Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


ГЬАХЬНЯЙ || ГЬАКИНЯЙ нар. гьа кар себеб яз.... агъур жед на лагьайди,... Гьахьняй жувавайни сабур хуьз жедач. Е. Э. Бахтсузвал. Рукъия бажи, ваз муькIуьда. Гьахьнай на ( а)вур дулма кIуьда, С. С. Дулма уьцIуь авур папаз. Хер хьанвай лекь балайри Герендани гадардач. Гьахьняй лекьре женгина Жуьрэтлувал квадардач. А. С. Хер хьанвай балай­ри... Синоним: гьавиляй.

ГЬАХЬТИН прил. ихтилат авур хьтин, ихтилат авур хесетар, лишанар квай хьтин. Ви гьахьтин нефс пад хьуй, яллагь! Е. Э. Къедекни пер чуьнуьхайдаз. кIаниярдихъ галайуьмуьр женнет я... Гьахьтин уьмуьр жагъай чанни мубарак. Е. Э. Мубарак. Яшамишвал вилик гьалин, йикъалайкъуз артухвилин Гьахьтин башарат хьайитIа. С. С. Веледдиз. Мазанриз худади гьахьтин пай ганва, вах. Тажуб жемир. Гь. Къ. Къилинж Къемер.

ГЬАХЬТИНБУР 1 гьахьтин прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. - Я чан вах, абур гьамиша гьахьтинбур я. Гь. Къ. Къилинж Къемер. Я тахьайтIа, вири эркекар гьахь­тинбур ятIа? А. М. Мурк ракъини цIурурда. Кьисметар гьахьтинбур я чи. А. Исм. Эхиримжи къув.

ГЬАХЬТИНБУР 2 сущ.; -у, -а гьахьтинбур прилагательни­дикай арадиз атанвай существительнидин гзафвилин кьадар­дин форма; ихтилат авур хьтинбур, ихтилат авур хесетар, лишанар квай хьтинбур. Гьахътинбуруз ябни гумир. Р.

ГЬАХЬТИНДИ 1 гьахьтин прилагательнидин теквилин кьадардин форма; ихтилат авур хьтинди, ихтилат авур хесе­тар, лишанар квай хьтинди. Исятда чна менфят къачузвай къайдани "гьахьтинди я ва гьаниз килигна цIийи жуьредин палта лугьузва. Б. Гь. Вили вилер. - Чаз кIанзавай свисни гьахьтинди я, къари, - тестикьарна Шагьабудина. Гь. Къ. Къилинж Къемер.

ГЬАХЬТИНДи 2 сущ.; -а, -а; гьахьтинди прилагательнидикай хьанвай существительное; ихтилат авур хьтинди, ихти­лат авур хесетар, лишанар квай хьтинди. Гьахьтиндаз за ябни гудачир. Р.

ГЬАХЬУН гл., вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; гьахъ авун, гьахъ тавун, гьахъ тахвун, гьахъ хъийимир 1) кьенез гьерекатун, къен авай чкадиз фин.. # кьарадиз ~, тамуз ~, никIиз ~, кIамуз ~, багъдиз ~. Эгер хъсандиз акуна кIандатIа, куткундиз гьахъ. Ф. Куткунда гьатай жанавур. Председатель кьвед лагьай мертебадиз хкаж хьана, вичин гегъенш кабинетдиз гьахьна. К, 1988, 2. XII. Жабера шагьидвалзавайвал, Расул Аллагьди лугьудай: "КIвализ гьахъ хъувурлани, фу недайлани "бисмиллагь" лагь. Диндикай суьгьбетар || Самур, 1994, № 3. Гуьгъуьнай, абур вилерикай хкатайла, кIвализ гьахь хъувурла, вал алтIушай фикиррин сан-гьисаб амукьначир. М. С. Буьркьуьди. Гъахьзавач кичIела, регъуьла, Къуншидин кIвализни, угъри хьиз... М. Б. Дустариз жаваб. Синонимар: фин, атун. 2) куьч. дишегьли ашнабазвилин рекье аваз хьун. Синоним: гьатун.

ГЬАЧ! межд. ламра гьерекат авун патал адаз лугьудай гаф. Керекуьре капарал акъваззава. Кускафтар адан далудал акьахзава, «гьач» лугьуз ам гьалзава. Ф. Б. Филиал.

ГЬАЧА || АЧА сущ., -ди, -да; -яр, -йри, -йра кIуква кьве чихел авай яргъи пая. Гзаф ичер алай тарарин хилерик гьачаяр кутада. Р.

* гьача-пача авун гл., ни гъилер, кIвачер, кьил галудунин жаза.

ГЬАЧАР кил. АЧАР.

ГЬАШАРАТ кил. АШАРАТ.

ГЬАшеР кил. АШЕР.

ГЬАЯ туьрк, сущ.; текв. кь.; -ди, -да намуслувал. Гьая тийижир паб сад касдиз хьайитIа, Гежегуьндуьз адан агьузар жеди. Е. Э. Гьая тийижир паб. Гуьзета на эдеб, гьая. С. С. Дагьустан. Ам герек авач: чина кIусни гьая амайди туш. Р. Синонимар: ягь, намус.

ГЬАЯЯР сущ., гзафв. кь.; -йри, -йра. эркекдин, дишегьлидин кIвачерин араяр. Гада, гъаяяр кIева, айиб я. Р.

ГЬАЯМАН кIус шаклувал, къурхувал къалурдай гаф. - Зун санизни фидачI Гьаяман вуна зун маса касдай гьисабзавай жеди гьа. Гь. Б. Четин бахт. - Ви дарихвал квевай я, дуст? Гьаяман Баку рикIел ахкъат хъувунватIа? Сажидин. Ярагъви ашукь Уьзден.

ГЬАЯСУЗ сущ. -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьая авачир кас. Квахь, гьаясуз, лагьанай вуна. М. С. Буьркьуьди.... и гьаясузар вири недай затIар авай складрал, магазинрал, базайрал ала. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. - Агъ, гьаясузар, -лагьана хъуьрена агьвалатдин гъавурда гьатай Гьалистан. А. Сайд. «Чуьнуьх гумбатI». [Зарлишан]. За куь кьведан кьилерни чIурда, гьаясуз! Вач, ксус! Зун фида. Н. И. Гьакимрин папар. Синоним: ягьсуз.

ГЬАЯСУЗ прил. гьая авачир. Гьаясуз тир пехъи залум... X. Т. Бубадин тапшуругъ. Гьаясуз дишегьлиярни, эркекарни гзаф хьанва. Р. Синоним: ягьсуз.

ГЬАЯСУЗБУР 1 гьаясуз прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма.

ГЬАЯСУЗБУР 2 сущ.; -у, -а; гьаясузбур прилагательнидикай арадиз атай сушествительнидин гзафвилин кьадардин форма; гьая авачирбур..

ГЬАЯСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; илер, -илери, -илери эдебдив, адетдив кьан тийидай гьерекат. Вуна етимриз са жеминай пияла це, ни гьаясузвал авуна, ви гъил кьуртIа, гьадан спелдин хел атIутI. Ф. Акьуллу паб.... санбар яшариз акъатнавай итимдиз жегьил руш кIан хьун гьаясузвал тир. Гь. Къ. Къилинж Къемер. Аллагьди яргъа зрай, адан гьаясузвал акваз, са бубат чин чIурайтIа, дидеди, гьасятда «кямир, я кас, аялдик» - лугьуз, хцин пад кьадай. А. Эсетов. Инсан хьанач. Селиман гьаясузвиликай хабар хьайила за са йикь-шуван акъудна. Н. И. Гьакимрин папар. Синоним: ягьсузвал.

ГЬАЯСУЗВИЛЕЛДИ || ГЬАЯСУЗВИЛИВДИ нар. Гьаясуз­вал хас яз. Гьаясузвиливди пис Дишегьлийрал гьужумиз, ГъвечIи куьрпе аялрив ЭгечIнава зулумиз. X. Т. Душмандин фикир. Са кIекрени кьве вечре, дишегьлиди, ккIалар гьалчиз, киш лугьуз гьарайзавайтIани, катни тийиз, гьаясузвилелди къуьл незвай. С. Рамазанов. Фан къафун гишинвал я.

ГЬАЯСУЗДИ гьаясуз прилагательнидин теквилин кьадар­дин форма.

ГЬАЯСУЗДИ сущ.; -а, -а; гьаясуз прилагательнидикай хьанвай существительное; гьая авачирди. ЯгъайтIани гуьлледив пел, Хак акъудна, гьаясузди, Ар ацалтна, кьвёдай кIвалел. А. Ал. Эфирда. Акунайни, кассир лугьудай хурар экъисай гъаясуздани гьикьван КIандакьар акъудзавайтIа... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз.

ГЬАЯТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIвалин, идарадин вилик квай чка. Юкь гьаят яз, къапу сад я, гьар са пата айван ава... Е. Э. КьепIир Алидин кIвалерин тариф. Ам са гьаятдай маса гьаятдиз, са чуьлдай маса чуьлдиз, цавара гарун хурук акатай циф хьиз, гагь инихъ, гагь анихъ тухуз, ахпа чилел гьалч хъийиз, адан аманни атIуз хьанай. М. Ш. Рагъ къаршиламишзава. - Куьн фена ксус, лагьана ада вахариз, - пака фад къарагъна гьаятар михьи ая. 3. Гь. Лезгийрин риваят.... школадин гъаятда къир цана ва школадихъ гилиг хъувунвай кIвалин къав кIевдай шифер чара авуна ЛГ, 1999, 1.1V. Са сеферда нянрихъ Халисатан гьер гьаятдихъ хтанач. Ш. Шихмурадов. Гьалал ая бубадиз. Синоним: гъен.

ГЬЕБЕ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра къуьнуьз вегьин патал сад-садахъ гилигнавай чантаяр хьтин гьар йикъуз санихъ фидайла герек шейэр твадай затI. Гьебе жедай къуьл авай адан са къуьне, Михьи тварар мукьуфдив чкIуриз гъиляй. М. Ж. Бубадин гафар. Гила вуна лагь... гьебейраваз тум вегьена, мукалдалди гвена, ратIарал балкIанрив гатана сагъ са юкъуз 400-500 кило къуьл вахчун хъсан яни, ТахьайтIа... сеялкадал тум вегьена, комбайндив кIватIна йикъа 15-20 тонн техил вахчун? Т. Т. Магьмудов. Гуьзгуьдай хьиз || ЛГ, 1999,21. Х.

ГЬЕВЕС араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са кар ийиз кIан хьунин гьисс. Халкьдин и гьевес муькуь йисара мадни гужлу хьана. М. М. Лезги тIвар алатIа. Дуьнья мублагь, шадвал гьевес хьурай чак, ЦIийи йисуз кьведра кьвёдай дул хьурай. Э. Сайдумов. ЦIийи асир. Синоним: ашкъи.

* гьевес атун гл., низ ашкъи атун. Майдан тIулар гье­вес кьведай килигиз, Кутугнава куьн сусварив гекъигиз... Ж. Байрамалиев. Игулар.

ГЬЕВЕСДИВДИ нар. гьевес аваз. Чна вичиз пара гьуьрметзавай. Вичин эсерризни еке гьевесдивди газетдин чинар гузвай чи агъсакъал М. Рамалданован эхиримжи шиирикайни менфят къачуз хьанач. Ж. Гь. «... жуваз герек тир а чIалар...». Синонимар: ашкъидивди, хушдаказ.

ГЬЕВЕСКАР сущ., -ди, -да; -ар, -ри, -ра махсус кIелунар тавуна искусстводин рекьяй жуважуваз пеше чирайди.... тандал яруцIару булушкаяр алай урус дишегьлияр... дамахдивди алукIнавай маса гьевескарар аквазвай инсанрин гуьгьуьлар гьасятда ачух жезвай. Н. Меликов. Яран суварар меркезда || ЛГ, 2000, 23.III. Чи хуьрера гьевескарар тIимил авач. Р.

ГЬЕВЕСКАР прил. пешекарвал вичи-вичиз чирнавай.... хуьруьн клубда аялриз ва абурун диде-бубайриз школадин гьевескар артистри чпи гьазурнавай еке концерт гана. А. Саидов. Лезги чIаланни эдебиятдин сувар. || ЛГ, 2000, 61.VI.

* гьевескар композитор сущ. кIелна махсус чирвилер къачун тавуна, жуван алакьунралди манияр ядай ва кьуьлер ийидай макьамар туькIуьрзавайди. Халил Халилов тIвар-ван авай гьевескар композитор я. Р.

ГЬЕВЕСЛАМИШУН гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гъевесламиш авун, гьевесламиш тавун, гьевесламиш тахвун, гьевесламиш хъийимир гьевес кьведай гьалдиз гъун. Сифтегьан агалкьунри ам мадни гьевесламишна. Р.

ГЬЕВЕСЛУ прил. гьевес авай. Ам гзаф гьевеслу кьалиянчи я. Р.

ГЬЕВЕСЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера ашкъилувал. Халкьдин гегьенш къатарин векилри абурун гьевеслувиликай, камаллувиликай, гьахълувиликай руьгьдин виниз тир дережадикай лезет хкудзава.... ЛГ, 2001, 22. XI.

ГЬЕВЕСЛУВИЛЕЛДИ нар. гьевеслувал хас яз. Гьевеслувилелди авур кIвалахдин нетижаяр хъсанбур жеда. Р. Синоним: гьевеслудаказ. Антонимар: рикI гвачиз, хуш авачиз.

ГЬЕВЕСЛУДАКАЗ нар. гьевеслу яз. "Пакаман хийирар, Базар-Дуьзи" тIвар алай кьил ктабдин вири чинриз гьевес­лудаказ сиягьат авун патал ви гъиле вуганвай ихтибардин чар я. И. Мурадов. "... Зи тухумдинни сихилдин муг". Синоним: гьевеслувилелди. Антонимар: рикI гвачиз, хуш авачиз.

ГЬЕЖРЕ кил. ГЬУЬЖРЕ.

ГЪЕЗЕРПАША □, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чайдин къапар ва ширинлухар твадай къаб.

ГЬЕЙ! межд. туькьуьлвал, шадвал, гьейранвал, мягътелвал къалурдай гаф. Заз акуна ашкъи гьава галукьна, Квез акунач гьикI хьанатIа Гачал, гьей! Е. Э. Гачал, гьей! Фана дуьнья, вуна, гьей, Куда шумуд фугъара. Е. Э. Дуьньядиз. Бязибуруз я вун девран, дуьнья, гьей! Гьич са касни бахтикъара тахьуй, гьей! Е. Э. Бахтсузвал. Гьей, вун хьтинбур кьисметди гьикьван барбатIна, гьикьван харапIна? М. С. Буьркьуьди. 2) садаз эвердайла, лугьудай гаф. - Гьей, гадаяр, мад са ваучердин виликди чуькьуьн хъия кван! А. Къ. Вахтунин лишанар. - Яда, гьей! И зи патав ша кван! - гьарайна садра заз Къиз дидеди. Ш. Исаев. Кьисмет хьанач.

ГЬЕЙБАТЛУ кил. ГЬАЙБАТЛУ.

ГЬЕЙРАН 1 прил. шадвални мягьтелвал какахьнавай гьалда авай. Ви буй-бухах акур кьванбур гьейран я... Е. Э. Багьалу яр. Ви либасдал я зун гьейран. Е. Э. Ханум.

* гьейран хьун гл., вуж нел-квел; гьейран тир гьиссери кьун. Руг ацукьна гьакI чинерал, ЗатI аламачиз къуьнерал, Мягьтел яз гьейран хьана хьи. С. С. Амач лугьуз и патишагь. Зун амукьна хьана гьейран, Гуьгьуьлди вун чIугваз гуьзел. А. Гь. Гуьзел. Гьейран тахьана гьикI акъвазда вун Коллективди ваз дамахдай чIавуз... Ш. Къ. Хабар авач ваз. Вун рахана - маса шаир, Критикни гьейран жедай... И. Гь. Шаирдин сурал.

ГЬЕЙРАН 2 нар., шадвални мягьтелвал какахьнаваз Элкъвез виликай, чанда цIаяр тваз фида вун зин, Гьейран туна, акъудна акьул гваз фида вун зин. Е. Э. Алагуьзлидиз.

ГЬЕЙРАНАРУН гл., ни-куь вуж ; -да, -на; -из, -зава, -а, -ин, -рай; -мир; гьейранар тавун, гъейранар тахвун, гьейранар хъийимир гьейран тир гьалдиз гъун. Комсомолдин акти­вистка яз, ада школада амаз вичин сесинал гьейранарнавай. С. Куьредин билбил. Халкьди хуьзвай и кьисади гьейранарай зун югъ жедалди ахварал феначир. 3. Гь. Лезгийрин риваят. - Дах, на хъвадани? - суалди зун гьейранарнай. М. Б. Спелар.

ГЬЕЙРАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера гьей­ран тир гьал. "Къемер, вун фи кьадар аярди я?!" - гьарай акъатна Султалидай: адавай вичин гьейранвал къалур тавуна акъвазиз хьанач. Гь. Къ. Къилинж Къемер.

* гьейранвал авун гл., ни гьейран тир гьал кьабулун.

ГЬЕйРАНВАЛУН гл., ни нел-квел; -да, -на; -из, -зава, -а, -ин, -рай, -мир; гьейранвал авун, гьейранвал тавун, гьейран­вал тахвун, гьейранвал хъийимир. гьейранвал авай гьал кьа­булун Ада йифериз кузвай гуьзел лампайрин экверин жуьреба-жуьревилелни гьейранвална. А. Фет. ТIеквен.

ГЬЕЙРАНВИЛЕЛДИ нар. гьейран яз, гьейранвилин гьиссиналди. Пагь! Гьейранвилелди капкапуз яна ада, - сенфиз вуна демина авур Къуьлуьнин гуьзелвал вуч тир. Вири къени гьадакай рахазма. Аманшаллагь ваз! В. Гь. Аманшаллагь.

ГЬЕКЬ сущ.; -еди, -еда; -ер, -ери, -ера беден гзаф чими хьайила, адан винел патаз акъатдай куьлуь стIалар. Гьамам вуча бес а гуьзел, Гьекь алахьиз курум-курум. X. Т. Ахцегьар. Пелекай гьекь шткиз вичин, Кардал мягькем алахъда. А. Ф. Зарбачи Гьасан. Рушан ярни лаз какахьнавай чиниз курум-курум гьекь акъатнава. Гь. Къ. Къемер Къилинж. * ирид гьекь(ер) акъатдалди.

* гьекьер акъатун гл., низ 1) са гьихьтин ятIани гьерекатар авуна (дарманар гана) гьекь жедай гьалдиз атун. 2) четинвал гъиссдай гьалдиз атун.

* гьекь(ер) акъудун гл., ни низ-квез 1) са гьихьтин ятIани гьерекатар авуна (дарманар гана) гьекь жедай гьалдиз гъун. 2) четинвал гьиссдай гьалдиз гъун. Эвел кьиляй пара регьят Къалуд ваз рекьер кьавумди. Эхир кьилин гъавурда гьат, - Акъудда гьекьер кьавумди. С. С. Инсафсуз къавум.

* гьекь хьун гл., вуж гьекь алай гьалдиз атун. Ада гьекь хьана яни, марфадикай яни куьцIенвай пел вичин чухвадин миш кьунвай хилев михьизмихьиз гьарайзавай. М. С. Буьркьуьди.

* гьекьни каф хьун гл., вуж 1) гзаф гьекь хьун. ТIимил вахтни фенач, гьекьни каф хьана балкIанар гьална. А. И. Самур. III. 2) галат хьун. Гъиле кьецIил гапур авай ам кьаз алахънавай Сабирни Зулейха гьекьни каф хьана. Абуру мугьман са гужа-гуж и кIваляй акъудна, 3. Э. Рекьер сад туш.

ГЬЕКЬЛАМИШ: * гьекьламиш хьун гл. вуж гьекь хьун. Амма Жафераз ахварар аквазвачир, я ам гьекьламишни жезвачир. 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав.

ГЬЕЛБЕ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра набататрикай садан тIвар. Чи лезги районра гзафбуру гьелбеяр лугьудай хуш атирдин ни галай цуьквер хуквадин, ратарин азарар сагъарун патал ишлемишзава. Л. Асланов. Дарманар квай набататрин сирер.

ГЬЕЛБЕТ>ох || ГЬЕЛБЕТДА араб, арал са шакни алачиз. Саламдуьяя квез, гьелбет, Чи мецелай рикIин, дустар. Е. Э. Дустариз. Гьелбетда, яр, вун я зи чан. Е. Э. Суна, за ваз суьгьбет ийин Гьелбет, вун я жеди лавгъа - Эхир кьил акьада чарха. С. С. Къара пулуниз. Гьелбет, булда и гьажикIа, Нез жез мумкин жедач вакIа... С. С. ГьажикIа. Табзава на хъсан фикир хьун патал Вакай, гьелбет, чин тийидай инсанриз... Ж. Шумуд агъзур сефер вуна табнатIа... Гьар са кар­дал вичин рекьяй, гьелбетда, Артух я ам устIардилай вилик квай. Ш. Т. Кьве устIар. Зун - чIехиди, амайбур -гъвечIибур. Дах ни эвезрай? Гьелбетда, чIехи хци. М. Ж. "... Фу гайиди я гьамиша..." Гьелбетда, Шарвилидикай кхъенвай кьван макъалайривай ва ктабривай эпос эвезиз жедач. Р. Р. Лезги халкьдин игитвилин эпос. Синоним: дугъриданни.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz