| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ВИЖЕ * виже атун гл., низ вуж-вуч герек хьун. Дергес мад заз виже къведач. Р. * виже къведач кIус 'са кар, гьерекат кьилиз акъудун ва я са вуч ятIани авай гьалда тун мумкин туш' манадин ибара. - ИкI виже къведач, юлдашар. Авун лазим я гьерекат, ТахьайтIа къанни вад гектар Куьтягь жедач, фида ферсет. А. Ф. Эм-Тэ-Эс. Инсанди пакадин югъ рикIелай ракъурна виже къведач. 3. Э. Акун тавуна виже къвезвачир. Б. Гь. Заз эвера. Уьмуьр четин шей я, чан хва. Гьасифте кьилиз атай фикирдиз, фагьумсузвилелди, рехъ гана виже къведач. Я. Я. Агалай сандух. Надир кьейи гъуьлягъдиз килигна. Ам дуьздал туна виже къведач: тIветIвер алтIушна зегьер чукIур хъийида. А. Сайд. Хайи гичин. Мад ихьтин гьал давам хьуниз эсиллагь рехъ гана виже къведач. К, 1981, 25. X. Мусурман гьич саданни лукI хьун лазим туш ва ада гьич мусурмандизни харж гана виже къведач. ЛГ, 1992, 25. IV. ВИЖЕВАЗ нар. 1) хъсан ерида аваз. Ина, столар сад-садав агудна, гзаф инсанар ацукьнавай ва вирида вижеваз алукIнавай. А. Фет. ТIеквен. Гъилин зегьметди инсандин сагъламвал вижеваз мягькемарда. 3. К. ТIебиат чирун. Цавун юкьваз мукьва жезвай ракъини вижеваз чими ийизвайтIани, герен-герен чинрихъ галукьзавай шагьвардин лепейри зегьемвал алудзавай. Б. Гь. Заз эвера. 2) кьадардиз гзаф. Цивилизация акунвай лезгиди эрекь гадарай юкъуз вижеваз хъванвай. Ф. Б. Цивилизация акунвай лезгидин кьиса.... Исадин кьилиз Вижеваз са кIар чуькьвена. Ш. Ю. «Кукудин» къимет. ТIвалар-тIвалар марфни кьвазва вижеваз... Ш. Ю. Аламатдин таж. Синонимар: вижевайдиз, вижевайдаказ. ВИЖЕВАЙ прил. са нукьсанни квачир, вини дережадин ери авай. - Къала кван, парторгди, зададим гьиляй клеенка къачуна, ахъайна. О-гьо-о-о! Им лап бегьем затI я хьи!.. Вижевай цIилерни ква. Б. Гь. Заз эвера. Гьаидан кIаникни вижевай са кровать ква. Гь. М. Гезентидин эхир. Ингье, чан вах, и хуьруьн универмагдай са вижевай лацу келегъа маса къачунва. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. ВикIегьвилиз табий хьайи Руш экъечIна вижевай. А.. С. Пуд игит. Жумарт лугьуз дагълара Са кас хьана вижевай, Амалдарни тушир ам, Я ахмакьни хуьревай. А. С. РикI ва жибин. Синонимар: иер, кутугай, хъсан. Антонимар: абурсуз, эйбежер. ВИЖЕВАйБУР вижевай прилагательнидикай арадиз атай существителнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ВИЖЕВАЙДИ. ВИЖЕВАЙДАКАЗ нар. вини дережада, лап хъсандиз. Амма Жаватаз са зат.'ни ахквазмачир. Ам лап вижевайдаказ къаю кьунвай. Далу тахта хьиз хьанвай. Гь. М. Хаяр.... гьакъикъатдани адан папаз вижевайдаказ тади гузвай. А. Эсетов. Кьел тIуьрда ядни хъвада. Синонимар: вижеваз, вижевайдиз. ВИЖЕВАйДИ сущ.; -да, -да; -бур, -буру, -бура нукьсанар квачирди, хъсан хесетринди, иерди.. Хасият тийижир хамда Лугьуда ваз вижевайди. X. Т. Пис папаз. ВИЖЕВАЙДИЗ нар. хъсандиз. Синонимар: вижеваз, вижевайдаказ. ВИЖЕСУЗ прил. герек авачир, виже къвен тийидай. Заз чиз, инал мад алава баянар хгун вижесуз кар жезва... Ф. Н. Шаирдин яратмишунрин ирс ва текстологиядин уьлчмедай ана кIватI хьанвай месэлаяр. Гьар гьи дин гвайбурун хьайитIани адалатсуз гьукум вижесуз кар тирдан гъавурда туна. ЛГ, 1992, 25.1V. Синоним: герексуз. Антоним: чарасуз. ВИЖЕСУЗБУР вижесуз прилагательнидикай арадиз атай существителнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ВИЖЕСУЗДИ. ВИЖЕСУЗДАКАЗ нар. вижесуз ери хас яз. ВИЖЕСУЗДИ сущ.; -да, -да; -бур, -буру, -бура герек авачирди. Вижесуздан кьил кьамир. Р. * вижесузди авун гл., ни никай-квекай вижесузди тир гьалдиз гъун.... закай ваз уьмуьр вижесузди ийидай агъур, нагьакьан пар жеда. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. ВИЗА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -ра, -йри 1) чIехидаз кхьенвай документдал ада кьабулнавай къарардин шагьидвалзавай къул. ~ эцигун. 2) маса гьукуматдиз фидай ва ана жедай ихтиярдин документ. ~ къачун. ВиЗи сущ.; -ди, -да аялрик жедай куьлуь тварар акъатдай азар. Зи аялдик визи ква. Р. ВИК сущ.; -кIини, кIина; -кIер, -кIери, -кIера арабадик маларин гардандал жедай алат. Пеленгдиз, викIиник квай яцар вилик кутуна, цан цазвай инсан акуна... Лезги халкьдин махар.... туьрез викIинихъ вегьенвай яцар, гагь гуьнейрал хкаж жез, гагь къузайрай эхвичIиз, яваш-яваш физвай. Гь. Къ. Четин бахт. Эхирни алгъана килигайла, адаз викIиник кутIуннавайди кал тирди акуна. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ВикIинай кIар акъудзава, Хевелагар Патав чилел авудзава. Ш. Ю. Муьгьуьббат викIиник. * гъуьлни паб са викIиник квай яцар я. ВИКIЕГь прил. 1) кичIевал авачир. Пагьливан хьиз викIегь гада... М. Алпан. Алпаб. Им чун хьтин викIегь итимрин гьатнавай давла я. 3. Р. ЦIийи ханлух. Гъилер кьунай Цналдилай тир викIегь руш Наташа Садикьовади гъалибвал къазанмишна. Ш. Шабатов. Шад гьалара къейдна. КIубан викIегь, тIурфанрихъай, я йифехъай, я вагьшидихъай кичIе тушир дирибаш рикI авай инсан хьун лазим я! А. Сайд. Кьисас. 2) зиринг, къеврегь. Синоним: жуьрэтлу, къучагъ. Антоним: кичIе, зайиф. * викIегь хьун гл.; кичIевал авачир гьал хас хьун. ВИКIЕГьВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) кичIевал авачир гьал. Халис игитдиз вичин викIегьвиликай хабар жериди туш. 3. Р. Веси. Талейран туштIани сиясатда вун, ВикIегьдаз викIегьвал гьикьван хас ятIа, Женгерани ам гьакI халис къучагъ я. И. Ш. Кьудар. 2) зирингвал, къеврегъвал. Синоним: жуьрэтлувал. Антоним: кичIевал. * викIегьвал авун [къалурун] ни кичIевал авачиз кар кьилиз акъудун. Аллагьди чи бахтар ахъайнава, чи викIегьвал къалурдай макъам хьанва. 3. Р. ЦIийи ханлух. ВИКIЕГьВИЛЕЛДИ нар. викIегьвал хас яз. Чин халкьдихъ элкъуьрна, викIегьвилелди, са куьнихъайни кичIе тушиз, пачагьдиз ида лугьуда... Ф. Далалубегьли. Эхь, кьари, -лагьана Рамазанди викIегьвилелди. - Зун гьахъ гвайбурун терефдар я. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI. Аслан хьана, кьуршахар Кьазва викIегьвилелди. Ш. Ю. Зи алакьунар. Синонимар: викIегьдаказ, викIегьдиз. Антоним: кичIевилелди, кичIедаказ, кичIез-кичIез.. ВИКIЕГьДАКАЗ нар. викIегьвал кваз. Капитанди тежрибалу, камаллу ВикIегьдаказ ам мурадрихъ тухузва. Ш. Ю. Гьуьл ва гими. Сулейманани... инсанрин гьакъикъи суьретар викIегьдаказ шиирралди гуз хьана. А. Гьажимурадов. Вуч хьайитIан, викIегьдаказ уьмуьрдиз килиг, Гапур гъиле хцидиз яхъ душмандин вилик. Н. С. Рагъ хьиз цавуз экъечIнава... ЧIехи шаир... Мегьарамдхуьруьн районда яшамиш жезвай са бязи ксарин куьмекдикай викIегьдаказ менфят къачузва. ЛГ, 2001, 1. XI. Синонимар: викIегьвилелди, викIегьдиз. Антоним: кичIевилелди, кичIедаказ, кичIез-кичIез. ВИКIЕГьДИЗ нар. викIегь гьалда аваз. Бутай гъиле авай аса вилик пата акIуризакIуриз, дирибашвилелди рекье гьатна. Къ. М. Хайи чилин таватар. КIанивиливай кIандатIа чара, Полни викIегьдиз кьабула куьне. Ш. Къ. КIанивилин тIал. Синонимар: викIегьдаказ, викIегьвилелди. Антоним: кичIевилелди, кичIедаказ, кичIез-кичIез.. ВИЛ 1 сущ.; -и, -е; -ер, -ери, -ера 1) инсан, гьайван, къуш тIебиатдиз килигдай орган. Мез ви лал я, япар биши, вилер кур. Е. Э. Дерван, гьей. Нерин кIвенкIвелай айнаяр алудайла, уьтквем, хци нурар авай, чебни гьакьекьар хьтин чIулав вилер малум хьана. А. А. Пад хьайи рагъ. 2) пенжердай кIвализ экв атун патал гуьзгуь твадай паярикай сад. Пака юкъуз акурвал, куьчедихъ галай дакIарра хун тавур са вилни тунвачир. М. Б. Зун кьенвач. 3) пичинин чинай цIай авай къен аквадай чка. Личин вилел чайдан эциг. Р. 4) муькъуьн даяхрин ара. Кьасумхуьруьн куьгьне муьгъ, ЦIерид вилин муьгъ! М. Б. Муьгъ. * вил аваз хьун гл., нин кве кIан хьун, са шей жуванди хьун патал фикир авун. Юкь аватай эвел заман, Чи винелай лаш кими хьанач! Хазинада вилер аваз, Чи месерик чаз чими хьанач. Ф. Арзачидиз зеведиш Шихован вил рушватда авайди чизва. А. М. Чан гъиляй гъилиз. * вил акъадарун [кIвадарун] гл., ни няй-квяй са гьихьтин ятIани гьисс, фикир аваз килигун. Абуру хуьруьн вилик квай тамун къузадай вил акъадарна. 3. Э. Йифен тIурфан. Синонимар: вил аладарун, вил кIвадарун. * вил акъатун гл., рах., нин нихъ-квехъ кIевелай кIан хьун, муьгътеж хьун. Акъатзава фахъ зи вил, Агакьзавач адахъ зи гъил... К. А. Акунач. Синонимар: вил галаз хьун, рикI акъатун, рикI цIурун. * вил(ер) акьална ахъайдалди [ачухдалди] нар. лап фад, тадиз. Ажеб затI тушни газ! Вил акьална ахъайдалда къажгъанди хъуткьутI яна чайникди макьамар яда. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. И арада Мердана... вил акьална ахъайдалди вич кьилелай башламишна кIвачерал кьван, як ва парталар бижгъер-бижгъер авуна ягъай вагьшидин зирингвал ва къуватлувал рикIел хкана. Къ. М. Сирлу вагьши. Алай девирдин куьмекчийри вун вил акьална ахъайдалди зи ватандиз агакьарда. Гь. Къ. Лацу марал. Вилер акьална ахъайдалди ада са шумуд кваг язавай. Я. Я. Нурар ва хъенар. Гьа и мензерада акьална вилер ахъа хъийидал Къарагъда цифер. А. Ф. Дагъларин разведчикар. Синонимар: бапIахдин пад элкъуьрдалди, вили лупI ийидалди. * вил акьалун 1 гл., ни ксун, ахвар авун. Шад руш тир вун, Бес гила вуч дерт ава ви хуруда? Йифера на вил акъалдач, Вуч гъам ава вилера. А. С. Беневшаяр ва вун. * вил акьалун 2 гл., ни низ масад бегенмиш хьанвайди малумарун. Инсаф течир рикI авуна таза, Лагь, низ вуна вил акьална, Пери. Ш. Къ. Пери. * вил акьун гл, нин не, кве дуьшуьшдай акун. КIвализ кам вегьенмазди, адан вил чилел алай ипекдин ягълухда акьуна. Н. А. Кьве рикIин хиялар. Экуьнин михьи гьава атурай лагьана, за къарагъна пенжер ачухна. Бирдан зи вил къуншидин къавал алай кIекре акьуна. Я. Я. Нурар ва хъенар. Синоним: вил алукьун. * вил аладарун гл. 1) ни квелай килигун (винелай хьиз, уьтери). Идриса хайи дагъларин ценерив гвай мичIи къацу тамарилай, гьеле бегьем къацу тахьанвай дагъларин кукIушрилай вил аладарна. А. М. Постунал. 2) ни нелай дикъетдивди килигун. Юлдаш директорди кьил хкажна ва агъадай винелди арзачидилай вил аладарна. А. М. Пака хъша. Къадира кIвачин кьилелай виниз кьилин кукIвалди Буржумалай вил аладарна. А. М. Йифен мугьман. Са декьикьадин идалай вилик гъам-хажалатдик агаж хьанвай кьве жегьил исятда хъвериз ва сада садалай вил аладариз акъвазнавай. Н. А. Кьве рикIин хиялар. Синоним: вил акъадарун. * вил алаз авун (хьун) гл., нин нел гуьзчивал авун, гелкъуьн. Са мус ятIани ирид лагьай классдин рушариз Ксения Михайловнади авур туьгьмет рикIел хтай Зубаржата хъел кваз нефес акъадарна килигуналди лагьана: -Эгер жуван вил алаз тахьайтIа, гьасятда гъвечIибуру хьиз са кар чIурда. И. Къ. Жегьил кандидатар. Чна квел вил ва гъил алаз ийида. З. Э. Гьуьлуьн лепеяр. * вил алаз хьун гл., нин нел-квел. гуьзлемишун. Агьмед вил алаз акъвазна, атанач. Саимат бахдикай хьанач са хабар. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Вири Суьруья атунал вил алаз акъвазнавай. Н. А. Кьве рикIин хиялар. ГъвечIи хцел Гуьлуьшанан вил алайдакай хабар хьанвай... Н. А. Кьве рикIин хиялар. * вил алукьун гл., нин нел-квел дуьшуьшдай акун. И арада «Колхоз чIурзавайбуруз къати жаза» лугьудай са макъаладал Асланан вил алукьна. А. Ф. Газет. Синоним: вил акьун. * вил атIун гл. 1 ). нин нихъай квехъай акуна секин хьун. Кьве юкъуз зун кIвале хьана. Хизанрихъай вил атIуз. И. Гь. Куьре машгьур я. 2) нин квехъай килигуналди тух хьун (адет яз, инкарвилин формада ишлемишда). Тамашналди вил атIудач вичихъай. Шакалатдин дад къведа лап вичихъай. X. Т. Багълара. Килигуналди абад чилиз Инсандин вил атIузвач. И. Гь. Шарвили. 3) нин, квехъай бес хьун, кIамаз амукь тавун. Вил атIудач дуьньядихъай -ширин я, Айиб мийир, инсан я, лагь дустариз. Е. Э. Дустариз. Амма Эмин вичин вил атIун тийизвай дуьньяни дегиш хьунихъ тамарзу тир. А. А. СтIал Сулейман. Кьве юкъуз зун кIвале хьана хизанрихъай вил атIуз. И. Гь. 4) нин нихъай ( никай), квехъай ( квекай) умуд атIун. Я эллер, заз са гьакъикъат яр хьанач. Авач лугьуз вил атIудай кар хьанач. Е. Э. Ваз зи гьалдикай хабар авачни? Вил атIудач вахъай, къелем, Ярхар хьана рекьидалди. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Ярдикай вил тIатIай бейгьал Касди вацIда вилерикай... Вун акьван вахтара гьина авай, я буба кьей Хардал? Вун гьич дуьньяда амач лугьуз чи вил вахъай атIанвай. Къ. Къ. ЧIурун паб. Ибрагьим вил атIана авитобусда акьахзавай. 3. Э. Луьткведа. Алидин диде-бубадин вил хцикай атIанвай. А. М. Къавахар. * вил ахьайиз тун тавун гл. 1) ни, нив инжиклу авун, секинвал тагун. Йикъарикай са юкъуз ЦIарламп тIвар алай са кьифре вичин вири къуншийриз лагьана: «ИкI мад яшамиш хьунухь мумкин туш, къуншияр. Мастана чав вил ахьайиз тазвач, чна адалай чи пачагьдиз арза хьайитIани кхьин». Ф. Вил ахьайиз тунач ада немецдив: ТакIанвилин ажугъ кваз лап гьевесдив цIай кьаз туна самолётдив са зурба. X. Т. Цавун пагьливан. 2) ни нив дарвал гун, азият гун, манийвал гун. -Манийвал гудайбур хьаначиртIа, Жабраил дах, хъсан тир. Къуттаяни Чахчиева чав вил ахьайиз тазвач. Колхоз вуч ятIа, хуьруьн майишат вуч ятIа, хабар авач. Н. А. Вагьанда къванер. * вил ахъайна акьалдалди нар., вуч авун лап фад, тадиз. Бике вил ахъайна акьалдалди къуншидал фена, хабар гана хтана. 3. Э. Йифен тIурфан. Синоним: бапIахдин пад элкъуьрдалди. * вил ацукьун 1 гл., нел нин кIан хьун, бегенмиш хьун. Вахъ округда, вил ацукьнавайди ава лугьузвай къуншияр гьахъ туштIани чидач. 3. Э. Вафалу веледрин диде. Вил ацукьна садал садра. Са мехъерик Кьасуман. Б. С. Кьуьтхверар. * вил ацукьун 2 гл., нин нел-квел. бедназарди ягъун. Таза аялдал кафтIар къаридин вил ацукьна. Р. Синоним: вили ягъун [атIун]. * вил ацIун тавун [тух тахьун] гл., нин тух тахьун. Дагъустандин кьакьан дагълар килигуналди вил ацIурди туш. Ф. Гзаф халкь пуч хьанатIани, залум Суьруьядин къаних вилер ацIанач. Н. А. Кьве рикIин хиялар. Килигуналди азад чилиз Инсандин вил ацIузвач. И. Гь. Шарвили. * вил вегьин гл. 1) ни низ-квез килигун. Ада, хур ахъайна, дерин нефес къачуна, шад яз багълар тирвал чкIанвай партизанриз вил вегьена. А. И. Самур. 2) ни квез са шей жагъурун патал килигун. Дишегьлиди автобусдиз вил вегьена, яд хабар кьуна. Б. Гь. Къарид руш. Сифижата шални пальто хутIунна ва ахпа, абур гилигдай чкадихъ къекъвез, ада кIвализ вил вегьена. Б. Гь. Са кIвале. 3) ни, квез фикирдиз гъун, фикирдай рикIел хкун. Килигайла вич рахадай гафариз: ИзватI аку ялиз гьихьтин къванариз! Вил вегьена килигайла гьалариз, ВацIу гьайи ламни гьалтич вичел гьей! Е. Э. Гачал гьей. Тешпигь жезва дидедиз зун Хцихъ галаз рахазвай, Хцин уьмуьр рикIе аваз Вил вегьезвай девирдиз. И. Гь. Алкьвадрал жив ацукьнава. 4) нел-квел килигун (винелай агъуз). Классдин ракIарай гьахьдайла, Надежда Михайловнади Айшадал вил вегьена. А. А. Умуд. 5) нел чешне къачун. Ви хьтин кьил авай итимри цIуд йис вилик докторвилин тIвар къачунва. Вун къени кандидат яз ама. Жуван дуст Анварал вил вегь. Гь. Къ. Лацу марал. 6) гъинихъ килигун (са къвалахъай). Жув-жувдин са ван хьана заз. Вегьена за гьанихъ вил. Ш-Э: М. Векь ягьизвайбур. 7) нелай гьалдикай хабар кьун, авай гьал фикирда кьун. Дуьньяда валайни кайи рикIер ава. Абурулай вил вегь. А. М. Булахдал. * вил вилик кя [хукIун] тавун гл., ни ксун тавун. Югъни хьана, ада вил вилик кянач. И. А. Самур. Йифиз кьиляй-кьилиз Зайнаб бадеди вил вилик хукIунач. А. Р. Ваз регъуь тушни. Синоним: вил кIакI тавун. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 |
| |||||||
|
