Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


ВАРИС араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра сад кьейила, адан мал-девлет гьалтдай кас. Гьа икI, Къайтагъ хандин варис Гьуьсейн Салян ва Рудбар вилаятдин къази Мегьамедан езне хьана. 3. Р. ЦIийи ханлух.

* варис-мирес сущ.; мукьвабур.

ВАРИСВАЛ сущ., -или, -иле кьейидан мал-девлет гьалтун,

ВАРКИ кIус са кар, гьерекат къадагъа тирди къалурдай гаф. Синоним: килиг гьа!

ВАРЛУ 1 туьрк, прил. девлетлу, девлет авай. Атлухан эфенди еке кIелернавай савадлу ва варлу кас тир. ЛГ, 1992, 14.I. Са варлу серкерди дагъда вичин хипер хуьзвай. Д. Шерифалиев. Адан пIирел датIана инсанар ала. Айдын варлу касдин руш тир Гюльтекинал эвленмиш хьана. ЛГ, 2001, 12. ХII. Лезги халкь амай халкьарилай кесибдаказ яшамиш хьун, абурухъ лап варлу ксар лап тIимил аваз хьун - им вахтуналди тир кар я. ЛГ, 2002, 14. XI. Синоним: девлетлу. Антоним: кесиб.

* варлу хьун гл., вуж девлетлу хьун. Кесибни варлу жеда ахварра, Бахтсузни бахтлу жеда ахварра. Ф. Н. Ас. Советрин девирда я вири варлуяр тир, я вири - кесибар. Р.

ВАРЛУ 2 сущ.; девлет авайди. Ихътин са дуьшуьшди уьзденрин вилер ачухна, абур мад, кесибар, варлуйрин чIалахъ хъхьанач. Гь. Къ. Четин бахт. Адан вах Гуьзелаз ЛукIварик квай варлу ва къажардин гада муьштери акъатда. ЛГ, 1994, 8. VI.

ВАРЛУВАЛ сущ.; -или, -иле девлетлувал. Варлувал цавай аватнасиве гьатдайди туш. Р. Антоним: кесибвал.

ВАРЛУДАКАЗ нар. девлетлувал хас яз.

ВАРСАГЪИ туьрк, ктаб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра шиирдин размер. Етим Эмина Ярагъдал кIелдай йисарани азербайжан чIалалди «Ухшар туш зи ярдиз» варсагъи ва «Акунач» мухаммес, кьушмаяр ва герейлияр кхьенай. К., 1971, 7. ХII.

ВАРЦАР варз существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ВАРЗ.

ВАРШАВ □, куьгь, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра мельхиор (цурни къеле акадарна расай, гимишдиз ухшар металл).

ВАССАЛАМ! межд. "вичин гафунал кIевиз акъваззава" манадин гаф. - Гьамиша бес ваз гудани? Садра жувани це ман, - алакьариз алахъдай адал кьуншияр. "Гудач пул! Вас­салам!" М. Ж. Самедан салам.

ВАТ сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара партал цвадай гъал алчуднавай кIарасдин гъвечIи гиг. # чIулав ~, лацу ~; ~ къачун.

ВАТАН араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са кас дидеди хайи ва гъвечIи чIавалай чIехи хьайи, гьамишалугъ яшамиш жедай чка. Вун ватанда аваз кIан я. Е. Э. КIани ярдин чан паталди. Ватандихъ анжах са хайи веледдивай къатIуниз жедай къетIан гьава, гьавадихъни кьетIен атир жеда. А. А. Къубудиз яд къвезва. Ватан кIанзавайдан рикI ватандихъ кана кIанда. 3. Р. Веси. Яд чил амач лезгиди чан таганвай, Ватан аваз куьчери халкь хьанва чун. М. Б. РикIин интервью. Йифериз ваз дуьа ийиз Ватандани гъурбатда, Гьарайзава ви гуьгъуьниз Ванцелди рикI акъатдай. А. Къ. Диде! Диде! Антонимар: гъурбат, къариблух.

ВАТАНДАШ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьамиша са уьлкведа яшамиш жезвай ва масадбуруьхъ галаз сад хьтин ихтиярар авайди. Буржлу я, ватандашар, Диде ватан хуьниз чун. X. Т. Ватан патал. Совет гьукуматди, партияди гьакъикъатдани ватандашриз са азадвилер ганвай, маса азадвилер ганвачир... А. А. Арифдар Сулейман. Вафалубур я зи вири юлдашар, Шад къилихрин, жуьрэтлу ватандашар. Ш. Ю. Дидедиз кагъаз.

ВАТАНДАШВАЛ сущ.; -или, -иле; ватандаш тир гьал. Шаирдин яратмишунра кьилин кьве хвал ава - муьгьуьббат ва ватандашвал. А. Къ. Шихнесиран шииррин тар. Ам ихь­тин, ватандашвилин буржи вуч ятIа чин тийидай юлдашрихъ галаз вичивай са затIни ийиз тежедайдан гъавурда акьазва. ЛГ, 2001, 12. ХII.

ВАТАНДАШВИЛИН ктаб, прил. ватандашвилиз хас. # ~ гьиссер, ~ тербия, ~ буржи. Чахъ ватандашвилин гьиссер артухарзавай маса рекьерни, серенжамарни гзаф ава. ЛГ, 2003, 8. V.

ВАТАНПЕРЕС 1 фарс, прил. ватандал рикI алай. Гьакъикъат къалурзавай, документрин ва делилрин бинедал алаз теснифнавай эсерар яз, очеркри кIелзавайдаз гуьзел чешнеяр къалурзава ва абурун куьмекдалди инсанперес ва ватанперес тербия гузва. Гь. Къ. Якьуб Яралиеван гьикая.

ВАТАНПЕРЕС 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ватандал рикI алайди ва ам хуьз гьазурди. Мегьамед Гьажиев зурба камалэгьли, уьмуьрда акьалтIай ватанперес, инсанперес, чIалан илимрин магьир устад хьана. ЛГ, 1997, 19. XII.

ВАТАНПЕРЕСВАЛ сущ.; -или, -иле ватан кIанивал. Гьа икI, Мурадов Шагь-Эмир ватанпересвилин хиялрилай ислягьвилин хиялрал, абурулайни инсанпересвилин фикиррал атана. А. А. Лезгийрин литература. Бес инсанпересвал, халкьпересвал, ватанпересвал - ихьтин ерияр гила герек амачни? ЛГ, 1992, 20. IX. Шаир инсанрин юкьва авайди, адал жуьреба-жуьре ксар гьалтзавайди, хъсан крари адан рикI шадарзавайди, нагьакьанбуру пашманарзавайди дуствилиз, муьгьуьббатдиз, ватанпересвилиз, инсанвилиз талукь шииррай аквазва. И. Къарибов. ЧIалан сергьятрихъ кьадар авачирди успатзава. Пенсияда авай ветерандин пеше жегьил несилдиз ватанпересвилин, халкьарин дуствилин алакъаяр мягькемарунин тербия гун я. ЛГ, 2003, 16.I.

ВАТАНСУЗ прил. ватан авачир. Ватансуз са инсандихь Шадвал жеч, я диривал, Лал я, сиве авач мез, Рахаз жедач кIанивал... X. Т. Стхадин тапшуругъ.

ВАТАНСУЗБУР 1 ватансуз прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма; ватан авачирбур. Зи юлдашар ватансузбур туш. Р.

ВАТАНСУЗБУР 2 сущ.; -у, -а; ватансузбур прилагательнидикай арадиз атанвай существительное; ватан авачирбур.

ВАТАНСУЗДИ 1 ватансуз прилагательнидин теквилин кьадардин форма; ватан авачирди. Зи юлдаш ватансузди туш. Р.

ВАТАНСУЗДИ 2 сущ.; -а, -а; ватансузди прилагательнидикай арадиз атанвай существительное; ватан авачирди. «Ватансуздаз жедач иман», - Бубайри чаз лагьанай кьван. А. Муграгъви. Сефил хуьрер шехьзава квехъ.

ВАТАНЭГЬЛИ 1 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ватан сад тирди. И кар чавай кьиле тухуз хьанвани, ватанэгьлияр? Бегьемдиз ваъ. Къ. М. Хайи чилин таватар. Ватанэгьли, вун чи гъед я, игит я, АватIа къе зарбачийрин жергеда. Къ. Р. Накьв девлет я. Къе за "Дагъустандин правда" газетдин отделдин редактор, жувалай яшдиз хейлин гъвечIи зи вата­нэгьли Айдунбегов Мирзедал... РикIин сидкьидай лацу пехилвал ийизва. ЛГ, 1997, 26. XII. - Зи ватанэгьлияр! Куьн гьа­миша намус михьи, такабурлу, зегьметдал рикI алай инсанар, халкь я. Гь. Къ. Четин бахт.

ВАТАНЭГЬЛИ 2 прил. ватан сад тир, са ватандай тир. Ва­танэгьли хипехъанриз КIелна жуван шиирар... Ш. Т. Мугьан.

ВАФА араб, сущ.; 1) гафунин иесивал, мукьвавилиз, кIанивилиз хаинсузвал. Заз кIаниди ярдивай тек вафа я. Е. Э. Мубарак; 2) дуьзвал, керчеквал; дустунин, ватандин рекье чан гуз гьазурлувал. Хъсан яр хьун Дуьньядин са вафа я. Е. Э. Севдуьгуьм.

* вафа хьун гл., нин-куьн ятIани рекье чан эцигиз гьазур хьун.

ВАФАЛУ прил. нихъ-квехъ галаз ятIани авай алакъаяр, рафтарвилер чпиз мажбури гьалда кьилиз акъуддай. "Чун вафалу дустар я "- лугьуз кьин кьадайбурни тIимил жедач. ЛГ, 1994, 23. IX. Иллаки шад жедай, умудлу ийизвай кар ам я хьи, 24-июндиз Ахцегьиз Шарвилидин суварик атанвай агъзурралди мугьманри чеб чи къагьримандин весидиз -Халкьдин фикир сад хьурай... Сад хьайитIа, шад жеда!" - вафалу тирди тестикьарна. А. И. Шарвили чахъ галазва... Асеф Мегьман, икрам ая, вун кьабулай Дагьустандиз, Ам себеб яз ви вилериз ваз вафалу яр акуна. Ас. М. Гъезелар. -Дуьз лагь, паб, санал яшамиш жезвай йисара вун гьамиша заз вафалу тирни? Я. Къафаров. Вафасузвал. Вафалубур я зи вири юлдашар, Шад къилихрин, жуьрэтлу ватандашар. Ш. Ю. Дидедиз кагъаз. Синоним: рекье чан эцигдай. Антоним: вафасуз.

* вафалу хьун гл., вуж низ-квез; нин-куьн ятIани ре­кье чан эцигиз гьазур хьун. Чаз Расул Аллагьди... гайи кьинез вафалу хьун, зиллетдик квайдаз куьмек гун, эверайдаз гьай лугьун, салам гун эмирнавайди я. Диндикай суьгьбетар || Самур, 1994, № 3. Сифте муьгьуьббатдиз икI уьмуьр амай кьван, саки адан эхирдалди, и яшариз акъатдалди, вафалу хьун завай игитвал тахьана маса кар яз гьисабиз жедач. Я. Я. Агалай сандух. Вичин кардиз вич вафалу хьайиди, Бахтлу кас я гьа и дуьнья амай кьван. Ш. Т. Кьве устIар. Ина хизандиз вафалу хьунин, чара миллетрин алакъайрин, жуван папанни маса дишегьлидин арада рафтарвилин ва ихьтин маса чи литературада чпиз акьван рехъ ачух тушир месэлаяр гьялзава. Гь. Гьемзетов. Абдулбари Магьмудовакай гаф. Антоним: вафасуз хьун.

ВАФАЛУБУР вафалу прилагательнидикай ибарат хьанвай существительное. Кил. ВАФАЛУДИ.

ВАФАЛУВАЛ сущ.; -или, -иле са касди нихъ-квехъ галаз ятIани авай вичин алакъаяр, рафтарвилер чпиз мажбури гьалда кьилиз акъуддай ери. рекье чан эцигиз гьазурлувал. "Вафалувал" гаф чна гзаф гафарин вилик эцигзава. ЛГ, 1994, 23. IX. Адан веледри... бубадиз вафалувал къалурзава ва адан рикI шадарзава. ЛГ, 2001, 26. VII. Жув лезги яз, Су­лейман гьам Дагьустандиз, гьам вири уьдкведиз вафалувал авун - имни ашкара кар я эхир! А. А. Арифдар Сулейман. Тек дустариз вафалувал хвена за... М. Б. Дустариз. Вафасуздав эгечIмир, дуст, адакай ваз яр жедай туш, Вафалувал чин тийирдахъ эдеб, намус, ар жедай туш. Ас. М. Гъезелар.

* вафалувал авун гл., ни низ-квез вафалу тир гьалда аваз хьун.

ВАФАЛУВИЛЕЛДИ нар. вафалувал хас яз. Эхирни Сурхаян рикIин мурадар кьилиз акъатна. Адакай Ширвандин хан хьана ва гьа сад лагьай йикъалай башламишна ада туьрквериз вафалувилелди къуллугъни авуна. А. Бутаев. Гьажи Давуд ва лезгийрин азад женгер. Етим Эминахъ дустариз, Лезгистандай тир вичин девирдин машгьур ксариз кхьенвай Тамам цIуд шиир кьван ава. Абур вафалувилелди, рикIин михьи гьиссералди тафаватлу я. Р. Къадимов. Етим Эмина шиирралди кхьей чарар. Антоним: вафасузвилелди.

ВАФАЛУДАКАЗ нар. вафалувал кваз. Антоним: вафасуздаказ.

ВАФАЛУДИ сущ.; -да, -да; -бур, -буру, -бура вафалу тирди. Антоним: вафасузди.

ВАФАСУЗ прил. вафа авачир. Вафасуз арха паталди Зерре намус, гьам хъсан туш. С. С. Михеннат. Антоним: ва­фалу.

* вафасуз хьун гл. вафалу тахьун. Вучиз жеда вафа­суз сад гьижрандин чин акур чIавуз? А. М. Гъезелар.. Антоним: вафалу хьун.

ВАФАСУЗБУР вафасуз прилагательнидикай хьанвай существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ВАФАСУЗДИ.

ВАФАСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле вафа авачирвал. Бирдан вуна вафасузвал Къалурна якъин, Къалурна ви инсансузвал Инсафсуз рикIин. Ш. Т. Къуй гьакI хьурай. Вафасузвили гуда гъамазаб Садбуруз чIулав, чIуру къастарин. Ф. Н. Ас. Эгер авайвал лагьайтIа, чаз вафасузвал къалурзавай итимриз чун вучиз вафалу хьун лазим я? Н. И. Гьакимрин папар. Антоним: вафалувал.

* вафасузвал авун гл., ни низ вафасуз хьун. Шихнесираз вафасузвал АвуртIа на хатадай, Язухдиз вич саилдилай Бетер акур хьиз жеда. Ш. Къ. Серт рагъданихъ. Антоним: вафалувал авун.

ВАФАСУЗВИЛЕЛДИ нар. вафасузвал хас яз. Антоним: вафалувилелди.

ВАФАСУЗДИ сущ., -ди, -да; -бур, -бура, -бура; вафа авачирди. Зун патал фад квахьна вун, вафасузди хьана, яр... Ш. Къ. За вав вугай вири сирер. Чир жезмачни, вафасузди, ваз ви хатIарни? Ш. Къ. Килигзама чинардилай. Вафасуздал вун туьш жезва, ай гьайиф. Ш. Къ. Ай гьайиф. Вафасуздав эгечIмир, дуст, адакай ваз яр жедай туш, Вафалувал чин тийирдахъ эдеб, намус, ар жедай туш. Ас. М. Гъезелар. Антоним: вафалуди.

ВАФАТ араб, куьгь., сущ.; кьиникь.

* вафат хьун гл., вуж кечмиш хьун. Им ян инсанвилин суфат? И дуьньядай хьуй куь вафат С. С. Тапан кагъаздиз жаваб. Синонимар: а [агъа] дуьньядиз фин, техквердаз фин, кечмиш хьун, къакъатун, кьин, рагьметдиз фин, телеф хьун.

ВАХ сущ.; -а, -а; -ар, -ари, -ара 1) са диде-бубадин эркек аялдиз диши аялдин мукьвавал къалурзавай гаф. Я вах, стха авачирди Вун я хьи. Е. Э. Иллагьи. Амукьдач чахъ я руш, я хва, Буба, диде, я вах, стха. А. Гь. Кьиникьиз. СуракьзатI авурла, Гьемзетаз Бедирнисе колхоздин бухгалтер Шамсидин вах тирди чир хьана. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. 2) рах. итим вичиз тийижир са яшарин дишегьлидив рахадайла, ишлемишдай гаф. [Пери]. Бес къал жечни! Куьне ихьтин крар тавунайтIа, чна гьич са къални ийидайди ту­шир. [Буржум]. Вуштин крар я, я вах! Лагь кван. Гь. Гь. Колхоз.

* вах лагьай руш сущ.; вах яз кьабулнавай руш.

* вах-стха сущ.; лап мукьвабур. ЧIулав хабарди неинки диде-буба, вах-стха, мукьва-кьили, гъакIни вири Белидж кьарсурна. Ш. Шабатов. Белижвийрин дерт.

ВАХВАЛ сущ.; -или, -иле вах яз мукьвавал.

* вахвал авун гл. ни низ вах тир мукьвавилин амалралди эгечIун. Ада виридаз вахвал авунай. Р.

* вахвиле кьабулун гл., ни вуж вах яз кьабулун.

ВАХГУН кил. ВАХКУН.

ВАКУН || ГАХКУН рах., гл., ни вуж-вуч; -куда, -кана; -куз, -кузава; -це, -кун, -курай, -кумир; вахкун тавун, вахкун хъийимир 1) са затI къачурда, ам нивай къачунатIа, гьадав агакьар хъувун. Бубади, - "Анжах, сифте литни мержанар вахце, ахпа за куьн фурай ахкъудда ", - лагьана. Ф. Пуд руш. Вуна тухвайд Эминан мал я, Эй, инсафсуз, вид вуч гьал я? Вахкун тавуртIа, вун къегьал я. Е. Э. Къедекни пер чуьнуьхайдаз. Халкьдив чпин малар вахкана кIанда. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Расул Гьамзат, чуьнгуьр вахце Зав Сулейман бубадин. М. Б. Сулейманан чуьнгуьр. Чара акьалтIай «чуьнуьхгумбатIри» чекмеяр вахкайлани, чамра абур вахчунач... А. Къ. Гафунал кIеви чам. Процентарни винел эцигна вахкуда лагьай пуларин кьадар югъкъандавай гзаф жезвай, амма арадал къвезвай затI авачир. Я. Къафаров. Кумукьна. Гахце, гахце ажкъдатIа, зав на, яр, Зи муьгьуьббат, чIехи Лезги муьгьуьббат. М. М. Зи чIехи муьгьуьббат. 2) гайидалай алава яз мад гун. 3) экзамендал чирвилер къалурун. За иридакай вад экзамен вахкана. Р. - Ригада тирни? - жузуна Рамиза. - Эхь, вуна алверчивиле сифтегьан имтигьанар гзаф заландиз вахкай чкада! Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 4) ни нив вуч са вуч ятIани саниз физвайдав вугун. Бустанчиди афнияр, чичIекар ва хъачхьуч атIана Саядав вахкана. 3. Э. «Я пуд манат». 5) ни вуч нив са ни ятIани рахкурай затI адан иесидив агакьар хъувун, агакьарун. - Ниси вахканани? - Эхь, - деринлу нефес къачуна. - За ам дакIардал эцигнай. Секинат кIвале авачир. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. Почтальон Айдемир салам гана балкIандилай эвичIна, инал алай кьуд-вад касдив газетар вахкана... А. Ф. Лянет. 6) жагьай затI иесидив агакьар хъувун. «Яраб идан иеси вуж ятIа? ГьикI чирда? Чир хьанайтIа, хутахна ви­чин иесидив вахкудай... А. Сайд. Уьндуьшкадин шараг.

ВАХТ араб, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) тIебиатдихъ галаз уьмуьр идара жезвай гьакъикъат. Дугъриданни, вирида­лайни къуватлуди, виридалайни камаллуди, виридалайни гужлуди, маса къачуз тежедайди, гаф акат тийидайди, инсафсузди, дегишиз тежедайди - ВАХТ я. Р. Гь. Чун чаз килигайла. 2) йикъаралди, варцаралди, сятералди, декьикьайрацди алцумзавай яргъивал. Вахт я чагъдин, КIани гуьзел яр. Е. Э. Ярдин тариф. Алцурарна ам са юкъуз чарада, тухудай вахтар хьайи кас шедачни? Е. Э. Заз сабур гуз. Рагъ сят 10-далай 12-далди гун хьсан я. Сифте сефер 4 минутдилай гзаф тушиз рагъ гана кIанда. Яваш-яваш рагъ гудай вахт 30-40 минутдив агакьдалди артухариз жеда. 3. К. ТIебиат чирун. 3) граммат. глаголдин категорийрикай сад. Хабар гунин наклоненидиз жуьреба-жуьре вахтарин формаяр ава: гилан вахт, къвёзмай вахт, алатай вахт, фад алатай вахт ва масабур. М. М. Гаджиев. Лезги чIалан грамматика. Глаголди къалурзавай гьерекат, кар, рахазвай моментдив гекъигайла, пуд вахтуниз талукь жеда: гилан, алатай ва къвез­май, яни а гьерекат гьа рахазвай моментда, я гьадалай вилик, я гьадалай гуьгъуьнай кьиле фин мумкин я. Р. И. Гьайдаров, С. М. Мирзеханов, Гь. Р. Рамалданов. Лезги чIал. Синонимар: бере, вяде, девир, замана, макъам, чIав.

* вахт-вахтунда нар. гьар лазим тир чIавуз. Вахт-вахтунда гъидай ада вилик чай, Мукьвал-мукьвал хабар кьадай зи Кеф-гьал. Ш. Т. Ракьун рехъ.... мажибар вахт-вахтунда агакьзавач лугьуз наразивилер авай. ЛГ, 1999, 1.IV. Вахт-вахтунда мажибар ва маса пулар агакь тавуни санлай общество тартибдикай хкудзава. ЛГ, 2000, 1.VI. Исятда куьне са лашунив кьве къуьр яна: абуру квез сесерни кIватIдайвал хьана, пулни чатни кими тушиз вахт-вахтунда гудайвал. Ф. Б. Филиал.

* парталар хьайи вахт, са вахтара (вахтунда).

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz