| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка * вил(ер) алатун гл., нин нелай-квелай гуьзчивиликай хкатун. Ахьтин кицIери иесидин вил алатай арада як тухун мумкин я. Гь. Къ. Свас. Ам чи духтурдиз ганвай азар я - вил алатайвалди, спиртдин иесивал ийида. 3. Гь. Лезгийрин риваят. * вилер алахъун гл., нин 1) вилер ахъа хьун (шадвиляй, хъиляй, мягьтелвиляй). Ада разивал гайила, мад Сардаран цIару вилер алахьна. А. М. Са истикан чай. И арада сада сабурсузвилелди къецелай рак гатана. Ири, зурлама камаралди кIвализ Нурмет атана. Зун акурла, рушан вилер алахьна. Къ. М. Птул руш. Зун гостиницадин вилик, дакIарра ракьар авай автомашинда аваз милицадиз туху•дайла, зи рикIин дуст Зуьгьредиз акуна. Ам, ири вилер алахьна, суал гузвай къайдада заз килигна. - Зуьгьре! Зуьгьре! КичIе жемир! - зай гьарай акъатна. Къ. М. Птул руш. 2) дамахлу, такабурлу хьун. Кьвед лагьай гада хьайила, адан вилер генани алахьна. Р. Абур хьанайтIа, ви вилер амайдалайни алахьдай! А. Сайд. «Аслана кьин кьуна». Ада разивал гайила, шад хьайи Сардаран цIару вилер алахьна. А. М. Са истикIан чай. * вилер алудун гл., ни нелай-квелай килиг тахвун. Дидедилай вилер алуд тийизвай аялрин чинрикни серинвал квай. Р. * вилер акьалун! гл. 1) ни квез такур амалар авун, фикир тагун, кваз такьун. Наз гудай рахунрихъ яб за акалнай, Амма за ви къилихриз вилер акьалнай. Ш-Э. М. Къизил тупIал. 2) ни квел фикир тавун, гьисаба кьун тавун. Электростанция эцигуни ишигълаван дередин колхозчийрин къанажагъ къад йисан виликди ракъурна. Эгер цIийи кIвалер эцигдай чилин гьакъиндай къе вацIуд-цIувад заявление ганватIа, ахьтин заявленияр гудайбур мадни жеда. И ашкара тир кардал вилер акьална виже къведач. 3. Э. Ишигълаван дере. * вилер [кьве вил атIумун] атIумун гл., ни не-кве дикъетдивди килигун. Буругъдин устIарди ва сменадин рабочийри... давление ва агъурвал къалурзавай шкалайра вилер атIумна. Б. Гь. Вили вилер. И гафарик кваз Тамара, гъвечIи аял хьиз, вичин бубадин патав агатна ва адан фикирлу хьанвай вилер вичин гьамиша шадвилин нур авай къацу вилера атIумна, ада давамарна... Б. Гь. Къизилдин медаль. Махсуд кьве вил атIумна вилик квай кьузадиз килигзавай. 3. Э. Муькъвел гелер. * вилер ахъа авурдалай кьулухъ нар., вуч авун гъвечIи вахтарилай, аял тир йисарилай башламишна. Вил ахъа авурдалай кьулухъ ктабрин юкьва хьайи Абдурагьманаз фад кIелиз ва кхьиз чир хьана. Къ. А. Инсанриз сагъвал багъишзавай алим. * вилер ахъаюн [ачухун] гл., 1) ни килигун. Вири дуьньядин вири шаирар, Вирида санал агудин рикIер; Вирида садин гьиссер, фикирар, Вирида сад хьиз ахьайин вилер. И. Гь. Вири дуьньядин вири шаирриз. 2) ни-куь нин дуьзгуьн гьал чирун, гьакъикъат авайвал, тирвал къалурун. Сибирди, ана авай хъсан инсанри зи вилер ахъайна, заз гьахъни гъахъсузвал чирна. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Ингье ахмакь. Ам, адет яз, квехъ хьаштIани инанмиш жеда ва вичини вуч рикIел атайтIани лугьуда. Ихьтин касди вилер ачухун патал СтIал Сулеймана инанмиш хьуниз делилар авачир мисалар гъизва. А. А. СтIал Сулейман. Абур язва кIватI хьанвай Батрак, кесиб, урта лежбер, Рагъ ягъайла гъавурда гьатай, Ахъа авур ксай вилер. А. Ф. Эм-Тэ-Эс. Дад, юлдаш, ваз, ахъая вил, Гъавурда гьатун хъсан я. С. С. Эй юлдашар, жемир гъафил. Партизан тир, гьа и хуьруьз са нянихъ атана, Демирчидин буьркьуь вилер ачух хъувурди. А. С. Лезгийрин риваят. * вилер ачух хьун гл., нин дуьзгуьн гьал чир хьун, гьакъикъат авайвал, тирвал чир хьун. Ризадин тербиячи Яру Армия хьана. Ина адан вилер ачух хьана, ам дуьньядин гъавурда гьатна. А. А. Лезги литература 40 йисан девирда. * вилер [кьве вил] къава акIун [хьун] гл., нин кьин, чан хкатун. Къаза я ам кьилел алай, гьакIа уьмуьр фида, дуьнья! Кьве вил къава, са чан месел, Шукур яраби-яраби. И. Гь. Етим Эмин. Чан гъаргъарда, вилер къава, Куь дердиниз тахьуй дава. С. С. Тапан кагъаздиз. Синонимар: кьин, а дуьньядиз фин. * вилер тух тахьун гл., нин килигдай ашкъи тIимил тахьун. Къалин тамар, геьенш чилер Гьарнихъ Билиж станцидин, Тамашуналд тух жечир вилер Бакудихъай атана машин. А. Ф. Зарбачи Гьасан. Ахъа хъуеуна векьерни цуьквер, гьакI килигналди Тух жечир вилер. А. Ф. Дагъларин разведчикар. Хъипи, яру, рузби, шуьтруь, туракь, - эхирки дуьньяда авай кьван вири рангарикай къизилдин гъилералди хранвай гзаф чIагай халичадиз ухшар хьанвай паркдиз атанвайбур вилер тух тежез гьарнихъ килигзавай. Б. Гь. Вили вилер. Ада хразвай гамар акурла, абуруз килигуналди зи вилер тух жедачир. Я. Я. Нурар ва хъенар. * вилер хкажун гл., ни нел-квел масанихъ килигзавай вилер никай, квекай рахазватIа, гьадахъ элкъуьруьн, гьадаз килигун. Чеб тахсирлу тир хьиз, уьзуькъарадиз атанвайбурал вилер хкажна утанмишвилелди «хвашкалди» лагьана, гъилер вугана. Шахмарданова суал гудай тегьерда Къиясал вилер хкажна. А. А. Лезгияр. Жавабдин чкадал Музлифата вичин нур гузвай вилер хкажна. Б. Гь. Эгер дагълариз чIал чидайтIа. * вилер экъисун гл., ни низ хъел кваз, ажугълу яз килигун. Зурзур ийиз на ви гъилер, Ажуздаз экъисиз вилер, Туна чанда пара хъилер, Юлдашдив мидя рахамир. С. С. Тербия. Абдуллагьаз вил экъисмир, хуьруьнви, ШайтIандин шелриз ухшар я хуьруьнви, ТIварни барбатI хьанва гила, хуьруьнви, Намус вуна леке квачиз хуьдайд туш. К. А. Туш. * вилер [кьве вилни] яд авун гл., ни нин буьркьуь авун. Хаиндин рикI къелемдалди падда за, Душманд вилер гафаралди ядда за. Ш-Э. М. Шаирдин мани. * вилер [кьве вилни] яд хьун гл., нин буьркьуь хьун. Тарихар къвез уьчмуьш жезва, Гьикьван акъаж-акъаж хьурай, Дявекарар-мурдарар, куь кьве вилни яд вучиз жезвач? А. М. Вучиз жезвач. * вилера акъвазрай! межд. 'гьарам хьурай' манадин ибара. Гьинай къвезва а алукIун-хутIунун, а? Япин вилера акъвазрай! А. М. Хьрак квай папари лугьузва. * вилерай хкун гл., вуч ни нин гьалал тавун, жаза гун. А Бакудин кефер и сеферда за абурун вилерай хкида. Гь. М. Гезентидин эхир. * вилерай хтун гл., нин вуч жаза агакьун, пис хьун. Чай анжах цикай хкечIайла хъвана кIанда. Нагагъ циз гьахьдалди хъвайитIа, вилерай хкведа. А. А. Лезгияр. * вилерай [кьве виляй] хтуй! межд. гьарам хьуй! Буба кьейи къанлудин хва квез аквазвач, зи гъилелай незвай фу куь кьве виляй хтуй! Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. * вилерал нагъв алаз кил. вилел нагъв алаз. * вилерал пи акьалтун гл., нин масадбур кваз кьан тийиз, саймиш тийиз хьун. * вилералди акун гл., нин вуж-вуч жуваз акуна инанмиш хьун. Директордихъ галаз хьайи адетдинди тушир сугьбетдилай гуьгъуьниз анжах са варз алатайла, и мисалдин метлеб гьихьтинди ятIа, адаз вичин вилералди акуна. Б. Гь. Халкьдин къажгьан муркIадални ргада. Вилелди аквазва чаз, Гаф авач ви кьатIуниз, Ихтияр це Музафараз Ширин кьве чIал лугьуниз. X. Т. Нурлу дере. Яда вилералди абурун шейтIанвилер аквазва. Са карни авачиз хтулринни Эминан арада дяве хьана. И. Гь. Етим Эмин. Вилералди такунмаз гьич бубадин чIалахъни жедач. А. М. Шаклуди. * вилералди [вилерив] тIуьн гл., ни вуж-вуч дериндай кIан хьунин лишан яз яргъалди килигун. Вуна лугьумир кьван: чи рикIер векъи хьанвай. Авачир. Чунни чан алай инсанар я эхир. Чарадан аял акурла, чна ам вилералди тIуьна куьтягьдай. А. А. Лезгияр. Гьаятда кьве къунши паб рахазва: - Эвленмишна кIанда чна Пирметни Нина. Кьведни абур чпичеб нез цIразва вилералди. А. Ал. ЦIийи кIвалер. Амма сиви гьат лугьуз, вилералди зун тIуьна куьтягьдай. И. Къ. Смоленский чилел. А вахтара чи хуьре Зав акъаждай вуж авай? Зун тарашиз вилерив Алагуьз къад руш авай. Кь. Ф. Тарифбаз. * вилериз иви агъун [хъчин] гл., нин са никай -квекай ятIани хъел атун, такIанвилин гьиссер арадиз атун. И кар акваз... хуьруьнбурун вилериз иви къвезвай, амма садавайни ачухдиз хандин аксиниз экъечIунин жуьрэт ийиз жезвачир. Б. Гь. Эгер дагълариз чIал чидайтIа. * вилериз руьхъ ягъун [кIвахун; тIуб гун нугь.] гл., ни нин алцурарун, таб авун, дуьзвал чуьнуьхун. Съездда чилин месэла лежберрин менфятдиз гьял ийиз кIани садкьве кас авайтIа, амайбур вири халкьдин вилериз руьхъ ягъиз кIватI хьанвайбур тир. 3. Э. Муькъвел гелер. Амма уюнбаз дишегьлиди вилериз руьхъ янавай муаллим, икI-акI авачиз, инанмиш жезвай. 3. Э. Гьуьлуьн лепеяр. Мавугьуматди вилериз руьхъ янавай Сарухан камунин кьилиз бисмиллагь, астафируллагь лугьуз жедай. 3. Э. ЦIун лаваш. Куьне гьа и ваттахай зуралди халкьдин вилериз руьхъ язава. 3. Э., Б. Айдаев. Къазимегьамед. Съездда чилин месэла лежберрин менфятдиз гьял ийиз кIани садкьве кас авайтIа, амайбур вири халкьдин вилериз руьхъ ягъун патал кIватI хьанвайбур тир. 3. Э. Муькъвел гелер. Малла Асанбеган хкетри вилериз руьхъ яна, суст авунвай яшлу дишегьли инанмиш тушир. 3. Э. Йифен ТIурфан. Ада вичин гьа кьве чхел хьайи мецелди вун хьтин шумуд, вилериз руьхъ ягъиз, чархалай ракъурнатIа, ваз чидани. 3. Э. Трактористдин мехъер. Мавгъуматди вилериз руьхъ янавай уьмуьрар гьакI фена. 3.3. Директивар кардик. Гьикьван лагьайтIани, акьуллу итимди вичел гиман текъведайвал вилериз руьхъ тяна, чIуру кIвалахар ийич. А. А. Лезгияр. Душмандин вилериз руьхъ кIвахун патал гагь-гагь ихьтин фендерални гъил вегьин лазим я. Я. Ш. Гьахъ. Таб я, вилериз кIвахиз тамир руьхъ, Зурба ашкъидихъ жеда зурба руьгь. А. С. Ленинан вилик. Синоним: вилер ицитIун. * вилериз руьхъ ягъиз хьун гл., ни нин алцурариз хьун, тапарар ийиз алакьун. - Са гъафтеда кIел-кхьин тийижирвал терг авуна лагьайтIа, ам таб жеда. Завай я жуван, я куь вилериз руьхъ ягъиз жедач 3. Э. Муькъвел гелер. * вилериз руьхъ ягъиз [кIвахиз] тун гл., ни нин алцурариз тун, тапарар ийиз тун. Таб я, вилериз КIвахиз тамир руьхъ, Зурба ашкъидихъ Жеда зурба руьгь. А. С. Ленинан вилик. * <вилерикай> карагун [хкисун] гл., нин, низ вуж-вуч. гьакъикъатда авачиз вилик квайди хьиз акун. Ингье гилалдини Шахмардован вилерикай Мегьамедсалегьа обкомдин бюродал партбилет вахкай шикил карагзама. А. А. Лезгияр. Векилдин вилерикай кIвалин пипIе эцигнавай нисидин цел карагзавай. Б. Гь. Ширин чайдихъ насу. Зи вилерикай Маржанат, Сейфедин, вили вилер авай кьве гада, Айисат ва Гьарун карагзавай. Б. Гь. Гъетер. Секретардин вилерикай Тамарадин шумал хьтин буй, къуьнерилай авадарнавай яцIу чIулав кифер, гьамиша шадвилин кур авай цIару вилер карагна ва гьасятда адан рикIел Тамарадин вири къилихар хтана. Б. Гь. Къизилдин медаль. Адан вилерикай, жегьил натуралистрин гуьзел павильонда винел пад ачух гуьрчег къапуна ири тваррин гьажибугъдаяр патав гваз Зубаржатан къвалав вич акъвазнаваз ва сан-гьисаб авачир кьван инсанар къвез, вилик акъвазиз, эвел вичин гьажибугъдайриз килигиз, пIузарик шад хъуьруьн кваз чпи-чпикди са вучатIани лугьуз, ахпа элячIнаваз карагзава... И. Къ. Жегьил кандидатар. Гагь алишвериш, гагь кIвалин тадаракар, гагь Камината магазиндиз гъидай хунча, гагь курортдиз финар, анра ресторанар адан вилерикай карагзавай. 3. Э. Жув вердиш... Покрышкадин патар хъиягъай вичин а вахтунин шаламар Шемседдинан вилерикай карагзава. 3. Э. Ишигълаван дере. Вири уьмуьр шегьре рехъ яз Карагдай зи вилерикай. И. Гь. Шегьре рекьер. Вири уьмуьр шегьре рехъ яз Карагдай зи вилерикай... И. Гь. Шегьре рекьер. Килигиз чин ачух урус рушариз Лезги рушар карагзава вилерикай. И. Гь. Шихсмаил. * вилеривди тIуьн кил. вилералди тIуьн. * вилеривди ягъун гл., ни вуж , [урус: стрелять глазами] мукьвал-мукьвал ва фад-фад килигуналди шеври гьиссер малумарун. Зун вилеривди ягъуналди Кат жедач вавай, Яргъалай жув къалурна Зун шад жедач вавай Б. С. Вучиз, вучиз? * вилерин (вилер) кIаникай килигун [тамашун] гл., вуж низ 1) масадбуруз вич килигзавайди къалур тийиз, чир тийиз килигун. Гъуьл вилерин кIаникай къуншидиз килигзавай. И кар кьатIай папа эчIел эчIин акъвазарна. 3. Э. Пата вил авайди. - Заз яхдиз физ кIанда, са сейр я. Куьн алад. Анжах мукъаят хьухь, гадаяр! Гадаяр вилерин кIаникай сад-садаз килигна. КIандачтIа кIандач, чухсагъул. А. А. Лезгияр. Ам вилерин кIаникай кавха Къафаран стхадин хва чупур Исадиз килигзавай. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. 2) ихтибарлу тушиз. Салам гана, председателдин вилик тимтик акъвазна. ам вилерин кIаникай заз килигна. А. Р. «Ваз регъуь тушни?». 