| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ГЬАРМА тIв. эв.; -да, -да гьар са кас. Адаз къалин хизан авай: А йифиз гьарма санавай, Гъуьл, бейхабар ксанавай, Ахварай аватун хьана кьван. С. С. Са къаридинни къужадин дяве. Гьарма вичин кIвалахдал машгъул тир. Э. Йифен тIурфан. Я бес кьадар затIни авач, Килигдайвал гьарма вичиз. А. Ал. Хар хьайи гатфар. Абур гьарма са патахъ хъфена. А. Р. ЦIапан. А чIавуз чи шаирри чпин шиирар гьарда вичин нугъатдал туькIуьриз хьана, кхьидайбрухъни виридаз мажбури тир са системада тур алфавит хьанач, гьарда вичиз кIандайвал кхьиз хьана. М. М. Гь. ЧIалан илимдин гьакъиндай... Гъарда вичин квадай чка чухвада. Заз чухвадай чка кьванни амани? И. Гь. ЧIалар. гьарма са прил. кьилдин тир. Абур гьарма са кIвале авай. Р. * гьарма сад сущ. гьар сад кьилди. Хизанни ви гьарма сад хиял жеди, Гьарма садан, гьарма санихъ ял жеди. Е. Э. Бахтсузвал. Лезгийрин интеллигентрикай гьарма сад анжах вич патал алахъначиртIа, халкь кьве патал пай жедачир. 3. Р. Веси. Гила гьарма сад вич вичиз я. А. Къ. Дагъустан шаиррин уьлкве яз ама. ГЬАРНА нар. гьар са чкада. Гьар илимдиз я вун даягъ, Дуьньяд гьарна авай сурагъ. Е. Э. Ви рутба гьуьндуьр авурай% ГЬАРНИХЪ нар. гьар патахъ.... жанавурдини тади гайи хипер гьарнихъ кIереткIеретI алатна. А. Сайд. Кьисас. Абур, жегьре, къацу, хъипи ва маса ажайиб рангар янавай пешер гьарнихъ чукIуриз, суьгьбетрик квайбур хьиз, гапIал-гапIал хьана, акъвазнава. Гь. Къ. Къилинж Къемер. ГЬАРУСАТ кил. ГЬАРАСАТ. ГЬАРФ араб, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари чIалан кхьинрин системадик квай лишан. Са чIалаз элифар - гьарфар туькIуьр ийидай чIавуз, Эвелни-эвел и гьарфар и чIалан гьи нугъатдиз туькIуьр авуна кIандатIа чир авун лазим я. Гь. Гь. Эдебиятдин чIаланни орфографиядин месэлаяр. Дагьустандин чIалар ахтармишай урус алим П. К. Услара лезги чIалан са нугъатдин грамматика кхьена ва идан патахъай урус чIалан алфавитдин бинедал лезги чIалаз кхьинар патал гьарфар туькIуьрна. М. М. Гь. ЧIалан илимдин гьакъиндай... Гила савадлу тушир касни амач. Гьарф гьарфунихъ гилигиз чир хьайибуру шиирар кхьизва. X. X. Гзаф тажуб рекьева зун. * гьарфба-гьарф нар. са-са гьарф. Гьарфба-гьарф кIела кван. Р. * гьарфуна гьатун гл., вуж ашкъиламиш хьун. ГЬАСИ кил. АСИ. ГЬАСИВАЛ кил. АСИВАЛ. ГЬАСИЛ: гьасил хьун гл., вуч арадиз атун. Актив гьал гзаф вахтара асул гьалдихъ -ди эхир акал хьуналди гьасил жезва. Гь. Гь. Грамматика. ГЬАСИЛУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гьасил авун, гьасил тавун, гьасил тахвун, гьасил хъийимир арадиз гъун. # як ~, емишар ~. Недай-хъвадай суьрсет, промышленный товарар чкадал гъасилун кьасухдай арадай акъудна... ЛГ, 2000, 2. III. Гатун са йикъа хъуьтIуьн са вацран