| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЭХИРИМЖИ туьрк, прил. са вуч ятIани вичел куьтягь жезвай. Шахмарданов Шихшамил вич дяведин сифте йикъалай эхиримжи йикъалди гуьллейрик йисар акъудай кас тир. А. А. Лезгияр. Межлисда ацукьнавайбуруз хъсандиз чизва хьи, эхиримжи гаф гьикI хьайитIани Надир-шагьдинди я. З. Р. Гьажи Давуд. * эхиримжи вахтара нар. ихтилат физвайдалай вилик квай вахтара. Уружа эхиримжи вахтара фекьивални ийизвай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Эхиримжи вахтара чна лезгивилин гзаф лишанар квадарнава: милли тIварар, къени къилихар, хъсан адетар. "Самур" газ., 2002, 21 XI. * эхиримжи зенг сущ. гьар йисан майдин 25-числодиз школадин майдандал, аялар жергеда акъвазарна, абуру кIелдай йис куьтягь хьуниз талукьарнавай мярекат. Совещанидал райондин школайра эхиримжи зенг гьикI кьиле фенатIа, экзаменриз гъихьтин гъазурвилер аквазватIа ва гатун каникулар гьина ва гьикI кечирмишдатIа... информациядихъ яб акална. "Самурдин сес" газ., 2005, 4. VI. * эхиримжи рекье [сефердиз ракъурун] тун гл., ни вуж кьейиди сура тун. Дишегьлияр гзаф! Тарцел алай емишар кьван ава, жегьил сусарни ава, гъуьлер эхиримжи сефердиз ракъурай хендедаярни ава. А. А. Лезгияр. Рекьин къерехра жегьил сусар, рушар акъвазнава. Абуру са-сада Велимет эхиримжи рекье хутаз, чпин яйлухар мейитдал вегьезва. М. В. Гьарасатдин майдандал. ЭХИРКИ нар. са гафуналди. Эхирки, са кьве вацралди абур вири куьтягь жеда. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье, Эхирки, кар судда гьатна. И. В. Чирхчир. Эхирки, хейлин вахт фейила, правояр вахкудай меслят хьана. З. Э. Зулун пеш. Нехирдайни ам гьамиша ацIай регъуь гваз хуькведай. На лугьуда адаз кIвале дарвал авайди чизвай. Эхирки, Кьашкьа хзандин аманиви, адан сивихъ галай ризкьи-берекат тир. Б. Гь. Заз эвера. ЭХИРНИ нар. ) маса чара авачирди гьиссна. Югъ нисинлай вегьедалди жемят адан гуьгъуьна къекъвез хьана. Эхирни, кьуна хкана, кIвале туна, ракIариз дапIар яна. Гь. С. КIири-Буба. Яда, вун гъич рахадач хьи? - эхирни председателди секинвал чIурна. Б. Гь. Заз эвера. 2) са вахтар алатайла. Гьар мумкинвал хьайила, зун хайи кIвализ хъфизва ва эхирни са сеферда зун анай шегьердиз хкведач А. Къ. Нехирбанни лекь. Эхирни, фендигардин фикир Бубадал акъвазна ва адаз Даниял кьиникь Бубадал вегьин хъсан акуна. Гь. С. КIири Буба. 3) гъиле авай кIвалахдин эхирда.... агъсакъалди и къаябар вичивай жедайвал сифтедай са куьгьне якIвалди яна, абур кьуд пипIен кIалубдиз гъана, ахпа абур сад хьиз дуьзарна, цIалцIамарна. Эхирни Абаса абуралай аста-аста, мукьуфдивди гъил аладарна М. В. Гьарасатдин майдандал. ЭХИРСУЗ прил. эхир авачир, куьтягь тежедай. Агатмир, яргъаз хьухь, сефилвал! Куьнни квахь, эхирсуз дердияр! М. Б. Дустарикай кьве шиир. ЭХКЪЕЧIУН экъечIун глаголдин тикрарвилин форма. Кил. ЭКЪЕЧIУН ЭХТИЛАТ кил ИХТИЛАТ. ЭХТИЛАТУН кил ИХТИЛАТУН. ЭХУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; эх авун, эх тавун, эх тахвун, эх хъийимир жуваз акси четин гьалдиз, амалриз талукь гьерекатар тавуна кьабулун. Гьикьван эхда на, зи уьлкве, Гьикьван кьабулда на гуьлле? С. С. Урусатдиз. Вузда кIелдай вядеда Эхдачир на тапарар. А. С. Кьуд цIар -кьуд сим чуьнгуьрдин. Эхиз чида, ракъини кудайла, Чуьнуьх жеда авайла чайгъунар. Бирдан гъиле гьатна лаш гудайла, Акъудда са виш жуьре уюнар. А. С. ВетIер. Вири эхдай, рахунрал эслагь рикI алачир Аваданавай и сеферда. Тепедин гафар эхи ийиз хъхьанач. Гь. М. Хуьруьн муьфтехуьр. Ада бедбахт авур гзаф рушари и русвагьчивал эхиз тахьана минарадин балхундилай вацIуз гадарна телефна. А. И. Къиргъин. Чи накьвадиз, чи девлетдиз нетIешри кIур гун, чун икI вара-зара авун чна эхдач. Гь. Къ. Четин бахт. Эхиз жезмач хьи, икьван усал хьун... М. Ж. Меслят ийиз зи патав ша. - Кьве йис эх хъия, чан бала, вун чIехи классриз акъатрай. Ахпа дидеди вазни мектебдин тарсар гуда. Гь. Къ. Магьини Дилбер. Синонимар: дурум гун, къатламишун, эхи авун. ЭХЦИГУН 1 эцигун глаголдин гьерекат тикрар жезвай ва я ам эвелан гьалдиз хкизвайди къалурдай форма. Кил. ЭЦИГУН. ЭХЦИГУН 2 сущ., математ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра кьадар къалурдай кьве число санал эцигуналди абурун умуми кьадар чирдай гьерекат. КIелдайбуруз эхцигунар фад чир жеда, хкудунар чириз кIан жедач. Р. Антоним: хкудун. 2) кьадар къалурдай числояр санал кIватIунин лишан. 3) математикадин кьуд амалдикай тир сад. ЭХЪВЕЗ эхъуьн глаголдин мурадвилин форма. Кил. ЭХЪУЬН. ЭХЪВЕНА эхъуьн глаголдин мурадвилин форма. Кил. ЭХЪУЬН. ЭХЪУЬН гл., вуж; -веда, -вена; -вез, -везва; -уьхъ, -вен, -уьрай, -вемир; эхьуьн тавун, эхьуьн тахвун, эхьуьн хъийимир це беден чуьхуьн. КIел тукIуна, ргадайла, ибур вири, хтIунна чпин гинибашар, Малла Несрединан мукьув туна, эхъвез фена. Ф. Малла Несредцинан кIел За чарчардик чуьхуьнарна. Эхьуьн я заз хийир лугьуэ Виридан рикI секинарна. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Синоним: чуьхуьнарун. ЭХЪУЬРУН гл., каузат., ни вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; эхьуьр тавун, эхъуьр тахвун, эхъуьр хъийимир сада масадан беден це чуьхуьн. Аял эхьуьра - жув шадара. Р. ЭХЪУЬХЪ эхъуьн глаголдин буйругъдин форма. Кил. ЭХЪУЬН. ЭХЬ кIус масада суалдалди хабар кьазвай кардал разивал къалурдай гаф. -Ваз зун исятда фена кIанзавани? - хабар кьуна къариди. - Эхь, эхь, къари, исятда фенайтIа хъсан тир. А. Ф. Бубадин веси. [Элдер]. - Я буба, куьне ФатIимат гъуьлуьз ганани? [Къурбан]. - Эхь, тагана, чна кIвале тач хьи, Гь. Гь. Адетдин къармахра.. Синоним: ун. * эхь ман кIус, рах. разивал къалуруналди вичи рахазвайдаз хатур ийизвайди къалурдай гаф. -Гьана чна чи «пятиминутка» давамарда, ада вил мичIна. - Эхь ман, гьана кIватI жеда чун, - вичин гафни кухтуна парторгди. А. Фет. Кьерен къванер. ЭЦЕКЬ * эцекь хьун гл„ вуч са кве вуч ятIани акьуна адан винел пад къенез фейи гел хьун. Гадрай къван машинда акьуна, - машиндин кьвал эцекь хьана. Р. ЭЦЕКЬАРУН гл., каузат.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; эцекьар авун, эцекьар тавун, эцекьар тахвун, эцекьар хъийимир са кве вуч ятIани акьурна адан къене патаз фейи легьв хьтин гел хьурун. Гадрай къванци машиндин кьвал эцекьарна. Р. ЭЦЕКЬУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -рай; эцекь авун, эцекь авун, эцекь тавун, эцекь тахвун, эцекь хъийимир са кве вуч ятIани акьуна адан винел пад къенез фейи гел хьун. Гадрай къван машинда акьуна, - машиндин кьвал эцекьна. Р. ЭЦИГУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -0, -ин, -рай, -мир; эциг авун, эциг тавун, эциг тахвун, эциг хъийимир 1) ни вуж-вуч квел цава, гьавада, кьакьанда кьуна тун тавуна агъада са квел ятIани чка гун. # аял къужахдай чилел ~ ктабар столдал ~, истикан налбекда ~ курар кьацIал ~, къапар шкафда -~, лампа столдал ~. Аял эцигна вилик ви гатада. Е. Э. Гьая тийижир паб 2) туькIуьрун, арадиз гъун. [Элдер].... чи гьукуматди гила цIийи завудар эцигзава, парча гзаф акъудна, мадни ужуз жедайвал. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Фетали ханди вичин наибар тир Къубар бегдални, Ягьия бегдал Шамахидиз къвезвай урус савдагарар яшамиш хьун патал са карвансара эцигун тапшурмишнай. ЛГ, 2003, 14. VIII. ХандакI ягъиз, къванер вегьез, Цал эцигиз ебни терез, КIватIал хьана амле, мирес, Магьле-магьле кIвалер хьана. С. Лезги мехъер. Са сеферда Гьажимета кал хуьдай цур эцигиз башламишна. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Синоним: тикмишун. 3) мектебда, вузда кIелзавайдан чирвилин къимет тайинарун. Мектебра эхиримжи къиметар эцигдай вахт хьайила, диде-бубайрин рикIел чпин аяларни къведа. Р. * тIвар эцигун. ЭЦИГУНАР сущ., гзафв. кь.; -ри, -ра кIвалер, дараматар арадиз гъидай кIвалахар, крар.... эцигунар башламишнавай мектебдин дарамат хкажзавай чкадал фена... ЛГ, 2004, 15. VII. ЭЦИГУНАРУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; эцигунар авун, эцигунар тавун, эцигунар тахвун, эцигунар хъийимир кIвалер, дараматар арадиз гъидай кIвалахар, крар авун. * эцигунардай бригада сущ. тайин чкадал кIвалер, дараматар арадиз гъидай кIвалахар авун патал хкянавай пешекаррин кIватIал. Эцигунардай бригададиз чна, къведай йисан сезон къведалди, гьарда 100 тонн гьакьдай кьве хандакI эцигна куьтягьунин тапшуругъ гана. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. * эцигунардай материалар сущ. кIвалер, дараматар арадиз гъидайла герек жедай затIар (кирпич, кIарас, къум, цемент ва мсб). Пулдин такьатар, эцигунардай материалар жагъурна. ЛГ, 2003, 4. ХII. - * эцигунардай устIарвал сущ. кIвалер, дараматар арадиз гъидай пешекар. Хтана адавай хайи хуьре бубадихъ ва чIехи стхайрихъ галаз эцигунардай устIарвал авунайтIани жедай, амма хуьруьн чкада датIана ийидай ахьтин кIвалахар авачир. ЛГ, 2004, 15. VII. ЭЦЯ: * эця хьун гл., вуж-вуч не-кве са вуж-вуч ятIани масада акьун. Зун, жувавайжув хуьз тахьана, вилик квай итимда эця хьана. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Адан къекъуьнин еришдини дериндай эця хьайи рикIин гьалдиз шагьидвалзавай. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Йисарни ви катнай гьихьтин, Къвез, эця жез кефина. Т. А. Фу квахь тавурай. ЭЦЯГЪУН гл.; -да, -на; -гъиз, -гъзава; -0 || -гъ ||-гъа, -гъин, -гърай, -гъмир; эцягъ авун, эцягъ тавун, эцягъ тахвун, эцягъ хъийимир 1) са затI маса затIуна акьурун. Кьуьл эцяна хуьруьн чавуш чилел ярхарна. А. И. Самур. - Рехъ ачух, вилик це, - шофер гададин къуьне гъил эцягъна Даша. М. Б. Спелар.... куьз ятIани машиндин чархуна, бес кьадар гар авани-авачни ахтармишзавайда хьиз, аса эцязава ада. М. Б. ЦIийи мискIин. Амма исятда за тIимил кьванни эцягъайтIа, дегьнеда жедайди масад я, къатадзавай гамишдив гвай затIни авач. М. Б. За бананар недач. 2) куьч. кефи хадай гафар къастуналди лугьун. За кьасухдай эцягъзавай, амма... Амма и кар аннамишзавачир. Р. Синоним: хкуьрун. * эцягъ авун гл., ни кве вуч са затI маса затIуна акьурун. Седефа лагьайтIа, вичин патахъ кьвал эцягъ тавур пIипI тазвачир, «порядка» туна кIанда лугьуз. М. Б. Спелар. Ам, гьелбетда, а тIурфан къалур тийиз, хцин рикI тIар тийиз, ада эця тийиз алахъзавай. А. Къ. Нехирбанни лекь. [Гуьлханум]. Эгер а вахтунда за Розалияда эця тавунайтIа, ам икьван фад авагъдачир. Н. И. Гьакимрин папар. ☼ М. М. Гьажиева ( кил. Лезги чIалан орфографиядин словарь, 1955, ч. 143), Б. Б. Талибов {кил, Лезгинско-русский словарь, 1966, ч. 397) эця, эцягъа, эцяз||эцягьиз, орфографиядин эхиримжи словарда эцягъиз, эцягъ кхьин дуьз яз кьабулнава. Ктабра, журналра, газетра и гафунин формаяр кхьиникай къалурнавай вири жуьреяр гьалтзава. ЭЧIИГЪУН нугъ., гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -га, -зава; -а, -н, -рай, -мир; эчигъ авун, эчигъ тавун, эчигъ тахвун, эчигъ хъийимир са карда куьмекчи яз кьабулун, гутун. - Валлагъ, Али стха, за кIватI хъийида лугьузвайди тир. Амма Бажи дидеди инжиклу жемир, я бала, лугьуз, зун эчигънач. ЛГ, 2004,17.II. ЭЧI сущ.; -е, -г; -ар, -ери, -ера инсандин бедендин юкь. ЗатI авачиз, кьве гъил даим эчIеваз Хъумурдин чапак хьана ви хцикай. А. Гьажи. Пис хциз. ЭрчIи гъилив лаш чиле атIумарна, муькуь гъил эчIез яна, кьил хкажна, ам Шалбуз дагъдихь элкъвена: А. Къ. Нехирбанни лекь ЭЧIЕЛ сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра 1) чIуру хъчар. На лугьумир, ина маса кар ава кьван: устIарди рекьин къерехар эчIелрикай михьиз тазва, са хъачни тазвач. И. В. Чирхчир. 2) чIур хъчарикай михьдай чка (ник). Диде эчIела ава. Р. ЭЧIИН гл., ни вуч; -ида, -ена; -из, -изва; -ичI, -ен, -ирай, -имир; эчIин тавун, эчIин тахвун, эчIин хъийимир сал, ник, рат чIуру хъчарикай михьун. Вядедамаз эчIичI ратIар Техил фад гатун патахъай. С. С. Гад кIватIиз тади ая. Чал нубат атайла, чнани лугьуда. Куьне садра кьил кутур, ахпа чунни эгечIда.. Сифте эчIиз Назлудиз регъуь я. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. ЭЧIЯГЪУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; эчIягъ авун, эчIягъ тавун, эчIягъ тахвун, эчIягь хъийимир аял авай кьеб, нек авай квар ибалди-абалди юзурун. Шад я Секне тежер кьван... КIвачивди кьеб эчIягъиз, Лайлай ягъиз ажайиб... А. Ал, Мирдамир. - Вичин суфат аку! Мурдал! Исятда сад вегьеда за ваз! - жегьил некIегъан хьиз эчIягъна. М. В. Гьарасатдин майдандал. ☼ 1955 - йисан орфографиядин словарда эчIягъун глаголдин формаяр яз ( кил.: М. М. Г. ЛЧЮС) эчIя ва эчIягъа, эчIягъиз ва эчIяз, эчIяна, 1964 - йисан словарда ( кил.: М. М. Г., Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС) эчIягъна, эчIягъиз, эчIягъзава, эчIягъда, эчIя, 1989, 2001 - йисарин изданийра эчIягъ къалурзава. Чи фикирдалди, алай вахтунда кхьинра ва рахунра и гафунин формайрик [гь] сес хуьн литературный чIалан кхьинрин норма яз, [гь] галачиз ишлемишун литературный чIалан рахунрин стилдин вариант яз кьабулайтIа, гьахълу жеда. ЭШЕЛОН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) аскерар ва я маса гзаф затIар тухузвай поезд. 2) гьа поезда авай аскерар. Эшелондин чIехида, яшлу капитанди, гьарайна: «Эшелон! Вири вагонриз!» З. Гь. Чкадив агакьай цуьквер. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 |
| |||||||
|
