| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ГЬЕЛЕ 1 нар. са кIвалах жедалди, ийидалди, кьилиз акъатдалди. Зун гьеле дидеди хадалди, бубади са себебни авачиз ам рахкурна, маса паб къачунай. С. С. Жувакай ихтилат. СтIал Сулейман заз гьеле Кьасумхуьруьн юкьван школада кIелзавай вахтара чидай. Гь. А. Поэзиядин жавагьирар яратмишайди. - Чан Азиз тха, за гьеле зазни бегьем чир тахьанвай кIвалах абуруз гьикI чирда, - лагьана Саимата. С. М. Маяк Саимат. * гьеле-меле(да) нар. 1) са кIвалах жедалди, ийидалди, кьилиз акъатдалди. 2) жезмай кьван. Кьилдин шиирар ва ихьтин рикIик чимивал кутадай хуш келимаяр Сулеймана гьелемеле серф ийидайди тушир. Р. И. Гьайдаров. Гомеран стха. Гьеле-меле умуд атIумир. Сажидин. Ярагъви ашукь Уьзден. ГЬЕЛЕ 2 кIус гьатта;... ни. Малум я хьи, лезгийрихъ гьеле 19 лагьай виш йиса Къуьчхуьр Саид, Етим Эмин хьтин... шаирар хьана. М. М. Гь. ЧIалан илимдин гьакъиндай.. Гьеле геж туш, ада вичи тамамарзавай а дастандин сифтегьан кассета адан мукьвабурув гумачиз жеч. Б. С. Халкьдин ашукь, руьгьдин шаир. Ваз гьеле уьмуьрар бегьемвилелди акунвач, чан хва, дериндай нефес акъадарна Эмин бубади. Я. Я. Агалай сандух. Ваз Селиман акьуллувал Акунвач гьеле. И. Гь. Къванер. Чна гьеле хабар гайивал Махачкъалада Россиядинни Азербайджандин араба государственный сергьятдин цIар тайинарунин рекьяй комиссияди кIвалахзава. Сергьятдин цIар тайинарун патал || ЛГ, 2000, 6.1V. - АкI лугьумир, чан вах, зун гьеле аял я. Гь. Къ. Къилинж Къемер. ГЬЕЛЕГЬ: гьелегьар кьун гл., ни са гьихьтин ятIани писвал ийида лагьана кичIерар гун. И хабардин ван хьайи жегьилрикай сада ам кьена кIанда, сада ам беябурчивилелди хуьряй чукурна кIанда лугьуз, гьелегьар кьуна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ГЬЕЛЕК араб, сущ.; бедендин ва руьгьдин тIарвал. Синонимар: азаб, азият. * гьелек авун гл. ни вуж азабдик кутун. Вун я хьи илимдин куьлег, Фасикьар на *ида гьелек. X. Къ Гьажи эфенди. Ам Деникиназ акси собранияр авуна лугьуз гезмейри кьуна, гатана гьелек авуна, дустагъда тунай. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI. * гьелек хьун гл. вуж 1) галат хьун; 2) азабдик хьун, рекьидай гьалдиз атун. Ви ширин чан гьакI гьелек хьуй... Е. Э. Къедекни пер чуьнуьхайдаз.... муькуь патайни къвердавай гужлу жезвай ашкъидин цIун юкьва гьатна ам лап гьелек жезва. А. И. Самур, III. ГЬЕЛеКАРУН || ГЬЕЛЕКУН гл., ни-куь вуж-вуч; да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гьелек авун, гьелек тавун, гьелек тахвун, гьелек хъийимир азабдик кутун, рекьидай гьалдиз гъун. Гъам агудиз квадарда бендед сабур, Ахвар квахьиз, гьелекда чан, къизил цам. Е. Э. Къизил цам. Гьелекмир Фекьир Сулейман, Мийир адаз Дуьнья мичIи. С. С. - Залан игьтияжди гьелекнавай ада муьжуьд йиса авай Тагьирни юкь какуруниз ва гардан кIир авуниз мажбурнай. А. С. Хуьруьг Тагьир. Им я чаз бахтсузвал еке, Гъелекмир тIун на чи уьлкве. С. С. Урусатдиз. Ваз акI хьана, вун кьве гъуьлуь гьелекнава. М. С. Буьркьуьди. Заманадин гьалари чун Инсаф тийиз