| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЭКЕЧIУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -0, -ин, -рай, -мир; экечI авун, экечI тавун, экечI тахвун, экечI хъийимир 1) ник-квек ятIани фин. Дагъларин далдадик экечIнава рагъ, Нянин серинди кьазва дере-дагъ... Ш-Э. М. Чуьлда йиф. Адаз, парталар хтIунна, месик экечI, лагьана, зун экъечIнай. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) вуж, вуч ийиз, квек са кар ийиз башламишун. Мад инсанар къуьлуьник экечIна. Гь. Къ. Четин бахт. Тенфе баде айвандин кьиле авай къулан патав вичин кайванивилин къайгъуйрик экечIнавай. А. Къ. Нехирбанни лекь. 3) са тайин мярекатда уртахвал авун, идарадин член яз хьун. Адакай 90 процент лагьайтIа, школаяр алай вахтунин истемишунрив кьадайвал туькIуьруниз ва хуьрера интернетдик экечIиз жедай пунктар тешкилуниз чара ийида. ЛГ, 2004, 26. VII. Колледждик экечIзавайбуру урус чIалай ва литературадай ( хуралай ва кхьена) имтигьанар вахкуда. ЛГ, 2004, 26. VII. * экечIунин имтигьанар сущ. вуздиз ва я колледждиз гьахьдайла вахкудай имтигьанар. Йикъан отделенидиз 3августдалди, экечIунин имтигьанар -5августдилай арзаяр къабулзава. ЛГ, 2004, 26. VII. ЭКЗАМЕН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чирвилин дережа ахтармишун патал суал-жавабдин ихтилат, серенжем. Чун Нюгдидиз мугьман хьайи юкъуз 11 -класс куьтягьзавай жегьилри эхиримжи экзамен вахканвай. ЛГ, 2004, 15. VII. Синоним: имтигьан. ЭКЗАМЕНАТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чирвилин дережа ахтармишун патал суалжавабдин ихтилат, серенжем тухудайди. ЭКЗАМЕНАТОРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илер, -илери, -илера чирвилин дережа ахтармишун патал суалжавабдин ихтилат, серенжем тухудайдан пешекарвал. ЭКЗЕМПЛЯР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тайин ктабдин, газетдин кьадардикай сад. Хуьруьн почтальон Ширванов Адалата балкIандаллаз гьафтеда садра 25 экземпляр "Лезги газет" ва бязи маса изданияр хкизва. ЛГ, 2004, 19. VIII. «Мавел» тIвар алай чапханада агъзур экземплярдин тираж аваз... Феликс Къазиагьмедован «рикIяй рикIиз рахадани» тIвар алай ктаб акъуднава. ЛГ, 2004, 21. X. ЭКИПАЖ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) самолёт ва я танк ва абур гьалдайбур. Инал чир хьайивал, чи эскадрильядикай са экипаж сагъдиз амай, муькуь кьведазни хасаратвилер хьанвай. ЛГ, 2004, 26. VII. 2) самолёт, танк гьалдайди, гьалдайбур санал. И сефердани чи са штурмовикдихъ гуьлле галукьнай, амма адалай жуванбурун патав ацукьиз алакьна. Экипаждизни хата-бала хьанвачир... ЛГ, 2004, 26. VII. ЭКИСУн гл., никуьвуч; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; экис авун, экис тавун, экис тахвун, экис хъийимир чилик хкIун (кIвач). Гьайванди кьулухъ галай эрчIи кIвач экисзавачир. З. Э. Муькъвел гелер. ЭКМЕ туьрк, т-б, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра туькьуьл ва кудай тIям авай, хуьрекдик кутуна ва я кьилди недай салан майва. ЛипIна ам тIуьрди хьиз экме. А. Ал. Туьтуькъуш. Синоним: истивут. ЭКОНОМИКА урус, сущ.; -ди. -да; -яр, -йри, -йра майишатдин къурулуш, адан продукция гьасил авунин ва паюнин тегьер. Обществодин экономика, культура, политика вилик финихъ, дегиш хьунихъ галаз алакъалу яз лезгийрин литературадин чIалак урус халкьдин ва бязи маса чIаларикай лап гзаф цIийи гафар акатнава ва идалай кьулухъни акатун лазим я, гафар халкьди вичин дидед чIалан гафар хьиз ишлемишзава. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. * экономикадин цIийи политика ист., сущ. советрин девирдин сифте йисара кьиле фейи политика. Экономикадин цIийи политикадин эхирар тир. З. Э. КУТВ-диз фена. ЭКРАН урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -ри, -ра кинодин, телевизордин суьретар къалурдай парчадин ва я гуьзгуьдин перде. Гъил ченедик кутуна ацукьнавай адан вилерикай, кинодин экрандай хьиз, вичин фейи уьмуьр карагзава. А. М. Киф атIайди. Анжах лазим себеб авачиз, нубатдин сеферда хьуй лагьана, жуван суфат экрандай къалур хъувун... Багъишламиша! Къимиш къвезвач. А. Къ. Машгьурвиликай. Исятда адан вилерал алай еке чIулав айнайрай суфрадихъ галай гадаяр, абурун гьерекатар, телевизордин экрандилай хьиз, аквазвай. А. Фет. Ахьтин вахтар, ахьтин. ЭКСИК туьрк, прил. бес тушир, тамамди хьун патал са вуч ятIани кIамай. Эксикди северин ва я миргерин хамар тир. А. А. Пад хьайи рагъ. * эксик авун гл., ни вуч са вуч ятIани авачир гьалдиз гъун. Гьалал фуни яд ава зи кIвале, Къафунни эксик тийиз Аллагьди... Б. С. Килигда пака. * эксик хьун гл., вуч авачиз, амачиз хьун. -Сагърай! Куь къуватарни эксик тахьурай! - жаваб гудай Селима, кьил хкаж тавунивди. А. А. Умуд. И рекьерай ада гзаф ктабарни макъалаяр чап авунва, амма булахдай яд эксик тежедайвал, адан кьватийрани рагълах халкьарин делилар эксик жезвачир. А. А. Пад хьайи рагъ. ЭКСИКАРУН гл., ни вуч; -да. -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; -да, -на; -из, -зава; эксикар авун, эксикар тавун, эксикар тахвун, эксикар хъийимир авачир, амачир гьалдиз гъун. Ктаб издательстводиз гъана, ам печатдизни гьазурнавай. Амма издательствода авай вайгьалди ктабдиз виликди фидай, экуь дуьнья аквадай мумкинвилер эксикарзавай. А. Къ. Итимвилин ранг. ЭКСИКВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) са вуч ятIани бес тежезвай гьал. 2) кIвалахда жедай, авай кимивал. Махачкъаладин мэр С. Ж. Амиров рахана, ада гзаф гегьеншдаказ шегьердин майишатдин гьар са хиле, гьар са районда кьиле физвай гьалариз, агалкьунриз ва эксиквилериз тайин тир къиметар гана... ЛГ, 2004, 15. VII. * эксиквал такурай! межд. 'са куьнихъни игьтияж тахьурай' манадин мягькем ибара. Жизви эксиквал такурай Дуьньядилай масан, эфенди. Е. Э. Ви рутба гьуьндуьр авурай! ЭКСиКВИЛЕЛДИ нар. эксиквал хас яз. Синонимар: эксикдаказ, эксикдиз. ЭКСИКДАКАЗ нар. са вуч ятIани бес тежезвай гьалда аваз. Синонимар: эксиквилелди, эксикдиз. ЭКСИКДИЗ нар. эксик яз. Синонимар: эксиквилелди, эксикдаказ. ЭКСКАВАТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чиляй ракьун макъаралди накьв эгъуьнна акъуддай ва масанихъ гадардай машин. Экскаватор къачу, лопатка рикIелай алудмир. Р. ЭКСКАВАТОРщИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра экскаватордал кIвалахдай пешекар. ЭКСКАВАТОРщИКВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера экскаватордал кIвалахдай пешекарвал. Экскаваторщиквилелай шуьмягъар гуз куьчедал ацукьун менфятлу хьанва. Р. ЭКСКУРСИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр. -йри, -йра са вуч ятIани чирун патал кIватIал инсанар гьиниз ятIани фин. Садра школьникриз урус чIал хъсандиз чирун патал Надежда Михайловнади экскурсия тешкил авун кьетI авуна. А. А. Умуд. ЭКСПЕДИЦИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра важиблу са кIвалах кьилиз акъудун патал тайин са чкадиз фидай инсанрин кIватIал. Са кьадар йисара Дагъустанда "Сулакдин бюродин" махсус экспедициями кIвалахна. Ада Сулак вацIун къерехра геологиядин, гидрологиядин, метероологиядин ва топографиядин месэлаяр чирна. ЛГ', 2004, 26. VII. ЭКСПЕРТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са кардин, са месэладин гьакъикъивал тайинардай пешекар. Сулак ахтармишунин кIвалахрал неинки уьлкведин тежриба авай пешекарар, гьакI къецепатан уьлквейрин экспертарни желбна. ЛГ, 2004, 26. VII. Чумуррай мейит жагъана. Ам... Марьям тир. Эксперт килигна ва тайин авуна ада лагьана: -Бугъмишна кьенвайд я. ЦIвел са кубут затIуналди янава. З. Э. Кек галкIизва. ЭКСПЕРТИЗА урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра са кардин, са месэладин гьакъикъивал тайинарун патал кьиле тухудай кIвалах. Майор Рамазанов ва суддин экспертиза агакьна. Там къечена. Чумуррай мейит жагъана. З. Э. Кек галкIизва. ЭКСПЕРТвАЛ сущ.: -или, -иле; -илер, -илери, -илера са кардин, са месэладин гьакъикъивал тайинардай пешекарвал. ЭКСПЛУАТАТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чарадан зегьметдикай менфят къачуналди яшамиш жезвай, девлетлу жедай кас. ЭКСПЛУАТАТОРВАЛ сущ.; -или, -иле: -тер -илери, -илера чарадан зегьметдикай менфят къачуналди яшамиш жезвай, девлетлу жедай пешекарвал. ЭКСПОНАТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра музейда, выставкада тамашиз эцигнавай майишатдиз важиблу затI. ЭКСПОРТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьукуматди къецепатан уьлквейриз са вуч ятIани маса гун, маса гуз тухун. ЭКСПРЕСС урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гзаф йигиндиз фидай, къулайвилер авай поезд, пароход. ЭКСТРЕМИЗМ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра сиясатда лап кьетIи алакъайрин терефдарвал.Журналистри властрин къурулушривай законар чIурзавай, халкьдин вилик лап еке тахсиркарвилериз рехъ гузвай, терроризмдин ва экстремизмдин вилик пад кьаз тежезвай гьар са кас, адан чинериз ва амадагриз килиг тавуна. къуллугъдивай кьерех авун... серенжемар кьабулун истемишна. ЛГ, 2000, 26. V. ЭКСТРЕМИСТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра сиясатда лап кьетIи алакъайрин терефдар. ЭКУЬ прил 1) экв гьар патахъ чукIурзавай, чукIурдай. Элдин гъилел экуь чирагъ, Зун я вал перван, эфенди. Е. Э. Ви рутба гьуьндуьр авурай. 2) куьч. масадаз хийирлу. Гьиссер михьибуруз, Зендер экуьбуруз, Дердер чIехибуруз, Кьилер рехибуруз, Хирер цIийибуруз, Гъетер мичIибуруз, Гъилер ичIибуруз, Рекьер кIевибуруз Са экв це, Куьмек це! Лувар це, Бахтар це! А. Къ. Дуьа. Лезгистандин чилин винел ам [3. Ризванов. - А. Г.] са рагъ тир экуь, нурлу... А. Мир. Къакъатна. Ада [Герейханова - А. Г.] вичин къваларив батIракар, лежберар, фялеяр кI ватна, абурун куьмекдалди Советрин гьукумат мягькемарзавай, абур экуь гележегдихъ тухузвай. Къ. М. Рекьин риваятар, * экуь авун гл., ни-куь вуч 1) патарив гвай затIар аквадайвал авун. Дере ракъинин ишигъди экуь авунвай, гьавиляй а чка фири некIедай чуьхвенвайди хьиз аквадай. А. А. Умуд.... инлай-анлай симин тарара авай лампочкайри экуь ийизвай хуьруьн рехъни акьалтIна... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз.... цIайлапанри дагълар экуь ийизвай. З. Гь. Лезгийрин риваят. НафтIадин унлугъ лампади кIвалин къен хъсан экуь авунвай. З. Гь. Ахварай авудай аваз. 2) куьч. хъсан яшайиш авай. * экуь-вили прил. экуьвални виливал акахьай рангадин. Рехъди физ-физ, за Халиса гьалтуникай фикирзавай. Заз адан чIехи экуь-вили вилер акваз кIанзавай. А. Къ. Нехирбанни лекь. Адал яру цIаяр хьтин къизилгуьллери тIарамарнавай перем алай, гарданда – экуь-вили яйлух. М. С. ШейтIандин веледар. * экуь дуьнья шиир, сущ. инсан элкъуьрна кьунвай гьакъикъат. ЯбатIаяз сифте сеферда экуь дуьнья акуна. А. Исм. Эхиримжи къув. Кьакьан паруяр, жагъунар элкъуьрна кIевирнавай инай экуь дуьнья саки аквазвач. М. В. Гьарасатдин майдандал.... Вун ви папаз, паб ваз гьикьван кIан хьайитIани, куьн са юкъуз кIанзни-такIанз къакъатда. Виридалайни играми и экуь дуьнья ви гъилерай акъатда... А. Фет. Жамидиникай суьгьбетар. * экуь дуьнья дар [мичIи, чIулав] авун гл., ни-куь низ-квез садан хъсанзавай гьал писарун. Тенфе бадедин бацIийриз и экуь дуьнья дарнавай халкьдин душман Цавдар за ви кIвачерик гадарзава. А. Къ. Нехирбанни лекь. * экуь дуьнья дар [мичIи, чIулав] хьун гл., низ къайдадик квай гьал, гьиссер пис хьун. Адаз экуь дуьнья дар хьанвай, экуь югъ чIулавра авай. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Закай чIулавбурун арадиз аватай лацу пехъ хьана, вирида заз кIуфар ягъиз башламишна Гила гьи чин алаз куьчедиз экъечIда? Экуь дуьнья мичIи хьана заз. А. М. Киф атIайди. Заз экуь дуьнья чIулав тир. Заз яшамиш хъижез кIамачир! М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: экуь югъ мичIи хьун. * экуь-хъипи прил. экуьвални хъипивал акахьай.... агаж хьанвай зайиф, экуь-хъипи вилер, кьибле пата дагъдин ценерив гвай тамун кIапалриз ва гъвечIи кьурух векьериз килигзавай. А. Ф. Бубадин веси. * экуь хьун гл., вуч аквадайвал хьун. Гьаят ярумчух экуь хьана. А. А. Умуд. * экуь югъ сущ., хъсан "уьмуьр, дуланажагъ. Чаз экуь югъ аквадатIа Лугьуз, чна чIугунай агь, Дарих хьанвай чи рикIериз Ленинакай хьана панагь. Ф. * экуь югъ мичIи хьун гл., низ пис къати гьиссери кьун. Заз экуь югъ мичIи хьана, зун мад элкъвена кихлигдалди, чандик чимивал кумай, нефес къачузмай папан винел еке къванерин амбар кIватI хьана. А. Ф. Лянет. Синоним: экуь дуьнья дар хьун. * экуь-яру прил. экуьвални ярувал акахьай. Ракъинин нурдик булушкади кьуьнтерилайгъуз кьецIил гъилерик ва лацу ачух ччиник, иллаки шумалдиз хкаж хьанвай гардандик экуь-яру ишигъ кутунвай. А. А. Умуд ЭКУЬВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) экуь тир гьал. - Низ чида хьи, цавал лацу циф алаз, къвал квачир, гар галачир, секин, са гьал экуьвал квай йикъаз умун югъ лугьуда. З. Э. Рамзият. 2) куьч. яшайишдин хъсанвал. И миливал, и верцIивал, экуьвал намуслу я хайи диде-бубадиз Гьуьрметдайди, къайгъу чIугваз рикIивай, Умудралди килигдайди дуьньядиз, Мурадрихъни аваз анжах экуьвал. Ш-Э. М. Намус. ЭКУЬДА || ЭКУЬЗВА гьал. экуь тир гьалда ава. Зи рагъ фад акIана, Ви варзни экуьзвач - Дуьнья чаз мичIи я кьве жуьре. М. Б. Чарабур. ЭКУЬ3 нар. экуь яз, экуь гьал хас яз. Гафунал я кIан, кIукI тежер, Нубатсуз рахадай тIишер. Вич зулун йиф, вацран мичIер, Юкъуз хьиз экуьз жедайд туш. С. С. Ахмакьвал пис четин тIал я. ЭКУЬЗВА кил. ЭКУЬДА. ЭКУЬНАХЪ(ДИ) нар. йикъан сифте кьиляй. Экуьнахъ Надир-шагьди урусрин илчи Голицыназ вичин патав эвер гана. З. Р. Гьажи Давуд. Гила экуьнахъ фад къарагъна вуч ийин? Алукьай югъ ГьикI метлеблуди ийин?! М. В. Гьарасатдин майдандал. Экуьнахъ пис кьил тIазваз ам ахварай аватна. У. Къемберов. Спелар куьрсарай хам. Экуьнахъди къуншидин муьхцяй хтай Мегьамед, кьуд кьил хизандиз хьанвай зулум акурла, мал хьиз гъарайиз хуьряй акъатна, Чуьнуьхардин кIамара гьатна. Гь. С. КIири Буба. Синоним: пакам кьиляй. Антоним: нянихъ. ЭКУЬНИЛАЙ нар. йикъан сифте кьилелай. Яда, куьн агъа рекьяй хтанани? Чна куьн экуьнилай бахчайра гуьзетзава. Гьатнани? М. Б. За бананар недач. И рехъ экуьнилай няналди яд гъиз физвай дишегьлийрив, рушарив, сейрдиз экъечIнавай жегьил гадайрив, къугъвазвай аялрив ацIана жедай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Вагьаба экуьнилай саки нисиналди вичини фу сиве твазмачир. М. В. Гьарасатдин майдандал. ЭКУЬНИН 1 экв существительнидин талукьвилин падеждин форма. Кил. ЭКВ. ЭКУЬНИН 2 прим, экуьниз талукь тир. * экуьнин гъед сущ. йиф йикъахъ элкъведайла цавал аквадай гъед. Экуьнин гъед туьхуьзвай береда Сунами Сурия авай кIвализ гъахьна. М. В. Гьарасатдин майдандал. * экуьн(ин) кьиляй нар. пакам жедай вахтунда. ПемпIеша са экуьнин кьиляй кIекрел гьейранвал ийидай. М. В. Гьарасатдин майдандал. -Вуна заз и экуьнин кьиляй гузвай салам-калам гъахьтинди яни? М. В. Гьарасатдин майдандал. * экуьнин кIек хьиз нар., экуьнахъ лап фад. Яъ, я Худа Гьажимурад! Ша, илиф, алциф! Вун экуьнин кIек хьиз чахъди илифнава хьи? Хийирдин хабар кьванни гваз атанвани? С. Ярагъви ашукь Уьзден. * экуьн(ин) хийирар! межд. пакаман вахтунда сад-садал гьалтайла, салам гунин ибара. - Ваз экуьн хийирар, чан руш! -Абатхийир, диде. А. Муграгъви. Ажалдин хура. Синонимар: пакам(ан) хийирар, сабагь хийирар! * экуьн(ин) ярар сущ. пакаман вахтунда ракъинин сифте нурар. Гъетерайни вацрай, экуьн ярарай, Багъларайни, тарарайни, тамарай, Зи куьрпеди сифте къачур камарай Сагърай, сагърай зи Ватандин тIебиат. Ш-Э. М. Сагърай ТIебиат. Ам хуьряй акъатайла, Шаркь пата цав, экуьнин ярар ягъна, агъургъан атайди хьиз авай. М. Б. "Жигули". Гатуз экуьнин ярар янамазди, и рехъ дагъдиз векь ягъиз, кьурай векь кIватIна марквара тваз физвай, маларин фермайрал хъфизвай колхозчийрай ацIудай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. АцIай къуьлуьн кьилер хьиз куьрс хьана, экуьнин ярарал гьар жуьре рангарин нурар гузва. М. В. Гьарасатдин майдандал. ЭКЯГЪУН кил. КЕКЯГЪУН. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 |
| |||||||
|
