Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


ГЬАЛДАРУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гьалдар авун, гьалдар тавун, гьалдар тахвун, гьалдар хъий­имир 1) ни вуж нел-квел; са нив ятIани масадаз чIуру кIвалахар ийиз тун. Гъалдарна жаллатIар кIатIа кьифер къугъваз туна? Е. Э. Дуст Ягъиядиз. [Шагьламаз]. Таб я. Ам зун такIан кулакри гьалдар авунвайди я. Гь. Гь. Колхоз. 1918 лагьай йисуз Куьредин девлетлуйри, кулакри, фекьийри гъал­дарна, угърийри, лутуйри, къучийри сад-вад ягъалмиш хьайи, гьабуру алдатмишай лежберарни галаз Мамрачрин, Хенжела КIеледин чувудрин кIвалер, малар тарашнай. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Зал дишегьлияр гьалдарзава, кьасар авуна, чпи гьужумар ийизва. К, 1988, 7. XII. 2) куьч. ракъурун. Ам тахьайтIа, вичи ризкьи неч, - лугьуда, ГьалдарайтIан вич виртIедин кьечал, гьей. Е. Э. Гачал, гьей!

ГЬАЛДУН гл.; ни вуч нел-квел; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гъалд авун, гьалд тавун, гьалд тахвун, гьалд хъий­имир 1) винел са затI вегьин. Ксанвайдал яргъан гьалда. Р. 2) винел патал акьалжун. Гьалдна гъилел крчун тупIал, Элкъуьриз гьакI гапIал-гапIал. Мягьтел хьана зун а папал... С. С. Инжиханум. Жегьил гадади, чинар тараз акьахна, анай къизилдин пурарни кьенерар авудна, абур шивдал гьалдна, лагьана: - Зун зи бубадин патав хутах. Ф. Гьуьлуьн руш. * чин ~.

ГЬАЛИМА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ргай затIунин икьи яд. НекIедин хъчарин ( ругуна хкатзавай) гьалимади ва ( хъчар ргай циз вегьена турла хкатзавай) гьар юкъуз ишлемишайла, хуьрек цIурурунин гьал хъсанарда, бедендикай ракъуцIар ( "шлак") хкудуниз куьмекда. ЛГ, 1999, 22. IX. Гьалима икI гьазурда са тIурунавай... ЛГ, 2002, 21. II. Вири шар са затIуникай тир: ядни къван, гьалимани ракьуцI, гьавани бугъ, ракьни як санал, са затIун къене авай. Ргун акъ­вазна. Шар кьили хьана. Винел пата чар кьуна. Ф. Б. Миф.

ГЬАЛКЪА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) зунжурдин паярикай, кIусарикай сад. 2) епинин са кьил вичяй туна чIугун патал муькуь кьилиз ядай тIвал; 3) куьлегар акалун патал симиникай раснавай гъвечIи элкъвей затI. Регъуь хьайи ва хъел кткай папа гьалкъа куьлегрикай хкудна, пенжердай анихъ гадарна. Ш. Шихмурадов. Гьадисаяр. 4) куьч. элкъвей цIар. Алай вахтунда зи кьушунри Дербент, Шемахи ва Баку элкъуьрна гьалкъада тунва. А. Бутаев. Гьажи-Давуд ва лезгийрин азад женгер. 4) тайин гьяркьуьвал авай уьнуьг. Чна пуд гьалкъа ийида: сад юкьваз, кьведни кIвачериз. М. Б. За бананар недач.

ГЬАЛСУН гл., ни вуч квел; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гьалс авун, гьалс тавун, гьалс тахвун, гьалс хъийимир са вуч ятIани са квел ятIани акьалжун, гьалдун. Калушар гьалена чукура. Р.

ГЬАЛТАЙ кил. ГЬАЛТУН.

ГЬАЛТАЙТIА 1 гьалтун глаголдин шартIунин форма. Кил. ГЬАЛТУН.

ГЬАЛТАЙТIА 2 арал. са нин ятIани фикирдай. Адаз, вичел гьалтайтIа, заз кичIерар гуз кIанзава. 3. Э. «Я пуд манат». Эхь, эхирни ви патав атана, ви етимвилиз, ви кесибвилиз килигна. Чпел гьалтайтIа, вуна "ваъ" талгьудайди чиз. М. С. Буьркьуьди.

ГЬАЛТУН 1 гл., вуж квел; -да, -на; -из, -зава; -ин, -а, -рай, -мир; гьалт тавун, гьалт тахвун, гьалт хъийимир вуж юкь кьвечIиларна чилихъди гьерекат авун. Чилел алай векьер гьалтна вахчуна. Р.

