| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЯНШАХ: *. яншах хьун гл., манасуз рахунар хьун. Гьар са кардал хьана зун мат, Хьана им чаз хупI зулумат, Экъуьгъун я яптфай~мат, Халкьар икI яншах хьана хьи. С. С. Девлетлуяр-чиновникар. ЯНШАХВИЛЕЛДИ нар. ягьанатни ялтахвал кваз. Ахьтин кIамашриз чи хамни пар я, - лагьана яншахвилелди хъуьрена вичин хуруз кап яна. А. И. Самур. Синоним: яншахдиз. ЯНШАХДИз нар. ягьанатни ялтахвал хас яз. Бирдан Рамиза... жизви атIугъна, тим-тик хъхьана ва лацар экъис жедайвал вилер ахъайна, рикIин цIай кьейи ява дишегьли хьиз, яншахдиз хъуьрена. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синоним: яншахвилелди. ЯП 1 : * яп-яру рах., прил. лап яру. Ак1извай ракьинин яп-яру нурарин кIаник и дар рагарин арада гьич садрани тахьай хьтин къизгъин женг кьиле фена. З. Р. Гьажи Давуд. ЯП 2 * яп авун гл, галтад хьун, кIвачер галчIур жез къекъуьн. Ам япа-япиз физвай. Р.. ЯПА, ЯПАР яб 1 ,2 существительнидин гзафвилин кьадардин формаяр. Кил. ЯБ. ЯПАГЬАН сущ.; ди, -да; -ар, -ри, -ра дишегьлийрин япарихъ акалдай безенаг. Дере, дуьгуьр, Ирандин гамар гъваш, Япагьанар, сирсилар, Гьайкаларни кьизилар, Валчагъризни хундуздин Хамар гъваш. А. С. Кьве касдин ихтилат. Ада пачагьдин, адан незир-везирдин папариз, сусариз ва рушариз багьа якъут-мержандикай, къизил-гимишдикай гуьзел япагьанар, тупIалар, цамар ва камарияр ийидай. А. М. Аламатдин таж.... Жаклиназ багъишай алмаздинни якъутдин къашар авай япагьанринни тупIалдин къимет 1200000 доллар тир. X. Шайдабегова. "Кафтардиз"' элкъвей "гьуьруьпери". ЯПАЛАЙМИР япалай авун(тавун) мягькем ибарадин форма. Кил. ЯБ (* япалай авун). ЯПАЛУХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра агъуз тир дережада авай, акьулдиз зайиф кас. Буба вич ахьтин япалухриз яб гудай кас тушир. Къ. Къ. КIири Буба. Вучда? Захъ галай фекьиярни, фахраярни, хпехъанарни гьакIан япалухар я. Гь. Къ. Четин бахт. Синонимар: пинти, шаламкъал(ди). ЯПАЛУХВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера япалух гьал. Япалухдиз виридаз япалухвал хас тирди хьиз жеда. Р. ЯПАР яб существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ЯБ. ЯПАТI сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра яб галачирди. ЯПАТIУР || ЯПАТIУЛ сущ.; яргъи руфунни дуьз лувар квай гьашарат. ☼ Орфографиядин словарда япатIур, "Лезги чIаланни урус чIалан словарда" (1966й.) япатIул къалурнава. ЯПУ яб существительнидин актив падеждин форма. Кил. ЯБ. ЯПУНЖИ сущ., -ди, -да; -яр, -йри, -йра парталрин винелай алукIдай беден вири кIевдай литиникай раснавай затI. Къармукьда тилер авай, Чухвада хуьлер авай, Япунжидал чиг аламай... Хва, вай, дидедин!. Ф. За, зи япунжини галчукна, чубанрихъ галаз гагъ къекъвгз, гагь ацукьиз са кьадар вахтара балкIандинни хиперин къарадал алаз суьгьбетар авуна. А. Ф. Лянет. ТIимил ятIа, япунжини Вугуда вав турни галаз... Хешил авай кур гудани, КIарасдин са тIурни галаз? А. С. Хцихъ галаз ихтилат. ЯР сущ.; -а, -а; -ар, -ари, -ара ивидин ранг. Лацувални яр какахьай ацIай чин. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. ГетIедай кIарас тIурунал шурва нердавай адан лацу чиниз яр акъатзавай. А. А. Пад хьайи рагъ. Низ акуна пакаман яр, лаз гвачир Ва гатфарин Багъда билбил, наз гвачир. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Мирзедин гъилевай гьебе чилел аватна. Адан чиниз эвел яр яна, ахпа ам акваз-акваз лацу хьана. З. Р. Гьажи Давуд. * яр гекъифун гл. ивидин ранг акьалтун. Патав гвайда, Айнадин яр гекъифнавай нуьгведин ич хьтин чинлай вил алуд тийиз, яб акалзавай. З. Э. Муькъвел гелер. ЯР фарс, сущ.; -и, -да; -ар, -ари, -ара муьгьуьббатдин гьиссералди кIаниди. Зи рикI сефил я, мадни дар имир, яр. Е. Э. Яр. Багьалу яр, вун айру жез хиялмир. Е. Э. Багьалу яр. * яр-дуст сущ. чпин арада хъсан алакъаяр авай чирхчир. Ярар-дустар физ виликай къвал гана. Е. Э. Заз сабур гуз. Хашпересри, абурукай яз урусрини, гьар йисуз инсан дидедиз хьайи югъ еке сувар яз кьиле тухуда. И юкъуз суварин иесидин патав мукьва кьилияр, ярар-дустар къуни-къуншияр къведа... А. Гуьлмегьамедов. Именинник ва мевлид. * яр кьун гл., ни вуж кIаниди яз хкягъун. Завай са хата хьана, вун яр кьуна. Е. Э. Зав рахамир. Гъейри яр мад кьамир вуна. Е. Э. Бахтавар * яран буба сущ. эвленмиш хьанвайдаз вичин папан буба. И ихтилатар япара аваз яваш-яваш физвай Рзахан варцел акъвазнавай вичин яран бубадин патав агакьна. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ☼ 1960 - йисарин сифте кьилералди ( кил.: М. Г. РЛС, 1950, ч. 846 - тесть ) яран буба, яран диде, яран вах, яран стха (Т. Б., М. Г. ЛРС, 1966), 1964 - йисалай ( кил.: М. М. Г., Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС) иранбуба, иранвах, ирандиде, иранстха кхьин дуьз яз кьабулнава. Чи фикирдай, гзаф себералди сифтегьан къайда дуьзди тир. * яран вах сущ. эвленмиш хьанвайдаз вичин папан вах. * яран диде сущ. эвленмиш хьанвайдаз вичин папан диде. * яран стха сущ. эвленмиш хьанвайдаз вичин папан стха. ЯР 3 сущ.; -а, -а; -ар, -ари, -ара мартдин 21-й числодилай алукьзавай 15 югъ. Гатфар къвезва! Яран цIаяр гур хьурай - Аялри хьиз хкадарда чнани! А. С. Вилик жерге. * яран сувар сущ. мартдин 21 -й числодиз яр алукьай сувар. Атана чаз гуьзел гатфар, Авуна чна яран сувар. Ф. Яран сувар тухваначир, Вирида яс чIугунай. М. Б. Яран сувар. ЯР 4 сущ.; -ди, -да; -ар, -ари, -ара тарцин къен. ХупI алукъна пак эркин Яр! Уях хьана рикIин чилин - яр. Гьисслу хьанва гьар тарцин яр. * яр-емиш рах., сущ. емишар. - Гила, амай хуьрекривай рикI ягъайла, гудай турши мезе яр-емишарни хьанва, - лугьуз, Эсли архайин хьана. З. Э. Муькъвел гелер. Ашкара кар тир, алачир гьуьжет, Бул тир яр-емиш, гуя я женнет. Х. Х. Масан баде. ЯРАБ араб, кIус кьве рикIин хьун къалурзавай гаф. Фикирна за: яраб ам зи яр я жал? Е. Э. Заз булахдал яр акуна. -~ Дуст кас Шафер, - фикир авуна Сефера, -яраб заз хквез кIандачир жал? А. Ф. Бубадин веси. * яраб Аллагь кIус са вуч ятIани чирун патал фикирлу хьун къалурзавай гаф. Пуд кас гьаятдиз атана, элкъвена хъфенвай. Фикирлу хьана кесиб Регьим: «Яраб Аллагь, и рекьин мугьманар вужар ятIа? Вучиз абур илиф тавуна, хъфена? Абурухъ вуч мурад-метлеб авайт)а? А. М. Лежбердикайни пуд