| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ВИтI сущ.; сес. {витI. 1. Мумкин я, витI ва пивитI са дувулдин гафар хьун. 2. И гафарин дувул сесиниз ухшарвал авуна ( звукоподражание) арадиз атана. 3. Дувулдин сесерин кIалуб асилдай витI ваъ. пIив хьун фикирдиз къвезва. - итI ахпа акал хьайи къуллугъчи пай ( суффикс) я. Р. И. Гьайдаров. Гафарин ери-бинейрикай къейдер. * витI акъатун гл., няй-квяй сес акъудун, рахун. Деведи кьил агъуз хъувуна. Амма адай гьич витIни акъатнач. Р. Гь. Шагь Абасакай риваят. * витI акъудун гл., ни-куь сес акъудун, рахун. Къах хьана... Амма вун витI акъуд тийиз.... А. Ал. Аялвиликай баллада. Директорди мад бригадирдив гьич са витIни акъудиз тун хъувунач. И. А. Агьмедан ич. Зун алай чкадал адавай са витIни акъудиз жедач. Р. * витI акъудмир! межд. 'ванмир, сесмир' манадин ибара. ВИЧ ( ВУЧ рах.) тIв. эв.; -и, -е никай ихтилат физватIа, гьам. Пудал кьван агакьна гана, Кьуд лугьуниз вич зурзана. Е. Э. Испик малла Велиметаз. Кьежей мез я, - кIани патахъ рахада, Гьарда вичин кар я - вичиз аквада. Е. Э. ТIварун стхадиз. Фагьумна дуьньядин саягь, Сулейман вич хьана уях. С. С. Жедайди туш. Вичин шиир чIурайла, Сулейманаз гьикьван дакIан жедайтIа, заз са шумуд сеферда акуна. Гь. А. Поэзиядин жавагьирар яратмишайди. Ахъайнач вичив гвай рехъ. С. С. Герейханов. Къе ам сифте яз вичин кIвализ атанвай. А А. Пад хьайи рагъ. * вич вичел хтун гл., вуж; 1) кьил чIур хьанвайди, чашмиш хьанвайди дуьз хъхьун. Вич вичел хтай Зилфукъар, зиянкар жанавур хьиз, катда. И. В. Ревизор. 2) фагьумдай алакьун хъхьун, акьул хтун. Вич вичел хтайла, кьин кьунал курпашман жеда кьван кесиб. М. Б. ЦIийи мискIин. Антоним: Вич вичелай фин. * вич вичелай нар. 1) масадан куьмек галачиз. 2) хушуналди. Гзаф вахт гьакI пуч хьайила, Кезим вич вичелай суддин залдиз хтана... Я. Къафаров. ЧIал чидач... * вич вичелай алатун гл., вуж;; чашмиш хьун. Акурлани алатнач вич вичелай. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Азарлудаз, адет яз, пис ахварар аквада, гагьгагъ ам вич вичелай алатда. 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав. Дадашан фикирар квахьна. Ам, пиян хьайиди хьиз, вич вичелай алатна, ада, анжах ваз шуькуьр хъуй, яребби, лугьуз -угь ийиз хьана. А. Ф. Бубадин веси. Синоним: вич вичивай квахьун. Антоним: вич вичел хтун. * вич вичелай фин гл., вуж 1) фагьумдай алакьун къакъатун. Ам тадиз вич вичелай фенвай жегьил дидедин патав фена. А. И. Духтур. 2) эдебсуз хьун, вагьши хьун. Гьая-эдебни рикIелай фейила, Вич вичелай фена, къудур жеди. Е. Э. Гьая тийижир паб. Антоним: Вич вичел хтун. * вич вичивай квадарун гл., ни гьакъикъат дуьз кьатIундай гьалда амукь тавун. Мадинадин и гафари Ильяс лап вич-вичивай квадарна. А. Р. ПIинияр. * вич вичивай квахьун гл., вуж гьакъикъат дуьз кьатIундай гьалдай акъатун. Вич-вичивай квахьна кIвализ сухулмиш хьайи Зуьгьре эмеди муртIа месел къатканвай КIел Ибрагьим вичин хурув агудна. К Казимов. КIел Ибрагьим дидедин. Синоним: вич вичелай алатун. Антоним: вич вичел хтун. * вич вичик рахун гл., вуж ; явашдиз, масадбуруз яб тагана ва абур авайди фикирда кьун тавуна, рахун. Ам мукьвал-мукьвал вич вичик рахазва. Р. * вич лугьумир <кьван> межд. 