гьелекзава. Ж. Зани гила ийизва хъел. Куь кьисмет са акьван чIурузвач; Гьелекиз тахьурай гъамуни. М. Б. Явшанар. ГЬЕЛЕКВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера азиятвал, азабвал. ГЬЕЛЕЛИГ || ГЬЕЛЕЛИГДА туьрк, нар. са маса кIвалах кьилиз акъатдалди Ада лап и мукьвара зун хтай хуьруьн тIвар кьунвайтIани, вучиз ятIани за гьелелиг адаз фикир ганачир. Я. Я. Агалай сандух. Заз, лагьайтIа, гьелелиг КIвале хъвадай кьатI ама. Ж. Анжах паб мад рази туш. Къейд авун лазим я хьи, и командади гьелелигда чпин варариз са тупни ахъайнавач... ЛГ, 2001, 19. IV. Зегьметчи халкь гьелелигда дарвиле авай. ЛГ, 2001, 17.V. 2) [Чубан гада]. АкI ятIа, гьелелиг сагърай... А. Къ. Хукац-Ханум. ГЬЕЛЕЛИГ! межд., садавай чара жедайла, 'сагърай' манадин гаф. ГЬЕЛЯГЬ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра сада масадаз са гьихьтин ятIани пис кар ийида лугьуз гузвай къурху(яр). За и кIвалера рушаз мехъерда, душмандиз гьелегь, дустуниз хъверда, Етим Эминан чIалар эзберда, За кхьей са цIар амукьрай лугьуз. Б. С. Амукьрай лугьуз. * гьелягь(ар) кьун. гл., ни низ сада масадаз са гьихьтин ятIани пис кар ийида лугьуз къурху(яр) гун. Себ гунуг, гьелегь кьун, вегьин активдал, гьар патахъ акъажун чпин кьацIай гъил. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Совхоздай къвезвай пай вахкудайла, М. Бирембекова чаз гьелегьар кьуна. ЛГ, 1997, 26. XII. Гьелягь кьазвай ада фашист жаллатIриз... Ш. Т. Ватандин лувак. ГЬЕМД: гьемд хьуй! межд. шукур хьуй. Сад Аллагъдиз гьемд хьуй пара... X. Къ. Вейсул Къаранидиз. ГЬЕНДЕВАР сущ., гзафв. кь.; яргъал, таквадай чкаяр. Экспертдиз мейитдин къалчахдин кьилел чепедин кIус алаз акуна. Тамун гьендеврани ихьтин чеб авач. 3. Э. Кек галкIизва. - Гьендеврани амачир къачагъар ЦIелехьандиз гьинай атурай? -фикирзава милициядин майорди. 3. Э. Кек галкIизва. Къуьнер гьяркьуь, гъилер яргъи, кIвачер мягькем ада гвадарай чепкьен абурун пендилай кьве кам анихъ гадар жедай. Ада ягъай туп лагьайтIа, гьендеврани амукьдачир. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. * гьендевривни гатIумар тавун [гутун тавун] гл., ни вуж-вуч лугьузвай гаф, гъизвай меслят эсиллагь кьабул тавун. Мегьамедрасула гзафбур руш алакьарунин патахъай адан патав ракъурна. Руша гьич гьендевривни гутазвачир. А. И. Самур. - Са шумудра минетнай, амма бубади ам гьендевривни гатIумарнач. М. Ш. Килигна квез, килигна, кьил элкъуьрна, гьич гьендевривни агуддач лагьана. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Вун зи кьилив четин юкъуз атана, Чун дустар жен, бес, вуна заз лагьана. Амма за вун гьендевривни агудначг: Маса вуж зи мидя хьуй вун тахьана? И. Гь. ГЬЕНУФ || ГЬЕНеФИ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гъвечIи хенжел. Гьенефи чIугуна, адан кьве чIулни атIана. М. Б. За бананар недач. ГЬЕР сущ.; -е, -е; -ер, -ери, -ера эркек лапаг. # ~е ягъун, ~ен як, ~ен крчар, ~ерив фин. - Кьар, гьер - чидач, гьа чIехибурукай сад тир. Гь. М. Им къван, имни терез. ТукIвадайла кIел ва я гьер гьар къурбанддин вилер кIевиз