3) такIанвилелди килигун. Бязибуру гъил кьаз хвашкалд лагьана, Садбур адаз кIанивилелди хъуьрена. Садбур адаз кьашкъабагъ мурк хьиз къана, Вилерин кIаникай килигиз элкъвена. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Амма са бязибуруз адан тIварни кьуна кIандачир. Абур вилерин кIаникай килигдай. А. Ф. Риза. Куьн инсанриз къуьнелай килигзава, гьакI хьайила, гьабур квезни вилерин кIаникай тамашзава. Б. Гь. Къарид руш. Ам Махсудаз ажугъ кваз, вилерин кIаникай килигзавай. 3. Э. Муькъвел гелер. * вили атIузмай кьван числ., вуч аквазмай кьван (рехъ, чка, чуьл). Вили атIузмай кьван чка мензил, рикIи атIузмай кьван чка хиял я. Ф. * вили атIун кил. вили ягъун. * вили лупI ийидалди нар. тадиз.... вили лупI ийидалди вич хуьруьз агакьнайтIа, адан эрзиман тир. 3. Э. Геж хьайи кагъаз. Синонимар: бапIахдин пад элкъуьрдалди, вил акьална ахъайдалди. * вили лупI тийиз нар. дикьатдивди. Няметани ам вили лупI тийиз гуьзлемишзавай. 3. Э. Йифен тIурфан. Къурбан вили лупI тийиз Къадираз килигна ва ада «бес зунни квек квай емиш яни мегер!... Са кьиникь патал зун большевикрин рекьяй экъечIдач» лагьай фикир авуна. 3. Э. Муькъвел гелер. * вили ягъун [атIун нугъ.] гл., вуж-вуч, ни бедназар хьун. Аман жеда вун бедназар, АтIуда вун вили, билбил. X. Т. Билбил. Кал вили янава, биллагь! Агь вун чилерик фий зи кал вили ягъай вилер акъатай буьндуьгуьр. ГьинавачтIани накь булахдал яд гуз тухвайла, Феталиди Вили яна. А. Сайд. Вили яна. Синоним: вил ацукьун. * вилив хуьн гл. 1) ни вуж, вуч гуьзетун, килигун. Мостовойдин рехъ вилив хуьз, Вилер ишигъ тухвана хьи. Ф. Гьаихьтин гьавада, ярдин дидардихъ гьвасрет чIугваз, рехъ вилив хуьз, Мегьамедрасул куьчеда авай. А. И. Самур. 2) ни вуж-вуч гуьзлемишун. [Сайд]. Къе юкъуз хандин къучияр и Регъуьн кьулухъ пата, хейлин вахтунда серфе вилив хуьз акъвазна. X. Т., Къ. М. Ашукь Саид. [Самурский]. Ша, Гьажимте, Ша, за вилив хуьзвай вун. И. Гь. Саяд. [Сефер]. Са вацралди тIалабда, Вилив хуьх зи жаваб. И. Гь. Саяд. - Али халу, я Али халу, - галаз-галаз тикрар хъувуна ада. - Бадеди чай хъваз хъша лугьузва. Фадлай вилив хуьзва лугьуз гзаф хъел ава. Гь. М. Хайиди. Дагъустанда вилив хуьзвай датIана: КIандай акун вун Шагь дагъдин парудал. А. Ал. Пушкиназ. 3) ни вуч къайдадик кутун. Элкъвей варз хьтин экуьнал хъуьредай, Лацувални яр какахьна ацIай чин! Аста-аста сабурдалди къекъведай Вилив хуьз кIвач-кьил гьамиша вичин. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. 4) ни вуч амал авун. Амма тарсара учителди анжах са и принцип вилив хуьн буьркуьлли чарасуз туш. Р. Гьайдаров. Автордин патай. Лезги чIал. IV кл. * <кьве> вилин кIаник нар., вуч авун, вуч хьун лап мукьув. Километр километрд гуьгъуьналлаз Вилин кIаник цIийи рекьер. Кутунвай цIудралди ЦIийи муькъвер аквада ваз. А. Ф. Рекьерин зарбачияр. Амма и зи кьве вилин кIаник кьейи папаз авур зулум, зун кьейитIани, зи кIарабрайни акъатдач, - лагьана, кьуьзуь чубан кисна. А. Ф. Лянет. Антоним: дуьньядин а кьиле. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 |
| |||||||
|
