| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЭГеЧIУН гл.; -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -мир; эгечI авун, эгечI тавун, эгечI тахвун, эгечI хъийимир 1) вуж-вуч квев, вуч ийиз са кар кьилиз акъудиз башламишун. Магъсудани уьлгуьч хци ийиз, илисна хьиз адан чуруяр тваз эгечIна. М. В. Гьарасатдин майдандал.... качни муькуь гурцIулар кьулу-кьулухъди физ эгечIайла, Кьашкьа алай чкадилай кIусни юзаначир. М. Б. Чемпион. Гила маргъухъанар дагъдин уьруьшрай векьер ягъунив эгечIнава. К, 1986, 15. VIII. ЯбатIая, цIугъар физмаз, ацукьдай маса чка жагъуриз эгечIна. А. Исм. Эхиримжи къув. Гьар са касдай хъсан са тереф жагъура, гьадакай а касдин рикIиз гьахьдай куьлег жеда. Инсанрив икI эгечIун чи халкьдин шаирдин яратмишунрин ва уьмуьрдин кредо я лагьайтIани жеда. А. Къ. Шаирдин экв. Мадни гьайиф чIугвадай кар ам я хьи, чи са бязи кIелчияр чпи менфят къачузвай литературадив эхи ийиз тежедай тегьерда жавабдарсузвиливди эгечIнава; ктабрай чарар акъудзава, абур къазунзава, винел эдебсуз кхьинар ийиз. журнал, ктаб, газет масадбурувай кIел хъийиз жедай гьалда тазвач. ЛГ, 2004, 26. VII.. 2) вуж-вуч нив-квев нин-куьн ятIани патав атун. Ингье са паб а цуьквгрив эгечIна, Къанихдаказ кьве гъиливни чухвана Б. С. Чарасузвал. 3) алакъаламиш хьун. Къуватдиз еке гьукуматдихъ галаз амалдарвилелди эгечIун лазим тирди кьатIай ада [Исмаил эфендиди. - А. Г.] вичин сухтаяр, ярар-дустар гъавурдик кутаз, дуьз рехъ къалуриз алахъна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. А. Гьасанан яратмишунриз дикьетдивди вил вегьейла, чаз ам маса динриз акси экъечI тийизвайди, вири динрив гъуьрметдалди эгечIнавайди ва ада виждандин азадвал таблигь ийизвайди аквазва. "Самур" журн., 2002. Синоним: гъиле кьун. ЭГЛЕШ: * эглеш авун гл., ни са кар кьилиз акъудун, саниз атун геж кьилиз акъудун. Асана эглеш тавуна кьетIа серенжемар кьабулна. ЛГ, 2003, 27. XI. Теспача окатай Гъуьрчехъанри эглеш тавуна дередай дагъдиз экъечIиз тади къачуна. А. И. Самур. Синонимар: геж авун, таъхир авун, эглешун. * эглеш хьун гл., вуж са кар кьилиз акъудиз геж хьун. Вун куьз икьван эглеш хьана, Куьз ксанвай цаварал? А. Ал. Билбил. Бубани мад эглеш тахьана, балкIандал ахкьахна цIрана. Гь. С. КIири Буба. Бубадин шииррин сифте ктаб акъудун икьрар хьанвай. Амма вучиз ятIани ктаб эглеш жезвай. Ж. Гь. Руьгьдин, рикIерин къелечи.... Къияс Къияс я, ООН-дивайни ви багъдин кьатI атIуз жеч. Эглеш жемир. А. А. Лезгияр. Синонимар: геж хьун, таъхир хьун, энгел хьун. ЭГЛеШАРУН гл., каузат., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин,. -рай, -мир; эглешар авун, эглешар тавун, эглешар тахвун, эглешар хъийимир са кар кьилиз акъудиз геж жедай гьалдиз гъун. Жув эглеш тежез хьайитIа, масадни эглешармир. Р. Синоним: энгеларун. ЭГЛеШВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -шери, -илера геж, энгел жедай гьал. Мажиб гунин эглешвилер амазма. ЛГ, 2003,13. XI. Синоним: энгелвал. ЭГЛЕШУН рах., гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; эглеш авун, эглеш тавун, эглеш тахвун, эглеш хъийимир са кар кьилиз акъудун, саниз атун геж кьилиз акъудун. Къеледин эцигунрихъ галаз таниш хьана, рази яз, Сартан, чIехи устIарни вахчуна, хъфена. Курума эглешнач. А. И. Къиргъин. Синонимар: эглеш авун, энгел авун, энгелун. ЭГЪВеЗ нугъ. эгъуьнун глаголдин мурадвилин форма. кил. ЭГЪУЬНУН.. ЭГЪВеНА нугъ. эгъуьнун глаголдин алатай вахтунин форма. Кил. ЭГЪУЬНУН. ЭГЪУЬГЪ нугъ. эгъуьнун глаголдин буйругъдин форма. Кил. ЭГЪУЬНУН, ЭГЬУЬНУН гл., ни-куь вуч; -да. -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; эгъуьн тавун, эгъуьн тахвун, эгъуьн хъийимир чиле дерин чка арадиз гъун паталди ана авай накьвар акъудун. Чи участокда чна 200 километрдин яргъивал алай, гьакI зурба дерин ва гьяркьуь хандакI эгъуьнна. ЛГ. 2003, 25. ХII.... адан кIвалин патавай гурлу булах авахьзавайди тир. Садлагьана ам кьурана. Мурсала, умуд кумаз, ам эгъуьн хъувуна, амма яд хтанач. З. Гь. Ахварай авудай аваз.* дабан эгьуьнун. ЭГЬ! межд. наразивал, мягьтелвал къалурдай гаф. -Эгь! - лагьана, солдатди ЧIехи тIуб акIуурна пеле... А. Ф. Дяве. - Эгь, Гуьзел къари, - агь аладардай Шагь-Буба халуди. - гьа хкун за авурай, амма захъ амаз гьикьван ама - са цицIибдин уьмуьр. Хкизвайдини байкъуш хьиз тек жедачни? Заз гьа кардихъай кичIезва. А. Къ. Нехирбанни лекь. ЭГЬЕЙ межд. жувавай яргъа авайдаз эвердай гаф. –Эгьей ви! - гададай ван-сес акъат тийизвайди акуна, гьарай гузва Назаниди. Б. Къ. Къарачи.. ЭГЬЕНГ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра дагъдин махсус накьв кана гьасилдай лацу рангадин материал. Цлар эгьенгдив усуннавай, чилиз кIарас янавай, къене кузвай къул авай, цлал тфенг алай гъвечIи кIвализ гьахъайла, чаз чун хайи хуьруьз атайди хьиз хьана. Р. Гьасанан, И. Мегьралиев. Яргъа ра авай жуванбур || «Самур» газ., 2002, 25.I. Синоним: киреж.. ЭГЪИЛ кил. АГЬИЛ. ЭГЬЛИ 1 прил. жегьил тир яшарай акъатнавай - Ваъ, чан хва, акьван кьуьзуьдини тушир, са кьадар яшарихъ агакьнавай эгьли паб тир. А. Ф. Лянет. Хизандин кьил Курум юкьван буйдин, ацIай жендек авай эгьли инсан я. А. И. Къиргъин. ЭГЬЛИ 2 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) жегьил тир яшарай акъатнавайди. - Жегьилри чи председатель Махсуд дайидалди дамах ийизва. Эгьлийрин арада эгьли, жегьилрин арада жегьил тир, инсандин рикIе гьахьиз алакьдай адан тIебиатди чун вири сад-садаз мукьва ийизва. З. Э. Муькъвел гелер. Ачух чин, мез авай, Марьяма и хуьре кIвалах ийиз гзаф йисар тир. Эгьлийри адахъ галаз "чан руш' лугьуз, жегьилри "чан вах" лугьуз рафтар ийизва. З. Э. Кек галкIизва. 2) са тайин тир чкадин кас. Эминан девирда лезгийрихъ кхьинар хьанач, адан чIалар кхьин тавуна, гьакI сивяй-сивиз лалкьдин арада чкIиз, лезгияр авай кьван вири районриз акъатна ва, са вахтар фейила, абур гьа райондин нугъатдив кьадайвал дегишнаваз хьайила, бязибру а чIалар туькIуьрайди гьа райондин эгьлийрикай хьунухь гиман ийиз хьана. М. М. Гь. Шииррин кIватIал туькIуьрайдан патай (1941). Эхир кьил пуч авун я, Гьадал рази ТахьайтIа, Жегъеннем эгьли жеда, Гьарам серсвт кIватIайтIа. Н. Сам. Садбур... * эгьли-аял сущ. гъвечIи-чIехиди. Шумуд садан эгьли-аял Етим, есир гьат хьана хьи. Е. Э. 1877 - йисан бунтариз. ЭДЕБ араб, сущ гьакъикъатда жув тухунин къайдаяр вири санлай. Сад масадап хьана пехил, квахьна гьуьрмет, эдеб, жим. Е. Э. Хабар це дустуниз. Гьая, эдебни рикIелай фейила, Вич вичелай фена, къудур жеди. Е. Э. Гьая тийижир паб. Ажайиб къвез фида дуьнья, Я вилик, кьулухъ тийижиз. Са зерре кьван эдеб, гьая, Вичик квай синих тийижиз. С. С. Вич яцIуз кьадай авам. ЭДЕБИЯТ араб, сущ,; -ди, -да; -ар, -ри, -ра шиирралди ва прозадалди кхьенвай эсерар, санлай, шиирринни прозадин эсерар медениятдин хел яз. Тарихни эдебият - стхаяр я, сада - лагь лугьуда, муькуьда - лугьуда. Тарихди чирда, эдебиятди чирвилер виридаз пайда. Вичин шарихдикай хабар авачирди мамунихъ галай аял хьиз я. А. Р. Чинебан савкьват. Синоним: литература. * эдебиятдин няни ц!., сущ. литературадикай, тайин шаирдикай суьгьбет ийидай серенжем. 1976 - йисуз адан [Лезги Наметан. - А. Г.] регьбервилик кваз КцIара эдебиятдин нянияр кьиле тухванай. С. К. Лезги Нямет. ЭДЕБЛУ прил. эдеб авай. Эминан вири шиирри ам дугъри, намуслу, регьимлу, хъуьтуьл тIебиат авай, еке дергжадин эдеблу инсан тирди, вичиз дериндай эсер ийидай ва халкьдин дердер, гъамар рикIив кьадай кас тирди къалурзава. М. М. Гь. Сифте гафунин чкадал, 1948. Антоним: эдебсуз. ЭДЕБЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера эдеблу тир гьал. Ада [Е. Эмина. - А. Г.] инсанрин акьуллувилерни зигьиндин куьтвилер, кьегьалвилерни бегьемсузвилер, эдеблувилерни фурсчивилер «Дуьньядикай бейхабардаз «Гачал гьей», «Къедекни пер чуьнуьхайдаз», «Нефсиниз» ва маса шиирра ачухарна. Д. Джамалов. Лезги литература. Учебник. VIII кл. Антоним: эдебсузвал, ЭДЕБЛУВИЛЕЛДИ нар. эдеблувал хас яз. Антоним: эдебсузвилелди. ЭДЕБСУЗ прил. эдеб авачир. Чуруйриз рех яна абурлу яз аквазвайбурун сиверайни эдебсуз экъуьгъунрин ванер акъатзавай. А. И. Самур. Антоним: эдеблу. ЭДЕБСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера эдеб авачир гьал. И гьалдиз ягьсузвал, гьаясузвал, эдебсузвал лугьуда. А. Фет. Проза жанлуди хьайила. Телевизор, бес хьуй, кьил денг ийимир! Югъди-йифди эдебсузвал къалазвай. Буба течиз, вах, руш виляй вегьемир, Ягьсуз хьана къекъвезвайбур таквазвай. СтIал Мислимат. Кьил денг ийимир. Антоним: эдеблувал. ЭДЕБСУЗВИЛЕЛДИ нар. эдебсузвал хас яз. Антоним: эдеблувилелди, эдеблудаказ. ЭДЕБСУЗДАКАЗ нар. эдеб авачир гьал хас яз Синонимар: эдебсузвилелди, эдебсуздиз. Антонимар: эдеблувилелди, эдеблудаказ. ЭДЕБСУЗДИЗ нар. эдебсуз яз. Синонимар: эдебсузвилелди, эдебсуздаказ. Антонимар: эдеблувилелди, эдеблудаказ. ЭЗБЕР фарс: * збер авун гл., ни вуч лагьай гаф, авур ихтилат, кар мад сеферда хълагьун, авун. Бакуд крар ийиз эзбер, Вири уьмуьр физва хьи, дуст. А. Гь. Дустуниз чар. РикIе хвенвай кьван гафар къад-яхцIур сефер тикрар авунвай - гьикьван гзаф эзбер авуртIа, абурун эсер гьакьван тIимил жезвай. А. А. Умуд. Гагь цIийи кIвал къакъажзава, Куьгьне мани эзбер ийиз. П. Ф. Мани. Синонимар: тикрар авун, тикрарун, эзберун. ЭЗБЕРУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а. ~ин, -рай, -мир; эзбер авун, эзбер тавун, эзбер тахвун, эзбер хъийимир лагьай гаф, авур ихтилат, кар мад сеферда хълагьун, авун. Жуван дердияр эзбера... С. С. Сивел хъвер алаз Тагьир дагъларихъ элкъвена. Ада кумаз-кумаз «такабур дагълар, такабур дагълар...» гафар эзберна. К. К. Шаирди лагьанай, Адан тIвар ва чIалар несилри, аямрай аямриз физ, датIана эзберда. «Самур» журн., 2003, № 6. Алатна фейи кIвалахар я, эзбер хъийин тийин, чан имидин. Ж. Гь. Юргъадилай гуьгъуьниз. Синонимар: тикрар авун, тикрарун. ЭЗМИШ туьрк: * эзмиш хьун гл., вуч кьвечIил хьун, эцекьун. Шумуд машин кукIвар, Шумудни эзмиш.... К. Ал. Гарни ахвар. Эгер цуьквер хьанайтIа и, Рекьер ийиз авадан, - Эзмиш жедай хахулрик чи Чун чил гатаз фирвиляй, А. Къ. Фу гадарунин буйругъ.. ЭЗМИШУН гл., каузат., ни-куь вуж-вуч 1) кьвечIиларун, эцекьарун. 2) тахьай гьалдиз гъун, пучун.... ада твар тухузвай цвег кьуна, адаз экъуьгъна, ам вичин тупIра эзмишна... Къ. М. Дуствилин цIай. Сергьятдин и зонади лезгияр лезгийривай къакъудда, ина гьатзавай "залукрин" багъривилин гьисс квадарда, арада са вацI аваз яшамиш жезвай вах-стха, ими-халу гьамишалугъ яз чеб чпивай яргъа ийида, лезги руьгь эзмишда. Им рехъ гуз жедай кар туш. ЛГ, 2004, 26. VII. 3) гуж басмишна секинарун. Бунтар эзмишун патал Къафкъаздин сердердиз пачагь Николая рекье тур «машгьур» приказда икI лагьанвай: »... МуьтIуьгъ тежедай дагъвияр терг ая!» С. Ярагъви ашукь Уьзден. ЭЙ межд. 1) са нихъ ва квехъ ят(ани элкъвена рахадайла, адан фикир ихтилатдал желб авун патал ишлемишдай гаф. Гзаф вахт фенани, тIимил вахт фенани чидач. Далалубегьлиди мад лагъуда; «Эй стха, са мекве авай кишмишар це, за ваз гаф маса гуда». Ф. Далалубегьли. Эй, зи ашна гьажи Тагьир, Види вуч шел-хвал хьана хьи? Е. Э. Вирт квахьайдаз. - Эй, эй, кьемеш, вун къерех хьухь, - лагьана Къембера, шем хьиз яргъи, шуькIуь колхозчидиз. А. А. Лезгияр. Эй дустар, зи чил квез туьк хьиз хъуьтуьл хьуй, Куь кIвачик са цазни тахьун паталди. А. С. Ша, дустар! 2) наразивилин гьиссер кваз гьелегьар кьадайла. ишлемишдай гаф. Лагьана ажугъдал пара: Эй жанаби капиталист... А. Ф. Дяве. -Эй! Эй! -кьведазни тIуб юзурна кьуьзека. Б. Гь. ТIварун стхаяр. ЭЙБЕЖЕР туьрк, прил. гуьрчег тушир. Ада чун алатай девирдин пис, эйбежер гъаларихъ галаз таниш ийизва, етимвилелди, кесибвилелди яшамиш хьайи ва са патахьайни куьмек авачиз ялгьуздиз гуьзел шиирар яратмишай адан вичин ва халкьдин гьа девирдин дердерихъ, гьамарихь галаз таниш ийизва... М. М. Гь. Сифте гафунин чкадал, 1948. Абуруз зун эйбежер яз аквазва, «Сев» лагьай лакIабни акьалднава. Б. Гь. РикIи чIугурла. Амма са гьихьтин ятIани къастлувилин гьиссерив ацIанвай адан и эйбежер суфатди кичI ваъ, ламралай эвичIай Савзиханаз вучиз ятIани хъвер гъизвай. М. В. Гьарасатдин майдандал. Къавар ацукьна, цлар ацахьна лап эйбежер гьалда авай ада райцентрадин мешребни квадарзавай. ЛГ, 2003, 4. ХII. Синонимар: абурсуз, келекутур, мешребсуз. Антонимар: абурлу, гуьрчег, иер. ЭЙБЕЖЕРВАЛ сущ.; -или, иле; -илер, илери, -илера эйбежер тир гьал. Синонимар: абурсузвал, келекутурвал, мешребсузвал. Антонимар: абурлувал, гуьрчегвал, иервал. ЭЙНИ туьрк, прил. халис(ан). Хъфена зун ккIай мичIи Гуьзелвилин гъуц хьиз эйни. А. Ал. Паквилин яйлух. Ая на жувакай туьтуькъуш эйни... А. Ал. Гарни ахвар. Синоним: кIусни амачир. ЭЙТ сущ.; -ини, -та; -ер, -ери. -ера гьарайдин эвердин ван. Адан эйтинин ван садазни хьанач. Р. ЭКВ сущ.; -уьни, -уьна; -вер, -три, -вера 1) чун элкъуьрна кьунвай гьакъикъат вилериз аквадайди хьурзавай нур. Экв такур буьркьуьдаз Шамси къемердин къадри вуч чир хьуй?! Е. Э. Дуьньядикай бейхабардаз. Зи вилери са назик экв са уьтери кьатIана. М. В. Вацран ягъун. 2) мичIи вахтунда фонардин ва я цIун нур. Сувараз яргъай, хуьряй эквер акуна. А. И. Самур.... эквер куькIуьнарна, ишигълаваннавай шуьшебенддихъ ва тарарин арайрай аквазвай, цифер алатна, ачух жезвай цавухъди вил яна, кьуьзек ислягь хьана. Б. Гь. ТIварун стхаяр. Къулан патав, цлаз янавай кьулуналлай, лупI-лупI ийиз туьхуьз туьхуьн тийизвай псисдин экуьник аялрин чинри шадвилин цIарцIар гана. З. Э. Муькъвел гелер. Синоним: ишигъ. * экв аламаз нар. мичIи жедалди, нянин вахт алукьдалди. Экв аламаз ксайди экв жедалди ахварай аватун лазим я. Р. * экв тун гл. 1) чун элкъуьрна кьунвай гьакъикъат вилериз аквадайвал авун. 2) куьч. авай гьалдай хъсан гьалдиз акъудун, акъуддайвал авун. Хирер цийибуруз, Гъетер мичIибуруз, Гъилер ичIибуруз, Рекьер кIевибуруз Са экв це, Куьмек це! Лувар це, Бахтар це! А. Къ. Дуьа.. * экв <малум> хьун гл. югъ алукьзавай сифтегьан лишанар дуьздал акъатун Экв хьайила, пачагьди абур са-сад ракIарай акъудиз, ахтармишиз туна. Ф. Халуни хтул. Пакамаз экв жедалди зун къарагъна чуьлдиз хтана. А. Ф. Бубадин веси. Малум жезвай экуьнихъ галаз гьаятдиз шелдин ванер чкIана. М. В. Гьарасатдин майдандал. Йифиз геж хьиз, экв жез мукьва ам, буба кIула кьуна, кIваляй экъечIна. Н. М. Буба. * <са> экв такун гл., никай низ хъсанвал, къулайвал тахьун. [Рамазан]. Ваз абурукай кьадай чка жагъидач!. Ваз чидачирни, уьмуьр абурун ракIарал пуч хьана кьейи ви бубадиз абурукай са эквни такурди, Вазни акур са югъ авайди туш... Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье,... ада вири уьмуьр гана чIехи авур са хцикай бубадиз са эквни акунач лугьуз шеларзавай. А. Къ. Нехирбанни лекь. * экв хьайила, регъве авайдазни чир жеда мисал 'важиблу кар арадиз атайла, виридаз чир жеда' манадин мисал. * экв ягъун гл., ни низ-квез экуь авун. Чирагъди кьуд патаз экв яда. Са вичиз ада экв ядач. А. А. Лезгияр. * экуьн хийирар! кил. сабагь хийирар! * экуьнин ярар сущ. пакамахъ цавун кIан яру жедай вахт. Синоним: пакаман ярар. ЭКВАТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чилин шар юкьвай кьве патахъ - кефер патахъни кьибле патахъ пайзавай, хиялда кьунвай шартIлу цIар. Садбурун фикирдалди, экватор Махачкалада авай С. Сулейманан памятникдин патавай физва. Р. ЭКВЕБА (УЬКВЕБА рах.) нар. виридаз акваз-акваз, виридаз малум яз, са кичIевални авачиз. Катда кIваляй арадлай, хана шуьше эквеба. Н. А. Гар. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 |
| |||||||
|