кутIундай. А. Къ. ЧIулав гьер. Ина къекъведа, ана къекъведа, гзаф суракьарда, ваъ, амач гьер. Ш. Шихмурадов. Гьалал ая бубадиз. Яда, кицIин гурцIулдихъ зурба гьер къачудайда квез вуч авуна кIанзава? - пIузаррикай хъуьрезва Бут буба. М. Б. За бананар недач. ГЬЕРЕКАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) авай гьалдай акъудун, акъатун патал ийидай кIвалах, кар. Вилер маргъухъанрилай алудиз техжезвай Керима блокнотдин чарар инсанрин къаматар, абурун юзун, гьерекат къалурзавай цIараривчешнейрив ацIурзава. Б. Гь. Заз эвера. Гадайрини чIехидан тарсар кьазва: гьар са гьерекатдиз фикир гузва ва рикIел хуьзва... Гь. Къ. Къилинж Къемер. И гьерекатри инсан хуьнни ийизва, адан фикирхиял, гьиссеразабар гуьнгуьна хутаз куьмекни гузва. А. Къ. Жуьгьенар. Синоним: ериш. 2) дуланажагъда, яшайишда тайин месэлаяр гьялун патал программа аваз сад хьанвай инсанрин кIватIал. 1960 лагьай йисара лезгийрин сад хьунин патал кьиле фейи гьерекатдин чархара цIамар турди ва халкь ширин ахвариз ракъурайди лезги интеллигенция тир. 3. Р. Веси. Лезги халкьдин милли гьерекатдин икIвалахдихъ галаз алакъалу чIехи месэлаярни ама. Самур, 2001, № 4.... респуьликадин «Маслигьат» гьерекатда за лезги халкьдин патай векилвалзава. ЛГ, 2003, 27. II. * гьерекат(ар) авун гл., ни 1) тади къачун, Аш недай устIар я Тамам, Ийиз гьерекат, и фекьи. С. С. Фекьи. 2) са гьихьтин ятIани кар, кIвалах. Абурун ивиламиш хьанвай вилерай, мергьяметсузвилелай гъейри, затIни аквазвачир, вирида адан я рикI, я чан тIар жедай гьерекатар ийизвай. А. И. Самур. * гьерекат акатун гл., ник секин гьалдай экъечIун. Фикирриз фенвай Къазимегьамедаз къецихъай шартI эцигнавай къайдада варар гатай ван хьана, - адак гьерекат акатна. А. И. Самур, III. * гьерекат кваз хьун гл. ник тади кваз хьун. Виридак ква гьерекат; «Гад гьарай я, фад» - лугьуз. И. И. Гад. ГЬЕРЕКАТУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -0|| -а, -ин, -рай, -мир; гьерекат авун, гьерекат тавун, гьерекат тахвун, гьерекат хъийимир 1) камаралди са терефдихъ фин. Акурла ви чинар кьамат, Вахъ ийида за гьерекат. Е. Э. Пакисат. 2) тади кваз вилик фин. Квар къачуна фирма никIиз, Гьерекатмир акьван кIевиз... Е. Э. Къарагуьз. Гьерекатизни жезвач -кьежей рекье кIвачер ягълу гуьцIнавай тахтадилай хьиз цIуьдгъуьнзава. 3. Гь. Лезгийрин риваят. ГЬЕРТ сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера шалвар бедендин юкьвал кьазвай зул. Гьертина чIул тур. Р. - Вуч сим? Алюминидин са кьатI гва, шалвардин гьерт кутIуннавайди. М. Б. За бананар недач. Жибинар, кикер, гьертер - шалвардиз хас вири лишанар квайбур жедай. Амма кIан кутадачир. А. Къ. Жуьгьенар. ГЬЕРеКЬ кил. ЭРЕКЬ. ГЬЕРТЕШ векьи, сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра тайин къайда авачир, вич тухуз течир кас. ГЬЕФЕРАР кил. ЭФЕРАР ГЬЕШ сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера 1) аялдин цвар кIватIун патал кьепIиник кутадай къаб. Гьеш гваз атайбурув бадеди и савкьватдин мана ачухарзавай иер лезги алхишарни гвай, амма, гьайиф хьи, абур ктабра кхьиз жедайбур туш. А. Къ. Бадедин савкьват. 2) куьч., векьи еке ва чиркин сив. ГЬИ тIв. эв. 1) рахазвайдаз тийижир кас, затI чирун патал суалдин гаф. Гьи касди зи балкIан кьуна, тухвана? Е. Э. БалкIан квахьайла. - Ада зун гьи патахь тухузвай? Ф. Б. Сувасатар. 2) талукьвилин гаф. Гьи хуьруьз кIандатIани вач - суткадин гьи вахтунда хъайитIани эрекь маса гузвай кIвалер жагъида. Р. Меликова. Садбур - дуьадал, масадбур -межлисдик. Вуна вуч чара ийида, гьи патахъай алцумайтIани, жув батIул яз акъатзава. М. С. Буьркьуьди. 3) лап гьа. -Гьихьтинди я? - Партизан, Гьи зун хьтин игит я... А. С. Ленинан рикI. * гьи гьалатда нугь., нар. исятда. Куьне са тIимил чайдиз гьереката. Гьи гьалатда чаз ханумди хуьрекар гъида. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. Синоним: исятда. * гьи кIвачелай къарагъна? урус [с какой ноги встал?] ' вак хъел вучиз ква?' манадин ибара. Я руш, къе вун гьи кIвачелай къарагънава? Ви сивяй акъатзавай гафар гьич заз хуш жезвач. Ваз ви итим гьакьван дакIан ятIа, чаз чибур кIанзавайди я, чан вах. Чибуруз къаргъишмир. Н. И. Гьакимрин папар. ГЬИБУР гьим тIварцIиэвездин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ГЬИМ. ГЬИЖА туьрк, куьгь., сущ; -ди, -да; -яр, -йри, -йра слог. Гафунин садра гьавадиз рум гуналди акъатзавай паюниз гъижа лугьуда. Гь. Гь. Грамматика, 1934. - Селвана... -Гьамида и тIвар гьижайриз пайна тикрарна: Селвана. А. А. Пад хьайи рагъ. ГЬИЖРАН араб, шиир, сущ.; ди, -да; -ар, -ри, -ра дерт, хажалат. Хабар къуртIа зи гьалдикай дустари... Дуьньядин гъам, гьижран я лагь дустариз. Е. Э. Дустариз. Зулуматдиз, и гьижрандиз герек къвезван адалат тIвар? Е. Э. Гьажимурад эфендидиз. Агакьунни, диде, ви чан накьварив, Амукьайбур тек-бир хьана гъижранда. 3. Къ. За жегьилвал туна, диде, ви сурал... Вучиз жеда вафасуз сад гьижрандин чин акур чIавуз. Ас. М. Гъезелар. Бубадин кIвал - девран, гъуьлуьн кIвал - гьижран. А. Къ. Синагъар ва ибараяр. * гьижран чIугун гл., ни гъам чIугун, гъамлу хьун. Гьижран чIугваз назик рикI зи атIана. Е. Э. Ваз зи гьалдикай хабар авачни? Гъикьван ава ийиз хифет, Гуьзел беден чIугваз гьижран... Е. Э. Эй, зи гуьзел. * гьижран гун гл., ни низ азаб гун. Яр, вуна даим рикIиз гьижран гумир... Е. Э. Ваз зи гьалдикай хабар авачни? ГЬИЖРи араб, сущ.; -ди, -да ислам диндалди йисар гьисабунин система. Ахцегь райондин Ялцугърин хуьре авай Шерифали бубадин пIирел ( Шерифали буба ( Асваров) тахминан 1803 - йисуз ( гьижридин 1224) Ялцугърин хуьре хана ва 1877 - йисуз ( гьижридин 1298) гьана рагьметдиз фена) датIана инсанар ала. Д. Шерифалиев. Адан пIирел датIана инсанар ала. ГЬИКАЙТIАНИ ( □ гьикI хьайитIани) рах., кIус са куьнизни килиг тавуна. - Рзахан, - эверна Уружа кьулухъай, - вуна гьикайтIани закай къаравили туькIуьрдайди я... С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ГЬИКАНА ( □ гьикI хьана) кIус, рах.; 'вуч хьана?' манадин гаф. - Завай мад эхиз жезмачI - Гьикана, вуч хьана, - жузада папа. С. М. ЦицIигъ-наме. ГЬИКАЯ араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) гьакъикъатда хьайи, кьилел атай крарикай, агъвалатрикай ихтилат. Ви стхаяр хьайтIа риза, Са гьикая ахьайин за. Е. Э. Наиб Гьасаназ. 2) прозадал кхьенвай художественный куьруь эсер. КIелзавайбуруз чизвай "Риза", "Газет", "Бубадин веси", "Лянет" гьикаяйрилай гъейри, А. Фатаховахъ прозадин маса эсерарни ава. 3. Бирембеков. Алибег Фатахов: куьруь биография ва яратмишунар. Гьикаяйрин сад лагьай кIватIал - "Дидедиз хьайи югъ" 1960 - йисуз Даггизда печатдай акъатна. Самур, 2000, № 6. ГЬИКАЯТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гьикая (гьакъикъатда хьайи, кьилел атай крарикай, агъвалатрикай ихтилат). Гьадис, гьикаят, риваят Авазава тайин, дустар. Е. Э. Дустариз. Тамам и Куьре вилаят Чидайбур я зи гьикаят. С. С. Марият кьена хендеда хьайила. 2) куьч. буш гафар. Эминанди гьикаят туш, -рикIин тIал. Е. Э. Жедач. 3) □, рахунрин тегьерда, везин авачиз кхьинин къайда. Къумукь Мегьамед Мирзе ( им бегьем хьанвай алим тир, адахъ гьикаятдин эсерарни ва маса дилавар жуьре араб чIалан шиирар авай)... А. А. Имам Ярагъ Мегьамед. Лезги гьикаятда бегьерлудаказ кIвалахзавай дишегьлийрин кьадар са акьван гзаф туш. Ж. Гь. Лекьрен муг дагълара жеда. Синоним: проза. ГЬИКАЯТЧИ сущ, □; -ди, -да; -яр, -йри, -йра вичин эсерар прозадалди кхьидайди, гьикая туькIуьрайди, туькIуьрзавайди. Гуьгъуьнай гъам генерал, гьамни Азербайжанда тIвар-ван гьатай гьикаятчи къуткъашенви Исмаил бегди адаз ихьтин къиметни гана... А. А. Лезгияр азадвилин женгера. Чи гьикаятчияр къачуртIа, кIантIа Алибег Фатахов, кIантIа Зияуддин Эфендиев хьурай, абуруни и гафуникай [ягь гафуникай. - А. Г.] менфят къачунавач. А. А. Арифдар Сулейман. Гьасифте эсеррилай гьикаятчиди арадал гъизвай суьретар рикIел аламукьдайбур, артухан чIагурунар галачирбур хьана, гьавиляй кIелчийри абур хушвилелди кьабулунни дуьшуьшдин кар туш. Ж. Гь. Лекьрен муг дагълара жеда. Синоним: прозаик. ГЬИКЬВАН нар. 1) кьадар чирун патал гудай суалдин гаф. Гъикьван вал вахъ галаз са месик ксуз кIан хьайи кас гьавалат хьанай? М. С. Буьркьуьди. 2) гзаф кьадар. Гьар дагъ са куьпдикай хкуднавайди хьиз ава. Гъикьван гуьзел я! Гь. Къ. Къилинж Къемер. Гъикьван туьгьметар авуртIани, ван къведач кайванидиз. Ш. Шихмурадов. Гьадисаяр. Вичин шиир чIурайла, Сулейманаз гъикьван дакIан жедайтIа, заз са шумуд сеферда акуна. Гь. А. Поэзиядин жавагьирар яратмишайди. 3) гьи чIавалди Гъикьван хьурай зун ина, вун ана, яр? Е. Э. Багьалу яр. Гъикьван хьуй ви чарадал вил? Е. Э. Акваз кIан я. * гъикьван лагьайтIани арал. «лагьай гафар фикирда кьуртIани, кьун тавуртIани» манадин ибара. * гьикьван... гьакьван сложный предложенидин паяр сад-садав акалдай союз. Гьикьван векь гзаф хьайитIа, гьакьван фидни гзаф жеда чи никIериз, мулкариз тухудай. Куьре чIалан элифарни кIелдай жуз. -Гьикьван абурук лезги руьгь, лезги ягь кватIа, гьакьван абурун кьисметар четинбур, бахтсузбур, татугайбур жеда. А. Къ. Жуьгьенар. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 |
| |||||||
|
