Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


ГЬАЖИКIА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кьакьан буйдин тандал кIашара жедай тварар тир ризкьи. Гьелбет, булда и ГьажикIа, Нез жез мумкин жедач вакIа... С. С. ГьажикIа. Йис четинди, бегьер тахьайди хьуниз килигна, Кеферпатан Кавказдин крайкомди Дагъустандиз цадай тум патал къуьл, мух, гергер, гьажикIа ахъайнава. Гь. Къ. Четин бахт.

ГЬАЖИКIАД(ИН) прил. ГьажикIадинди тир. Кимел Серкерахъ галаз ацукьнавай Сейфуллагьдиз куьчедай виниз затIни алачир гьажикIадин тар гваз хквезвай хтул аквада. С. М. ЦицIигъ-наме. Фарин гьар жуьреяр ава. Хьран, тIанурдин, чар авай, къатай, як авай, къулан, акадин, ацIуцIаяр, базламачар, пурнияр квай, гьажикIад гъуьруьн, юхваяр, чкалар, шуьруьяр, куьтер. ЛГ, 1992, 23. IV. Тар гьажикIадин кьил хьиз тир: хъипи, тIур-тIур, экуь жум... Ф. Б. Сувасатар.

ГЬАЖИЛЕГЛЕГ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра яргъи кIуф алай, кьакьан кIвачер квай са уьлквейрай маса уьлквейриз куьч. жедай къуш. Вини патал хьиз кьве гьажилеглег акъвазнава. Гьардан виликни саса гъуьлягъ ква. Чпин ем. И. Гь. Ахцегь, край чирдай музей. Гьейран я гьер гьавиздавай Гьажилеглегдал... Биче. Шииррин азбука.

ГЬАЗУР араб, прил. затI арадиз гъун патал зегьмет алачир. Чир хьана ваз гила дава, Гьазур фу тир нез, нехирбан. Е. Э. Нехирбан. Вун тухуз лап мукьварава, Ваз гьазур тир чамар ава. Е. Э. Я бахтавар. Долларрихъ намусни маса гуз гьазур А тапан алимри ийизва мурмур: Ш-Э. М. Инсансузриз лянет.

* гьазур авун гл., ни вуч кьетIнавай кIвалах кьилиз акъуддай гьалдиз гъун. Аялар мектебдиз гьазур авунай, амма марф къвайиди рекье геж хьана. Р.

* гьазур гьалал сущ. вичиз авай са вуч ятIани. Къуншиди адав гьазур гьалал вугана. Ф. Пачагь кьабулай кесиб.

* гьазур хьун гл., вуж 1) са кар кьилиз акъудиз гьазур гьалда аваз хьун. КIандатIа пака, КIандатI къе Ленина эцигай муькъве Гьазур я чун гьадан рекье Сад амай кьван чан эцигиз. С. С. Ципезан эрчIи къуьнуьхъ элкъвена, ксуз гьазур хьана. Гь. Къ. Санал садакьа гуз хьайитIа, гьасятда гьазур жеда. А. А. СтIал Сулейман. Синонимар: гьазурвал акун, кIвачин хьун. 2) вуч тайин гьалдиз атун. Хуьре гьазур яни? Р.

ГЬАЗУРАН прил. зегьмет чIугун герек тушир Садбуру лап чIагай ихтилатар ийизвай: гьазуран кIвалерикай, багъларикай, саларикай, шегьре рекьерикай, тежедай кьван кьулайвилерикай, гьукуматди гудай куьмекдикай. ЛГ, 1996, 6. XII. Гила, чилер арендада вугуз, чкайрал кьиле авайбуру гьазуран пулар къачузва. ЛГ, 2000, 29. VI. Интересно, интересно, - ажебан рахана Жабир-жанавур. - Дуьз кар авуна куьне, чибур лагьайтIа, гьазуран мискIин аваз, ам са тIимил ремонтна кардик кутаз тежез ава. М. Б. ЦIийи мискIин.

ГЬАЗУРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кьетIнавай кIвалах кьилиз акъуддай гьал. Ван хьанва заз, гьазур­вилер Акунва лап еке тир. Анжах ви бубадихь гьазурвал авачир. Гь. Къ. Къилинж Къемер. Школа цIийи кIелдай йисаз хъсан гьазурвилер аваз кардик кутунай... ЛГ, 2001, 20. ХII.

* гьазурвал (гьазурвилер) авун [акун] гл., ни квез гьазур хьун. Хъсан гьазурвал акур колхозчийрин гьайванар хъуьтIяй сагъсаламатдиз акъатна. И. В. Чирхчир. Вуна гьеле йиф кумаз гьазурвилер авуначирни? М. С. Буьркьуьди. «Калуз» векь ягъиз тIварар кьунвай ксар, са вацран гьазур­вал акуна, пака сятдин 10-даз конторрин вилик гьазур хьухь. А. Сайд. «Алад, ваз югьур хьурай!». Тарарик гум кутун па­тал вахтундамаз гьазурвилер акуна. С. М. Маяк Саимат. Синонимар: гьазур хьун, кIвачин хьун.

ГЬАЗУРВИЛЕЛДИ нар. гьазурвал аваз.

ГЬАЗУРДАКАЗ нар. гьазур яз.

ГЬАЗУРЛУХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са квев ятIани гатIумунин гьерекат. Гьазурлухар къведай Йисан Кутун я вилик, кесибар. С. С. Агъа-СтIалрин колхоз.

ГЬАЗУРУН гл. -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гьа­зур авун, гьазур тавун, гьазур тахвун, гьазур хъийимир 1) ни вуж-вуч герек гьалдиз гъун. ЦIай авуна недай хуьрек гъазуриз эгечIна. А. И. Самур. Кьуна вацIай кIезрияр ТIямлу тIуьн гьазурда... А. С. Ширин гафар. За къуллугъай частуна аскерар Афгъанистанда дяве авун патал гьазурзавай. А. Къ. Жуьгьенар. 2) кьетIнавай кIвалах кьилиз акъуддай гьалдиз гъун. Энгел тавуна хуьрериз фена революциядин патал алайбур артухарун, абур революциядин кардиз гьазурун ада чал тапшурмишна. А. И. Самур. Чна халкь собранидиз виликамаз гьазурнай. Р. *

тарс(ар) ~.

ГЬАЗУРУН сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра герек гьалдиз гъун. Газетдин материалар гьазурунилай гъейри, корректорвални, подчитчиквални абуру кьведа ийизвай. Г Ханов. Абадлувални агьваллувал патал.. Чатухъанар гьакI хехер, машаяр, гъаргъалагар, чукIулар гьазурунални машгъул тир. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.

ГЬАЙ 1 межд. жуваз эверай ван хьайиди чирун патал адаз гудай жавабдин гаф. Гзаф ада эверна, дидеди гьай лагьанач. М. Б. Дидедин бурж.

* гьай-гьуй сущ. гьарай-эвер.

* гьай лугьудай кас сущ. куьмек гудай кас.

ГЬАЙ 2 межд. балкIанри гьерекат кутун патал гьарайдин гаф.

ГЬАЙАМАН || ГЬАЙМАН кIус масадал, адан кардал игътият гъизвайди къалурдай гаф. - Им за туькIуьрай мани я, лагьана за. Гьайаман, вунни ви буба хьиз дили жезватIа гьа?! - лагьана абуру. С. С. Жувакай ихтилат. Вуна ана вуч мурмурзава, яда? - чене кьуькуьн тумуна акIурна, винелди килигзава руш. - Гьайаман ваз Етим Эмин жез кIанзаватIа гьа! Б. Гь. Цавун михекар. Вун рахана - маса шаир, Критикни гьейран жедай. Зун? За къейдда: абат хийир, Вунни гьейран, гьайман жедай. И. Гь. Шаирдин сурал.

ГЬАЙБАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) къамат.... Гъиле кьуна зурба бафа, заз адан гьайбат акуна. С. С. Инжиханаз. 2) чIехивал. Тухуда, кьейди вун, тухуда. Вилик квай вацI, вацIун гьайбат такваз, буьркьуь жемир. М. С. Буьркьуьди. 3) куьч. ягьдин алакьунар. Сулейманаз абурун ( тапан коммунистрин. - А. Г.) гьайбат вуч ятIа иердиз чидай. А. А. Арифдар Сулейман. - Гъей, акъваз! Вун гьиниз? -Шалбузан вилик са яракьлу итим атана, виляй вил экъисна, гьайбат гваз акъвазна. Гь. Къ. Четин бахт. 4) ( чIехи гьарфуналди Гь) эркекдин хас тIвар: Гьайбат.

ГЬАЙБАТЛУ прил. гьайбат авай. БалкIандин жилавар Мегьамедрасула кьунвай, гьаибатлу акунар авай Семен пурх ягъиз санал акъваззавачир. А. И. Самур. - Экуьн, Нисин, Гъуцарин дагълариз килигзава, амма вилер тух жезвач -абур гьакьван гьаибатлу, гьакьван гуьзел, гьакьван такабурлу я. Гь. Къ. Къилинж Къемер. Вуж феначтIа, алад, гежмир, Меккедиз хьиз Къурушдал: Чи Кавказда чидач заз хуьр икI гьайбатлу, баркаван. Ч. К. Европадин бармак Къуруш.

ГЬАЙБАТЛУВАЛ сущ.; -или, -иле, илер, -илпери, -илера гьуьрметдиз лайихлу агалкьунрин вини дережа. А. Фатахов вичин аямдин къудратлувилел, аваданвилел, гьайбатлувилел гьейран я. 3. Бирембеков. Алибег Фатахов: куьруь биография ва яратмишунар.

ГЬАЙБАТЛУВИЛЕЛДИ нар. гьайбатлувал аваз, гьайбатлувал хас яз. Синонимар: гьайбатлудаказ, гьайбатлуз.

ГЬАЙБАТЛУДАКАЗ нар. гьайбатлувилин лишан кваз. Синонимар: гьайбатлувилелди, гьайбатлуз.

ГЬАЙБАТЛУ3 нар. гьайбатлу яз.

ГЬАЙВАН араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) мал (къекъвез ва гьисс ийиз алакьдай, чан алай организм). Факьирд балкIан ийиз чуьнуьх, Квез маса гьайван амачни? г Е. Э. Гьарай, эллер! Лезги чIала балкIан - 'ам хьсан гьайван тешпигъун патал ишлемишиз хьана. М. М. Гь. ЧIалан илимдин гьакъиндай... РикIел хуьх: къушарни, Вагьши гьайванарни, чурчуларни, гъуьлягъарни, хъалхъас хъиперни, балугъарни, гьашаратарни, кукварни - ибур вири гьайванар я.. 3. К. ТIебиат чирун. - Терг авуна тамни гьайван Ягъийрини гьакимри, Рукар дере элкъуьр хьана Къванцин бушлух кьерериз. Н. С. Самур. 2) куьч. акьулсуз инсан. * Вагьши ~, кIвалин ~, тамун ~, чIарчIин ~.

ГЬАЙВАНХАНА цI., сущ.; ди, -да; -яр, -йри, -ра кIвалин, чуьлдин гьайванар авай, гьукуматди хуьзвай махсус чка. Гьайванханадин кьефесда-кIвале, дерин гъам аваз чIехи кьве виле, Деведи зурба ийизва гирнагъ, Адан далуда кьве кIул - кьве гурмагъ. А. Къ. Деве.

ГЬАЙИФ 1 араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) хьайи ва я жезвай хажалат агатна атанвай гьал. Гьайифди лап кана си­вер акъатна. Е. Э. Гачал, гьей!... Гьайиф гьатнава рикIе. Ахьтин гьайиф! Вири уьмуьр вилик хкизвай, вири акур кьван шикилар, гьам тIебиатдин, гъам инсанрин, гъам къисметрин шикилар тупIалай ийиз тазвай гьайиф. М. С. Буьркьуьди. 2) хьайи, алатай кар, агьвалат рахазвайдаз кIамайди къалурдай, сказуемидин ролда авай гаф. Гьайиф, уьмуьр хьана кьуьзуь. Е. Э. Алагуьзли. Гьайиф, уьмуьр икI бада физ, - Межлисдин чирагъ я ханум. Е. Э. Ханум. Гьайиф, лекьрек ктканач, ам яргъаз акъатнавай, -лагьана цавуз килигна Даниял. А. Сайд. Гьуьндуьшкадин шараг.

* гьайиф атун гл., вуж-вуч низ гьайифдин гьиссини кьун. Ам ваз гьайифни атанай, Лейли ваь. Лейли Нежефаз тIвар янавай руш яз хейлин вахт тиртIани, ваз ам гьайиф атаначир. М. С. Буьркьуьди. За, я экуван сагъвал, я къуватар гьайиф татана, зи амай уьмуьрни михьиз чи чIехи, бахтавар Ватандиз кьуллугьуниз акъудда. С. С. Жувакай ихтилат. Гьайиф татана чIугур зегьмет вичин. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Гьайиф къвемир ваз ви чан, ви къуват, Халкьдин, Ватандин вафалу рекье! Ш. Т. Абад ая, дуст, чи азиз ватан! За пайзава вахт кIусни гьайиф татана. А. Ал. Конститутция. Зегьмет пучна, гьайиф текьвез рекьериз, Са вуч ятIан тада зани чилел мад... Д. А. Рекьиз. Синоним: язух атун.

* гьайиф хьун гл., вуж-вуч гьайифдин гьиссиник хьун. Дадашан чина амай са тIимил рангарни атIана, адаз гьай­иф хьана. А. Ф. Бубадин веси.

* гьайиф(ар) чIугун гл., ни нин-куьн дертлу гьал гьиссун. - Эй, лагьана гьайиф чIугуна за. А. Ф. Лянет. Са кьадар гьайиф чугурдалай кьулухъ чун са геренда секин хьа­на. А. Ф. Лянет. За иниз атана лугьуз рикIяй гьайиф чIугуна. А. Къ. Чеченрин межлис Гила вуна гьайифар чIугвазва. М. С. Буьркьуьди.

* гьайиф хьи арал. гьайиф чIугуналди лугьудай фикирдин вилик ишлемишдай ибара. Гьайиф хьи, и ширин вахтар, и наз гудай йикъар яргъа л фенач, фад куьтягь хьана. А. И. Самур,. Гьайиф хьи, законар чIурунихь галаз милицияди ва прокуратуради чIугвазвай женг гьамиша активный характер авайди жезвач. К, 1988, 27. XII. Гьа икI, олимпиада сятдин ругудаз, гьайиф хьи, анжах виридан патай наразивилелди куьтягь хьана. ЛГ, 2002, 24. IV.

ГЬАЙИФ 2 ! межд. дериндай гьайиф чIугунин лишан яз лугьудай гаф. - Гьайиф вахъ галаз акъудай уьмуьр! -ада лап хъел кваз чилиз тфу гана. 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав.

ГЬАЙИФДИВДИ нар. гьайифар къведай гьалда. Гьикьван гуьзелдиз, маналудаказ, дериндай ва гьайифдивди лагьанватIа килиг! Н.Ибрагимов. ЧIалан сергьятрихъ кьадар авачирди успатзава.

ГЬАЙМАН кил. ГЬАЙАМАН.

ГЬАКАЛ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра пуд ва я кьуд. пипIен шикилда аваз хуруда твадайвал туькIуьрнавай 'жуваз авай къулайсузвал Халикьди алудрай' манадин дуьаяр алай чар. Зазг акур аялдин хурудик гьакал квай. Р.

ГЬАКИМ 1 араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чIехи къуллугъ гвайди. - Гьакимариз хьана хаин, Куьре хьайвал масан, наиб. Е. Э. Наиб Гьасаназ. Гьакимариз атана хъел. Е. Э. Наиб Гьасан. Авач, авач и дуьньяда Гьич са затIни даим тир: Накь и гьаким диленчи тир, И диленчи гьаким тир. А. Ал. Муьжуьдар. Лезгийри лугьузва: чунни халкь я, чазни вирибуруз хьиз барабар ихтиярар це! Гьакимри лугьузва: бес чи лукIар вужар хьурай 3. Р. Веси. Хуьруьн гьакимдихъ тахьайтIа ахлакь, А жемятдин я, валлагь, язух. Ж. Гьажикъайиб халу авай чкада садни - колхоздин бригадир, председатель хъуй, я райондай атай гьакимар хьуй - авто­ритет тушир. К. М. За квез ахъайда... Терг авуна тамни гьайван Ягъийрини гьакимри, Рукар дере элкъуьр хьана Къванцин бушлух кьерериз. Н. С. Самур. Жува фена мотордал алахъдай амалар ая гила, - гьакимдин жуьреда буйругъ гузва ада. М. Б. Спелар. 2) куьгь. духтур. Гьаким ятIа, вуна заз са чара я... Е. Э. Ярдин дерт. 3) ( чIехи гьарфуналди - Гь) эркекдин хас тIвар Гьаким; -а, -а.

* гьакимдин виликай, балкIандин кьулухъай фимир! мисал 'гьакимдивай, балкIандивай игьтият хуьх мана­дин мисал;

ГЬАКИМ 2 прил. къуллугъдал алай, вилик-кьилик квай. Дуьзгуьнвилив парталдинни кIалубдин Вичел чIугваз къакъудзава хнупIди. Гьар еришда, гьар камуна звар ава, На лугьуди, адаз гьаким яр ава. Къвалав гвайбур адаз ветIряй аквазва. А. Къ. Дишегьлияр.

ГЬАКИМВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къуллугъчивал. Сам-Сам кьена. Эмир Кагъи адан чкадал гьакимвиле тайинарай Юмул-Маминад вацIун кьере Гуьлгерал дуьшуьш хьанай. М. М. "Лезги руш" - "Лезгинка". Чи къуьлуьнкай веревирдер.

ГЬАКИНАЙ кил. ГЬАХЬНЯЙ.

ГЬАКЪИ араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) авур кардин къимет. Зи гьакъи за гьикI хьайитIани къачуда. Ф. ЦIицIали. Гьар атайдан жез вун гьамбал, гудач ваз гьакъи, Дагъустан. С. С. Дагъустан. - Заз къведай гьакъи абуру гьикI хьай­итIани гуда. А. Ф. Бубадин веси. Чун меслят хьайивал, гьакъини за ваз гана. Лагь ваз и кIвалерай вуч кIандатIа, буюр, регъуьвал ийимир. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Синонимар: гелир, доход. 2) куьч. пул. Вичи къачур майвайрихъ гьакъи гана ам хъфена. 3. Э. «Я пуд манат». - Азаб алатIа, артухан гьакъи гана кIанда. Б. Гь. Заз эвера.

ГЬАКЪИКЪАТ 1 араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) кIвалах, кар, агьвалат авай, хьайи ва жедай гьал. Килиг, белки, вазни чир хьуй гьакъикъат... Е. Э. Гьая тийижир паб. Завай са хата хьана вун яр кьуна: Ви гьакъикъат чир хьанач хьи заз, гуьзел. Е. Э. Зав рахамир. Жуваз бегьем чир тавуна гьакъикъат, Бирдан на зал ийиз тахьуй хъвер, фекьи! X. Т. Фекьи. «Ирид цавар, ирид чилер...» - Лугьуз диде рахадай. Ахъайдай заз яргъи махар, Гьакъикъатда таквадай. Т. А. Махар туш. 2) мусурманвилин михьивал артухарун патал гьерекатдин кьуд дережадикай эхиримжи дережа. Я гьакъикъат, я шариат, я терикьат, Гьинава? Я гьакъикъат, я аразилат, Я берекат гьинава? Е. Э. Гьинава? Гьам шариат, гьам терикьат, гьам гьакъикъат я ваз эзбер. Е. Э. Мубарак Исмаил. Синонимар: гьал, агьвалат. ☼ И гафуникай кил.: Эминан гьакъикъат || Газ. «Лезги газет», 1993,2. II.

ГЬАКЪИКЪАТ 2 прил. халисан, тайин, дуьзвал гвай, дуьз. Я, эллер, заз са гьакъикъат яр хьанач. Е. Э. Ваз зи гьалдикай хабар авачни?

ГЬАКЪИКЪАТДА 1 гьакъикъат существительнидин чкадин I падеждин форма. Кил. ГЬАКЪИКЪАТ.

ГЬАКЪИКЪАТДА 2 нар. якъиндаказ, дуьзвилив кьуртIа. Амма гьакъикъатда ихьтин са гьални авачир.. Гь. А. Поэзиядин жавагьирар яратмишайди. Чаз институтра тарихдин чарх анжах са патахъ элкъвезва лугьузвайтIани, гьакъ­икъатда ам гагъ са патахъ, гагь маса патахъ элкъвезва. А. А. Пад хьайи рагъ. Гьакъикъатда чи ата бубаяр санлай чара хьайи хва-стхаяр тир. Б. Гь. Заз эвера. Завай анжах са ихь­тин фикир алава хъижеда: ЧIалан гевгьёрар туькIуьрзавай Седакъет Керимова гьакъикъатдани поэзиядин чIехи гъед я. М. М. Дуьнья кIвачел къарагъда. Им районда гьакъикъатда яшамиш жезвай пенсияр, мажибар ва пособияр къачузвай 8902 кас авачирбурун жергеда тунва лагьай чIал я. ЛГ, 1999, 1. IV. Советрин Армия... винелай килигайла, са вуч ятIани авай хьиз жеда. Гьакъикъатда лагьайтIа, гьакIан са карвансара я. А. Къ. Къуллугъдин яцIа гьатайла авур кхьинар

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz