| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ГЬИКI 1 нар. 'гьи жуьреда, 'гьи тегьерда' суалдин гаф. ГьикI акъудда йикъар, йифер. Акваз кIан я вун заз, гуьзел. Е. Э. Ваз маса яр хьана, гуьзел. - Бес за вучда? Бес зи уьмуьр гьикI хьуй? Къемера хиялдай мад са чIал туькIуьрна... Гь. Къ. Къилинж Къемер. * гьикI ава [я]? кIус кефер-гьалар хабар кьадайла, ишлемишдай ибара. ГьикI ава, бубад бицIи руш? С. С. РикIин ишигъ Гьажибег. - ГьикI я, къунши? - жузуна ада. Ф. Б. Сувасатар * гьикI лагьайтIа союз вучиз лагьайтIа. Расул Аллагьди лугьудалдай: «Азарлу ва я кьенвай касдин патав гваз хьайитIа, анжах хъсан рахух, гьикI лагьайтIа, малаикар куьне лугьузвай гафарихъ агъада". Диндикай суьгьбетар || Самур, 1994, № 3. ЦIинин йис заз иллаки кьетIендаказ къейд ийиз кIанзава, гьикI лагьайтIа са за ваъ, цIудралди маса инвалидри... чпин сагъламвал хъсанарзава. 3. Ф. Суьгьуьрдин тIвал гвайди. * гьикI лагьайтIани 1 кIус гьихьтин делилар гьайитIани. Зи шиирар зи руьгьдин тарих, чарчел кхьенвай зи уьмуьр я. Анжах кьилинди, гьикI лагьайтIани, вилик кума. А. Къ. Дагъустан шаиррин уьлкве яз ама. * гьикI хьайитIани 2 нар. са шакни алачиз. Пака зун гьикI хьайтIани куь собранидиз къведа. А. Сайд. Яру хьайи чин. * гьикI хьана? межд. гуьзлемиш тавунвай гьал, хабар хьайила мягьтелвал къалурзавай суалдин ибара. - Ана гьикI хьана, чан хва, вун пашман вучиз я? Вуч хьанватIа садра дидедиз лагь! А. Сайд. Нариманаз вуч гьахъ я лагь. * гьикI хьана нар. 1) дуьшуьшдай хьиз. ГьикI хьана хатадай хьиз Къафлан стхадикай нарази, бейкеф хьайила, за гьасятда зи аялриз дарда авайла ада авур хъсанвал рикIел гъидай - зи бейкефвални, гару ягъайди хьиз, квахьдай. Г. Ханов. Абадвални агьваллувал патал. 2) вуч себеб яз. - Им гьикI хьана акъатна Яшайишдин кьуьруькрай?! А. Къ. Пешепай. * гьикI ятIани арал. са вуч ятIани себеб яз; Гьамиша тамашаяр къалурдай, уюнар акъуддай Агьмедбег са сеферда хъвайила, гьикI ятIани Вич вичел аламай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ГЬИКI 2 кIус гьейранвал, мягьтелвал, такIанвал къалурун патал ишлемишзавай гаф. ГьикI, вунни аниз фенвайни? Р. ГЬИКIА кил. ГЬИКI. ГЬИКIДА 1 гл.; гьал. "авай четин гьалдай акъатун патал вуч ийида?" - мана авай суалдин гаф. Бес за гьикIда, вун рикIелай физавач. Е. Э. Туькезбан. Чпиз тIуьнар-хьунарзавай лутуяр жеда. Са арадилай акуна хьи, недай шейэр куьтягь хьанва, эрекь ама. Вучда, гьикIда? Верчер чуьнуьхдай меслятарда. Ш. Шихмурадов. Гьадисаяр. ГЬИКIДА 2 кIус гьейранвал, тажубвал, такьатсузвал къалурзавай гаф. Вун акурла, жеда зун шад, вун я абукевсердин яд. ГьикIда вакай, рикIин мурад? Е. Э. Гуьзел, за ви тариф ийин. Гила гьикIда, фирла тамуз, Низ минетда мад, Яру яц. Е. Э. Яру яц. Вакай гьикIда икьван иер, Лацу хъуьхъвел къекъвей цIвелер... А. Гь. Ярдиз. ГЬИКIДАТIАНИ кIус 'вуч ийидатIани' мана авай гаф. Гила заз гьикIдатIани чидач. Р. ГЬИКIИН 1 рах., кIус 'вуч ийин? мана гудай гаф.. "За салам гайиди вуч тир, квез цин ванцин гьиляй ван хьанач ман, за гьикIин? Ф. Ядни герек жедай кьван. Бес за. гьикIин, хъел атайла, Хьана завай, чан къарияр. Е. Э. Къарийриз. ГЬИКIИН 2 кIус гьейранвал, тажубвал, тайинвал къалурзавай гаф. Вакай гьикIин икьван иер... Е. Э. КIан я. ГЬИЛЛЕ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) уюн, амал. Ибуруз фекьидин гьилле чир хьана, пашмандаказ хьфена... Ф. Фекьини чубан. Гьар намерддив жеда гьилле. С. С. Гьахъсуз атай бала. На рухвайрив агудмир таб, агудмир гьилле. А. Къ. Кьил хкаж, Арбен. Гьилле буьркуьллагъ кьабулдачир. К., 1991, 14. IV. 2) багьна. «Гьан, - фикирна Къадира, - адал зи бурж алазвайди я; кал, са гьилле туькIуьрна, ужуз хьтин кьиметдай жуваз къахчуна кIанда». А. Ф. Бубадин веси. Гьар гьилледив ам рикIелай алудиз кIанзавай... А. И. Самур, III. * гьилле авун гл., ни кагьулвал авун. Гила, къунши, ваз таб, гъиле авун гьич кутугнавач. Лезги халкьдин махар. ГЬИЛЛЕБАЗ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) са кардикай кьил къакъудзавай амалдар. Шалбуз начагъ хьанва лагьай ван хьайи бригадир кIвализ гьахьайла, адаз тасмалдал кьил кутIунна «Фундугъбег» хьиз, месел ярх хьанвай гьиллебаз аквада. А. Сайд. «Алад, ваз югьур хьурай!» 2) уюнар гвай инсан. Инсаф тийиз кIасзава чинеба, Шегьердани, дагъдани, хуьрени. Идарада, туьквенда гьиллебаз, Ахлатзавач лап жуван кIвалени. А. С. ВетIер. ГЬИЛЛЕБАЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кагьулвал. ЯтIани ахпа адай гьиллебазвилер акъатдай. Б. Гь. Заз эвера. Анжах са кIвалахдани гьеллебазвилиз, чалкечирвилиз рехъ гана виже къведач. К, 1991, 17. I. [Чубан гада]. Куьне ийизвай хьтин крар авун - ам гьиллебазвал я... Абур хъсан крар туш... А. Къ. Хукац-Ханум. Ви къастунал кIевивал, лепешвилихъ, гьиллебазвилихъ галаз женг чIугун за сифтедилай аннамишнач. Т. Агьмедханов. Мехъер куьтягь жедалди. * гьиллебазвал авун гл., ни кагьулвал авун. Гьилле базвал имир вуна, Айру хиял чанда туна. Е. Э. Алагуьзли. ГЬИЛЛЕДАЛДИ нар. гьилле гваз. Бязибуру ам векъиди яз гьисабдай. Амма адахъ векъивал общественный кардив гьилледалди эгечIайла жедай. К, 1991, 14. IV. Синоним: кагьулвилелди. Антоним: хушвилелди. ГЬИМ тIв. эв. кьведалай виниз гзафбурукай сад чирдай суалдин гаф. Гъуцраз - руьгь, гъуьлуьзни - беден, Гьам я ви кьисмет. А. С. Саяда лугьузва мани. Угъриди чарадан лапагар, гагь сад, гагь масад хурухда кьаз, чилел эцигзавай - гьим куьк ятIа акваз. Ш. Шихмурадов. Гьадисаяр; Саядаз муьтIуьгъ я дуьнья - Чуьнгуьрдин кьуд сим: Шалбузди чIугвада хьи яс, АтIайтIани гьим! А. С. Саяда лугьузва мани. Синоним: вуж. ГЬИНА тIв. эв. гьи чкада. Кьиникьи итим гьина хьайитIани жагъурда. 3. Р. Веси. - Яраб ам исятда гьина аватIа? Яраб ада закай фикирзаватIа? - рушавай, кьил хкажна, инихъ-анихъ килигиз жезвач. Гь. Къ. Къилинж Къемер. Ягьайван, мад заз аман амач, жуван ван акъудакван! Вун гьина акIана амукьнава? Ф. Б. Сувасатар. * са гьина авачир * гьина ятIа(ни) нар. тайин тушир чкада. Гьина ятIа кIелна хтанвай са фекьиди кьакьан суварал алай са хуьре куьбе кутунвай. Ф. Б. Сувасатар. ГЬИНАВА 1 рах., 'гьина ава?' манадин гаф. Ида сикIревай жузуна: Зи аялар Гьинава? Ф. СикIни жанавур.... азар гьинава? Е. Э. Гьинава? ГЬИНАВА 2 рах., межд. 1) 'ваъ' манадин гаф. За жув тек я лугьуз гагь-гагь, ара-бир Фикирзавай - Гьинава? Жуьт, кьве жуьтни туш, чпелай пара тир... И. Гь. ШемпIи хьиз. 2) гьеле вахт хьанвач, фад я. - Эй, чан хва, вун гьеле гъавурда акьадалди гьинава-а!.. Вун накьанни кьенин цицIиб я... А. Сайд. Нариманаз вуч гьахъ я лагь. ГЬИНАВАЙ: * гьинавай-гьанавай прил. ери-бине авачир, акьулсуз. Гьинавай-гьанавай усалдани, агьвалатдиз маса рангар яна, ви вилин ккIалриз тIвал гуда. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Гьинавай-гъанавай неречI гада-гуьдуьйрин тай хьана.. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. ГьинАВАТIАНИ || ГьинаВАЧТIани арал. са шакни алачиз. - ГьинвачтIани ЦIарудин кар я - тайинарна тамун кIапIалар галай патахъ килигзавай председателей. Б. Гь. Заз эвера ГьинватIани, рак ва я цал атIана, ам дустагъдай катнай. А. А. Ирид цаварик Самурдин ван. - ГъинвачтIани, ам шегьерда яшамиш жезва, гьавиляй адаз ина гьяз къвезвач, хиялна за. Я. Я. Агалай сандух. Агь, вун чилерик фий зи кал вили ягъай вилер акъатай буьндуьгуьр. ГьинавачтIани накь булахдал яд гуз тухвайла, Феталиди Вили яна. А. Сайд. Вили яна. Ам акьван а вуна лугьудай хьтин пис ахвар туш, свас, зи рикIиз аян я: чи Гьасрета, гьинвачтIани зурба къегъалвал авунва... К. К. Шад хабар. ГЬИНАВАЧИР прил. усал, садазни герек авачир. Гьинавачир дарманар, ирмицIитармирмицIитIар яда лугьуз хийирдилай зарар гзаф гузва. Б. Гь. Заз эвера. * гьинавачирбур авун гл., ни низ кьалар авун, дявеяр авун ГьинАГ тIв. эв. 'гьи чка манадин гаф. Салатни фекьи вуч ийидатIа, вуч лугьудатIа рикIел текъвез, чпин кьецIил танрин гьинаг туна, гьинаг кIевдатIа чин тейиз, чебчпивай квахьна аламазмай. Ф. Б. Сувасатар. ГЬИНАЙ тIв. эв. 1) 'гьи чкадай' манадин гаф. Эхь, адаз гьинай чир жедай кьван ви чанда цIай авайди... М. С. Буьркьуьди. -За жуван гьер хутахзава ман. Ам види гьинай жеда, зи гьер? Ш. Шихмурадов. Гьадисаяр. Гьинай гъида за ваз дадлу хуьрекар? Ш. Шихмурадов. Гьадисаяр.... * гьинай,... гьинай Аквада заз, Лахан кIамун къерехдай кицIин гелер фенва. Агьан, -лагьана за, - Лахан кIам гьинай, кицI гьинай. Я. Я. Нурар ва хъенар. ГЬИНАЛ тIв-эв. 'гьи чкадал' манадин гаф. Жегьилри кьуьзуь итимдивай игитвал тIалабда. Къуьзуь итимди лагьайтIа, вич Гьинал ва гьикI кучуддатIа, гьадакай фикирда. 3. Р. Веси. - Ваз Кенцеман муьхцни гьинал алатIа чир тахьана жеч, - зуьрнечидихъ чин элкьуьрна Касбубади. Ф. Б. Сувасатар. ГЬИНИЗ тIв. эв. 'гьи чкадиз' манадин гаф. Пул жибинда туна гьиниз кIан хьайитIани гваз катиз регьят я. А. И. Самур, III. -Яда!.. Я ахмакь!.. Вун гьиниз катзава?.. Б. Гь. Заз эвера.. Зани, абур гьиниз фидатIа, ахтармишна... Гь. Къ. Къилинж Къемер. ГЬИНИЗУН гл., рах., ни вуж-вуч; -да, -на; -ин, -рай гьина эцигда, гьиниз харжда манадин гаф. Какадилай йис твадайда ахъайнава вичин базар. Вуна кIватIай кьванди гьинизда, я гужхьайиданруш. А. И. Къарачияр. ГЬИНИХЪ тIв. эв. 'гьи патахъ, гьи чкадиз' манадин гаф. Гъил яргъи авун бес я, ам гьинихъ хьайитIани агакьзава. 3. Э. Уртах цаз тадани. Амма ягъайбур вужар ятIа, гьинай ятIа, гьинихъ катнатIа, адаз чизвачир. А. И. Самур. Вун гьинихъ алатнавай?! - жузуна ацукьай чкадал ахварал фенвай дидеди. Гь. Къ. Къилинж Къемер. ГЬИРГЬИР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) балкIандин гьарайдин ван. 2) куьч. хъуьруьнин тегьердин сесер. КIуфук гьиргьир кваз ам шад я. 3. Э. Уртах цаз тадани. ГЬИРГЬИРУН гл., ни -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гьиргьир авун, гьиргьир тавун, гьиргьир тахвун, гьиргьир хъийимир балкIанди гьиргьирдин сесер акъудун. Ада кек ягъиз, чил юзурзавай, хуррамвиляй гьиргьирзавай. Ф. КIеви ахвар. 2) рах., векъи хъуьруьн. ГЬИС сущ.; -еди, -еда; -ер, -ери, -ера гумадин руг. КIвале лампадин гьис ава. Р. ГЬИСАБ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) затIарин кьадар (сад, кьвед... виш) къалурдай гафар. Аялрин бахчада цIудал кьван гьисабар кхьиз чирзава. Р. 2) и гафар ва абурун къайдаяр, къанунар чирдай илимдин хел. Анлай кьулухъ адак ашкъи акатна, Гьисабдайни Мурсалаз «4» акъатна. Ш-Э. М. Мурсалан месэлаяр. 3) дуьшуьш, кар. Зунни зи итим Къубадин базардиз фенай ( а вахтара мегьарамдхуьруьнвийриз им къуншидин фидай гьисаб тир1). А. Эсетов. Кьел тIуьрда ядни хъвада. * гьисаб авун [кьун] гл., ни вуж-вуч [нин-куьн] кьадар тайинарун. Вигьиз чурт, гьисаб ийиз, Ваз шумуд динар хьана хьи? Е. Э. Дуст Ягьиядиз. Синоним: кьун. * гьисаб (гьисабиз) хьун гл., нивай вуч 1) кьадар эцигиз хьун. Гадар авур кьатIар вилик Гьисаб тежер гьамбар хьана. И. Исмаилов. ПIапIрусдиз. 2) куьч. тайинвал эцигиз хьун. И гафуник цIийи мана кутаз алахъун - цIвегь хуьн тийизмай ктIай куьгьне целце туна цIийи ниси чIурай гьисаб жеда. М. М. Гь. ЧIалан илимдин гьакъиндай... * гьисаба кьун [хьун] гл., ни [низ] вуж-вуч лазим тир фикир гун. Вич гьисаба такьурди хьиз Хьайи а кас дакIуна... Ж. Курун кIан куьз акунач... Ихьтин теклиф гуз кIанзава: къуй вичин буржи вуч ятIа чин тийизвай, тамашачийрин гуьгьуьлар гьисаба такьазвай манидар, музыкант сегьнедал жемятдин вилик экъечI тийин... ЛГ, 2003 6. II. Синонимар: кваз кьун, саймишун. * гьисабдиз къачун гл., ни вуч фикирда кьун.... им гьар са писателди гьисабдиз къачун, гьамиша рикIел хуьн лазим я... М. М. Гь. ЧIалан илимдин гьакъиндай... * гьисабдин тIвар куьгь., сущ. числительное. ЗатIарин кьадар къалурдай гьисабдин тIварцIиз кьадар гьисабдин тIвар лугьуда. Месела: вад, цгуд, виш, агьзур Лезги чIала гьисадин тIварар тIварарилай вилик атай чIавуз, тIвар гьалариз ( падежриз. - А. Г.) дегиш жедач. Гь. Гь. Грамматика. ГЬИСАБДАЙ 1 гьисабун глаголдин вахтунин формайрикай сад. Кил. ГЬИСАБУН. ГЬИСАБДАЙ 2 арал. фикирдай, фикирдалди. Чи гьисабдай, цIинин йис ичер алайди жеда. Р. ГЬИСАБУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир гьисаб авун, гьисаб тавун, гьисаб тахвун, гьисаб хъийимир 1) ни вуж-вуч кьадар чирун. Шегьердин къерехдиз хтайлагъ, ида, «Акван заз гъикьван пул хьанайтIа» лагьана, гьисабиз башламишна. Ф. Шумуд йис я, ганач на заз са жаваб, Къар гьисабиз кузава *зин кьуд кIараб. Е. Э. Аман яр. ГьисабайтIа вири кIвалер, ЯхцIурни цIуд Хважадин хуьр. X. Къ. Хважадин хуьр. 2) тайин са фикир авун. Гъавурда авачирбуру Гьасан Гьафсатан чIехи велед яз гьисабзавай ва ам имамдин хва хьиз кьабулзавай. И. Гь. КьетIен малумат. Кесибди лагьайтIа акьуллу фикир, Гижидай гъисабда вирида Фекьир. И. Ш. Кьудар. "Лезги, лезги!» лугьуз ктабар кхьизвайбурун арада вичин хайи халкь кьенваз гьисабзавай ва чеб гьадан дуьадал акъвазнавай ксарни ава. 3. Р. Веси. Заз етимвилин мусибатни чир хьана, бубавилин гьиссни. Амма абурулай виридалайни виниди за зи хайи халкьдиз къуллугъ авун яз гьисабна. 3. Р. Веси. Гьеле 1500-2000 йис кьван идалай вилик лезгияр уях хьанвай халкьарикай сад яз гьисабзавай. И. Я. Шарвили! Шарвили! Шарвили! 3) няй-квяй кваз кьун, амал авун. Амма на зун гьич са квяйни гьисабнач, Гуя зун са цIверекIтир ви кIакIамдал. А. Къ. Заз кIандай вун... ГЬИСС араб, сущ.; -ди, -да; -ер, -ери, -ера къецепатан ва я къенепатан гьалар аннамишун. Къастар михьи хьайи касдин рикIе пехил гьисс жерид туш. 3. Р. Зун и пата, вун а пата. Вилералди, нефесралди, жигеррин деринрай акъатзавай гьиссералди булдалди суьгьбетарна, жегьилар, бахтлу яз, чара хъхьана. Гь. Къ. Къилинж Къемер. * гьисс авун гл., ни вуч аннамишун. Гьикьван кеф я гьисс авун жув це экъечIдай векьин кьал хьиз. А. Къ. Гьикьван кеф я... Сифтени-сифте кIанзавайди кадрайрив жавабдарвал гьисс ийиз тун... тир. Г. Ханов. Абадлувални агьваллувал патал. Гьар са инсандин уьмуьрда гагъгагъ ахьтин вахт алукьда хьи, а касди вич садлагьана рёкьидай хьиз ва я са зурба мусибатдик акатдай хьиз гьисс ийида. А. Къ. Жуьгьенар. Къецеллайди югъ - йиф ятIа гьисс тийиз, Са дишегьли шехьзама вахъ, кис тийиз, 3. Къ.. - * гьисс акатун гл., ник къецепатан ва я къенепатан гьалар аннамишдай гьалдиз атун.... са чубандин чIехи, агакьнавай гададик дишегьлидихъ къаних хьунин гьисс акатна... А. Къ. Жуьгьенар. * гьисс кутун гл., ни-куь ник-квек гьисс арадал гъун. И гафуни кIелдай ксарикай са бязибрун рикIел гьа куьгьне идеологиядин фикир хкун, амайбру адаз, чпик са гьиссни кутан тийир, гьакIан буш гафуниз хьиз, фикир тагун мумкин я. М. М. Гь. ЧIалан илимдин гьакъиндай... ГЬИССУН гл., ни вуч; -да, -на;, -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гьисс авун, гьисс тавун, гьисс тахвун, гьисс хъийимир кьатIунун. 1947 - йисуз, техникум акьалтIарайла, за жув лап екё дережайрив агакьайда хьиз гьиссзавай. М. Ж. "... Фу гайиди я гьамиша". Къемера... Султалидин савкьват гьиссна. Гь. Къ. Къилинж Къемер. КIвализ хкведай рекьени за жуван са кIвач муькуьдалай кьезил хьайиди хьиз гъисснай. Ш. Шихмурадов. Гьадисаяр. Жуван уьмуьр гьиссзвавай за завал яз... М. Б. Хайи ватан, хайи макан... ТIал вуч ятIа, гьиссиз туна хирери, Багърибуру рикIин къене атIанвай. М. Б. Ракъинин сухта. Гьарда вич гьиссзава Худа яз. М. Б. АкI я хьи... Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 |
| |||||||
|