стхадикай. ЯРАКЬ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра душман кас кьин патал гьазурнавай алат. Дишегьли дяведиз я ахьтин кьегьал, Я тур, тфенг, яракь адаз герек тут. Е. Э. Герек туш. Чна, гарнизон тергна, а яракьар халкьдин гъиле твада ва Дербент азад ийиз фида. А. И. Самур. ЯРАКЬЛАМИШ: * яракьламиш хьун гл., вуж женг чIугун патал яракьар гъиле кьун. Виридалайни важиб тирди кIвалах авун, зегьмет чIугун, ашкъидалди ва къуватдивди яракьламиш хьун, колхоз мягькем авун я. А. Ф. Риза. Дяве винелай куьтягь хьанвай хьиз аквазвай. Амма, чкадин агьалияр, хуьрерин кавхаяр агъсакъалрин регьбервилик кваз, акъваз тавуна яракьламиш жезвай... З. Р. Гьажи Давуд. ЯРАКЬЛАМИШУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; а, -ин, -рай, -мир; яракьламиш авун, яракьламиш тавун, яракьламиш тахвун, яракьламиш хъийимир яракьар кьуна дяве ийиз гьазурун. КIанзавайди тадиз чкайрал хъфена дестеяр гьазурна, яракьламишна, тайинарай юкъуз Кьасумхуьрел атун я. А. И. Самур. ЯРАКЬЛУ прил. дяве ийиз гьазур яракьар гвай. Надиран яракьлу итимар кIвалерин далдайрик чуьнуьх жедалди, абурукай са хейлинбур кьена ва гзафбурални хирер хьана. З. Р. Гьажи Давуд. Дугъриданни, яракьлу бандитрин къаст чкадин колхоздин мал тарашун, халкь рекьелай алудун тир. ЛГ, 2003, 25. ХII. Антоним: яракьсуз. ЯРАКЬЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера яракьлу тир гьал. Антоним: яракьсузвал. ЯРАКЬЛУДАКАЗ нар. яракьар гваз. Душман гъвечIиди хьайитIани, чIехиди хьайитIани, яракьлудаказ къаршиламишна кIанда. Р. Антоним: яракьсуздаказ. ЯРАКЬСУЗ прил. яракь (ар) авачир, гвачир. - Чна дяве ийизвай са кар авач, Куьн квез сагърай, чун чаз сагърай. Вассалам. Чиди михьи гъазават я яракьсуз. А. Къ. Ярагъ Мегьамедан гъазават. Антоним: яракьлу. ЯРАКЬСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера яракьсуз тир гьал. Яракьсузвал чир хьайила, яракьлуда вичин кар аквада. Р. Антоним: яракьлувал; ЯРАКЬСУЗДАКАЗ нар., яракьар гвачир гьалда аваз. Антоним: яракьлудаказ. ЯРАЛМА туьрк. сущ; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чилик экъечIдай, вичел хцIу тIурар алай, бязи азарриз дарман тир набатат. Диабет азардин душман яралма я. Р. ЯРАЛУГ туьрк. сущ; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьуру чими гар. Яд -Уьмуьр я, яралуг туш Чурурдай жигер. Яд - им фу я, чан я сархуш, Я мелни мехъер. А. Ал. Андреян булах. ЯРАМАЗ 1 туьрк. прил. бегьемсуз, акьулдиз зайиф, вичикай масадаз хийир тежедай. Ярамаз къунши жедалди, яраз кудай цIерцI хъсан я. Р. ЯРАМАЗ 2 сущ; -ди, -да; -ар, -ри, -ра бемгьемсуз кас. Яд хьун патал хтанач и булахдал Ирандин шагъ Надир - къанлу ярамаз. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. - За вун гишила тада! Фуни школадай неъ! За вун кIвалени тадач, ярамаз, ксунни гьана ая! Къ. М. Дуствилин цIай. ЯРАМИШ туьрк. прил. са нив-квев ятIани кьадай. Чкадин организацийрин патай контроль алачир чкайра алвердин идарайра ярамиш тушир гьар жуьредин инсанар гьатна чпиз кIандайвал кIвалах тухузва. И. В. Чирхчир. - Яда, Жафер, аквазвайвал, валлагь, ибур ви къилихриз, алакьунриз ярамиш крар туш. ЛГ, 2004, 15. VII. Синоним: кутугай. * ярамиш хьун гл., низ кутугун. ЯРАН кил. ЯР 2 , 3. ЯРАР 1 яр существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ЯР1 . ЯРАР 2 сущ., гзафв. къ.; -и, -а адет яз, аялрик киткидай нефес къачуз четин жедай азар. И кар Габричевскийдин тIварунихъ галай НИИ-да авай ярарин азардал гуьзчивалдай милли центрада кьиле тухвай ахтармишунини тестикьарна. ЛГ, 2004, 26. VII. Республикадин шегьерринни районрин администрацийрин кьилериз ярариз акси дарманар къачун патал алава такьатар чара авун, азарриз акси рапар ягъунин кIвалах тешкилун патал серенжемар къабулун меслятнава. ЛГ, 2004, 26. VII. * ярар атун 1 гл., низ аялриз нефес къачуз четин жедай, садакай садак акатдай азардик тIа хьун. Шибил Шабан! рикIел хкваш, вун азарлу хьана меселай къарагъзамачир. Ярар атанвай. Р. Гь. Зи ирид стха. * ярар атун 2 сущ. аялрихъ нефес къачуз четин жедай азар галукьун. 6-июлдиз РД-дин Гьукуматдин Председателдин сад лагьай заместитель Н. Къазиеван регьбервилик кваз "Дагъустан Республикада ярар атунин жигьетдай авай гьаларин ва ярар атунин дережа агъузарунин гьакъиндай'' месэладай РД-дин Гьукуматдин санитариядинни эпидемийриз акси комиссиядин заседание хьана. ЛГ, 2004, 26. VII. Уьлкведа ярар атунин вири дуьшуьшрин саки пудай са пай чи республикадал гьалтзава. 2004 - йисан кьуд вацран вахтунда ярар атунин дуьшуьш хьана. И азар акатайбурукай 168 кас чпин яшар 14 йисалай агъуз тир аялар я. ЛГ, 2004, 26. VII. ЯРАТМИШУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; яратмиш авун, яратмиш тавун, яратмиш тахвун, яратмиш хъийимир арадиз гъун, хьурун. Ада [С. Сулеймана. - А. Г.] халкьдихъ галаз сад хьиз. нефес къачуз хьана ва халкьдиз хъсанвал патал, бахтавар уьмуьр патал. и бахтавар Уьмуьр яратмишай совет власть мягькемарун. мадни гужлу авун патал женгиниз эвериз хьана. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Граждан дяведин йисара яратмишай чIалара чал «большевик» лагьай гаф гьеле гьалтзавач. А. А. СтIал Сулейман. Синонимар: туькIуьрун, теснифун. * Яратмиш Авур Кас сущ. Аллагь. Ам Яратмиш Авур Касди Вич, я Аллагь, лал авурай. Е. Э. КафтIар къарийриз. ЯРАТМИШУН сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра 1) са вуч ятIани арадиз гьунин кар, кIвалах. Гьелбетда, гьар гьи кархана къачуртIани, ада пайгардиз, къайдадик кваз кIвалах авун зегьмет чугвазвайбуруз лазим тир, къулай шартIар яратмишунилай аслу я. ЛГ, 2003, 13. XI. 2) са вуч ятIани арадиз гьунин кардин, кIвалахдин нетижа. Лезгийрин халкь. жегьил авторрин яратмишунрихъ галаз танишарунин карда «Дуствал» тIвар алай алъманахди еке роль къугъвана. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. Дуьз лагьайтIа, заз махачкъалавияр гьатта язухни атана. Анжах са туьквендай заз Шекспиран эсеррикай сад, гьакIни Пушкинанни Лермонтовой яратмишунар жагъана. ЛГ, 2004, 26. VII. Синонимар: произведение, эсер. ЯРАТМИШУНАРДАЙ: * яратмишунардай интеллигенция цI сущ. шаирар, писателар, художникар - вири санлай. Диндинни политический экстремизмдиз идеологиядин жигьетдай аксивал авун патал республикадин духовенстводин, илимдин ва яратмишунардай интеллигенциядин къуватар активдаказ ишлемишна кIанда. ЛГ, 2004, 26. VII. ЯРАШУГъ 1 туьрк. прил. нив, квев ятIани кьадай тегьердин. Игитдиз кьирят ХупI ярашугъ я. Е. Э. Квез вуч ярашугъ я. - Ма, дуст кас, им заз ярашугъ затI туш... Б. Гь. Заз эвера. * ярашугъ хьун гл., низ вуч нив, квев ятIани кьадайди хьун. Вичин девирдихъ галаз кIвач-кIвачеваз физвай, халкьдин руьгьдалди яшамиш жезвай художникдиз яратмишунринни чIалан кимившер ярашугъ жедач. Самур, 2002, № 23. ЯРАШУГъ 2 сущ.; ди, -да; -ар, -ри, -ра нив-квев кьадай затI. Ламран ярашугърикай садни адан хамутI тир. Р. ЯРАШУГЪЛУ прил. нив, квев ятIани кьадай гуьрчег. Килига, къе эцигзава куьчейра Ярашугълу, гуьрчег кьакьан кIвалер за. З. Р. Диде шегьер. ЯРГЪ: * яргъ алай прил. яргъи. Теспачавиляй инихъ-анихъ хьана, Люсяди, лекьрен къармахра гьатнавай гъуьрч хьиз, винелди хкажна цлал авудзавай са патахъ яргъ алай кьуд пипIен чIехи кIалубдин кIаникай кьулухъди чукурна. Б. Гь. Вили вилер. ЯРГЪА 1 : * яргъа балкIан сущ. зарбдиз филайла, вичел ацукьнавайди къарсур тийидай балкIан. Шелхем кимел атайла, адаз яргъа балкIандаллаз физвай жегьил акуртIа, лал хьана акъваз жедачир. Гьар гьикI хьайитIани вичин тIул ийидай... С. Ярагъви ашукь Уьзден. * яргъа авун гл., куь зарбдиз ва къарсур тийидайвал фин (балкIан). - Гъайванди яргъа авун аку, гадаяр! Маншаллагь! Маншаллагь! С. Ярагъви ашукь Уьзден. ЯРГЪА 2 нар. са нивай, квевай ятIани мукьва тушир чкада. Яргъа авай кесибдал шак фейитIа, 'ТIимил кьванни инсаф ая, Цилингар. Е. Э. Цилингар. Вахт жувавай яргъа аваз, шеда зун. Е. Э. Шеда зун. Хуьр гьеле яргъа я, З. Гь. Лезгийрин риваят. * яргъа авун гл., вуж нивай-квевай мукьва тушир чкада хьурун, нин-куьн ятIани мукьувай къакъудун. Адакай маларин духтур жеда, мад гьар гьикI хьайитIани, пешеди ам чубанрин чими къазмадивай яргъа ийидач. З. Гь. Лезгийрин риваят. * яргъа хьун гл. 1) мукьва тушир чкада хьун. 2) вуж квев агат тавун. Къачу кьарандашни кагъаз, Илимдивай жемир яргъаз, С. С. Назани. ЯРГЪАДИ сущ.; -а, -а са низ ятIани мукьвавал авачир кас. Вун кIанибур Сад-кьвед авач, Я яргъадни мукьвад авач. Е. Э. Гуьгьуьлдиз. ЯРГЪАЗ нар. са нивай, квевай ятIани мукьвал тушир чкадиз. Завай яргъаз жемир, суна... Е. Э. Бахтавар. * яргъаз авун гл. къакъудун, квадарун. Лежбер юлдаш, жуван акьул Гьич вавай яргъаз ийимир. С. С. Эхир къведа ви кар кIевяй. * яргъаз къваз! межд. 'мад алакъа жемир' манадин мягькем ибара. Зав рахамир, завай яргъаз къваз, гуьзел. Е. Э. Зав рахамир. Закай гила жув яргъаз къваз, Вал ихтибар ийич, дуьнья. А. Гьажи. Дуьнья. Ша жемир тIун вун чаз мукьвал, Къваз чавай яргъаз, самовар. С. С. Самовар. ЯРГЪАЗУН гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; яргъаз авун, яргъаз тавун, яргъаз тахвун, яргъаз хъийимир 1) тайин са чкадивай гзаф мензилда жедайвал авун. 2) куьч. къакъудун. - Зал гьалтайтIа, къуй берекат акъвазрай, Ризкъи кими тахьурай чи суфрадал. Каш лугьур цIай чавай даим яргъазрай, М. Б. Гьуьрмет. - Вуч тади ква арабадик? Еришдиз килиг! -Ватандивай яргъаззавай девришдиз килиг! И. Гь. Рубаияр. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 |
| |||||||
|