'икI я кьван, икI туш кьван' мана артухардай, мягьтелвал къалурдай гаф. Вич лугьумир, иниз атайбур пачагьдин хазина чуьнуьхзавай къачагъар тир кьван. Ф. Вафалу паб. Вич лугьумир, Бакудай хтай кьиляй Къурбана вичин ихтилатдик гзаф сеферра "дах" гаф ишлемишиз хьана. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Вич лугьумир, Алидин Мукьва-кьили гзаф тир. Ж. свасни гъида -якъин я... Вич лугьумир кьван, гуя ЦIаруди текдиз хъвазвайдакай хъел атана, ципIиниз чан квай са цицIре хкадарна. Б. Гь. Заз эвера. Вич лугьумир кьван, и сеферда къазран гарданда гъалуник акалнавайди 50 манатдин чар яз хьана. Р. Набиев. Къазран гьахъ. * вичелайни фейи прил. никай рахазватIа, адалайни пис хесетрин (аял, гада, руш...). Къекъвена гъида и хциз гьа вичелайни фейи са луту руш, кIатI хьтин. М. Б. Спелар. * вичи вич квадарун гл., ни; никай рахазватIа, гьада вич гьакъикъат дуьз кьатIундай гьалдикай магьрумарун. Гагь Вичи-вич лап квадарда Писни хъсан какадарда. С. С. Шумудакай рахан. * вичи вичин винел кIвалахун гл., ни жуван чирвилер ва а маса алакьунар артухарун паталай зегьмет чIугун. Школа хъсан чирвилер аваз куьтягьай жегьилди гьам аскервиле авайла ва гьамни школада кIвалахзавайлани чирвилер мадни артухарун патал вичи вичин винел кIвалахиз хьана. ЛГ, 2002, 24.I. * вичивай хьайитIа кIус никай рахазватIа, гьадан фикирдалди. Идани, вичивай хьайитIа, исятда вичиз атун теклиф ийида. Ф. Шичан бикс * вичиз авачир акьул масадаз гун гл., ни вич акьуллуди яз къалурдай амалар авун. Вичиз авачир акьул гуз, Пайдай паб хупI четин тушни! Е. Э. Пис паб. * вичиз килигай прил. 1) ихтилат никай-квекай физватIа, гьадаз талукь. Гьар са чIалаз вичиз килигай сесер авайди я. Гь. Гь. Лезги чIалан нугъатрикайни гьарфарикай са кьве гаф. 2) барабар, ухшар. Гьа вичиз килигай свасни гъана. Р. * вичин атIай чIарни кукIун хъувурай! межд. 'гьамишанда сагъ хьурай' манадин ибара (дишегьлийрин рахунра гьалтда). - Вичин атIай чIарни кукIун хъувурай, - лагьана Агьмедан папа. Ахпа ада Къадиравай жузун-качузун авуна. 3. Э. Муькъвел гелер. * вичин тIеквенда кьифни аслан я мисал гьар сад вичин чкада чIехиди, зурбади, гужлуди я. * вичин нубатдай арал. жаваб яз. ИкI, гьа и йисан декабрдиз урусрин яракьлу кьушунри Ирандин Энзели ва Решт шегьерар кьуна. Вичин нубатдай, Туьркиядини сефивидрин сифте меркез хьайи Тебриз ва гьакIни Эриван, Генже, Тифлис ва маса шегьерар чпиз табиарна. А. Бутаев. Гьажи Давуд ва лезгийрин азад женгер. * вичин чантадай [къапарай] килигун гл., вуж низ-квез нив-квев ятIани вичин фикирдай эгечIун, дуьзвилиз фикир тагун. -Алакьда касдилай. Вири крар алакъда. Ан Керим халуди лагьайвал, дуьньядиз вичин чантадай килигзава. Б. Гь. Заз эвера. * вичин чкадал ацукьарун гл., ни вуж квай тахсирар, айибар лагьана беябурун. Гьамид вичин чкадал ацукьардай вахт атанвай. А. А. Четин бахт. * вичин чкадал ацукьун гл., вуж гьуьжетарзавай дуьшуьшра вич батIул тирди гьиссна секин хьун. ВИЧЕ 1 вич тIварцIиэвездин чкадин I пад. форма. ВИЧЕ 2 сущ.; -ди, -да виртIедин са жуьре. И хуьре ( Къурушдал - А. Г.) вини еридин виртIедиз виче вирт лугьуда. И. Гь. Къуруш. ☼ В селе Куруш ( Докузпаринский и Хасавюртовский районы) пчелиный мёд высшего качества именуется виче вирт - мёдом виче, в селе Верхний Стал ( Сулейман-Стальский район) старшего в семье сына называют виче хва - сыном виче, в селе Смугул ( Ахтынский район РД и Исмаиллинский район Республики Азербайджан) богатый приплод овец именуют виче гана - виче дал. || И. Гусейнов. Язык и история Кавказской Албании. - Махачкала, 2000, с. 5 ВИЧИНБУР вичин гафуникай хьанвай существительное. Кил. ВИЧИНДИ. ВИЧИНДИ сущ.; -да, -да; -бур, -буру, -бура жуванди.... лезгийрихъ са адет ава: вичинди масадаз гудач - масаданди вичи къакъуддач. 3. Гь. Лезгийрин риваят. ВИЧIРИЧI сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра нуькIверин сесер къалурдай гаф. НуькIверин вичIричIди зун ахварай авудна. Р, ВИШ 1 числ.; -е, е; -ер, -ери, -ера 1) 100 (цIудра цIуд). Виш агъзур йис хьайитIани ачух дуьньядал, гьар са чIавуз адан гуьгьуьл дар жеди. Е. Э. Кьве паб. 2) рах. гзаф. Гагь бокалар ацIурдай Ван акъудиз зиргъинин, Гагь виш уюн къалурдай Артистди хьиз циркинин. А. Ал. Чекмечи. ВИШ 2 сущ.; -да, -да виш кас, затI санлай. Тамам вишда заз лагьанай, амма заз ван хьанач. Р. * виш лагьай числ. садалай вишев агакьдай арада авай. Сифтегьан виш лагьай йисарикай чаз бегьем делилар авач. Р. * вишер хъивегьун [хьун, ягъун] рах., гл., ни ички хъун. - Гьажимет халу, иниз ша, чахъ галаз са вишер хъухъ! С. М. ЦицIигъ-наме. ВИШЕРАЛДИ нар. гзаф кьадарралди. Вишералдн лезгияр кIвалах жагъуриз Урусатдин шегьерриз фена. Абурун эвездай райондиз агъзурралди маса миллетрин векилар атана. М. М. За нин бахтар чуьнуьхна хьи... ВИШРА нар.; 1) виш сеферда. 2) куьч. гзаф кьадарра. Вишра алцум, садра атIутI, Гьич ягъалмиш жез тахьурай. Ш. Къ. Азарханадай жаваб. Йикъа вишра, Кябедихъ хьиз, элкъвена вахъ, икрамда, Гьикьван вун захъ галаз къализ, ккIайтIани, эй гуьзел. А. Мирзебеков. Эй гуьзел. ВИШРИШ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра шуькIуьдаказ, атIуз-атIуз ш-ш-ш-ш ийидай сес. кIапIалдихъай къати вишришрин ванер акъатна. Б. Гь. Заз эвера КIвалин пипТяй вишришдин ван къвезва. Р. * вишриш(ар) авун гл., шуькIуьдаказ, атIуз-атIуз ш-ш-ш-ш ийидай сес(ер) авун. Вишришар ийиз, кьиф хьиз, жемир. Р. ВИШРИШУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, - мир; вишриш тавун, вишриш тахвун, вишриш хъийимир шуькIуьдаказ, атIуз-атIуз ш-ш-ш-ш ийидай сесер авун. Ашукь Саяд, булушкади вишришай, Чубан Магьмуд, зун ви рикIел алачни? А. С. ВЛАСТЬ урус, сущ.; -ди, -да 1) гьукумат Вучиз кьада вуна гъиле власть, вахъ тегьер амач хьи. С. С. Урусатдиз. Советрин властди къан вахчудай адет къадагъа авунвай. Гь. Къ. Четин бахт. 2) гьукуматдин везифаяр кьилиз акъудун патал къуват, яракь ишлемишдай ихтиярар авайбур. Синоним: гьукум. ВОЕНКОМАТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра армиядиз талукь месэлаяр гвай идара. Военкоматди дяведин иштаракчийриз пул ва рикIел аламукьдай савкьватар тешкилзавай. С. М. ЦицIигъ-наме. ВОЖАТЫЙ □, урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра школада пионеррин кIватIапдин кьиле авайди. ВОЖДЬ урус, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара халкьдин кьиле авайди, халкь вилик фидай рехъ къалурдайди. «Правда» газетдал алаз Вин шикилир хтана чаз, Вун хьана вождарихъ галаз Хуш рахун-луькIуьн, Сулейман. X. Т. Чаз гзаф кIани тир СтIал Сулейманан ордендиз. Синоним: регьбер. ВОКЗАЛ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ракьун рекье жедай чIехи станциядин дарамат. # ракьун рекьин ~, вокзалдик фин, вокзалдик акъвазун, вокзалдай экъечIун. Са юкъуз заз вокзалдихъ фейила, вири инсанрин арада хкатна аквадай адетдинди тушир са кас акуна. И. В. Ревизор. Пассажирар вокзалдик тIимил квай. Р. ВОЛЕЙБОЛ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра туп цава аваз ийидай къугъунрин жуьре. Мирзабег муаллимди кIелунрик программада иллаки еке чка гимнастикадинни волейболдин тарсари кьазва. ЛГ, 2001, 17. V. ВОССТАНИЕ урус, -ди, -да; -яр, -йри, -йра яракьламиш хьана гьукуматдиз акси яз къарагъун. 1877-1878 - йисарин восстанидин тешкилатчияр кьурла, урус командование Алкьвадрал атай делегациядикай аяндар жезва, наиб Гьасанак гьукуматдиз восстанидикай малум тавунин тахсир кутазва. И. Гь. КьетIен малумат. Палестинвийрин восстание секинариз тахьуниз килигна, вичин ватанда критика ийизвай ва парламентда гзаф пай сесер квадрай Израилдин премьер-министр Эхуд Барак и йикъара отставкадиз фена. ЛГ. 2000, 21. Х. ВРАЧ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра инсанрин сагъламвал хуьдай кьилин махсус чирвилер авай пешекар. Кьве рушни врачар я. Р. Синонимар: духтур, гьаким. ВРАЧВАЛ сущ.; -или, -иле врач пешекар тир гьал. Стхадиз, институт куьтягьнатIани, врачвал кIан хьанач. * врачвал авун гл., ни врачдин пешекарвал авун. Пуд йисуз и хуьре за врачвал авуна. Р. Синоним: духтурвал. ВТУЛКА урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къене пата маса алатар туна ишлемишдай турба хьтин алат. Станокдал тамамарзавай гьар са кIвалах Султанан гъилелай, халкьди лугьудайвал, яд хьиз физва. Гайкаяр, шайбаяр, болтар, втулкаяр, маса частар, герекбур адан патав къвезва. ЛГ, 1998, 5. II. ВУ кил. ВУН. ВУВ! межд. гуьзлемиш тавунвай кIвалах хьайила, мягьтелвал, кичI къалурдай гаф. Вув, за гила вучин! - са легьзеда Дилберан ийир-тийир квахьна. Гь. Къ. Гьай тахьай гьарай. Арифай гьарай акъатна; - Аман, зун ямир, чан хала! – Ву-в-в, керематар... За им кицI ятIа лугьузвай, вич