| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка * вилин нини [нине] хьиз нар., вуч авун лап масандиз, багьаз хуьн. Ватан вилин нини хьиз Хуьнуьх шартI я биринжи. X. Т. Стхадин тапшуругъ. Чан хва, шура гьукумат миллионралди инсанри ивияр экьична къазанмишнавайди я. Ам гьар са касди вилин нине хьиз хвена кIанда. 3. Э. Гьуьлуьн лепеяр. Ярдин сир Махсуда вилин нине хьиз хуьзвай. 3. Э. Муькъвел гелер. Садвал къуват я, ам вилин нини хьиз хуьх. А. Мут. Вад тIуб - вад стха. Мердана вичин бубадин гьуьрмет хайи дагълара вилин нине хьиз мукъаятдиз хуьзва. Къ. М. Сирлу вагьши. Вилин нине хьиз михьи «Гьерекь» авай шуьше гъиле кьуна Хийирбег цIиримахъ элкъвена. М. Ш. ЦIирим. Садвал къуват я, ам вилин нини хьиз хуьх! А. М. Вад тIуб - вад стха. За хуьзва ам нине хьиз Вилерин Жуван. А. Ал. Конституция. * вилин (вилерин) нур [экв, ишигъ] сущ.; вуж-вуч лап масанди, играмиди. Гьанавай чи вилерин нур, Яшамишрай азиз регьбер. Ф. Вич большевик яз лап зирек, гьар сад чи ватандин дирек, Буйнакска Уллубек Чи вилин эквер, Дагъустан. С. С. Дагъустан. Ватандалди я шадвал, Ватан я чи вилин нур. X. Т. Ватан патал. Вун я зи вилин экв Аслан хва, игит хьухь. X. Т. Аслан хва игит хьухь. Али: - Зи рикIин шадвал! Зи вилерин ишигъ! Вахъ вуч хьанва, Перижан?! Чан Гуьзел! Къ. М. Урусатдин цуьк. Гьафизатахъ, и хендеда дишегьлидихъ, вилерин нур, рикIин ишигъ тир тек са хва амукьнай. А. Р. Салам, эллер. * вилин тумунай килигун гл., вуж низ хъилелди, такIанвилелди килигун. Паша ягьанатдалди хъуьрез мичIи чкадай вилин тумунай немецдиз килигзавай ва вичин френчдин хурудин дуьгмеяр ачухиз ада рикIяй лугьузвай: «Ягьсуз фриц, бес». И. К. ъ. Смоленский чилел. Синонимар: кирсеба килигун, патахъ-патахъ килигун, чап-чап ( чапдиз) килигун. * вилин хат адет яз, нуьзуьр хьанвайди сагъарун патал цик хкуьрдай махсус кьван (вичяй тIеквен аваз арадал атанвай элкъвей (кьелечI). Рахаз мержан-якъутдикай, Вичиз вилин хат тийижиз. С. С. Фагьумна за бязи нефсер... * виляй аватун гл., вуж-вуч, нин ( низ) 1) вуж нин гьуьрмет амукь тавун. Ша а фикир вегь на гъиляй, Эхир аватда вун виляй. С. С. Яъ, Бес халади заз гъич хвашкалди кьванни лагьанач гьа, вичин кIвализ ша лагьана са буюр кьванни авунач гьа. Яраб зун икьван виляй аватнава жал? -фикирзавай Хардала. Къ. Къ. ЧIурун паб.... компанияда ацукьайла ара-бир тIимил тахъванани жедач эхир, виляй аватда. А. М. Булахдал. Садлагьана бахтсузвиляй Гъуьрчехъанд кард катна гъиляй, Хуьруьн къене халкьдин виляй АватайтIа, вучда вуна? К. А. Вучда вуна? Жуваз, хциз, жуван сусаз хиянатдин кар кьаз алахънавай. Амма адан паб халкьдин виляй аватнавай. Н. А. Кьве рикIин хиялар. 2) вуж низ такIан хьун. Акваз-акваз диндин «стхайрин» гьуьрмет тIимил жез, абур виляй аватиз башламишна. А. И. Самур. Гьа и арзада кхьенвай гафар, кушкуш къачуна, вуна хуьрени чукIурна. Амма вирида ваз лянет гана, виридаз вун виляй аватна, виридаз ви алчахвал чир хьана. Н. А. Гуьлдесте. Чун жемятдиз виляй аватнава. Инлай еке бедбахтвал мад дуьньяда амайди туш. Н. А. Сифте кьван. Вирида ваз лянет гана, виридаз вун виляй аватна, виридаз ви алчахвал чир хьана. Н. А. Гуьлдесте. - Ваз а мердимазар гьинай гьатна, я руш? Виридаз виляй аватнавай а дердисер! 3. Э. Трактористдин мехъер. Бес къе кефсуз хьайила, ваз Зун виляй куьз аватна. А. Мут. И сир бес ваз чизвачни? Ийимир на, Эмин, артух хиялар, Вун аватда виляй гьар са инсандиз. И. Гь. Етим Эмин. Бубани рушаз виляй аватна. Гь. Къ. Свас. Виридаз аватда виляй, КIвалах ни акъатда гъиляй, гьакI я бесбес, бес гьавиляй, Хьвамир, стха, ша бес хьуй тIу. А. Аминов. Шуьшедал гелер. * виляй авудун [вегьин] гл., 1) ни вуж , нин низ гьуьрметсуз авун. Вуна зал къимет эциг тавун анихъ амукьрай, инсанрин арада вунни виляй вегьена. 3. Э. Арифдиз ишара. 2) ни вуж-вуч низ такIанарун. Ада [Хардала] зунни инсанриз виляй вегьена. Къ. Къ. ЧIурун паб. Са кIам вацI туш, За вацI виляй авуддач. ВацI хьун патал гзаф кIамар герек я. А. Мут. Са гъиляй ван акъатдач. Абуру чкачкадал фяле хаз, виляй вегьиз башламишна. А, И. Самур. * виляй килигун гл., нин-куьн предложенида виляй гаф квез талукь ятIа, гьадан тегьерда, гьам хьиз. [Хатай]. Дилбераз ам муьштеридин виляй килигнач хьи. Адахъ агакьнавай гадаяр, рушар авайди я. X. Т., Къ. М. Ашукь Саид. Маргаритади лап рапрап гузвай. Азарлуярни, духтурарни, санитаркаярни адаз ягьанатдин виляй килигзавай. Н. А. Къимет тецигай муьгьуьббат. * виляй экъисун гл., вуж-вуч датIана аквадайвал ва я фикирда жедайвал хьун. Зарафатдал мадни сада «Алад я вун са папгахъ, Гьавая чи виляй къисмир, гьар патахъди ахлахьна. Къ. М. Масан. Ник цана куьтягьна лугьуз тапан сводка гана вилеризруьхъ ягъун, ратIарилай са чувалда авай къуьл чинеба вичин кIвализ хутахун адан виляй экьисзавай. 3. Э. Чи маяк. ВИЛ 2 сущ. -и, -е 1) вили ранг; 2) вили гъал. Гамуниз вил бес хьанач. Р. ВИЛАЯТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра уьлкве. Дустунин тIвар, исми мубарак Зибиюллагь я зи, Ери мескен Куьре магьал, Ажем вилаят Къафкъази. Е. Э. Чуьхвер. Мад авачни вилаятар? Куьз акъатна икьван ви тIвар? С. С. Къафкъаз. Къецепатан жинерин вилаятра авай жерягьривайни са дарманни ийиз хьанач... А. Къ. Хукац-Ханум. Ана кхьенва: "Ширван вилаятда яшамиш жезвай мусурман къанундал алай лезгийри чеб чIехи Портадин ( яни Туьркиядин - Б. А.) къаюмвилик кутун тIалабнава. А. Бутаев. Гьажи Давуд ва лезгийрин азад женгер. ВИЛЕРБУРУН гл., ни низ; -да, -на, -а, -ин, -рай, -мир; вилербур авун, вилербур тавун, вилербур тахвун, вилербур хъийимир вилералди са гьихьтин ятIани лишан авун. Вилербуриз хъуьремир заз Чарадан яр хъуьредайвал... А. С. ВИЛЕРИН прил. вилерин сагъламвилихъ гелкъведай. Ана лагьайтIа, вилерин духтур авачир. К, 1988, 19. Х. Райондин поликлиникадин вилерин духтур отпускада авай. ЛГ, 1996, 5. VI. * вилерин духтур сущ. азарлу вилер сагъардай духтур. * вилерин нур сущ. 1) вилерин ишигъ. 2) куьч. аялдихъ авай кIанивилин гьиссер къалурдай ибара. ВИЛИ 1 вил существительнидин актив падеждин форма. Кил. ВИЛ. ВИЛИ 2 прил. лифрен, цавун рангунин. Цавай фидай вили лифрен, Вили лифрен лувариз кьий... Ф. Бендер. Вили цавал чIулав цифер акьалтна. Р. * вили авун гл., ни вуч; лифрен цавун ранг алай гьалдиз гъун. Лацу лампочка шир яна вили авуна. Р. * вили-вили прил.,; лап вини дережадин вили. Салан пипIе вили-вили цуьквер экъечIнава. Р. Пагьливан, Ракъиникай цIай къачуна. ЧIугвазва пIапIрус. Вили-вили гъалкъаяр Ракъуриз цавуз... X. X. Пагьливан * вили къегъ хьтин прил. Лап вили. Вили къегъ хьтин мурк садлагьана цIурадач, эхир. 3 Э Арифдиз ишара. * вили хьун гл., вуж-вуч лифрен, цавун ранг алай гьалдиз атун. Къван галукьай чка вили хьанва. Р. ВИЛИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера вили ранг алай гьал. Зи вилерин виливални... Вили цава ялгъуз ама. Ф. Н. Гатун пакама. Цмурар. Пагь, ина цаварин виливал, чилерин къацувал вуч я. Михьи гъамга хьтин цин винел, кфадин куркуррин арада балугъарни тек-тек лацу циферин кIапIалри виливал мадни артухарзавай А. Исм. Алукьдай ахвар. ВИЛИДАКАЗ нар. вили лишан хас яз. Цавал алай лацу циферин гапIалри чкIиз, санал кIватI хъижез, инлай-анлай пипIер вилидаказ ахквазвай цавун тагъдал ажайиб шикилар чIугвазва. Ж. Гь. РикIин кIусар. ВИЛИК 1 нар. 1) нин-куьн ятIани чин пад галай патахъ. чин галай патахъ.. # ~ акъвазун, ~ фин, ~ хьун. Вилик нагъвар эцигайла, Атанач ваз дад, Яру яц. Е. Э. Яру яц. Вил вегьена кьулухъ, вилик, Чун физвай рекьиз килиг. С. С. Ленин кьейила. 2) са тайин кIвалах жедалди. Идалай вилик... цIийикIа кучуд хъувунин кIвалах куьтягьнавай. ЛГ. 2000, 21. X. Чун ксудалди вилик мугьманар атана. Р. Институтдиз гьахьдалди вилик мехъер авуна. Р. 3) эвелдай. Гафарин эхирар и словарда анжах вилик тайинарнавай саягъ, тайин тир грамматический формаяр паталди ганва. М. М. Гьажиев, Р. И. Гьайдаров, У. А. Мейланова. Лезги чIалан орфографиядин словарь. 1989. 4) эвел кьиле. Жуваз хабар авачир кIвалахдив гьам эгечIмир, Жемир вилик, я кьулухъ - Юкъвай патаз экъечIмир. А. С. Бязибурун меслятар. Магъар хуьряй физвай ихьтин куьчерияр гзаф ава. Сад вилик жеда, сад кьулухъ. Гь. М. Им къван, им терез. Антоним: кьулухъ. * вилик авун [виликун] гл., ни вуч; чин галай патахъ яргъи авун, эцигун. Вучиз заз килигзава, ЧIулав киф виликзава, рикIел гъил эцигзава, Махачкъаладин руш? А. С. Махачкъаладин руш. Ада жибиндай са шуьше эрекьдин пул акъудна, виликна. Ф. Б. Цивилизация акунвай лезгидин кьиса. * вилик акатайдал къван гьалчда, кьулухъ галамукьайдахъ лаш галукьда мисал са кар, фикир тамам гьалдиз къведалди фад авунни, авуна кIанзавай кIвалахда эхирда хьунни сад хьиз туьнбуьгь къведайди я. Вазни чизва, бубайрин са мисал авайди я: вилик акатайдал къван гьалчда, кьулухъ галамукьайдахъ лаш галукьда. ГьакI хьайила, заз чиз, исятда чун лап хъсан я. Б. Гь. Заз эвера * вилик жергедин ктаб, прил.; чIалан ачух сесерин лишанрикай сад аь - адетдин кхьинра "я" гьарфуналди кхьизвай вилик жергедин... ачух фонема. Р. И. Гьайдаров. Лезги чIалан фонетика. * вилик кутун гл., ни вуж-вуч; гьерекатдик кутун, кIвалахдик кутун. Гьазурлухар къведай йисан Кутун я вилик, кесибар. С. С. Цналрин колхоз. * вилик-кьилик квайди (квайбур) сущ.; къуллугъчи(яр), регьбер(ар). Жедачни гьарда вичиз чидай чIуру кIвалахдикай, гьакьсузвиликай, туьхкIуьн хъувунин фикиррикай инал жуван жемятдин вилик, ингье инал алай чи вилик-кьилик квайбуруз лагьайтIа. Къ. М. Хайи чилин таватар. Са сеферда Агъабег, колхоздин вилик-кьилик квайбурни галаз, хуьруьн вилик квай никIиз, цан цунин "ери ахтармишиз" фида. С. М. ЦицIигъ-наме. * вилик пад кьун гл., ни нин-куьн; къадагъа авун, ихтияр тагун. Завай адалатсуз кардин вилик пад кьун тавуна кьейитIани акъвазиз жедач... Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Итимриз гзаф помидорар тIуьн вакъацу чай хьун меслят къалурзава. - И продуктри простатрик рак азар акатунин вилик пад кьазва. ЛГ, 1999, 21. X. Гьи хуьруьз кIандатIани вач, - суткадин гьи вахтунда хьайитIани эрекь маса гузвай кIвалер жагъида. И къанунсузвилин вилик пад кьазвайбур я хуьре, ярайонда, я Дербент тегьерда авач. ЛГ, 1999, 25. II. СПИД-дин вилик пад кьадай ва адахъ галаз чIугвадай республикадин вичин стационар авач. ЛГ, 2001, 25. Х. * вилик тухун гл, ни-куь вуж-вуч; авай гьал хъсанарун, гележег хъсанарун. Алахъна кар вилик тухуз, Цазва векь, ник, кесибар. С. С. Агъа-СтIалрин колхоз. Гьажибега вичи кхьенвай ктаб къалурна ва давамарна: «Заз чи халкь дидед чIалал савадлу хьана кIанзава, вучиз лагьайтIа урус чIал чириз регьят жеда ва кIел-кхьин авунин кар вилик тухуз эюеда». 3. Султанова. * вилик фин 1 гл, вуж-вуч; са вуч ятIани хъсан патахъ дегиш хьун. И фактар мукьварал чапдай акъатай "Дуьньядин экономикадин ва вилик физвай уьлкведин 2001 - йисан перспективаяр" докладда ава. ЛГ, 2000, 14. ХII. Халкьдин культура вилик физва. Р. * вилик фин 2 масдар авай гьалдай, еридай маса дережадиз хкаж хьун. Экономика ва культура вилик финихъ галаз алакъалу яз, чIала цIийи гафар жуьреба-жуьре рекьералди арадал кьведа. М. М. Гьажиев. ЧIалан илимдин гьакъиндай... Малум тирвал, чапхунчихалкьар чпинмедениятдай ацукьай халкьарилай хейлин гуьгъуьна амукьун адетдин кар тир. Куьз лагьайтIа, куьчеривили меденият арадиз гъана, ам вилик финиз къулай шартIар яратмишдач. Р. Р. Лезги халкьдин игитвилин эпос. * вилик хьухь! межд. санал ацукьнавайбуруз гъанвай хуьрек тIуьн теклифдай ибара. * вилик экечIун гл., куьн са карда кьил гвайди хьун. -Халкь гафунив гъидай итим кIанда хуьре, Жабир, - худда гьатзава Нурали. - Зун вилик экечIначиртIа, ибурувайни жедай са затIни авайди тушир. М. Б. ЦIийи мискIин. ВИЛИК 2 посл. 1) талукьвилин падеждин формада авай существительнийрихъ, тIвацIиэвезрихъ галаз алакъаламиш хьуналди, абурун чин галай пад къалурдай гаф. Белки, са гаф лагьайтIа, на хатадай, Алл эцигна ви вилик гатада. Е. Э. Гьая тийижир паб. Недайдини алукIдайди садрани залан жедач, - рахана Сефер буба, чи вилик кумай фан, нисидин ва якIун кIусар чантада хутуна. Б. Гь. Гъетер. 2) инсанрин кIватIал (халкь, жемят, курс) къалурзавай гафарихъ галаз алакъаламиш хьуналди «абурун арада» мана гудай гаф. Адетар кваз такьазвайбур жемятдин вилик русвагьдай, садра, кьведра, пудра тахсиркардиз дуьз рекьел хкведай, квай синихар хкуддай мумкинвал гудай... Р. Меликова. Садбур - дуьадал, масадбур - межлисдик. * вилик-кьилик кваз хьун гл., вуж нин-куьн къуллугъдик кваз хьун Министр, Соломея, Назлу, Бег вилик-кьилик квай маса ксар суфрадин кьиле ацукьна. А. А. Пад хьайи рагъ. ВИЛИК 3 прил. 1) сифте кьиле авай. Кьулухъ жергеяр цIразва хейлин, Вилик жергеяр ахцIуриз шумуд... А. С. Вилик жерге. 2) эвелан. Чи дагълух халкьариз вилик заманайра ханар, беглер гзаф хьаначиртIани, "хан ", "бег ", квай тIварар булбуллух ава. А. А. Пад хьайи рагъ. Вилик вахтара кIвалик квай ракIар Къапу кьван жедай. Вични са хилен. А. Ал. Муьжуьдар. Антоним: кьулухъ. ВИЛИКАЙ нар. вилик патахъай. Ярар-дустар физ виликай кьвал гана... Е. Э. Заз сабур гуз. Яр, фида вун ин факъирдин виликай. Е. Э. Севдуьгуьм. Женжел шив хьиз катзава вахт, Къисаяр таз вичикай, Зун кьулухьай килигзава, Карагиз вич виликай. Ш. Къ. Катзава вахт. * виликай кьун гл., ни малдин кьилел алай еб кьуна фин.... Зун а кьадар мукъаятвилелди финиз мажбур хьанвай хьи, гьатта са гзаф чкайрилай зун эвичIна балкIандин виликай кьуна физвай... А. Ф. Лянет. * гьакимдин виликай, балкIандин кьулухъай фимир. ВИЛИКАМАЗ нар. са кIвалах ийидалди, вахт жедалди. Чидач, ам я виликамаз Фабрикара вердиш ятIа. С. С. Кьулан СтIалрин гамарин артелдиз. Къуьрери, лосри, сикIери, жанавурри виликамаз суьрсет кIватIна гьазурдач. 3. К. ТIебиат чирун. ЧIехи стхади чIугур шикил алай чарни виликамаз къултухда туна. Гь. Къ. Четин бахт. Гьар юкъуз са таблетка аспирин ишлемиша, анжах виликамаз духтурдал меслят гъана. ЛГ, 1999, 21. X. Вири хъсан храз чидайбурув вуганва чна. Ам заз виликамаз чизвай кар я. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. Синоним: фадамаз. ВИЛИКАН прил. алай вахтунилай вилик хьайи. Ви виликан бахтавар къар... С. С. Селхозар кайила. Икьван зурба хуьруьн школа виликан медреса патал эцигнавай пуд кьазмада ава. Гь. Къ. Четин бахт. Ахварайни вич виликан дар дехмеда аваз аквазва. К, 1988, 2. XII. Тешкилатдин кьиле Бакудин виликан рабочий Къурбанов Рамазан акъвазнавай. Ж. Гь. Лекьерин гьуьндуьрда. Кассайра авай виликан пулунин агъзурар, гьасятда кепекриз элкъуьрна. И. Мурадов. Къайдасузвиликай къанун хьайила. Антоним: гилан. * виликан сарар сущ.; вилик квай жергедин сарар. Ам, виликан сарар амачир сив ахьайна, ван акъат тавуна хъуьредай, гьамиша пашман са кас тир. А. И. Самур. ВИЛИКДАЙ нар. алатай вахтунда, девирда; ихтилат физвайдалай са тIимил вахт фад яз. Виликдай къаратикенрини серкIвери кучуднавай кьазмаяр алай чкадал гила гьар патахъ балхунар галай, шифер янавай кьве мертебадин кIвалер... нур гуз акъвазнавай. 3. Э. Зардияндин дустар. Виликдай вун ихьтинди тушир... А. Фет. ТIеквен. Адан пеше, виликдай хьиз, даим масабуруз къуллугъ авун, йигарар гатун, цанар цун, векьер ягъун хьана А. А. СтIал Сулейман. - Виликдай хуьре са кас кьейила, вацран муддатда шад мярекатрихъ кьил кутадачир. Р. Меликова. Садбур - дуьадал, масадбур - межлисдик. Виликдай са ни ятIани винелай буйругъар гун гуьзетиз вердиш хьанвай чиновникар гила хсусиятчийриз, чпин махсус лабораторияр ачухнавайбуруз, элкъвенва. М. Ж. Цава кьуна кIаниди. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 |
| |||||||
|
