са кас яшамиш жезвай. УцIей кIвале ялгъуздаказ уьмуьр гьалзавай ам эрекьни чехир хъваз акатай чкадал ксудай. "Самур", газ., 2004, 24.I. Синонимар: текдаказ, текдиз, ялгъуздиз. ЯЛГЪУЗДИЗ нар. ялгъуз яз. Ада (Е. Эмина. - А. Г.) чун алатай девирдин пис, эйбежер гьалдихъ галаз таниш ийизва, етимвилелди, кесибвилелди яшамиш хьайи ва са патахъайни куьмек авачиз ялгъуздиз гуьзел шиирар яратмишай адан вичин ва халкьдин гьа девирдин дердерихъ, гъамарихъ галаз таниш ийизва... М. М. Гь. Сифте гафунин чкадал. Гъахъ тийир кас агъзур касдин къилихда Чна кьилиз тухуда тек, ялгъуздиз. И. Гь. Вири халкьар фан гьарайда... Зун пуд хвани, кьве руш гваз ялгъуздиз амукьна. Ш. Шабатов. Вахт хъуьрезва. «Чан халуд сусан, - лугьудай ада, -дишегьли аял ялгъуздиз кIвачел акъудун заз регьят хьайиди хьиз авани ваз?! З. Ф. РикIелай фидач. Синонимар: текдаказ, ялгъуздаказ, ялгъуздиз. ЯЛДА 1 'я лугьуда' ибарадикай хьанвай куьруь гаф. -Ваъ, - сив жакьваз-жакьваз жаваб гана ЦIаруди, - чеб Демировар ялда. Б. Гь. Заз эвера. [Гуьлханум] Я руш, рахадайла вуна зун ви кIеви дуст ялда. Бес дуст икI къунагъламишдани? Н. И. Гьакимрин папар. ЯЛДА 2 ялун глаголдин къвезмай вахтунин форма. Кил. ЯЛУН. ЯЛКЪАВАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра кар алакь тийир, дикъетсуз инсан. Синонимар: пев, явакьан. ЯЛЛАГЬ < я, Аллагь> межд. садаз ийизвай агь, дуьа кьилиз акъатун мурад яз ишлемишзавай гаф. Къакьан дагълар яд хьуй яллагь, Яр авай хуьр аквадайвал. Ф. Яллагь, закай миргин гъал хьуй, Ви шапкадихъ галкIидайвал. Ф. Куьн гьа кьуьзуь куь чандивай Хьуй, яллагь... Е. Э. Къедекни пер чуьнуьхайдаз. Ам яратмиш авур касди Вич, я Аллагь, лал авурай. Е. Э. КафтIар къарийриз. Эй эллер! Муьгьуьбат лугьуз вуч еке дерт тушни? Яллагь, зи чанда авай ашкъи-гьавадин тIал квехъ са-садахъ галукьрай. А. А. Лезгияр. ЯЛТАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вичикай ичкидин миже хкуддай гьамиша къацу куларин тар. КIваляй кIвализ гаф экъуьриз, фитне пеше кьур инсандиз Гумир вуна гъич рикIин сир, Ам ялгъуз, ялтан иер я. З. Р. Иер. * ялтан хьуй! т-б, гл. 'жув-жувал алачир гьалдиз атуй' манадин къаргъиш. ЯЛТАХ 1 туьрк, прил. вич хъсанди яз къалурун патал жувалай къуллугъдиз чIехидаз кIани гафар ийидай. Синонимар: лелеш, сувагъчи. ЯЛТАХ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ра вич хъсанди яз къалурун патал жувалай къуллугъдиз чIехидаз кIани гафар ийидайди, Гьавиляй на хъуьруьнин нур Какатайвал пайиз тахьуй, жув паталди агъузиз юкъ, Жув ялтахрин тайиз тахьуй. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Ялтахдикай гьаким хьун чаз? Адетдин кар я. И. Гь. Рубаияр. За садрани салам ганач ялтахриз, Хаинвили зи рикI, гъуьр хьиз, регъвезва. М. Б. Заз кичIезва. Синоним: лелеш. ЯЛТАХВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера ялтах тир гьал. Ялтахвилерини алцурдай хуш меци адан намердвал далдаламшидай, анихъ галайди инанмишардай. А. А. Умуд. Бес я ялтахвилер, кичIевилер. М. М. Лацу лекеяр. Шаирдиз инсандин ялтахвал, яланчивал, гьатта хайи веледрин патайни фикирдин даязвал гзаф такIан тир. К. К. Шаирди лагьанай. * ялтахвал авун гл., ни низ вич хъсанди яз къалурун патал жувалай къуллугъдиз чIехидаз кIани гафар, амалар авун. Синоним: чин чуьхуьдай амалар авун. ЯЛТАХВИЛЕЛДИ нар. ялтахвал хас яз. -Сибирвидин ракIар ни ахъайда, Гьажн Буба? -лагьана ада ялтахвилелди, - Гьажидин душмандикай чаз дуст жедани? Я. Ш. Гьахъ квахьдач. ЯЛУН 1 гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир 1) са вуч ятIани кьуна, гваз фин. Гъурбатда ада гьамиша ийизвай кIвалах памбагдай чимиз-чимиз ацIурнавай харалар ялун тир. С. М. ЦицIигъ-наме. Къуьнел квар алай рушар акурла, гъейран жемир абурал, гадаяр. Гьаятриз яд чIугуникай фикир ая. «Кварце яд кьайиз амукьда» лугьузвани куьне? Аваз хьурай кварар кIвалера, кIандайда яд хъурай. Анжах жуван дидедин, жуван сусан, жуван рушан къадир авай касди дишегьлийри ихьтин залан пар ялуниз рехъ гана кIанзавач эхир. С. К. Квар. Зул атайла, тевледиз Яла залан чувалар. Ш. Къ. Перт кьуьзуьбур. 2) са терефдихъ чIугун.' Са патахъди вижеваз алгъанвай и къванци, на хиялда, къужа магнитди хьиз вичелди ялзава, вилер адал алкIана хьиз физва, гьерекатзава... М. В. Гьарасатдин майдандал. 3) майил авун (са вуч ятIани кьилиз акъудиз). Намруда хьиз, ялдай вуна, Фикир тагуз кьейибуруз. Е. Э. Дуьньядиз. ЦIийи чирвилерихъ ялзавай, уьмуьрда вичин чка жагъуриз алахънавай ам, са акьван четинвилер ацалт тийиз, уьмуьрдин гурарай хкаж хьана. ЛГ, 2003, 27.. XI. ЯЛУН2 нугъ. чукурун, зверун. Луту, ибур рекье гьатайла, ялиз-ялиз къунши хуьруьн хандин патав фида. Ф. Хурхур. ЯМАн 1 туьрк, прил. пис. Адаз яман къаргъишар чида. Р. ЯМАН 2 нар. пис(диз). Сабурсуз рикI тIазва яман. Е. Э. Къарагуьз. Синонимар: гзаф, артух. ЯМАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, ~илери, -илера писвал. Алудиз кIанз ви пашманвал, Ви яманвал, ви яванвал, Агакьариз зи дарман вал, Ийизва за ваз иманвал... Х. Х. Вуч хъжеда? ЯМАНДАКАЗ нар. пис гьалда аваз. Синонимар: писдаказ, ямандиз, ЯМАНДИЗ нар. пис гьал хас яз. Синонимар: писдаказ, ямандаказ. ЯМАХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра пине.... адал алай бушлатдин погонар хьайи чкайрал погонар хуьзвайтIани, метIериз ямахар хъиянавай шалвар... дерин биришри кьунвай. А. Къ. Нехирбанни лекь. ЯН 1 рах., гл. я глаголдин суалдин форма. Ви къаст зун кьин ян, Назани. Е. Э. Назани. Садра аку, лайихди ян кар, гуьзел. Е. Э. Гуьзел яр. Мягькем кьуна вуна и тар, Тамам ян бес амай шартIар? С. С. Билбил. ЯН 2 туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ари, -ара дуьз акъвазнавайди и пата, а пата галтад хьайи гьал. * ян гун гл., куь са патахъди агъуз хьун, алгъун. Велимет вичин бацIини гваз, ранг къачузвай къуьлуь ян гузвай гегьенш никIиз агакьайла, гьакъикъатдани, атана йиф алукьна. М. В. Гьарасатдин майдандал. Марфади инсафсуздаказ гатазвай къацу векьер, гьефедин хъипи цуьквер, са патахъ ян гана, чилел алкIанва. У. Къемберов. Сел. ЯН 3 сущ.; -ци, -це; -ар, -ари. -ара гам, рух хруна ишлемишдай гъал. ЯН 4 нугъ, нар. вучиз? ЯНА 1 , ЯНАЙ ягъун глаголдин вахтарин формаяр. Кил. ЯГЪУН. ЯНА 2 посл. тIуз. # багъдай ~, тамай ~, кIунтIарай~, шегьердай ~, кIамай ~, Ирандай ~, Париждай ~ Гуьмбетдай эхкъечIай гачала садакьаяр къахчуна, нез-нез, маса рекьерай яна, кIвализ звер хъувуна. Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. Исятда кьве виш кьван ученикар дегьлиздай яна гьаятдиз экъечIда. А. А. Умуд. ЯНАРДАГЪ || ЯБАРТАГЪ куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра цIай акъатдай, кудай дагъ. Чи бадеди а дагъдин кIукIвай къадим вахтара ярнардагъ акъатна лугьудай. Р. Синоним: вулкан. ЯНВАРЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра декабрдин гуьгъуьнилай февралдин вилик алукьдай варз. Бакуда 1990 - йисан январдин вакъиаяр кьиле фейила кьейибурук 10 кьван лезгини квачни? М. М. Кьибле пата гурзава. ЯНИ? 1 са вуч ятIани чирун патал суалдин гаф. Вун рагъ яни, вун варз яни? Вун вуж ятIа, лагь. Ф. «Им жедай кар яни, нехирбандин руш вучтинди я, зун вучтинди я?» - лугьуз табий жез кIанзавачир. А. И. Самур. ЯНИ 2 кIус 'маса гафаралди' манадин гаф. Ахпа абур къвед тахта чIугвадай, яни са мус ятIани чIугваз хьайи, заводдал фенай. А. Исм. Алукьдай ахвар. -Сифте зун квев гъиле гъил амаз, чина вил амаз таниш жен. Яни им акI лагьай чIал я - зунни куьн хьиз мехъерик квайди хьиз хьурай. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. ЯНИКИ нугъ., кIус яни. [Брегьим]. Астафируллагь, я Аллагь! Бес зун къенвани За, жемятдин вилик экъечIна, шагьидвал ийида. Яники, заз акуна, кичIевиляй лугьуз хьанач. Б. Гь. Большевикдин руш. ЯНУН гл., ни-куь нихъ-квехъ; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; ян авун, ян тавун, ян тахвун, ян хъийимир ян гун. Чи диб-дувул рикIел хкваш - Куьз на санихъ янзава? Т. А. Таб я... Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 |
| |||||||
|