ГЬАЛТУН 2 гл., вуж-вуч нел-квел; -да, -на; -из, -зава; -ин, -а, -рай, -мир; гьалт тавун, гьалт тахвун, гьалт хъийимир 1) вуж нел са кар ийиз таз алахъун. Рушни гьалтда бубадал: -Чан буба, хкидатIа, чи кьунши паб хкваш... Ф. Бибихатун. Ам зал саларал вегьен лугьуз гьалтнай. Р. 2) вуж; нел-квел садаз уьмуьрда ва я рекье масад туьш хьун. Вал гьалтайди амал чидай вуч фиринг устIар хьана хьи. Е. Э. Дуст Ягьиядиз. Ингье, цIайлапан хьиз катзавай миргер уьлендал гьалт­на. Лезги халкьдин махар. Са тамун къеняй фидайла, ибурал са къуьр гьалтна. Ф. Ирид стха. Са кас хьанач, зулун юкъуз зал гьалтай, Гь. Э. Велемир. Пакад юкъуз чун гиликьарнавай ирид лапагдал гьалтна. А. Сайд. Кьисас. Гьар жуьредин инсанарни акьван гьалтда хьи вал - вин япарихъ абурувай галукь тийир ван, ихтилат жедач. Ш. Шихмурадов. Гьадисаяр. Камаллу я лезги мисал: «ЧIехидал алукъ, Ам авачтIа, -жегьилни хьуй - рехидал алукь. Жегьил касни гьалт тавуртIа, са къванцел алукь. Къарабасдин цIарцIел алукь, вацIун цел алукь». А. Къ. Шихнесиран шииррин тар. Гьалт хъувуртIа, тIвар чизма лагь заз вичин. М. Б. Хайи ватан, хайи макан... 3) вуж-вуч нел-квел кьисмет хьун. Пис паб гьалт тавурай гьич са бендедал, ГьалтайтIа нагагъ, адан вуч гьал жеди. Е. Э. Пис папаз. 4) нел вуч пай атун. Гьабурални гьардал гьалтзавайди цикIендин са пад я, гьамни абуру чIугур зегьметдай. А. Къ. Хукац-Ханум. Синоним: ацалтун. 5) вуж-вуч нел дуьшуьш хьун. Къуьр ягъиз фида, паб. Бахтабахт, са кваса гъалтайтIа аялриз ягълу-яванвал жеда. 3. Э. «Я пуд манат». Къазмайрин рехъ кьуна физвай зал, агъадай виниз шегьре рехъ кьуна къвезвай савдагар гьалтна. ЛГ, 1992, 14.I.

* гьалтай йикъан юкь аватуй! рах., вуж нел, межд.; [Зарлишан] Вуч жеда вавай? Лагь! Вахъ гьахьтин викIелвални хьайиди туш. КичIе руьгь. Агь вун зал гьалтай йикъан юкь аватуй! Вун заз итим ваъ, гьакимдарриз шукIурт хьана. Н. И. Гьакимрин папар.

ГЬАЛУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гьал авун, гьал тавун, гьал тахвун, гьал хъийимир 1) вилик фидай гьерекат ийиз тун. ТIимил вахтни фенач, гъекьни каф хьана балкIанар гъална. А. И. Самур. III. -Гьан, -лагьана Гьуьсейна, - гьала гила жуван балкIан. 3. Р. ЦIийи ханлух. Суьруь хьиз, поезддай авудна, чун, армияда къуллугъиз гъанвайбур, Туркменистандин Теджен тIвар алай са гъвечIи шегьердин патав гвай танковый часть галай патахъ гьална. А. Къ. Аскервал башламишай югъ. 2) мотордин улакь гьерекатдик кутун. # машин ~, трактор ~, самолёт ~. 3) кьиле тухун. #уьмуьр ~, дуьнья ~.

ГЬАЛЧ гьалчун глаголдин эмирдин форма. Кил. ГЬАЛЧУН.

ГЬАЛЧ гьалчун глаголдин дувул.

* гьалч хьун гл., вуж-вуч нел-квел кьакьандай алукьун, аватун. Жезва гьалч, кьуркьуш хьиз, чилел цавун тагъ, Жезва зун ажугълу - жагъизвач мелгьем. А. Къ. Ажугъ.

ГЬАЛЧУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; гьалч авун, гьалч тавун, гьалч тахвун, гьалч хъийимир 1) цавай чилел кIевиз вегьин. Ам са гьаятдай маса гьаятдиз, са чуьлдай маса чуьлдиз, цавара гарун хурук акатай циф хьиз, гагь инихъ, гагь анихъ тухуз, ахпа чилел гьалч хъийиз, адан аманни атIуз хьанай. М. Ш. Рагъ къаршиламишзава.... са юкъуз зун са ни ятIани цавуз хкажна кIвалин юкьвал гьалчна. А. Къ. Бадедин кьиникь. 2) са вуч ятIани са кве ятIани акьадайвал авун. ЯхцIур йисуз кIаш хкажиз кIавузардал гьалчай гужлу гъилер гъуьргъуь хьана... 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав.... дустагъханадиз атанвайбурукай бязибуруракIаррал къванер гьалчзавай. А. И. Самур, III. * гафар [паркут(ар)] ~.

ГЬАЛЧIАЙ: гьалчIай югъ сущ. серин ва марф къваз гьазур тир гьава авай югъ. ГьалчIай зулун югъни ихтилатар авуниз кутугайд тир. Б. Гь. Кек галкIизва.

ГЬАЛЧIУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гьалчI авун, гьалчI тавун, гьалчI тахвун, гьалчI хъийимир гьава марф къвадай гьалда хьун. Югъ гьалчIзава. Р.

ГЬАМ || ГЬАМА гьа тIв-эвездикай арадиз атанвай сущствительное -да, -да; -бур, -буру, -бура 1) рахазвайбуруз тайинди. Гьа вахтунда чIур хьайиди, Гьам тухвайдан кIвал хьана хьи. Е. Э. Вирт квахьайдаз. [ЦIару]. Де кесибрин собрани вуч я, гьа кесибрин вуч я, гьа гьама кIватI хьанва Гь. Гь. Колхоз. Гьам хьана ваз илимдин пай, Къафкъаздай ваз жагъидач тай, Ви дережа гьуьндуьрдавай, Я шейхерин шейх, Мегьамед. X. Къ. Шейхерин шейх. Гьабурални гьардал гьалтзавайди цикIендин са пад я, гьамни абуру чIугур зегь­метдай. А. Къ. Хукац-Ханум. Гьам я ви кьисмет. Ашкъидин манияр, бенде... А. С. Саяда лугьузва мани. Кьведни кьена абур и дуьз женгина: Гьам шаир, гьам пеленг - кьве цIай фелекдин. А. С. Белки шаир тир жеди. 2) тIвар кьун тавунавай, амма чизвай, рахун вичикай фейи кас. Гьамни гьафте базардиз къведай ва чахъ илифдай хванахвайрикай рахазвай. Гь. Къ. Къилинж Къемер. Гьада зун азиятдик кутунва. Вуч ятIа чидани? Заз гъуьлуьн язух къвезва. КIвалин вири кIвалахар гъадан гъилелай физва, чан Кевсер. А. И. Самур.

ГЬАМ 2 туьрк, союз 'ва' манадин гаф. Нагагь хвейитIа сад садалай артухдиз, Чай шекер гуз, гьам зар-зиба алукIиз, Рахач абур сад садавди ачухдиз. Е. Э. Кьве паб. Базардава гъвечIиди, гьам чIехиди. Куьчейрани амач са пIипI михьи тир. И. Рамазанов. Хъвадачни.

* гьам... гьам(ни) союз сложносочинённый предложенидин паяр, простой предложенида са жинсинин членар галкIурдай союз. Гьам жуваз фу неда на, гьам са вад-цIуд рипе техилни къачуда на. А. Ф. Риза. И дуьньяда гьа са вах­тунда гьам михьи, гьамни чIехи итим хьунухь мумкин туш. 3. Р. Веси. СтIал Сулеймана гьам шиирдалди, гьамни гъилер къакъажна, кIвалахна. А. А. СтIал Сулейман. СтIал Сулейман ибур къвед кьван чIехи я: ада гьам чи ЧIехи Ватан, гьамни чи гъвечIи халкь машгьур авуна. А. А. СтIал Сулейман. Гьам базардин, гьамни Гьуьсейнбеглидин кIвалин вири кIвалахар ийизвайтIани, иесиди Тагьираз вил ахъайдай аман гузвачир. А. С. Хуьруьг Тагьир. АкI лагьай чIал жезва хьи, вун гьам инсанри, гьам Аллагьди негьнава. М. С. Буьркьуьди.

ГЬАМАДАН нугъ., сущ.; лам. Къатирдилай зурба тир... Халкьди жинсиниз адан Лугьуз хьана гьамадан. X. Т. Агьакишидин лам.

ГЬАМАМ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра михьивал авун патал инсанар эхъведай, жендек чуьхуьдай дарамат. Пачагь файтунда акъахна вичин аскерарни галаз гьамамдиз атана. Ф. Гьуьлуьн руш. Эй фукъара, вун акI жемир... Файдавачиз фида Уьмуьр, ЗахутIни гьамам тийижиз. С. С. Ахмакьвал пис четин тIал я.. Гьамам вуча бес а гуьзел, Гьекь алахьиз курум-курум. X. Т. Ахцегьар. Хуьруьн къене гьамамар Ава лагьай ад хьана. Адакайни шофердиз Тамам са склад хьана. М. Эфендиев. Гьамам хьана шад хьана.

ГЬАМАМЧИ сущ.;, -ди, -да; -яр, -йри, -йра гьамамдин къуллугъчи.

ГЬАМБАЛ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) ташпуругьар кьилиз акъуддайди. Хьана кьван, хьанач кьван са гьамбал. Ф. Гьамбал. Зун гьамбал я бубайрин ирс тухузвай Ахвуд тийиз мад кIулалай. А. Ал. Бендер. Синонимар: гъилибан, шакIурт, вач-хъша. 2) са чкадилай масанал жуван къуватдалди пар тухудайди. Гьар атайдан жез вун гьамбал, гудач ваз гьакъи, Дагъустан... С. С. Дагъустан. КъатI алатнавай газар хьтин нер алай гьамбалди кьве чемоданни пуд лагьай мертебадиз акъудна. А. А. Пад хьайи рагъ.

ГЬАМБАЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, илери, -илера гьам­бал тир гьал.

* гьамбалвал авун гл. ни низ гьамбал яз кIвалахун. Яшамиш хьун четин тир, гьавиляй ам фена маса чкадиз вичиз са кIвалах жагъурун патал. Ина ада гьамбалвал шиз хьана. Ф. Гьамбал

ГЬАМБАЛВИЛЕЛДИ нар. гьамбалвал авуналди. Ада гьамбалвилелди кьил хуьзва. Р.

ГЬАМБАР фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) са куьн ятIани еке кIватIал. Берекатрин я вун гьамбар, Гьалимат. Е. Э. Гьалимат. Бес и якIарин, макьарин гьамбарар, бес айвандин чин ацIурнавай кьахар гьинай атайбур я?! – руша гъил туькIуьрна, къалурна. Гь. Къ. Къилинж Къемер. 2) кIватIзавай са вуч ятIани хуьдай чка, идара, дарамат. Амма йифен кьуларлай машин ацIай ичер гьамбардилай чуьнуьхун къанун туш. А. А. Пад хьайи рагъ. Синонимар: кIунтI, хара.

ГЬАМБАРХАНА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кIватIнавай са вуч ятIани хуьдай чка, дарамат. И мукьвара ида вичиз гьаятда лацу къванцикай еке гьамбархана эцигна. А. М. Аламат. Гъамбарханайрин зеведишар мукьварив гвачир. А. А. Пад хьайи рагъ. Синоним: склад.

ГЬАМГА сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра шуьшедин лап хъсан жуьре.

ГЬАМГА 2 прил. лап михьи. Ракъинин нураринни гьамга гьавадин кьепIина авай и чилел адан рухваярни рушар ашукь хьун тIебии кар я. А. С. Хуьруьг Тагьир. Чуьхвердин кабач тарци фадлай инсанар вичелди чIугвазва: адан сериндик къайи яд авай гьамга булах ва галат хьанвай инсанар ацукьдай чепрекьан къванерин цIиргьким ква. Гь. Къ. Къилинж Къемер.

* гьамга хьтин прил. лап михьи. За вилер чи виликай авахьзавай, гьамга хьтин цел алаз, сугьбетдиз яб гузвай ва ара физ заз акI жезвай хьи, на лугьуди, ихтилат ийизвайди зи кьвалав ацукьнавай Сефер буба ваъ, гьа хипен булах вич тир. Б. Гь. Гъетер. КIвалериз гьамга хьтин дагъдин яд гъанва. К, 1982,29, XII.

ГЬАМИЛА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра вацра садра дишегьлидин бедендикай хкатзавай иви. А. Ал. Пуд тахан триолетар.

