| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЭМИР 1 араб, сущ.; -ди, -да; -ар, ~ри, -ра са тайин кIвалах авуниз мажбури къарар. Панагь кIвализ хтайла, ада Нажмудин вичихъ галаз Ахцегьиз тухуз кIанзавайдакай лагъана. Им эмирни тир, тIалабунни. ЛГ, 2002, 15. V. Синоним: приказ, буйругъ. * эмир гун гл., ни низ са тайин кIвалах авуниз мажбур яз къарар кьабулун. Гана эмир Алиди: -Хъенин къалай и хуьре Мад саданни кар тахьуй, Ф. Бахтавар. Марф ракъуриз кIан хьанва жед Худадиз. - Эмир гана, цавар кIевиз рахурда. Е. Э. КIандач рекьиз гафар амаз лугьудай. Синоним: приказ гун, буйругъ гун, эмирун. ЭМИР 2 араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) са тайин чкадин, вилаятдин кьиле авайди, чIехиди. Эмирар гьасятда шагьдин патав кIватI хьана ва абуру и кIвалах вири патарихъай гьялиз башламишна. З. Р. Гьажи Давуд. 2) (чIехи гьарфуналди - Э) эркекдин хас тIвар: Эмир. Ваз гьич тахьайтIа, хуьруьз хтанвай гъил кумачир Эмирни, кIвач кумачир Сейфедин аквазвачни? Н. М. Буба. ЭМИРДИН: * эмирдин наклонение (форма) граммат, сущ. глаголдалди лугьузвай кIвалах кьилиз акъудуниз мажбур ийизвай ва я ам авуниз теклифзавай форма. Ктабар кIела предложенида глагол кIела эмирдин наклоненида ( формада) ава. Р. Эмирдин формадин эхирда адаз мукьва тир яргъи ачух сес авай са кьадар глаголрин эмирдин формадани ва абрун гилан, алатай ва къвезмай вахтарин формайрани я гьарф кхьида. Месела: кя, кязава, кяна, кяда; эвя, эвязва, эвяда, эвяна ва икI мад. Лезги литературный чIалан орфографический къайдайрин свод. ТуькIуьрайбур: Гаджиев М. М., Алкадарский А. К. Эмирдин наклоненида ( формада) а-динни э-дин арада авай са жуьре сес ачух сесинал акьалтIнавай глаголрин группа эхирда я аваз кхьида. М. М. Гь. Лезги чIалан орфографиядин словарь (1950). Синоним: буйругъдин наклонение (форма). ЭМИРУН гл., ни низ; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, - рай, -мир; эмир авун, эмир тавун, эмир тахвун, эмир хъийимир са кIвалах кьилиз акъудун тагькимун. Пачагьди вичин аскерриз, и руш кьуна вичин патав гъваш, - лагъана, эмирна. Ф. Гьуьлуьн руш. Угъри жагъун тавурла, пачагьди эмирна: къизилар авай чкадихъ элкъвена гьяркьуь са хандакI эгъуьнна, ана къир цуз! Ф. Халуни хтул. Гуя эмирзава; «Акъваз, инсан! Дуьньяда Писвални Хъсанвал, Гьахъвални Гьахъсузвал, Адалатни Адалатсузвал авайди рикIел хуьх! М. В. Гьарасатдин майдандал. Синонимар: приказ гун, буйругъ гун, буйругъун. эмир гун. . ЭМШЕРИ кил. ГЬАМШЕРИ. ЭНГЕЛ * энгел авун гл.; ни геж авун, гежарун. Зак адан фикир чириз кIан хьунин гьевес акатна, энгел тавуна адав жував гвай пул вугана. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Герек къвезвач ихтилатар яргъаралди, Энгел мийир, гъарда вичин чка яхъ. Х. Х. Масан баде. Синоним: энгелун. * энгел хьун гл., вуж-вуч са вуч ятIани себеб яз геж хьун. Кутур жуван хъуьчIуьк дафтар, Кар тахьуй энгел, Назани. С. С. Назани. Дагъустанда гудай мевлид Тахьуй кар энгел, фекьияр. С. С. Фекьийриз. ЭНГЕЛАРУН гл., каузатив, ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; энгелар авун, энгелар тавун, энгелар тахвун, энгелар хъийимир акъвазарун, тади къачуз тун тавун. - Са тIимил сиве ягъ, чан хва, гзаф тIямлу хуьруьн шурни фу я, исятда хуьрекни агакьда, - лагъана, зи кайвани кухнядиз физ гьазур хьана. Гьажиагьмеда ам энгеларна... З. Ф. Шур. ЭНГЕЛВАЛ т-б, сущ.; -или, -иле; -илер, -илери. -илера энгел хьайи, жедай гьал. Вири серенжемарни виликамаз фагьумна туькIуьрнавай пландин бинедаллаз, талукь ксарни хабардар авуна, календардин талукь йикъара энгелвилер авачиз кьиле тухузва. ЛГ, 2004, 26. VII. ЭНГЕЛУН гл., ни; -да, -на; -из. -зава; -а, -ин, -рай, -мир; энгел авун, энгел тавун, энгел тахвун, энгел хъийимир геж авун, гежарун. Энгелзава лезги гьуьруь Гьиссери чардух. П. Ф. Агь, чилин циф! Синоним: энгел авун. ЭНЕРГИЯ урус, сущ.: -ди, -да; -яр, -йри, -йра гуж, къуват. # атомдин ~, электричестводин ~ инсандин ~. ДАССР электрикламишунин вад йисан планда республикада энергиядин чешме чкадин тIебии запасар хьун лазим тирди къалурнавай. ЛГ, 2004, 26. VII. ЭНИШ туьрк, шиир., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра виняйгъуз эвичIдай хур квай чка. Гьикьван савадсуз тиртIани ва адал шаирди вичи пашманвал ийизвайтIани, адаз «цIийи дуьньядин» юхушни аквазвай, энишни. А. А. Арифдар Сулейман. * эниш-юхуш рах., сущ. виниз-агъуз фидай рехъ. Машин чала-чухурдал, эниш-юхушдал гьалтна. А. А. Лезгияр. ЭНТУЗИАЗМ урус, сущ.; -ди, -да; -аяр, -айри, -айра са кардал виниз дережадин гьевеслувал. ЭНТУЗИАСТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ари, -ара кардал виниз дережадин гьевеслувал авайди, гьевеслувилелди кIвалахдайди. ЭНЦИКЛОПЕДИЯ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, - йра вири илимрикай ва я са илимдиз талукь вири терефрикай асул малуматар алфавитдин къайдада аваз туькIуьрнавай куьруь макъалайрикай ибарат ктаб. 1990 - йисуз Бакуда яратмишнавай «Самур» тIвар алай лезгийрин культурадин центрди чIехи везифаяр кьилиз акъудна кIанзава: чи халис лезги адетар, манияр-кьуьлер чир хъувун, чи литературадин хазина кIватIун, лезгийрин сад лагьай энциклопедия акъудун «Лезги литературадин библиотека» туькIуьрун ва икI масабур... М. М. Кьибле пата гурзава. ЭПИГРАММА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра сатирадин формада садал ягьанатдалди хъуьруьн патал туькIуьрнавай куьруь шиир. ЭПИГРАФ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ра, -ра литературадин ва я илимдин эсердин кьилин мана ачухдай маса чешмедай къачунвай ва я авторди вичи туькIуьрнавай гафар. Эпиграф патал мисалар, чарадан гафар, шииррин чIукар, цитатаяр ишлемишда. "Лезгистандин хабарар" газ., 1988, VI. М. Гьажиеван "Им къван, имни терез» романдин сифте новелла башламиш жезвай «Хабар цIай я, гум галачиз жедай туш" эпиграф ихьтин гафаралди алава ийизва: «Инал ва вири кьилера эпиграфар жуван блокнотдай къачунвайбур я». Р. ЭПИДЕМИЯ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра фад, чкIидай садкай садак галукьдай азар. 6-июлдиз РД-дин Гьукуматдин Председателдин сад лагьай заместитель И. Къазиеван регьбервилик кваз "Дагъустан Республикада ярар атунин жигъетдай авай гьаларин ва ярар атунин дгрежа агъузарунин гьакъиндай" месэладай РД-дин Гьукуматдин санитариядинни эпидемийриз акси комиссиядин заседание хьана. ЛГ, 2004, 26. VII. ЭПИЗОД урус, лит., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра художественный эсердин кьилин фикир ачухардай са вакъиа. Гьа икI, рассказда, повестда хьиз, са шумуд вакъиа ва инсандин уьмуьрдай са гьихьтин ятIани эпизод суьгьбет ийида. Н. А. Литературадин хрестоматия, 1966. ЭПИТЕТ урус, лит., сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра литературадин эсерда таъсирлувал гужлу хьун патал са затIунин тIварцIихъ гилигдай определение-гаф. Эпитет прилагательнидалди, существительнидалди, наречидалди ва деепричастидалди лугьуда. Прилагательнийралди ва талукьвилин падежда существительнийралди лагьанвай эпитетри затIунин лишанар къалурда, абурун характеристика гуда; наречийралдини деепричастийралди лагьанвай эпитетри глаголдин метлеб ачухарда, адак эсерлувал кутада. Н. А. Литературадин хрестоматия. ЭПОС урус, лит., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра халкьдин тарихдин важиблу вакъиадикай туькIуьрнавай литературадин жуьре, жанр. Эпос -кьиса, гьикая; лирика - манияр; драма - кар ( действие) лагьай гаф я. Н. А. Литературадин хрестоматия. «Шарвили» эпосдин идеяйралди несилар тербияламишунин кIвалахар суварилай гуьгъуьнизни, ара атIунар авачиз, давамарун чарасуз я. М. Ж. Сад хьайила рикIер чи... ЭПОСДИН прил. эпосдиз талукь. Эпосдин ( ва я эпический) эсерар писателдин вичин ва я эсерда иштаракзавай ксарикай садан мецелай инсанрикай, абурун арада авай алакъайрикай, рафтарвилерикай ва абурун уьмуьрда жезвай вакъиайрикай ахъайдай, ихтилат ийидай эсердиз лугьуда. Н. А. Литературадин хрестоматия. ЭРА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) йисарин гьисаб вичелай башламишзавай вахт. Лезгийриз чи эрадилай вилик кIел-кхьин хьанва. М. М. Лезги тIвар алатIа. Чи эрадин VIII асирда лезги чилерал арабар турни зур гваз атана. Гъ. Садыкъи. ГъвечIи дустариз. 2) куьч. яргъал ва давамлу вакъиа. ЭРеЗ: * эрез-мерез хьун гл., вуж агатун, юхсул хьун. Сифте йикъара зун пара гъамлу тир. Гъам, чIугвадай къван зун эрез-мерез хьанвай. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. ЭРЕКЬ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гзаф градусрин ички. Иесиди кроватдин кIаникай эрекь авай шуьшени хкудна, вилик кружкани эцигна. З. Гь. Ахварай авудай аваз. - Яб це куьнени. Агъарза, вуна эрекь гъваш, тади гьалда, истиканарни. А. Исм. Алукьдай ахвар. ЭРЕЛ: * эрел хъхьун гл. эвелан гьалдиз хтун. Операциядилай гуьгъуьниз эрел хъхьанмазди Эмиров партиядин обкомдин лекторвилин къуллугъдал тайинарна. К, 1991, 191. ЭРЕМЕК туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра аялар тежедайди. ВацIал фейи эремек, Енгед хъвайди ламра нек. Ф. ЭРЕМЕКВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера аялар тежедай гьал. ЭРЕНЛАР сущ.; -ди, -да ибадатхана(яр) авай дагълух чка(яр). Ша майдандиз экъечIин чун мягькем яз, Тухудай кар кьиле тухун уьтквем яз. Эренлар чи руьгь я, рикIер зегъем яз, Пак ракъиник таж алай хуьр - Миграгъар. А. Саидов. Миграгъар. ЭРЗИМАН 1 туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) рикIин хиял, тамарзлу кар, кас. Вун эрзиман я, бахтавар. Е. Э. Бахтавар. Ви хуш дидар акун зи эрзиман я... Е. Э. Яр. Хуьруьг Тагьир паталди Советрин власть кьилиз акъатай пак хиял, чIехи эрзиман, бахтавар уьмуьрдик кутунвай дерин умуд тир. А. С. Хуьруьг Тагьир. Амма девирар акI элкъвена хьи, чи эрзиманриз акси кьуватар майдандиз атана. За... «Азербайжандин жегьилар» газетдин махсус корреспондентвиле,. гуьгъуьнлайни Хачмазда районрин уртах «Халкьарин дуствал» газетдин кьилин редакторвиле кIвалахна. ЛГ. 17. VI. 2) (чIехи гьарфуналди - Э) эркекдин хас тIвар: Эрзиман. ЭРЗИМАН 2 прил. рикIин хиял тир, тамарзлу тир. Фяле синифдин эрзиман мурадар къалурзавай «Бакудин рабочий» газетди абурун тIварунихъай кхьенай... А. А. Нажмудин Самурский. ЭРК туьрк, сущ.; -ини, -ина жувалай чIехидахъ галаз рикIевай гафаралди рахаз жедай умуд. Куьн шаклу жемир, чIурдач чна эрк, Дидеяр, вахар жеда вилин экв. Х. Х. Масан баде. * эрк кваз нар. жувалай чIехидахъ галаз рикIевай гафаралди рахаз жедай умуд кваз. Эрк кваз рахух, амма жув вуж ятIа, рикIелай ракъурмир. Р. * эрк кутун гл., ни ник-квек жувалай чIехидахъ галаз рикIевай гафаралди рахаз жедай умуд кутун. Играми дустар - рахана тамада. - Къе зи къени къунши, чи хуьруьнви Шагь-Буба хайи югъ я. Гьавиляй къе чун, адан мукьва-кьилияр, къуни-къуншияр, адак эрк кутунвай инсанар иниз кIватI хьанва. А. Къ. Нехирбанни лекь. ЭРКЕК 1 прил. итимрин жинсиникай тир. Хуьруьн Советдин седри, кIвале вад аял авай, урус чIални течидай дишегьли тир. Иниз килигна адан кIвализ эркек мугьманди кам къачудачир. А. А. Лезгияр. Эркек веледар, Гьикьван хьайитIа чаз, Гьакьван хуш жедай и кIвалах Межидаз. О. Гьуьсейнов. Межидан неве. 1936 - йисуз хизанда хьайи эркек веледдиз Хуьруьг Тагъира писатель Горькийдин гьуьрметдай Максим тIвар ганай. К. К. Хуьруьг Тагьиран чIехи хва Алим. ЭРКЕК 2 туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) итимрикай тирди. Гъуьлуь «ваз аял хьана зун авачиз, эркекди яни, дишиди яни, - лугьуз ихтилатар авуна. Ф. КьепIина тур фекьи. Дишегьлийрик жеда тек-тек Чандал гъидайд гьар са эркек. Е. Э. Ви къаматдиз килигайла. Я канаб течиз, я ипек, Я дишид чидач, я эркек. С. С. Гьарда вичикай хан ийида. 2) викIегь инсан. Нагьагь чи арада халис къвед-пуд эркек аватIа, чнани кьисас вахчуна кIанда. А. А. Пад хьайи рагъ. Къуй, чил хвена чи гъилерал къабар хьуй, Лацу элжек - им эркекдин мешреб туш. Х. Х. Къуй лекьер къвез ацукьрай ви къуьнерал. Синоним: итим. * эркек-диши рах., сущ. инсанар вири. Куьчедал эркек-диши кIватI хьанвай. Р. ЭРКЕКВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера викIегь ва гужлу тир гьал. Советрин Яракьлу Къуватрин чка кьунвай Россиядин армиядин аскерри тарихдин тарсар ва абурун женгинин баркаллу рехъ рикIел хуьзва. Абуру Яракьлу Къуватрин викIегьвилел ва эркеквилел дамахзава ЛГ, 2004, 22.I. Синоним: викIегьвал. Антоним: зайифвал. ЭРКЕШ сущ.; -а, -а; -ар, -ри. -ра хиперин суьруь рекьиз фидайла, рехъ чIугвадай кьун. ЭРКИН прил. умуд квай. Алпанвияр, женг къабула эркин яз, Х. Х. Масан баде. Вуч зирек я, вуч эркин я Квачиз кIусни кин?! А. Ал. Лацу лифер. Синоним: умудлу. * эркин хьун гл., нин ник умуд кваз хьун. - Каспий гьуьлни мукьвара Заз мурк алаз акуна. МуркIар хъуьтIуьн адеб я. Вун, ширширдин ван алаз, Эркин хьун вуч себеб я? М. Б. Булах. Синоним: умудлу хьун. ЭРКИНАРУН гл., вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; эркинар авун, эркинар тавун, эркинар тахвун, эркинар хъийимир умуд квай гьалдиз гъун. Ватандин къадир ам [гафунин гьахълувал. - А. Г.] гзаф кIан хьуни, михьи майилар авай рикIер халкьдихъ артух куни абурун [Вазиф Мейланован, Искендер Къазиеван, Василий Гроссманан, Михаил Булгакован, Забит Ризванован. А. Г.] кьисметар бахтуни эркинарзавайбуруз элкъуьрнач. ЛГ, 2004, 15. VII. Синоним: умудлу авун. ЭРКИНДАКАЗ нар. эркин гьал, лишан хас яз. За ахварда ви пердедик Эркиндаказ тIула хьтин. С. А. Уьмуьрдал Зун хьанва кьару. Синоним: эркицндиз. ЭРКИндИЗ нар. эркин яз. Диде-буба асулдай Хуьзвай хци секиндиз Суьгьбетзава бубадиз, Чина хъвер тваз, эркиндиз. Ш. Къ. Перт кьуьзуьбур. Гьиссзавалда вич са чIехи алим яз, хурудални бирбицI алаз нур гудай, Къекъвезвалда кьил виневаз, эркиндиз. Х. Х. Чи чилив гва дегьзамандин рехивал. Синоним: эркиндаказ. ЭРЧIИ прил. чапла патаз акси пата авай. # ~ вил, ~ гъил, ~ яб, ~ кIвач. ~ пад. Къудгъунна ( а) кьах пурариз, Элкъвез килиг варариз. Уьзенгда тур эрчIи кIвач, Ахпани вегь чапла кIвач. Ф. Свас балкIандал акьахдайла. Гьайванди кьулухъ галай эрчIи кIвач экисзавачир. З. Э. Муькъвел гелер. Югъ фад мичIи хьуниз килигна, Надир шагьди вичин кьушун вацIун эрчIи пата дуьзенлух кьерел акъвазарна З. Р. Гьажи Давуд. * эрчIи гъил сущ. куьмекчи. Гила председателдин заместитель хьайи Тамум Махсудаз дишегьлийрин арада эрчIи гъил хьанвай. З. Э. Муькъвел гелер. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 |
| |||||||
|