килигайтIа, кьве кIвач квай курцIул я! А. Сайд. «Чуьнуьх гумбатI». ВУГУН || ГУГУН нугъ., гл.; -уда, -ана; -уз, -узва; -ун, вице, -урай, -умир; вахгун || вугун хъувун, вугун тавун, вугун тахвун, вахгумир || вугун хъийимир 1) ни вуж-вуч нив вахтуналди масадан ихтиярда тун. РикIел хуьх, викIегь тир суна Маринан веси: «ЛукIвилив вугуз тахьуй на Ви ашкъидин сим!» А. С. Гьич са векьни, авай ви яйлахра, Вугудач за фендигар душмандив... А. С. За къуншидив бурж вугана. Р. 2) дишегьлиди вич итимдин ихтиярда тун. ВУЖ тIв. эв.; ни, не; -ар 1) тайин тушир кас чирун патал гудай суалдин гаф. Фекьир Эмин, мукъаятдиз Вуж килигна шикаятдиз? Е. Э. Дуьньядикай бейхабардаз. Зи дердер на мийир таза. Низ гун за бес валай арза? С. С. Ам вуж я, лагь, куьрпе бала гъилеваз, Къешенг чина милаим хъвер авайди? А. Сул. Ам вуж я... Низ хьана вун себеб, дарман, дуьнья, гьей! Икьван гагьди нив авуна за ви сир? Е. Э. Эминни адан яр. 2) никай рахазватIа, гьам къалурдай талукьвилин гаф. Ибур вужар ятIа, кьил акъатдачир... А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. * вуж кIантIани тIв. эв. еридилай, хесетрилай аслу туширди. Хиялар ятIа, ни кIантIани лугьуй, гьей! Е. Э. Бахтсузвал. * вуж хьайитIани тIв. эв. гьар сад. Нив хьайитIани агатда вун - чара туш, Зун галачиз гьала девран, къизил цам. Е. Э. Къизил цам. * вуж ятIани тIв-эв. тайин тушир сад. Вуж ятIани рахазва зав, къурху кутаз, хъел аваз... А. Къ. ТIурфандин йиф. Ни ятIани гьахьлувилин сесиналди кIелзава Тахсирар зи, ажузвилер, хийирлу крар. А. Къ. ТIурфандин йиф. * нивай лугьуз жеда арал. шаклувал къалурдай мягькем ибара. Нивай лугьуз жеда, белки къе атанвай жавандикайни гъахътин гьунарлу кас жен... Б. Гь. Заз эвера. * низ чида(й) кIус рахазвайда вичи ахъайзавай агьвалатдал мягьтелвал ва хабарсузвал къалурдай ибара. Зун стха Набидин мехъеррилай паярни гваз хквезвайди тир. Низ чидай, рагъ алай юкъуз, чуплахдиз вацIай экъечIна, Самой зал тепилмиш жедайди. Ш. И. "Устулдаллай ЧIагъан хьтин". Низ чидай, хъсан кIвал-югъ, гьаким хьтин гъуьл, цуьквер хьтин гадани руш авай дишегьли чалкечир жедатIа. Низ чидай, ада зун шегьердиз вичин юлдаш хьун патал желбнавайди. А. М. Киф атIайди. ВУЗ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьилин чирвилер къачун патал кIелдай чка. А. Фатахован эсерар вузра, школайра чирзава, илимдин ахтармишунрин темаяр хьанва. 3. Бирембеков. Алибег Фатахов: куьруь биография ва яратмишунар. Амма зун, са шумуд жув хьтин, яни вузар акьалтIарна армиядиз атанвайбур хкатайла, амай гадайрилай пуд кьуд йисан чIехи тир. А. Къ. Жуьгьенар. Магьачкъалада вад вуз ава: Дагъустандин государственный университет, Дагъустандин государственный политехнический университет. Дагъустандин государственный педагогвилин университет, Дагъустандин государственная медицинадин академия, Дагъустандин государственный хуьруьн майишатдин академия. Р. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 |
| |||||||
|
