| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЭЛЕКЬАРУН гл., каузат.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; элекьар авун, элекьар тавун, элекьар тахвун, элекьар хъийимир 1) къвалар къвана вацIа гзаф хьанвай яд тIимил жедай гьалдиз гъун. 2) куьч. секинарун, тIимил хьурун (тIал, тIазвай чка; хъел). Жегьил-жаванри кьве-кьвед, пуд-пуд хьана, къуьлуьник экечIиз, чпин гьевесар элекьарна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. ЭЛЕКЬУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; элекь авун, элекь тавун, элекь тахвун, элекь хъийимир 1) къвалар къвана вацIа гзаф хьанвай яд тIимил хьун. 2) куьч. секин хьун, тIимил хьун (тIал, тIазвай чка; хъел). Гагь элекьиз, гагь дакIвадай Гзаф пис мурдал я кпул. С. С. Кпул. Нубатсуз къурху акатунин велвела элекьна, амма фагьумсуз къемеда. вирибуруз жакьвадай кендирагъдиз элкъвена. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Антоним: дакIун. * хъел элекьун. ЭЛЕМЕНТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) хим. са затIунин мад куьлуь техжедай пай. 2) са затIунин куьлуь пай. 3) граммат. чIалан куьлуь кIус. Суффиксар тир -хьан, -бан, -чи гафунин къурулушдин элементар я. Р. 3) куьч. са терефдиз душманвалдай кас. Дербентдин фронтда Деникин ва эхиримжи яз чи хуьрени амай беглер, ханар ва маса душманар тир элементар яракьдин къуватдалди кукIварна, пучна чна. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. ЭЛЕМ * элем-къелем сущ. луту, гьарамзада, тапрукь. Дуьнья элем-къелем Я, рушват, селем. Е. Э. Квез вуч ярашугъ я. ЭЛЕСАЛМИШУН гл., ни вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; элесалмиш авун, элесалмиш тавун, элесалмиш тахвун, элесалмиш хъийимир гъиле кьун, вичиз кIандайвал авун, ийиз тун, Селимат ухьт аладарна дивандал ацукьна. Гъил ченедик кутунвай ам фикирлу я. «Каминатани гила зун элесалмишзава». З. Э. Арифдиз ишара. ☼ И гаф азербайжан чIалан эле салмаг ибарадикай арадиз атанвайди я. ЭЛЕЦIУН рох, гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; элецI авун, элецI тавун, элецI тахвун, элецI хъийимир нин-куьн таъсирдик кваз къайдадикай хкатун. # квар ~, инсан ~. ☼ 1960 - йисаралди элецIа ва элец) ( кил.: М. Г. ЛЧЮС, 1955), 1964 - йисуз элецIа ( кил.: М. М. Г., Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС, 1964), 1989 - йисалай инихъ эляцI ( кил.: М. М. Г., Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС, 1989, 2001) норма яз кьабулнава. ЭЛеЧIУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; элечI авун, элеч тавун, элечI тахвун, элечI хъийимир. Орф. сл. ЭЛЖЕК туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гъил мекьи тахьун патал адал гьалддай затI. Са папа лап машинди хьиз, Элжекар хразвай хциз. А. Мут. Элжекар. Синоним: бегьле. ЭЛИФ || ИЛИФ куьгь., араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ра 1) арабрин алфавитдин сифтегьан гьарф. Гафар -хъсан, амал - нашар, Гьелбетда, гьайвандиз ухшар. КIелиз кIанда ИбнуГьажар Элиф, бей, тарих тийижиз. С. С. Вич яцIуз кьадайдаз. 2) кхьинар. Газетдин сад лагьай нумрадин кьилин макъалада икI лагьанвай: «Чи газет зегьметчияр санал тупламишдай тешкилатчи ва куьмекчи я... Чи газетди цIийи лезги элифар халкьдин арада машгьур ва жемят савадлу ийида». Гь. Гашаров. Хайи халкьдин рекье чан эцигайди. 3) кIел-кхьин. Кружокдин членрин кьилин везифа - лезги эдебиятдин ва сивин яратмишунрин ирс кIватI хъувун, чи халкьдиз цIийи элифар ( кIел-кхьин) арадал гъун, чпихъ яратмишдай алакьунар авай ксар малумар хъувун тир. Гь. Гашаров. Хайи халкьдин рекье чан эцигайди. ☼ «Лезги чIалан орфографиядин словард» (200 -й) илиф, «Лезги чIаланни урус чIалан словарда» ва кхьинра элиф гьалтзава. ЭЛИФБА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра сифтегьан классда кIелиз-кхьиз чирдай ктаб. Азербайжанда авай лезги балайриз кхьенвай элифбадин авторар Шамседдин Саадиев, Агьмедулагь Гуьлмегьамедов, Яфез Агьмедов я. А ктаб 1996 - йисуз Бакуда чапнай. Синонимар: букварь, азбука. ЭЛКЪВЕЗ элкьуьн глаголдин мурадвилин форма. Кил. ЭЛКЪУЬН. ЭЛКЪВЕЙ 1 элкьуьн глаголдикай хьанвай причастидин форма. Кил. ЭЛКЪУЬН. ЭЛКЪВЕЙ 2 прил. пипIер-синер алачир тупунин формадин. Ахпа заз гьа къацIалай са гъвечIи, элкъвей цIиб акуна. З. Э. Зулун пеш. ЯбатIаязни адан тумуниз килигиз кIан хьанач, къарагъна фена адан къаншарда чIулав суфат, элкъвей гьалкъайра авай вилер аквадайвал ахцукъна. А. Исм. Эхиримжи къув. * элкъвей стол ктаб, сущ.; политикадин ва я майишатдин важиблу са месэла гьялун патал пешекарар, къуллугъчияр санал кIватI хьун. Къейд ийиз кIанзава хьи, «элкъвей стол» тешкилунин карда, зи фикирдалди, са къадар нукьсанриз рехъ ганвай. ЛГ, 17. VI. Райондин центральный библиотекада чна чи шаиррин ва писателрин юбилеяр къейдзава, КIелдайбурухъ галаз гуьруьшмишвилер тешкилзава. "Самурдин сес" газ., 2004, 19. VI * элкъвей чин сущ.; чене ва я пел галай патахъ яргъивал авачир чин. Элкъвей чин яру хьана ракъин канвай. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Адан элкъвей гъвечIи чина секинсузвал къекъвезвай. М. В. Гьарасатдин майдандал. ЭЛКЪУЬГЪ элкьуьн глаголдин буйругъдин форма. Кил. ЭЛКЪУЬН. ЭЛКЪУЬН гл 1) терсеба гьерекат авун. Дуьнья я им, акъвазмир сархуш хьана, Пара вирер ацIуз, элкъвез буш хьана, Е. Э. Стхаяр. 2) эрчIи, чапла ва я далу патахъ фин мураддалди ийидай сифте гьерекатун. Элкъвез виликай, чанда цIаяр тваз фида вун зин. Е. Э. Алагуьзлидиз. 3) кьиливди кьулухъ ва я кIвачерихъ килигдай гьерекат авун. Куьз ийида на зарафат, Къуьнелай элкъвез килигиз. Е. Э. Ярдиз. Элкъуьгъ чахъди, кьил хураваз фимир вун. Е. Э. Кьил хураваз фимир вун. 4) куьч., нихъ-квехъ ятIани хъсан ва я пис гьиссер аваз рафтар авун. Садра кьванни бес вун захъ элкъведачни? Е. Э. Аман, яр. Зун пагъ атIана амукьна. Пабни зал элкъвена. К., 2. ХI. Ам фадамаз инай квадарун лазим я! - Кьилич мад Велиметал элкъвена... М. В. Гьарасатдин майдандал. Ванер-сесер Зилфидални агакьна. Хъел квай ам гъуьлел элкъвена: Вуна вучиз эхзава? А. Омаров. Зилфи. Синонимар: тепилмиш хьун, айибар авун. 5) са затIуникай маса затI хьун. Тайин шартIар шекер спиртдиз элкъведа. Р. * рикI элкъуьн. * элкъведай тIварцIиэвез сущ. затIари ийизвай крар, а затIар чеб паталди тир къалурдай гаф. Элкъведай тIварцIиэвезри чпиз хас тир тегьерда ксарин тIварцIиэвезар эвез ийида ва я ксариз ишара ийида. Р. И. Гьайдаров ва мсб. Лезги чIал. 6 -7 кл. патал. * элкъвез-хквез нар. тикрар хъийиз-хъийиз. Элкъвез-хквез вуна зи канвай пакварал гьикьван кьел алахна. А. Э. Иншаллагь. Синоним: мад ва мад сеферда. * элкъвен тийидай кIвализ [чкадиз] фин гл., вуж кьин, чан кумукь тавун. КIваляй саданни ван акъатнач винел. - Вагь, им вуч я, - фикирна ада вичик. - Ибур куьч хьанатIа маса кIвализ? ФенатIа мад гьич элкъуьн тийидай кIвализ? А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Синоним: а дуьньядиз фин. ЭЛКЪУЬРУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -рай, -ин, -мир; элкъуьр тавун, элкъуьр тахвун, элкъуьр хъийимир 1) гьалкъадин кIалубдиз гъун. Са ни ятIани и плакатдал цацар алай сим элкъуьрнавай. А. Къ. Фу гадарунин буйругъ. 2) вуч аквадай гьалдиз гъун. Вавд авурбур тагьсибар я, Элкъуьриз гьар пад, Яру яц. Е. Э. Яру яц. Бирдан вилик квайда, шувакь беден захъ элкъуьрна, нифретдивди ван хкажна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 3) терсеба гьерекатдиз худ тагун. [Къурбан] Башуьсте, гьич са вядедани Келбиханан хцелай элкьуьрдай руш жеч чахъ, Гь. Гь. Адетдин къармахра. 4) атай чкадихъ рахкур хъувун, Помидорар, емишар кутугай къиметрай къабулзава лагьана ван хьайи агьалийрини чпин мал Мегьарамдхуьруьн консервиярдай заводдиз тухвана. Карханади атай садни кьулухъ элкъуьрнач. ЛГ, 2004, 12. VIII, 5) са ерида, гьалда авайди маса еридиз, гьалдиз акъудун. ХарапIайрол лиф гьич ацукьдай туш. Гьар чIавуз анра аквада байкъуш. Байкъушдин фикир и дуьнья михьиз, Элкъуьр авун я харапI алухриз. А. Мут. Перидин ахвар. - Бязи гъавурда авай инсанри жуван мал-девлет пулуниз элкъуьрун меслят къалурзава. А. И. Самур. Чаз лугьудай: «Урусри... Элкъуьрда куь мискIинарни тевлейриз, И дуьньяда хашперес дин тун патал». А. С. Дидедин кьисас. * гъил элкъуьрун, кьил элкъуьрун, ста элкъуьрун. 6) ни вуч гьи чIалаз тайин са чIалал кхьенвайди маса чIалалди гун. 1680 - йисуз гилан Хив райондин Зардагь хуьруьнви Рабданан хва Гьасана Саадидан эсерар лезги чIалаз элкъуьрнай. "Самур" газ., 2004, 28., VII. Синонимар: перевод авун, таржума авун. ЭЛЛЕШМИШ: * элешмиш хьун гл., вуж са кар кьилиз акъудун патал гьерекатар авун. Кьуьзек гьакъисагъвилелди экуьнилай няналди элешмиш хьана зегьмет чIугвазвай и агъсакъалдин патав физвай. М. В. Гьарасатдин майдандал. Абурун элешмиш хьунар себеб яз, винел азарлудини алаз, коляскадив гуьрцелрилай хкадариз турла, азарлудан алкIанвай къван чкадилай юзана, алатна фена. А. Э. ИкIни жеда кьван. Синоним: алахъун. ЭЛЛЕР сущ., гзафв. кь.; -и, -а халкь, инсанар. Эй Куьредин авам эллер! Фагьум тIун дуьньядик гьалер. С. С. Заз чида Куьредин адетар. Кьуд пата хьанва цуьквер, Шадни хурам я эллер. Рахазва цIару билбил, Сада-садаз мичIиз вил. З. Э. Арифдиз ишара. ЭЛЛИК туьрк, куьгь., прил.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра халкьдинди тир. ЭЛЛИКЛУХ куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра халкьдинди тир чка (там, векь). ЭЛУГЪЛИ туьрк, сущ.; жуван халкьдикай тирди. Еке кар хьанан, ам патал атанвай кас туш хьи, жуван элугъли я. ТIуьртIуьрдал эливзава. И. В. Чирхичир. ЭЛУЬКЬАРУН1 гл., ни вуч.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; элуькьар тавун, элуькьар тахвун, элуькьар хъийимир кицIив масадал ав ягъиз тун, кицI масадал гьалдарун. Тийижирдал кицI элуькьармир, кицIизни пис жеда. Р. * какаяр элуькьарун. ЭЛУЬКЬУН 1 гл.; -да, -на; -из, -зава; -0, -ин, -рай, -мир; элуькь тавун, элуькь тахвун, элуькь хъийимир 1) вуч нел кицIи гьарай-эвер авун.. [Мердан]. МичIи гъаятда, нефес нефесдихъ агакь тийиз, кьур галай патахъди вичи вич гадриз цавариз акъудиз, кицI элуькьиз къиткьинна физва. М. В. Гьарасатдин майдандал. Геж ксай жегьилриз элуькьзавай кицIерин ван къведа. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Зун садлагьана кицIер элуькьай ванери уяхарна, мукьварал колхоздин ятахар хьун лазим я. З. Гь. Лезгийрин риваят. 2) вуж рахун, алачиз рахун. ЭЛУЬКЬУН 2 сущ.; -и. -а; -ар, -ри. -ра кицIи гьарай-эвер авун. Гъарданбир кIекери гьараюпин, кицIерин элуькьунин ван кьведай. А. Ф. Бубадин веси. Синоним: ампун. ЭЛУЬХъАЙ прил. цIарцIар тагур. ЭЛУЬХЪАРУН нугъ., гл., ни вуч; -на, -да; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; элуьхъар тавун, элуьхъар тахвун, элуьхъар хъийимир экв, цIай амачир гьалдиз гъун. Синоним: хкадарун. ЭЛУЬХъУН нугъ., гл.; -на, -да; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; элуьхъ тавун, элуьхъ тахвун, элуьхъ хъийимир экв, цIай амукь тавун. Синоним: хкахьун. ЭЛЧУЬХ: * элчуьх хьун гл., вуч чимивиликди набатат кьурун. ЭЛЧУЬХУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -0, -ин, -рай, -мир; элчуьх тавун, элчуьх тахвун, элчуьх хъийимир чимивиликди набатат кьурадай гьалдиз атун. Кьурагьвили тади гуникди пешер элчуьхнавай тар берекатлу марфадилай ва я бул яд гайидалай кьулухъ таза хилер гадарна, фараш жедай хьиз, зегьметчи массаяр цIийи уьмуьрдин рекьел акъудай совет властдин нвфес галукьайла, Сулейманан зигьинни, бажарагъвални, яратмишунин гьевесни гьакI хкаж хьана... М. М. Гь. ЧIехи шаир. Синоним: шуьткьуьн. ЭЛЯ элягъун глаголдин буйругъдин иаклоненидин форма. ЭЛЯГЪУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -0, -ин, -рай, -мир; 1) са куьн ятIани винел алайди аламачир гьалдиз гъун. Вядед кьванни хуьр элягъа, Белки чаз масанал туькIуьн. С. С. Кавхадиз. 2) кIвалахдикай азад авун. Чпин хуьре, дяве куьтягь хьайи сифте йисуз хуьруьн Советдин седри адан кьисасчийри еке амалдалди кIвалахунилай элягъиз тунай. А. А. Лезгияр. ☼ 1960 - йисаралди элягъа ва эля ( кил.: М. Г. ЛЧЮС, 1955), 1964 - йисуз элягъа ( кил.: М. М. Г., Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС, 1964), 1989 - йисалай инихъ эля ( кил.: М. М. Г., Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС, 1989, 2001) норма яз кьабулнава. * гъил элягъун, капI элягъун, кьил элягъун, сивел фу элягъун, чем элягъун, яб элягъун. * элягъиз къачун гл. са никай-квекай ятIани хъел кваз, адаз акси къаст кьилиз акъудиз алахъун. Генералди вич гъикьван элягъиз къачуртIани, адаз дагъвийрин гъвечIи кIеретIрихъ галаз женг тухун четин тир. М. М. Пачагьдик къалабулух кутур женг. * элягъун-телягъун сущ. гзаф алахъун(ар). ГьикI хьайитIани рекьидайди я... Жува и дуьньядилай хутахдайдини анжах кьве юкI лацу агъ я. Гьа и кьве юкI патал икьван элягъун-телягъун тавуртIа жедачни? А. А. Лезгияр ЭЛЯДУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -0, -ин, -рай, -мир; вилик кваз физвайдалай вилик фин. ЭЛЯСУН гл.; -да, -на; -из. -зава; -0, -ин, -рай, -мир; эляс авун, эляс тавун, эляс тахвун, эляс хъийимир ) рекье авайдав агакьарна, адалай алатна фин. Рекьевайдалай элясна фимир, хабар яхъ. Р. 2) куьч., буйругъдин ф. 'алакъа жемир' манадин гаф. Залай эляс, ви кьил кьаз зун ахмакь туш. Р. ☼ 1964 - йисуз эляса ( кил.: М. М. Г.", Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС, 1964), 1989 - йисалай инихъ эляс ( кил.: М. М. Г., Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС, 1989, 2001) норма яз кьабулнава. ЭЛЯЧIУН гл.; -да. -на; -из, -зава; -0, -ин, -рай, -мир; элячI авун, элячI тавун, элячI тахвун, элячI хъийимир 1) вуж квелай са куьн ятIани винел паталай камар яна фин. ЭлячIна физ жедай мумкин авачир. З. Э. Муькъвел гелер. 2) квел са месэладилай маса месэладал фин. Сулейманаз тийижир фарс чIалакай акьван рахадалди, абуру шаирдиз лап тIимил хьайитIани чидай урус чIалаз фикир ганайтIа, дуьз жедай, амма Сулейманакай кхьидайбур идаз бегьем фикир тагана элячIзава... М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. - Шур вири, товарищ Шахмарданов, партиядин цIарцIелай элячIун я. Зун коммунист я, за авайвал лугьузва. А. А. Лезгияр. ☼ 1960 - йисаралди элячI ва элячIа ( кил.: М. Г. ЛЧЮС, 1955), 1964 - йисуз элячIа ( кил.: М. М. Г., Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС, 1964), 1989 - йисалай инихъ элячI ( кил.: М. М. Г., Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС, 1989, 2001) норма яз кьабулнава. ЭМАЛЬ урус, сущ.; ~ди, -да; -ар, -ри. ~ра къапариз ва мсб. ядай цIалцIам шир. ЭМБЛЕМА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра са гьихьтин ятIани мана авай лишан. Хурудал эмблемаяр алкIурмир, рикIе къени фикирар тур. Р. ЭМЕ араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра бубадин вах. - Мафи эме, ваз минет хьуй, инлай кьулухъ и лацу затI ( тIвар кьуначир ада) зи вилик мад садрани эцигмир. З. Ф. Шур. - Зазни, эме авай чка я лагъана, хуьре муаллимвал хьанайтIа кIанзавай. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синонимар: биби, мума. ЭМЕННИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра мал-девлет. Зи папаз залай къизилар, багьа эменни кIани хьтинди тир. А. М. Мурк ракъини цIурурда. - Къеле, эхь, къеле зурба имарат я, им халкьдин эменидиз элкъвенва. М. В. Гьарасатдин майдандал. ЭМИГРАНТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра са вуч ятIани себеб яз, хайи ватан гадарна, маса уьлкведин, пачагьлугъдин гражданвилиз фейиди. Эмигрантар артух хьуникди, уьлкведин нуфуз тIимил жеда. Р. ЭМИГРАНТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери эмигрант тир гьал. ЭМИН 1 араб, т-б, прил. умудлу, ихтибарлу. ЭМИН 2 : 1) (чIехи гьарфуналди - Э) эркекдин хас тIвар: Эмин. 2) шаир Етим Эминан тахаллусрикай сад. Зун Эмин я, заз шикетар чидайд туш... Е. Э. ТIварун стхадиз. - Вунани ам нив гекъигзава? Эминав кьванни гекъиг. Уьзден шаир яни? С. Ярагъви ашукь Уьзден. * Эмин гада сущ. шаир Етим Эминан тахаллусрикай сад. Эмин гада хьана бейхабардиз... Е. Э. Фитнекар къарийриз. И чIал лагьай Эмин гада Минет, ялвар ийиз куда. Е. Э. Гуьзел, за ви тариф ийин. ; ЭМИНВАЛ т-б, сущ.; -или, -иле; -илер, -илери. -илера умудлувал, ихтибарлувал. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 |
| |||||||
|
