| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ВАХТА урус, сущ.; -ди, -да; са тайин кардиз къуллугъ ийидайбурун кIеретI. Чи халкьдин гьамиша ислягьвилин вахтада хьана. Р. Заводда фяле кIватаваз гъиле, Ислягь вахтадин къвазнава кьиле. А. Б. Гьар югъ сувар я чи. ВАХТСУЗ прил. тIебиидаказ кьилиз акъатун гуьзлемишзавай вахтунилай фад. Кьабулда за Ватан патал Вахтсуз ажални. Ш. Т. Солдатдин кагъаз. Гада заз дагъ хьтинди авай, ам вахтсуз кечмиш хьана. ЛГ, 1994, 23. IX. * вахтсуз вахтунда нар. са вуч ятIани кьилиз акъуддай вахт авачирла. За вуч ийида, вахтсуз вахтунда гар акъатайла! Б. Гь. Гила чкадал атана. ВАХТУНАЛДИ нар. са тайин тир муддатда. Халкь закъумдихъ маса ганвай хаиндив Вахтуналди алцурариз тамир жув... X. X. Халкь закьумдихъ маса ганвай хаиндив. Хьсан дуланажагъ авачир ЦицIигърин хуьряй гзаф итимар Къазахстандиз вахтуналди кIвалахар ийиз финиз мажбур жезвай. С. М. ЦицIигъ-наме. Ша за вав вахтуналди буржунай а гада вугун. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. Лезги халкь амай халкьарилай кесибдаказ яшамиш хьун, абурухъ лап варлу ксар лап тIимил аваз хьун - им вахтуналди тир кар я. ЛГ, 2002,14. XI. ВАХТУНДА нар. тайин тир вахт хьайила. А вахтунда кьилел акъваздай кулак, КичIела, регъуьла къведай халкь вири. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Диде вахтунда агакьна: ада вичелди бала кIевирна. А. Къ. Немсерин аскерар ва куьрпе. Межлисдин вири вахтунда язавай макьам гьа са лезгинка тир. А. Къ. Чеченрин межлис. ВАХТУНДАМАЗ нар. 1) вахт куьтягь жедалди, вахт амаз. Вахтундамаз алафрин къайгъу ая. Р. Эгер вахтундамаз чун чи халкьдин месэлайрин гуьгъуьна ТахьайтIа, мумкинвилер, гьа и чIавалди хьиз, гъиляй ахъаяйтIа, аквазнитаквазни лезгийрин дибнидувул хкатдай чкадал къведа. ЛГ, 1992, 25.II. 2) са пис карди кьил гудалди.... акьалтзавай несил вахтундамаз наркотикрикай авай хаталувилерикай хабардар авуртIа, пис кар жедач. ЛГ, 2001, 26. VII. Тарарик гум кутун патал вахтундамаз гьазурвилер акуна. С. М. Маяк Саимат. ВАХцЕ вахкун глаголдин эмирдин форма. Кил. ВАХКУН. ВАХЧАГ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра инсандин юкьвалай кIвачин кIегьебрал кьван алукIдай партал.. # куьруь ~, яргъи ~, цIийи ~; ~ алукIун, ~ хтIунун, ~ цун. КIаникай квай перемни вахчаг алай ам, сурай экъечIайди хьиз, аквазвай. 3. Э. Йифен тIурфан.... дегишлух авачир ада вичин перемни вахчаг, юлдашдин чайникда яд ргаз чуьхуьзвай. 3. Э. Уртах цаз тадани. Ам, вахчагдин кикер кьуна, Пирим авай чкадиз фена. Р. Шерифова. Тамамариз тахьай мани. Синоним: шалвар. ВАХЧУН (ГАХЧУН, КЪАХЧУН рах., АХЧУН. нугъ.) гл., ни вуж-вуч; -чуда, -кана; -куз, -кузва; -це, -чун, -чурай, -чу мир; вахчун тавун, вахчун тахвун, вахчун хъийимир 1) жуван шей жуван ихтиярдиз хкун. Алай буржар ада вахкузвач... Я. Къафаров. Аял буржунай... За адавай цуьруьгъуьл вахчуна. Р. 2) жуванди хьурун, жуваз кьун. [Эфенди] Къе хуьр капхуз авуна, пака мискIан ахчуда, муькуь къуз аялар гьукуматдиз ахчуда, ахпа виридан Авай-авачир малзатI къачуда, я мусурманар, эхир гьикI хьуй? Гь. Гь. Колхоз. 3) кIватIун, гьасилун. Гьар суз вахчуна са пара техил. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Гила вуна лагь,... са юкъуз 400-500 кило къуьл вахчун хьсан яни, ТахьайтIа йикъа 15-20 тонн техил вахчун? ЛГ, 1999, 21. Х. 4) эвленмиш хъхьун. Стхади гатфарихъ вичиз пабни вахчуна. Р. Вуна чIалар туькIуьрай Рейгъан вуч тир?.. Гьам са девлетлу касдин гадади вахчуна. Сажидин. Ярагъви ашукь Уьзден. ВАХЪ вун гафунин чкадин IV падеждин форма. Кил. ВУН. ВАХЪДИ вун гафунин арачивилин IV падеждин форма. Кил. ВУН. ВАЦРА, ВАЦРАЗ, ВАЦРАЛ варз существительнидин падежрин формаяр. Кил. ВАРЗ. ВАЦI сущ.; -у, -а, -ар, -ари, -ара гьамишалугъ тайин тереф ва кьерехар аваз физвай цин еке хел. Ават хьана вацIуз кесиб, эгер селди тухуз хьайтIа, Адав гъил вугудай бенде жагъич, валлагъ, Кесибвал кьий. Е. Э. Кесибвал кьий. Ахпа са йисуз кьван за... Сырдарья вацIалай эцигзавай муькъвел кIвалахна. С. С. Жувакай ихтилат. Виниз классриз акъатайла, хъуьтIуьзни гьар юкъуз за вацIара чуьхуьнардай. М. Ш. Рагъ къаршиламишзава. # ~ элекьун, ~ алахъун. * вацIал тухвана яд тагана хкун гл., ни вуж акьулдалди зигьиндалди алцурарун, масадалай артух зигьин хьун. Амма адавай заз са затIни ийиз жедачир. За ахьтинбур вацIал тухвана яд тагана хкидайди я. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. * вацIар хьиз нар. булвилелди. Акьул, гъейрат течир касдиз вацIар хьиз бахт хьунухь вуч я? Е. Э. Гьажимурад эфендидиз. * вацIу гъайи лам сущ.; бакара амачир затI. ВацIу гъайи ламни гьалтич вичал, гьей. Е. Э. Гачал, гьей!. ВАЦIУД числ. цIудав кьван агакьнавай кьадар. ВАЦIУН прил. вацIун кьере жедай, авай. # ~ къум, ~ кьван. ВАЧ фин глаголдин эмирдин форма. Кил. ФИН. * вач-хъша сущ. -ди, -да; -яр, -йри, -йра куьлуь-шуьлуь тапшуругъар кьилиз акъуддайди. Гьа икI, кстахдаказ хвейи аялдикай атана гада хьана, вач-хъшадин яшарай акъатна. А. Эсетов. Инсан хьанач. ВАЪ кIус ихтилат физвай кар, агьвалат инкардай гаф. Акурбуру: "Квахь, ам ваз къвеч", - лугьуда, Вичи: "Ваъ гьа, ярамиш жеч", -лугьуда. Е. Э. Гачал, гьей! Яда, я чан дуст, -лагьана адаз, - мад акI хьанач хьи! Жуваз теклифай чкадиз ваъ лугьудай адет авач. А. Фет. ТIеквен. Чаради и кьушунда Ваъ, терс пата сенгердин Ава... И. Гь. Ксения. Ваъ лугьудай гаф чин тийиз, сивел даим хъвер хьайиди, Вучиз эхир бедназардик акатна вун, Агьафенди. Ас. М. Гъезелар. Ваъ. Жезвач кат. Куьз лагьайтIа, Азадвилив зигъинсуз КутIуннава гуж авайда Къе зи кIвачгъил эркинсуз. А. Къ. Манкъурт. ВАЯ: ВАЯ-ВАЯ кил. ВАРА-ВАРА. ВАЯКЬАН сущ. -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьиле затI авачирди. КIвалах тийиз, гьукуматдин ва колхоздин гьисабдай дуланмиш жез кIанз алахънавай ваякьанар кими туш. И. В. Чирхчир. Ревизор. Ваякьанди фурс ийида мекерал. Ф. Н. Ваякьанди. Синоним: семе. ВАЯКЬАНВАЛ сущ., -или, -иле; -илер, -илери, -илера ваякьан тир гьал. КIвалах дай чкаяр тахьунихъ галаз маса четин месэлаярни алакъалу я: жегьилри ваякьанвилериз кьил янава, ичкибазвал ва наркоманвал хьтин лап чиркин хесетар, тахсиркарвилер артух жезва. ЛГ, 2003, 27. II. ВАЯСУЗ прил. мана авачир, усал. Ваясуз эсерри кIелдайбурун тIеам чIурна. Лезгистандин хабарар. ВАЯСУЗ нар. мана авачиз. Кин ква рикIик - уьмуьр тефий ваясуз. Ф. Н. Ас. ВАЯХУТ союз ва я. ВЕГЬ вегьин глаголдин эмирдин форма. Кил. ВЕГЬИН. ВЕГЬЕНМАЗДИ дееприч. вегьин глаголдалди лугьузвай гьерекат авурвалди. Кил. ВЕГЬИН. ВЕГЬИН гл. -еда, -ена; -из, -изва; -0 || -а, -ен, -ирай, -емир; вегьин тавун, вегьин тахвун, вегьен хъийимир 1) ни вуж-вуч са затIунин къенез гадарун. За зи арза шикаятна лагъана. Дустар патав рисалатна ракъана. Зи бахтунай килигна яб тагана, ВегьейтIа гьикIда кIан квачир чувалдиз. Е. Э. Азиз дустар, килигдачни зи гьалдиз? 2) ни-куь вуж-вуч кьакьандай чилел авудун, аватай гьалдиз гъун.... Зи Миграгъиз атанва зул, Тарари пеш вегьизва. А. Къ. Тарари пеш вегьизва. 3) ни вуч экIягъун. # мес ~, яргъан ~, чилиз гам ~; Инал, суфра вегьена, фу-хуьрекни незва. А. А. Пад хьайи рагъ. 3) ни низ-квез ягъун. ИкI лагьайла, гададиз гзаф хвеши хьана, ада балкIандиз кIевиз са къамчи вегьена. Ф. Акьуллу руш. Атана гьисабиз вегьей кьван лашар, КIватI хъувуна амай сад, зур юлдашар. # лапIаш ~, лаш ~; 4) ни нел-квел, куьч. чуьнуьхиз, тарашиз фин. Мирим бегди вичин гьебеяр хкажна, фикирна: "Самбурдал вегьеначиртIа, и къазанжини жедачир". Гь. Къ. Четин бахт. 5) ни нел тахсиркар авун. Вичин къачагъвал зал вегьенва. Р. 6) ни квяй, куьч. ( абстрактный манадин существительное къакъатунин I падеждин формада алакъада авайла) къакъудун. # абурдай ~, гьуьрметдай ~, кьуватдай ~, ихтибардай ~; * буьгьтен ~, вил ~, виляй ~, гъил ~, зарафатдиз ~, ~ кемендиз ~, лишан ~. ВЕДОМОСТЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са гьихьтин ятIани малумат(ар) авай документ, сиягь. # стипендиядин ~, экзамендин ~, зарплатадин~; ведомостдал къул чIугун. ВЕДРО ( ВЕДРЕ || БЕДРЕ рах.) урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, йра; жими затI цадай, кьакьанвилихъ къен авай, гъили кьадай тум винелай галай ракьун къаб. # ведрода яд цун; ведродиз бензин цун; ведродалди яд гъун.... ам, кали кьил юзурзамазни, ведрени туна, кичIела катайди я. Б. Гь. Дагълара. Ведредиз. авахьзавай некIедал, гьуьлуьн лепейрин кукIушрал хьиз, каф акьалтзава. 3. Гь. Нек. Эрекь, дугъриданни, эрекь я. Сад куьтягь хьайила, Жабира фена чархунин камердикай авунвай бедре ацIайбур гваз хтана. М. Б. ЦIийи мискIин. ВЕЗИН араб, сущ.; -ди, -да 1) шиирда тайин вахт арада аваз жедай сад хьтин дегишвал. Гьайиф хьи, редактордин къайгъусузвилин нетижада бязи цIарара гъалатIар хьана, а цIарарин уьлчме, везин чIур хьанва... М. М. Гь. СтIал Сулейманан азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Адан шииррин везин, чIалан тартиб, фикиррин дуьзгуьнвал арадал гъизвай магьир такьатрин ажайибвал хкатна аквадайди, рикIик кужумдайди я. А. Къ. Шихнесиран шииррин тар. 2) сад хьтин дегишвал аваз яргъалди чIугун.... ачух сес яргъалди чIугваз ва я везиндалди лугьуз жеда. Р. И. Гьайдаров. Лезги чIалан фонетика. ВЕЗИНЛУ прил.; везин авай. Шаир Абдул Фетягь... шиир мадни девлетлу ва везинлу ийиз алахъзава. Ш. Ш. Шаир Абдул Фетягьан яратмишунрикай гаф. ВЕЗИР араб, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьиблепатан гьукуматра пачагьдин куьмекчи, министр. Пакадин юкъуз пачагьди, вичин везир ракъурна, и тажирдиз эвериз туна. Ф. Гьуьлуьн руш. - Пагь! - лагьана, гьарай акъатна хандай. -Зи гафунал гаф эцигиз вун гьикьван жуьрэтлу везир я? Ф. Акьуллу данарбан. Везирар кардик ква кьун паталди тахт. И. Ш. Кьудар.... шагьди, вичин везирар кIватIна ва кьилел къвазвай къазадикай гьикI къутармишдатIа лугьуз, меслятар авуна. 3. Гь. Лезги риваят. ВЕЗИРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, илери, -илера везир тир гьал. Пачагьдини савдагар вичин везирвиле эцигна. Ф. Лайихлу паб. * везирвал авун гл., ни везирдин къуллугъдал хьун. ВЕЗИФА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) са гьихьтин ятIани кар кьилиз акъудунин чарасузвал, буржи. Шаиррин везифа - чи поэзиядихъ авай тербияламишунин метлеб мадни зурбаз ачухаруникай, ада халкьдиз къуллугъ авун къвердавай виниз хкажуникай ибарат я. А. А. Лезгийрин поэзия вилик тухунин бязи месэлайрикай. Куьчеяр михьун зи везифа туш. Зи везифа къелемар акIурун я. Р. Ватан чапхунчийрикай хуьн гьар садан везифа я. Р. Чубандиз вичин суьруьда авай гьар са лапаг, гьар садан хесет чир хьана кIанда. Абурухъ хъсан гелкъуьн, абурал мукъаят хьун чубанвилин эвелимжи везифайрикай сад я! А. Саид. Вергерин хъикьиф. 2) къуллугъ. Гада еке везифадал хьунухьни метлеблу, тестикь тир гьакъикъат я. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Синонимар: буржи, мажбурнама, ферз. ВЕЗНЕЯР туьрк, сущ.; -йри, -йра черкес чухвадин хурудал жедай тупIар хьтинбур. Хурун кьве патани везнеяр авай мичIи магьутдин чухвани хутIунна, ам вичин кIвачерик вегьена. А. А. Пад хьайи рагъ. ВЕК урус, сущ., □; -ди, -да сад-садан гуьгъуьналлаз виш сеферда физвай 12 вацран вахт. Сулеймана вичин шиирар XX векдин лап сифте йисара кхьиз башламишна. А. А. СтIал Сулейман. Синонимар: асир, виш йис. ВЕКИЛ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) са нин ва куьн ятIани терефдин, патан кас. И къад йисан вахтунда чи миллетдин векилрикай алимар, шаирар, духтурар, инженерар, артистар хкатнавай. Гь. Къ. Четин бахт. Зазни якъин хьанва: гьар са пеше адан векилри пухлу ийизвачтIа, маса садавайни адал леке гъиз жедач. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Зи са дуст писатель, Къавкьаздин гъвечIи халкьаририкай садан векил, къецепатан са уьлкведиз фена хтайла, ада заз сугьбетна... А. Къ. Халкь. Милли чIаларин векилрин гьалар писди хьана: са дарискъал аудиториядиз кIватI хьайибурувай ина фикириз, гъил юзуриз хьунухь мумкин тушир. Гь. Къазиев. Ихьтин олимпиада жедани? || ЛГ, 2002, 26. IV. Амма бязи тухумрин тIварар абурун векилрин къилихриз килигна эцигнава. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 2) суддал са нин ва куьн ятIани тереф хуьдайди, адвокат. * векил хьун гл., вуж нин; никай нин са нин ятIани терефдинди хьун. ЦIийи хизан атанмаз, ам са тухумдин тIварунихъ язавай ва гьа йикъалай адакай хуьруьн майишатдин векил жезвай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ВЕКИЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -ер, -ери,- ера векил тир гьал. - Зун чи тракторист Мирзедин векилвал гваз атанвайд я. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. * векилвал авун гл., ни нин векилвалун. Зи стхади кьве сефердани адан векилвал авуна. Р. ВЕКИЛВАЛУН гл., ни нин; -да, -на; -из, -зава; -а || -ая, -ин, -рай, -мир векилвал тавун, векилвал тахвун, векилвал ая, векилвал хъийимир векил тир гьал кьиле тухун. Чи вах Айишата Гьажибеган патахъай векилвалзавай. ЛГ, 2002, 21.III. Векилвализ Къусардинни Къубадин, Концепцияр туькIуьрзава илигна... X. X. Векилвализ.... республикадин «Маслигьат» гьерекатда за лезги халкьдин патай векилвалзава. ЛГ, 2003, 27. II. ВЕКЪИ прил. 1) еридиз кIеви, хъуьтуьлвал квачир. # ~ чIарар, ~ мес, ~ гъилер. Ванна гьамиша нур гуз амукьдайвал, ам вахт-вахтунда хуьрекдин содани са шумуд стIал нашатырный спирт квай къаришмадай жезмай кьван векъи пекинал михьда. ЛГ, 2000, 20. IV. 2) куьч. рикI тIардай. # ~ гафар, ~ рахунар. * векъи хьун гл ) векъи гьалдиз атун. 2) куьч. къалмакъалдин алакъайрин гьалдиз атун. Гагь жеда векъи, Дагъустан. С. С. Дагъустан. ВЕКЪИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) векъи тир гьал, хъуьтуьл тушир, хъуьтуьлвал квачир гьал. А куьнуьдихъ векъивал авач. Р. 2) векъи рафтарвал. Бязибуру ам векьиди яз гьисабдай. Амма адахъ векъивал общественный кардив гьилледалди эгечIайла жедай. К, 1991, 14. IV. Пиянискавал лугьудай и татугайвал авторди вири гьикаяйра негьзава. Векъивал квачиз, дакIанвал авачиз. Н.Ибрагимов. ЧIалан сергьятрихъ кьадар авачирди успатзава. Антонимар: юмшагъвал, хъуьтуьлвал. ВЕКЪИВИЛЕЛДИ нар. векъивал хас яз. Аялрив векъивилелди рахун кутугнавач. Р. Синоним: векъидаказ. Антонимар: юмшагъвилелди, хъуьтуьлдиз. ВЕКЪИДАКАЗ нар. векъивал кваз. ТахьайтIа вун бубади авур кардал рази тушни? - векъидаказ хабар кьуна бубади. Я. Я. Агалай сандух. Шамилан гьерекатдиз дагъвияр азад авунин женгиниз хьиз къимет ганва лагьанва, векъидаказ критика авуна. К. К. Илимдин бажарагълу агъсакъал. Синонимар: векъивилелди, векъиз. Антонимар: юмшагъвилелди, хъуьтуьлдиз. ВЕКЪИ3 нар. векъи яз. ВацIун къванер векъиз аквадач. Р. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 |
| |||||||
|