ГЬАМИША фарс ||

ГЬАМИшАНДА нар. вахтунин ара датIана. Жемятдиз чпин данаяр гьамиша Абаса хвена кIандай. Ф. Акьуллу данарбан. Етим Эмин гьамиша рикI чIулав яз шезава. Е. Э. Дуьньядиз Амма Агъа СтIалдал гьамиша герек тир кьадардилай артух батракар алай. С. С. Жувакай ихтилат. Заз тарихда гьамиша чи лезги халкь мерд яз акуна. Зи Ватан, вун гьи алчахди Кьве патахъ пай авуна. Мегь. А. Заз тарихда. Къуй гьамиша гатфар хьурай, Лезгитсандин суфрадал. Къуй гьамиша Мегьарамдхуьр алкIурай Са орден хьиз Зи Самурдин яхадал. Л. Н. Гьар Самурдал атайла. Гьаваянда зи зам. туш вун, Санал жеда гьамиша чун. Ж. Вучиз ваз зун... Са цав ала чи кьилел, Са чилел чун къекъвезва. Чун гьамиша и чилихъ Дидедихъ хьиз гелкъвезва. Ш. Т. Буба. Синонимар: даим, ара датIана, мус хьайитIани, эбеди.

ГЬАМИШАЛУГЪ ктаб, нар.; вири вахтара, гьар са вахтунда, датIана. Къвердавай бахтунихъ физвай халкьдин яшайишди Хуьруьг Тагьир лап дериндай ва гьамишалугъ яз руьгьламишна. А. С. Хуьруьг Тагьир. Вун алахънай гьамишалугъ ахгудиз Лезги чилер, лезги кIвалер... А. Ал. Шагирд. "Шарвили " эпос лезги халкьдив ахгакьарайбур Забит Дадашан хва Ризванов ( 1926-1992) ва Байрам Наврузбеган хва Салимов я... И кьве касдин зурба зегьмет, кьве шаирдин че­тин зегьметар лезги халкьдин тарихда гьамишалугъ яз амукьдайдал са шакни алач. Р. Р. Лезги халкьдин игитвилин эпос. Ма, ваз ихьтин са алатни, чIехида фарин кIаник квай вичин чантадай кьвед лагьай тIур акъудна. Им за, вав тежедай чIал чиз, гъайиди я. Язни зи гъилинди я. Ваз багъиш. Гьамишалугъ... Б. Гь. Заз эвера.

* гьамишалугъ яз чара хьун ктаб, гл., вуж кьин, чан кумукь тавун. Гуьлназ куьтягь хьана халкьдин вилерик. Ам гьамишалугъ яз чара хьана. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Синоним: а дуьньядиз фин.

ГЬАМИШАН прил. вири вахтарин, датIана кьиле фидай. Гьамишан комиссия кардив эгечIна. Р. Синонимар: датIана авай, даиман.

ГЬАМИшАНДА кил. ГЬАМИША.

ГЬАН кIус яб гузвайдан фикир вичин гафарал желб ийидай гаф. [Саидов]: Гьан... ГьакIани цIи шумуда школа куьтягьнава, шумуд совхоздиз атанва? Б. Гь. Чин чинал. - Гьан, бес я, куьн стхаяр, имидин рухваяр я... Гь. Къ. Къилинж Къемер. - Я къунши! ЯхцIур йис идалай вилик кьейи Фахра къари ви рикIел аламани? Гьан? Сенфиз зи патав гьам хтанвай. Ф. Б. Сувасатар. Гьан, куьтягьа, чун тIебиатдал фида. Накь, валлагь, бегьем хъивегьун хьана, кьил тIаз рекьизва. М. Б. ЦIийи мискIин.

-гьан суф. наречийрикай прилагателыгаяр арадиз гъидай суффикс. Наречийрикай сифетар -ан, -ни, -гьан лугьур суффиксрин куьмекдалди жезава. Месела: пака - пакагьан. Гь. Гь. Грамматика.

ГЬАНА нар. тIвар кьун тавунавай, амма рахазвайдаз ва яб гузвайдаз тайин чкада. Гуьзел пеше гъана ваз - ЦипицIрикай уьмуьрдин яд чIугун кьисмет хьана ваз. А. С. Чехирчи. - Зун, стхаяр, гьар циф авай юкъуз Султалидин кIвализ... фи­да, Гьана капIни ийида... Я. Я. Агалай сандух.

ГЬАНАГ(АР) сущ.; тIвар кьун тавунавай, амма рахазвайдаз ва яб гузвайдаз тайин чка. Гьанаг заз бегенмиш хьанач. Р.

ГЬАНАЙ нар. тIвар кьун тавунавай, амма рахазвайдаз ва яб гузвайдаз тайин чкадай. Гьанай хтайдалай кьулухъ ам дегиш хьанва. Р. - Эхь, гьанай хквезвайди Эмин буба я, - тестикьарна за адан фикир дуьз тирди. Я. Я. Агалай сандух.

ГЬАНАЛ нар. тIвар кьун тавунавай, амма рахазвайдаз ва яб гузвайдаз тайин чкадал. Къуй гьанал кьий, Мад кьулухъ элкъвез жедач. Е. Э. Жедач.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz