| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ВИЛИКДИ 1 нар. вилик патахъ, вилер килигзавай патахъди.... гьикьван четинвилер акьалтзаватIани, виликди камар къачуна. Н. Меликов. Къарарар гзаф кьабулна. ВИЛИКДИ 2 нар. виликан вахтара. Ибуруз, мад виликди хьиз, недай шей жагъун хъувунач. Ф. Жанавурни цIегь. Виликди хьиз сефилни тушир и эл. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Анжах виликди кулак алатдачир... А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар.... гъейри гаф виликди, Етим Эминан девирда, "ччара" лагьай гаф гагь прилагателнидин, гагь существительнидин чкадал ишлемишзавай. М. М. Гьажиев. ЧIалан илимдин гьакъиндай... Виликди Испика тек са избачитальня авай. ЛГ, 1992, 23. IV. ВИЛИКРА(Й) нар. алатай вахтара. Чи аллагьар виликра къудратлу гъуцар тир. 3. Р. Пайгьамбардин къацу пайдах. -Мугьманвилиз хквезмач хьи, Виликра хьиз... Ж. Мугьманвиляй акъудна. Митинг... И гафни чаз «перестройка» ва "демократия " лугьудайбуру артух чирна. Виликрай чи митингар яд уьлквейра кьиле фейи гьадисайриз талукьардайди тир. М. Ж. Ванер-сесер, хабарар ва гьакъикъат. ВИЛИКУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; вилик авун, вилик тавун, вилик тахвун, вилик хъийимир вилик авун мягькем ибарадин рахунрин форма. Кил. ВИЛИК [вилик авун] ВИНЕ нар.; агъада авай чкадин кьакьан тир пата. Магьмуд Абилов хайи КIуррин хуьр Кьулан вацIун къуза пата Яргунрилай пуд версинин вине ава. И. Гь. "Берлиндин вири кIвалерал..." Антоним: агъада. ВИНЕЛ 1 посл., нин-куьн кIаник патаз акси патал. Кьве гъилини яргъан чуькьвена кьуна, Селванади вичин винел яргъан вегьена. А. А. Пад хьайи рагъ. Чилин винел жув тек яз гьиссзава за... А. Къ. Дустуни заз кхьей чарчяй. Антоним: кIаник. * винел акъатун гл., вуч къастуналди са ни ятIани кIевнавай ва я вич-вичиз кIев хьанвайди дуьздал хьун. Халкьдикай чуьнуьхнавай дуьзвал винел акъатна. Р. Антоним: кIаник акатун. * винел акъудун гл., вуч къастуналди са ни ятIани кIевнавай ва я вич-вичиз кIев хьанвайди аквадайвал ва я гьиссдайвал авун.... абуруз чпин кичIевал винел акъуд тийиз куьмек гузвай са кар авай... А. Къ. Жуьгьенар. Шаирди виридаз малум тир месэладикай кхьизва, амма адан цIарари бейнидиз тIал акъуддай кьван таъсирзава, месэладин деринвал вирида къатIудайвал винел акъудзава. Н.Ибрагимов. ЧIалан сергьятрихъ кьадар авачирди успатзава. Синонимар: кIевун, чуьнуьхун. * винел акьалтун гл., вуч 1) кIев хьанвайди аквадай гьалдиз атун. Циз аватайди винел акьалтна. Р. 2) еке хьун, хкаж хьун. Къацар акваз-акваз винел акьалтна. Р. 3) гъалиб хьун. Жувахъ галаз авур гьуьжетрани Гьакъикъат винел акьалтда. А. Къ. Жува жувахъ галаз гьуьжетун. Чи команда винел акьалтна. Р. Антоним: кIаник акатун. ВИНЕЛ 2 кил. ВИНЕЛДИ. ВИНЕЛАЙ 1 посл. 1) нин-куьн ятIани винел паталай. БалкIан гар хьиз гъуьлуьн винелай фена. Ф. Гьуьлуьн руш. Столдин винелай къапар вахчуна. Р. Антоним: кIаникай ВИНЕЛАЙ 2 нар. 1) вине авай чкадай. Заз винелай эверна. Р. 2) винел патан акунрай. Мурсал, Аквамир ваз винелай зи кIурт усал! X. Т. Нигаран яр. Винелай заз хушдиз къалуз рикI чIуру хизан акуна. Ж. Вун инжикли жемир лугьуз. 3) рикIин сидкьидай тушиз. РикI ваз аквач, - винелай ваз хъуьреди - Дустни душман гъим ятIани, чир жедач. Е. Э. Бахтсузвал. * винелай килигайла нар. дикъетвал авачиз килигайла, деринвал авачиз фикир авурла. Советрин Армия... винелай килигайла, са вуч ятIани авай хьиз жеда. А. Къ. Къуллугъдин яцIа гьатайла авур кхьинар. ВИНЕЛДИ || ВИНЕЛ рах., нар. вине авай терефдихъди. За гьикьван "Куда, тIада" лагьайтIани, цIил винелди чIугвамир, бушара. Ф. Ирид юкI алай Магьамад пагьливан. Рехъди винел фидайла зун, Са къудратдин кар акуна. Е. Э. Гьуьруьдиз ухшар акуна. Чигалидиз мад винелди хъуткьун жез кIан хьана. Б. Гь. Заз эвера. Инай винелди са кIеретI аялар фена. Р. Антоним: агъадалди. ВИНИ прил. агъа патаз къаншар тир. Вини мертебадин кIвалерин цлар лацу киреждай асунна, агъа мертебадин цлариз даш къванцин са къат яна. А. А. Пад хьайи рагъ. Хуьруьн вини кьилихъ кIвалер эцигдай чка амач. Р. * вини кьил нар. гзаф хьайитIа. Хуьряй Бакудиз къвез вини кьил пуд югъ хьурай. 3. Э. Геж хьайи кагъаз. Ина жуван тум виже къведач. КIантIа картуфар къачу. Вини кьил кьве йис. Мад жедач. А. А. Лезгияр. Антоним: агъа кьил [кIан]. * вини кIарариз акъатун гл., вуж гзаф ажугълу хьун. Са арадилай Риза акьалтна кIвачел, Сархуш хьана аламачир Вич-вичел, Столдал гъуд гьалчна лагьана: - Мурсал, Аквамир ваз винелай зи кIурт усал! Акъатнавай ам лап вини кIарариз... X. Т. Нигаран яр. * вини кIваче хьун гл., вуч гьазурди яз хьун. Хва кьей касдин буьркьуь ружа, Даим вини кIваче авайди я. С. С. Заз акуна сад. Гьакьве карни завай. Зун гьамиша вини кIваче авай ружа я, тIуб галкIурун бес я. 3. Э. Йифен тIурфан. * <вини> кIвачиз акъудун гл., 1) тфенгдай гуьлле акъатдай, акъуддай гьалдиз гъун. Муькуь юлдашди вини кIвачиз акъудна гьазурнавай тфенгдал пелел ацукьнавай угъри яна гадарна. Э. Йифен тIурфан. 2) куьч. са тайин тир кIвалах ийидай алат гьазурвилик кутун. Адан гуьгъуьнавай вири партизанри чпин вини кIвачиз акъудна гьазурнавай автоматар вилик туькIуьрна, ярх хьана. И. Къ. Смоленский чилел. И арада чи вилик фотоаппарат вини кIвачиз акъуднавай студент акъатна. Л. М. Ракъур тавур кагъаз. ВИНИБУР вини прилагательнидикай хьанвай существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ВИНИДИ. ВИНИДИ сущ.; -да, -да; -бур, -буру, -бура вине пата (кьакьанда) авайди. Винидан эйбежервал аку! Р. Антоним: агъам. ВИНИДИХЪ нар. 1) агъа патаз къарши патахъ.... ам амай сержантрилай винидихъ ацукьнавай... А. Къ. Инсандин ажузвал Винидихъ марк гала. Р. 2) алай вахтунилай фад. Чна винидихъ къейд авунвай кьилин тема "ЧIехи вах", "Бубадин сурал"... шииррани гьалтзава. Н. Ибрагимов. ЧIалан сергьятрихъ кьадар авачирди успатзава. Винидихъ авур ихтилатар рикIелай алудмир. Р. Газетдин къуллугъчийри дидедин тIварцIел хуьруьз винидихъ тIвар кьунвай макъала чапнавай нумра рекье тунай. А. Къ. Гилигзава. Антоним: агьадихъ. ВИНИЗ нар. 1) цав галай патаз.... адан юкьвалай виниз кьецIилзавай бедендилай, хкадарзавай кацер хьиз, мускулар чир жезвай. Б. Гь. Заз эвера Ада Насибатан гъил кьуна виниз хкажна. А. Сайд. 2) вини патахъ. Нурмет куьчедай виниз фена. А. Ф. Лянет. Чигали кул-кусри кьунвай чухурдай виниз рекье гьатна. Б. Гь. Заз эвера.... хуьр гуьнедай виниз заландиз экъечIзавай поезддиз ухшар аваз аквадай. С. Муслимов. 3) кьакьанда, масадбуралай кьакьан яз. - Ма ими, - лагьана Магьмуда. - И пайдах виниз кьуна вун вилик экечI. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI. 4) гзаф (яз, хьиз). И зегьметдин къене кьве стхади варзни зуралай виниз кIвалахна. А. Ф. Бубадин веси. Агъсакъалрин рикIел хкунриз килигна ( месела, 110 йисалай виниз яш хьанвай Уруджев Гьабибуллагьдин) ЦицIигърин хуьруьн бине XVII асирдин сифте кьилера Къубадин Штул, Захит-Наби ва маса хуьрерай куьч хьайи кьуд сихилди кутуна. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Антоним: агъуз. * виниз авун [ винизун рах.] гл., ни вуж-вуч; хкажун. Зуьгьре яни, ам варз яни, ам гъед яни якъин, Виниз ая, Тамам къала гардан, алагуьзли. Е. Э. Алагуьзлидиз. * виниз кьун гл., ни вуж-вуч 1) са квевай ятIани кьакьанда хьун. 2) жув масадбуралай са квелди ятIани артух тирди яз гьисабун. Эхиримжи вахтара ада вич виниз кьазва. Р. * виниз хьун гл., вуч цав галай патахъ хьун. Пенжер са тIимил виниз хьанва. Р. ВИНИ3ВАЛ сущ.; -или, -иле 1) са шей алай чка маса шей алай чкадив гекъигайла, адан чкадин кьакьанвал; 2) чIехивал, хъсанвал. Им ягьдин, намусдин винизвал, гьар са диде-бубадин мурадни я эхир. Н.Ибрагимов. ЧIалан сергьятрихъ кьадар авачирди успатзава. * кьилин ~, сесинин ~. ВИНИ3УН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а || -ая, -ин, -рай, -мир; виниз тавун, виниз тахвун, виниз хъийимир цав галай патахъ хкажун. # кIвач ~, гъил ~, гьебе ~. Варарин вилик ярх хьанвай итим, кIанчI виниздай хьиз, винизна, кIвачел къахрагъарна. Ф. Б. Цивилизация акунвай лезгидин кьиса. ЦIарцIараз Хибба аквазва. Ада кьве гъил винизна гьарайзава. Ф. Б. Филиал. ВИНИНА нар. вини пад тир чкада. Винина касни амач. Р. ВИНИНАГ(АР) тIв. эв. рахазвайдалай вини пад тир чка(яр). Вининаг чна чукIурда. Р. ВИНИНАЛ нар. вини пад тир чкадал. Вининал чна кIвалер эцигда. Р. ВИНТ урус, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера са вуч ятIани алкIурна тIарамардай алат, резбе авай элкъвей синтI. ВИНТОВКА ( ВИНТУФКА рах., куьгь.) урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гуьлле ядай яракь. Адан къуьне кьве патахъ вегьена патрондашар, гъиле карабин, винтовка ава. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI. ЦIехуьлрикай са винтуфка ягъайтIа, абур инал рикI пад хьана ярх жезва. Гь. Къ. Четин бахт. ВИНЯЙ нар. 1) кьакьан пад галай патай. Турба виняй яхъ. Р. 2) артух. Ам... бязи муаллимрилай са шумуд чIиб виняй я. Н. Къарибов. ЧIалан сергьятрихъ... ВИНЯЙГЪУЗ нар. кьакьандай агъа патахъ. ЦIийи нехирбан, кIетI хьиз, виняйгъуз авахьна. Б. Гь. Заз эвера. Ракъинин эхиримжи нурарал шадвал ийизвай пIапIишар... гагъ виняйгъуз ахватзавай кьван чкадал акъвазиз, гагъ виняйгъуз ахватзавай кьван хьиз зарбдиз чилел эвичIнава. Б. Гь. Гъетер. ЦIаруди, пурпу накьвадиз сухзавай тIвал хьиз, къуьнел гъил эцигна, гада виняйгъуз хъувуна. Б. Гь. Заз эвера ВИР фарс, сущ.; -и, -е; -ер, -ери, -ера яд кIватI хьанвай еке чка. Са арадилай къиб рахана, гадайрини вириз са гъаб руьхъвер вегьена. Ф. Ирид стха. Дуьнья я им, акъвазмир сархуш хьана, Пара вирер ацIуз, элкъвез буш хьана. Е. Э. Стхаяр. Лепеяр жедач гъвечIи вирерал, Лепеяр жеда дерин гьуьлерал. А. Ал. Бендер. АцIай вир цларивай кьаз хъижедач лугьудайвал, завай кхьин тавуна акъвазиз хъхьанач. А. Эсетов. Тек са йис || ЛГ, 2000, 10. VIII. * кирпичар атIудай вир. ВИРАН(И) || ВИРАНА фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ари, -ара чкIанвай чка. Квахьна а секинвал, уьлкве виран я. И. Ш. Кьудар. Гьавирани вири хьана... Гь. Къ. Четин бахт. ВИРЕР 1 вир существительнидин гзафвилин кьадардин форма. ВИРЕР 2 сущ,; -и, -а кьурурнавай емишар, зурар. ВИРИ 1 вир существительнидин актив падеждин форма. ВИРИ 2 числ. гьисабдикай садни хкат тавунавай кьадар. Къуншияр кирягьна вири. Е. Э. КафтIар къарийриз. Замана кхьинчIурун авачирди тир. Вири хуьре кIел-кхьин чидайбур садкьве кас авай, абур фекьини кавха тир. С. С. Жувакай ихтилат. [Шихрагьим] Килиг, дуст! Зи вири яшайиш, шадвал, лугьун-хъуьруьн, кIанивал, ашкъи - вири Саядперидилай аслу тир. С. С., С. М. СтIал Саяд. Чна вири гафар сивяй гьикI сивяй акъатзаватIа, лап гьакI кхьизвач; бязи гафар сивяй акъудунунни кхьинин арада тафават ава. М. М. Гь. Лезги грамматика. «Дуст» лагьай гаф чун паталди вири я. Вири тирвал кардиз элкъвей хиялар. А. С. Лезги куьче. Ада къунши уьлквейрин хатасузвилиз ва вири дуьньяда ислягьвал хуьниз таъсирнава. ЛГ, 2000, 21. X. * вирини вири хьана (хьурай)! межд. 'хьайи кIвалахар хьурай, амма...' манадин ибара. Гьавирини вири хьана, вун Мириман дуст хьунихъ са бинени авач эхир. Къ. Гь. Четин бахт. ВИРИ 3 сущ.; -да, -да 1) алакьдай кьван крар, гьерекатар, жедай, хьайи, авай затIар. Чна чалай алакьдай вири авуна... 3. Ф. Халкь патал халкьнавай инсан. 2) авай инсанар, гьайванар. Виридаз авай чка Рехъ ачух уьлчуь хьайила, Чаз мегер дуст авай къапу ИкI кIеви Хейбар жедани? Е. Э. Гъазанфераз. ГьакI шадвилелди хъуьрез виридан сив... А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Виридан кIвалах туькIуьриз садан кефини хадачир. А. И. Самур. - Алексалам, - халу чан! -Дагълара адет тирвал, чи виридан патахъай чахъ галай яшдиз чIехида - Генжалиди жаваб гана. Къ. М. Рекьин риваятар. Закат - ам чи эменни я виридан, Мусурманрин дуланажагъ хкаждай Къуват я ам, берекатрин чешме я. А. Къ. Ярагъ Мегьамедан гьазават. Чи уьмуьрар гагъ ширин я, гагъ батин я, Виридалай инсан хьунухь четин я. М. Б. Регьят туш. Им дуьньяда виридалай кьакьан ва пак тахт я са... А. Къ. Жуьгьенар. - Чи дестедик квай вирибуру гьарда вичин кьадардиз чIехи халкьдин чIехи алимрикай, шаиррикай, композиторрикай, игитрикай дамахдивди ихтилатна. А. Къ. Халкь. * виридаз са виляй килигун гл., вуж виридахъ галаз сад хьтин рафтарвилер авун. Ина сад-садаз гьич танишбурни туш, ина сад-садаз чин тийидай касни авач. Виридаз кьисмет са виляй килигзава. Гь. М. Ирид къаш. ВИРИ 4 умумиламишдай гаф. Вири рикIелай алатда; чIугур кеферни, кьакьан тавханаярни, авур кпIар-тIеатарни, хьайи гегьенш мулкарни, кхъей ктабарни, тIуьр няметарни, - эхир кьиляй, сурун суал ийидайла, хабар кьазвайди я: инсанвал ийизвайни? ТахьайтIа: инсансуз тирни? А. А. Гъуьр, шекер, дуьгуь, чIахар - вири гьа и чкадал гъизва. Ш. Шабатов. Ерийрал рикI ала... ВИРИБУР 1 вири прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. ВИРИБУР 2 сущ.; -у, -а; вири прилагательнидикай хьанвай существительнидин гзафвилин кьадардин форма; никай-квекай рахазватIа, вири санлай. Вирибуруз хьана зарар... Е. Э. Наиб Гьасаназ. Акьул авайдазни къуват авайдаз вирибуру гьуьрметда. 3. Р. Веси. Пачагь тахтунай гадарун, Инкъилаб хьун вирибуруз малум я. А. И. Самур. Вирибурун рахунрихъ эхирдал кьван дикъетдалди яб акалай Агьмед фикирри тухвана. А. И. Самур. ВИРИДАЛАЙНИ кIус лап. Заз виридалайни зи чан ширин я. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. Виридалайни гъвечIи Мурад, вичин патав гвай Саядан къуьнел гъил эцигна, хкаж хьана, метIерал акъвазнай. 3. Э. «Я пуд манат». Виридалайни гзаф рикI тIардай кар ам хьана хьи... А. Къ. Инсандин ажузвал. Заз виридалайни жуван хуьр кIанда. Р. Виридлайни ширинди вирт я. Р. Синоним: гзафни-гзаф. ВИРИДАН 1 вири прилагательнидикай арадиз атанвай существительнидин талукьвилин падеждин форма. Кил. ВИРИ. ВИРИДАН 2 прил. умуми. вирибуруз талукь, умуми.... а куьгьне седридин кIвалахрикай виридан собранидал кьилди рахунар жедайдакай лагьайдалай гуьгъуьниз, рехи итимди тадиз ятахар ремонт хъувун, алаф ахгудун ва майвайринни емишрин бегьерар вахтунда кIватI хъувун патал вири желб хьуниз эвер гана. М. Гь. Гезентидин эхир. ВИРИНА(РА) нар. вири чкайра.... гербицидрикайни минеральный миянардай шейэрикай гила виринра хийир къачузва. Б. Гь. Заз эвера., Дишегьлийриз, гьа виринра хьиз, я гад, я кьуьд авачиз, кIвалах ава. Б. С. Халкьдин ашукь, руьгьдин шаир. Жив виринра къуй, лацу яз амукьрай. М. Б. ВИРТ сущ.; -тIеди, -тIеда; -тIер, -тIери, -тIера къени чIижери туьретмишзавай, тIямдиз ширин икьи продукт. Гьайиф тушни вун эцигиз чилерал, Ширин вирт я, хуш няметя, Туькезбан. Е. Э. Туькезбан. Вуна хиялна: ... Вирт авай къаб гъвечIид я луз, Гъейридаз аквач лагьана... Е. Э. Вирт квахьайдаз. ЧIижерини вирт кIватIда. А. А. Пад хьайи рагъ. Ксудалди вилик йикъан къене 4 кIерецни са хуьрекдин тIуруна авай вирт неъ. Куь азар гъили къачурди хьиз квахьда. 3. Ф. Тутаралди сагъарун. * «вирт, вирт» лугьуналди сиве ширин жедач «са затI жуванди хьун патал зегьмет чIугуна кIанда» манадин мисал. хам вирт, цIур( ур)ай вирт. ВИРтIЕХъАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са куьнуьда авай чIижерикай чIехиди.... багъда куьнуьяр, куьнуьйра чIижер, абурукайни сада виртIехъан чIиж яшамиш жезвай. М. М. Гьажиев. Дидед чIал, 1946. ВИРУС урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) азарлувилин лишан. Азарлу гьайванри... дабакьдин вирус чпин цуькIуьндихъ, некIедихъ, цварадихъ, фитерихъ, цIимилрихъ галаз къециз гадарзава. ЛГ, 2001, 26. IV. 2) техн. компьютердик акатдай рехне. ВИТАМИН урус, сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра беденди къайдадик кваз кIвалах авун патал ишлемишдай затI. Машмашрин, шурван пIинийрин ва хутарин цилер гадариз тади къачумир. Гьар гьикI ятIани абурукай са шумуд хвех неъ. Абурук инсандин беден патал лап важиблу В17 витанмин ква. ЛГ, 1999, 14. IХ. ЖикIийрикай хкуднавай дарманар, витаминар бес тежедайла, бедендик иви тIимил хьайила, ишлемишда. Р. Тагьирбеков, Къацу аптека. Некьийрин майвайриг кай гзаф дадлу мурабаяр, ширин икьи ятар, мижеяр, компотар, джемар гьазурда ва витаминар квай дарман хьиз ишлемишда. ЛГ, 2002,21. II. ВИТРИНА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йра, -йри туьквенда авай мал къалурун патал чина шуьше аваз туькIуьрнавай чка. Аялдивай витринадин шуьше хана. Р. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 |
| |||||||
|