ем гьасилзава. Ш. Ш. КIвалахар Кьулухъ язава. Вишералди ва агъзурралди адан зегьметдалди гъасилай ичер тIуьрла а дадлу емишралди чпин стол безетмишдай мумкинвал гайидаз гьикьван чухсагъул лагъанатIа! С. М. Маяк Саимат. И жаллатIри, хкажна кьаз Азадвилин таратIар, Гьасилзава буьркьуьдаказ Сифтебурун ниятар. А. Къ. ЖаллатIар. ГЬАСРЕТ туьрк, сущ.; -ди, -да кьилин мурад. Вичи лагьай гафунин гьасретдай Келбялиди истикан ичIи авуна. Б. Гь. Заз эвера. ГЬАСЯТДА нар., тадиз, фад вахтуналди. Гадади гьасятда лампа туьхуьрна. Ф. Гьуьлуьн руш. Гъалистан гьасятда, дугъриданни, ам цуриз фенвайдан, гъавурда акьуна. А. Сайд. «Чуьнуьх гумбатI». Ам акьван зурбаз хъитIкьинна хьи, ада гьасятда кьуд пад ишигълаван авуна. А. А. Пад хьайи рагъ. Кассайра авай виликан пулунин агъзурар гьасятда кепекриз элкъуьрна. ЛГ, 2000, 2. Ш. Салам гана, буба хизандин кIвализ атана. Султали гьасятда кIвачел акьалтна. Гь. Къ. Къилинж Къемер. ГЬАТ: * гьат хьун гл., вуж 1) жувалай аслу тушиз са гьина, кве ятIани хьун. Шумуд йис я вун рикIе гьат хьана. Е. Э. Яр гуьзел. Са патахъай къвез Бичерахуф Чи уьлкведа гьат хьана хьи. С. С. Гьуьрият. 2) пис гъалдиз аватун. Шумуд садан эгьлиаял, Етим, есир гьат хьана хьи. Е. Э.. 1877 - йисан бунтариз. ГЬАТДА гьатун глаголдин кьведай вахтунин форма. Кил. ГЬАТУН. ГЬАТНА, ГЬАТНАВА кил. ГЬАТУН. ГЬАТТА фарс, кIус лугьузвай фикирдин мана артухардай гаф. Гьатта «Экуьн ярар» хьтин анжах тIебиатдин шикилар гузвай шиирни икI куьтягь жезва... А. С. Хуьруьг Тагьир. Гьатта мукьва юлдашрини чун Сулейманав къайгъударвилелди эгечIнава лугьуз тахсирлу ийиз хьанай... Гь. А. Поэзиядин жавагьирар яратмишайди. И цIегьерин чIарар акьван хъуьтуьл ва назик я хьи, гьатта абуруз "цIегьрен туьк" лагьана тIвар ганва. 3. К. ТIебиат чирун. ГЬАТУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; гьат тавун, гьат тахвун, гьат хъувун, гьат хъийимир 1) низ вуж-вуч жагъун (герек кас, затI). Гила ваз базардай герек вуч хьайитIани гьатда. Къуьрен карчни. Р. Ваз гьатначтIа яргъара Залай багьа, хъсанди, Заз гьатна и патара Валай уьтквем, масанди. Ш. Къ. Ахъая заз рак. ТIурфандик абур кIватI хъийиз гьикьван чун алахънайтIани, чаз вири лапагар гьат хъувуначир. А. Сайд. Кьисас. 2) куьч., вуж са гьихьтин ятIани къастуналди са гьиниз ятIани фин. Ви кIвале малкамут гьатна, Вун гьакI ялгъуз, сад хьуй, яллагь. Е. Э. Къедекни пер чуьнуьхайдаз. Суьйгуьн са тике фу патал табагъчивал ийиз хуьрерани убайра гьатнавай. А. С. Хуьруьг Тагьир. Рекьера гьатна чапарар, Акъудиз еке хабарар. Е. Э. Наиб Гьасаназ. 3) вуж тайин са фикир, мурад, къаст авачиз къекъуьн.... пуд паб авай итим йифен и вахтуналди хуьре гьатна жедайди туш. Ф. Савдагардин папанни фекьидин савда. 4) вуж , векъи чIуру рекье хьун. * ашкъида ~, ван ~, гъавурда ~, кIеве ~. рекье ~, рикIе ~, сиве ~, хиве ~. ГЬАФТЕ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ирид йикъан муддат (ислен, саласа, арбе, хемис, жуьмя, киш, гьяд йикъар вири санлай). Я са югъ туш, са гьафте туш, *хейл къара На зи уьмуьр бедгьава яз тазава. Е. Э. Эминни адан яр. Гьяд, саласа, юкъуз гьафте Хьунухь вуч кIвалах я, Къафкъаз? С. С. Къафкъаз. Яхди хъфиз хьайитIа, гьафте герек жедай. А. А. Пад хьайи рагъ. * гьафте базар сущ. гьафтедда садра кIватI жезвай базар. Са сеферда Ахцегьрин гьафте базардиз атана хъфидайла, Гьемзетаз Смугъулрин патав гвай мухан никIе, юкъ агъузна, мукалдалди гвен гуьзвай Бедирнисе аквада кьван. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. Муграгъ шегьер аквада... она куьне жагъурзавай гьафте базарни ава... Гь. Къ. Къилинж Кьемер. * гьафте секкиз, мен докъуз туьрк [гьафте ирид, зун муьжуьд] мисал 'лазимвал авазни-авачизни мукьвал-мукьвал' манадин гафар. Дустар адахъ, дугъриданни, авай. Райондиз инспектор Сардаров, «гьафте секкиз. Мен докъуз» Беридханан патав жедай. Н. А. Кьве рикIин хиялар. ГЬАХЪ 1 сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара дуьзвал. ЛагьайтIани, агъур жед на лагьайди, Гьахъ паталди лугьурди хьуй авайди. Е. Э. Бахтсузвал. 'Зид тарихдин гьахъ винел акъудун я, кьисас къахчун - ваъ. А. А. Пад хьайи рагъ. Нагьакь чкадал масадавай гьахъ тIалабмир. 3. Р. Веси. Акур карни такур кьасиз, Мажбур я вун са кIус фу нез. Гьахъ акурдан вил акъудиз, Гьахъ лагьайдан атIузва мез. Мегь. А. Дуьз патахъди рахана зун. 1875 - йисуз Баку да акъатай "Экинжи " газетдин активный мухбиррикай сад хьайи Гьасан Алкьвадариди вичин хциз веси авунай: "Эй жегьил, гьахъ ва дуствал гьамиша вине яхъ ". М. М. Лезги тIвар алатIа. И дуьньяда са чIавузни хьанач гьахъ. А. Къ. Элегия. Виридалайни еке инсансузвал дуьздаз - патахъ, батIулдаз гьахъ лугьун я. ЛГ, 1997, 26. ХII. - Куьмек ая на гьахъ патал, Нагьахъдакай жув хуьх яргъаз. Гьахъ гадарна батIул рахаз, Кхьидай кагъаз хъсан туш. А. Б. Хъсан туш. * гьахъ гвай прил. къени, дуьзвал гвай. Къимет тагайтIа абуру гьахъ гвай кесиб кана тада, стхани кваз маса гуда. А. А. СтIал Сулейман. * гьахъ-гьисаб сущ., дуьзвал, батIулвал - вири санлай. Конференция гьикьван гуьзелдиз кьиле физвай. Гъахъ-гьисаб агалкьунривди куьтягь хьанвай. А. А. Лезгияр. * гьахъ-гьисаб авун гл., ни нин дуьзвал чирна, жаза гун. * гьахъ-дуван сущ. вини дережадин дуьзвал. РикIин зегьем, фасагьат мез яз алат, Гьахъ-дувандин терез хвейи дуьз, Эмин. Ч. К. Устадрин устад. * гьахъ-дуван авун гл., ни нин вини дережадин дуьзвал тайинарун, чирун. * гьахъ лагьайтIа арал. таб тавуна рахайтIа. Гьахъ лагьайтIа, Мегьамед хъсан, чи дагълара гзаф машгьур тIвар я. А. Р. Вертолёт Мегьамед. - Гьахъ лагьайтIа, заз адакай чIуру гафарни ван хьана. Б. Гь. Заз эвера. ГЬАХЪ 2 прил. дуьз (тир). Гъуьлуьн чина бед рахадай, Нагьакь крар гьахъ аквадай... Серин паб хупI четин тушни! Е. Э. Пис паб Етим Эмин бейхабар я, Гьахъ жаваб заз лагь тIун, гуьзел. Е. Э. Ярдиз минет. - Вун гьахъ я, буба, - адахъ галаз жуван разивал къалурна за. Я. Я. Нурар ва хъенар. Гьахъ кар акьул авачирбурун гъиле гьатайла, ам кьилиз акъатдач. 3. Р. Веси. Заманадин элкъвенва чарх, Дертхажалат дерин я къе. Гьахъ ксариз и дуьньяда Яшамиш жез четин я къе. А. Мегь.... гьахъ гафарикай хъел къвемир. Гъ. Э. Велемир. Агь тIебиат, вун вуч зурба ариф я, Ваз акуна дуьнья гьахъни нагьахь яз. А. Ал. Муьжуьдар Дуьз патахъди рахана зун. Вуж гьахъ ятIа, вуж я батIул. М. Мерданов. Яраб мад вуч ахквадатIа. Антоним: батIул, нагьахь. * гьахъ лагьана кIанда арал. таб тавуна рахайтIа. Гьахъ лагьана кIанда, ам амач лагьана хизандиз я фири, я цуру некIедикай са акьван дарвал жезвачир... Б. Гь. Заза эвера * гьахъ-нагьахъ нар. са себебни авачиз. Ам зал гьахъ-нагьахъ гьалтнава. Р. * гьахъ(ар) авун гл., ни вуж дуьзвал гвайди тир гьалдиз гъун. Белки, а фикир вуна вун гьахъар хъувун патал, са тIимил хьайитIани ви тIал гьатнавай рикI секинарунпатал жагъурзавай багъна я. М. С. Буьркьуьди. ЦIийибур я-е-е-е... винелай цIалцIамдиз, нур гуз акурди, темягь фена, къачун хьана завай, еке тахсир квай тегьерда Вичи-вич гьахъар ийиз эгечIна гада. Ш. Шихмурадов. Гьадиса. * гьахъ хьун гл., вуж дуьзвал гвайди хьун. Суд авурла, ам гьахъ хьана. Р. * гьахъ я арал. дуьз я. Гьахъ я, чун рекьида вири. Е. Э. Эмина, вич рекьидайла, лагьай чIал. * гьахъ алачиз нар. тахсир квачиз, нубат тушиз. Жафа я хьи, жувал са гьахъ алачиз, ИкI тарашун даях, арха галачиз. Е. Э. Дуванбегдиз. * гьахъ-гьисаб сущ. къайда, вирида амал ийидай къарар, адет. Гьахъ-гьисабар тадач куьне саламат, Квехъ гьи чIавуз рябет хьана, Цилингар. Е. Э. Цилингар. ГЬАХЪ 3 сущ., рах.; 1) гьакъи. Гьелбетда, адат хьанвай гьахъни къачузва. Гь. Къ. Къилинж Къемер. БалкIанарни жагъун хъувуна, тапархъан рамагбанни жемятди гьахъ гузвай кIвалахдикай магьрум авуна.. Гь. Къ. Къилинж Къемер. 2) бурж. Икьван гьакьар гардандаваз, бес гьикI фида мичIи суруз! Е. Э. Сабур ая, акъваз, гуьгьуьл. * гьахъ агакьарун гл. ни нив вичин гьерекатриз килигай кар авун... КъекъечI виликай! За а ламран хцив вичин гьахъ агакьарда. С. С. С М. ( СтIал Саяд). ГЬАХЪАРУН гл., ни вуж ; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; гьахъар тавун, гьахъар тахвун, гьахъар хъийимир дуьз тирди яз гьисабун. Адет яз, дишегьлийри чпичеб гьахъарда. Амма Зара ваха сив квай дишегьли нагьахъарзава. ЛГ, 1999, 23. I. Гила Михаил Горбачёв вичи вучиз акI авунайтIа гъавурда тваз, вич гьахъариз ва михьи ийиз ацукьнава. ЛГ, 2003, 30.I. Антонимар: батIуларун, нагьахъарун. ГЬАХЪВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера гьахъ авай гьал. Фяле, лежбер хьанва шерик, Гьахъвал кутаз чпин гъилик. С. С. Мягькем яхъ Ленинан рехъ. Са метлеб рикIе авай итимрин фикирар чара хьайитIани, абурун мурад сад жеда, гьа ида абурун умуми кардин гьахъвал ва винизвал тестикьарзава. 3. Р. Веси. Гьахъвални нагьахь хьана, Перестройка хьайила. Ш. Ю. Перестройка хьайила. Антоним: нагьахъвал. ГЬАХЪДИЗ нар. Гьахъ яз. Зун етим яз Москвадиз фена кIелна, жуван халкьдин рекье чан эцигнавай кас я. Зун гьикI хьайитIани гъахъдиз акъатда. ЛГ, 2002, 21. III. ГЬАХЪЛУ прил. дуьзвал гвай, таб квачир, дуьз тир, гьахъ тир. Гила чна низ гьарайин, Гьахълу султан гьинава? Е. Э. Гьинава? Бязи дуьшуьшра шаирди ишлемишай вичин нубатдин гаф редакторди, гьахълу яз, дуьзар хъийида. М. М. Гь. ЧIалан илимдин гьакъиндай. [Къунши] Инал Муса гьахълу я, са кIусни хъел къвемир ваз. X. Т. Алхасан махорка. РикIе гьахълу гаф авайди, Вахт хьайила, кис жерид туш. 3. Р. Зун и пата, вун а пата. Гьахълу рекье рехи хьухь вун, Тергиз чIуру амал, хва... 3. Къ. Эхь, гьахълу тир гафар чIехи бубадин: «Вахт жагъида мазлумариз женгинай...» А. Ал. Дурнаяр. ТIебиатдихь гьахълу, са бязибуруз чIуру суйда аваз аквазвай кIеви, табсуз къанун ава: вири руьхъведиз элкъуьрзавай уьмуьрда ада эбеди яз тадайди баркалла гъайи тIварар я. Ж. Гь. Савадлувилин дестек. # ~ гаф (ар), ~ теклиф, ~ буьгьтен, ~ истемишун. Синоним: табсуз. ГЬАХЪЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера гьахъ тир гьал. Вичиз акур ва кьатIай крари Сулейманан виждан мягькем авуна, адак мердвал, намуслувал, гъахълувал, кьанажагълувал, кесиб агьалийрин патахъай рикIкунин руьгь кутуна. А. А. СтIал Сулейман. Ингье жуваз течир ( Аллагьди хуьй вич) гьейри касди зи чарцIар вири кIелна, талукь чкадиз тухвана, зи гьахълувал лазим ксарив агакьарна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Чи метлеб кIелзавай ксар патриотвилин, интернационализмдин, инсанпересвилин ва гьахълувилин фикиррал алаз тербияламишун я. Гь. Къ. Лезги писателрин союздин 10 йис. Чанда къуват, гъиле яракь. Гьахълувал тир вун. Ш. Т. Къуй, гьакI хьурай. Ни ятIани гьахълувилин сесиналди кIелзава Тахсирар зи, ажузвилер, хийирлу крар. А. Къ. ТIурфандин йиф. ГЬАХЪЛУДАКАЗ нар. дуьз яз, гъалатI тушиз. Абур вири хъсан инсанар я. Хуьруьнбуру абуралди гьахълудаказ дамахзава. А. Р. Вертолёет Мегьамед. Такур жуьре ачухдаказ Къизгъин гьиссер Къалазва. Чна адаз гьахълудаказ Вирибуру гузва сесер. Ш. Ю. Ханбиче Хаметовадиз. Бажарагълу вири рухвайрал гьахълудаказ дамахзава чна. А. Гьамидов. Инсанрин даях - СтIалрин дамах ЛГ, 2000, 6. VI. ГЬАХЪЛУ3 нар. Гьахълу яз. Авторди вичини гьахълуз къейдзавайвал, лезги чIалан Синонимрин куьруь словарь баянар гудайди ва нормативныйди хьунилай гьейри, Дагъустандин лексикографиядин тарихда сад лагьайди я. 3. Бирембеков. Лезги чIалан Синонимрин словарь || ЛГ, 1982, 10. IX. Сатирадихъ кьве план авайди гьахълуз къейднава... Р. Къадимов. Етим Эминан айгьамдин ва зарафатдин шиирар. Синоним: гьахълудаказ. Антоним: гьахъсуз. ГЬАХЪСУЗ прил. дуьзвал гвачир, дуьз тушир. Гъейриди ваз бегьем течиз, гьахъсуз шикаят хьайила, Заманадин гьал тийижиз, вун гьакI бейхабар хьана хьи. Е. Э. Дуст Ягьиядиз. Ам пара амалдар, акъвазай бапкIандикай як атIудай, гъиллейралди лежберрив вичин хийир патал гьахъсуз кIвалахиз тадай кас тир. А. А. СтIал Сулейман. Дуьшуьш хьана гьахъсуз фасад... Гъ. Э. Ваз кIаниди са зун ятIа. Заз чиз, Афгъанистандин гьахъсуз дяведа телеф хьун хъсан я - икьван жув усал ийирдалай. А. Къ. Жуьгьенар. ГЬАХЪСУЗБУР -у, -а гьахъсузди существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил ГЬАХЪСУЗДИ. ГЬАХЪСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери гьахъ тушир гьал. Абуру а заманадин гьахъсузвилер гьикьван эхи авуна, низ чида. Э. Йифен тIурфан. Шаирвал адаз гьакIан машгъулат тушир, аксина яз шаирвиликай адаз дуьньядин гьахъсузвилерихъ, пехиррихъ, адалатсузвилерихъ галаз женг чIугвадай алат хьана. А. А. СтIал Сулейман. Гьахъсузвилерихъ галаз женг тухуз тежедайди аннамишайла, дуьньядикай рикI хана Диогенан. X. X. "Гзаф тажуб рекьева зун..." Жедачни гьарда вичиз чидай чIуру кIвалахдикай, гьахъсузвиликай, туьхкIуьн хъувунин фикиррикай инал жуван жемятдин вилик... лагьайтIа. Къ. М. Хайи чилин таватар. * гъахъсузвал авун [кьун] гл., ни низ эдебдив, къанундив кьан тийидай амал(ар) авун. Чеб лезгияр яз республикада тIвар-ван авай партийный работник Мамед Мамедов, математикадин илимрин доктор, профессор Керим Керимов, дяведин йисара республикадин Верховный суддин председателвиле кIвалахай тарихдин илимрин доктор, зи хуьруьнви Алисултан Къулиев хьтин кьегьал рухвайриз кьур гьахъсузвилер гилани чи рикIелай алатзавач. М. М. Лацу лекеяр. ГЬАХЪСУЗБУР 1 гьахъсуз прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. ГЬАХЪСУЗБУР 2 -у, -а; гьахъсузбур прилагательнидикай хьанвай существительное. - Зун гьахъсузбурун арада квахь тавурай лагьана гьа фални рази яз, и челегда ацукьнавайди я, - жаваб гана Диогена... X. X. Гзаф тажуб рекьева зун... ГЬАХЪСУЗДИ 1 гьахъсуз прилагательнидин теквилин кьадардин форма. ХупI гьахъсузди я ви терез: Бязибуруз эбеди дерт, Са бязибур даим хъуьрез, Зи гъилерив храз туна, Ш. Къ. Алагуьзли. ГЬАХЪСУЗДИ 2 сущ.; -а, -а гьахъсузди прилагательнидикай хьанвай существительное; гьахъ гвачирди. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 |
| |||||||
|
