| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЭКЪеТIУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; экъетI авун, экъетI тавун, экъетI тахвун, экъетI хъийимир недай затI кIеви са квяй ятIани акъудун. # хвехер, гьажикIадин кIашар ~. -ГьикI? Гьи Ибадуллагь? Гьажикъулидин экъетIай харариз ухшар рагъул вилер инихъ-анихъ катна. Ж. Гь. Юргьадилай гуьгъуьниз. ЭКЪЕЧIНА 1 экъечIун глаголдин фад алатай вахтунин форма. Кил. ЭКЪЕЧIУН. ЭКЪЕЧIНА 2 нар. тайин къастуналди. Гадани вичин пабни галаз гьа и йифиз чинеба экъечIна катна. Ф. Гьуьлуьн руш. Къари пака юкъуз экъечIна малла Мегьамед эфвндидин мукьув фена. А. Ф. Бу6адин веси. ЭКЪЕЧIУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -0, -ин, -рай, -мир; экъечI авун, экъечI тавун, экъечI тахвун, экъечI хъийимир 1) къен авай чкадай къецел гьерекатун. Гила хуьряй экъечIдани, кIвал гана? Е. Э. Заз сабур гуз. Йифекай кьвед-пуд сят кумаз муьгьмандин кIваляй эхкъечIнавай кьве кас экв ачух хьайила хуьруьз мукьва хьана. Н. М. Къизилдин хтар. Са акьван вахт алатнач, рак ахъа хьана, анай бегьем ахвар тахьанвай, бизар хьанвай яшлу дишегьли экъечIна. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) агъада авай чкадай виневай чкадиз атун. Ша, экъечI, яр, вун утагъдиз, Цуькведивди дигай багъдиз. Е. Э. Акваз кIан я. 3) чиляй набататар арадиз атун. Руша вичин кьил чуьхвена, яд цуриз экъична, къацу векьер экъечIрай лагьана. Ф. Бибихатун. Яд тахьайла, никIерни кьуразва, емишрин, майвайрин бегьерарни тIимил къачузва, чурара, дугунра бегьем векьни экъечIнавач. ЛГ, 2004, 15. VII. «Тумар экъечIайла, аждагьанар ( девер) къведай ва абуру никIер алугардай. Абурун вилик пад кьун герек тир». Ф. 4) бедендай дуьздал акъатун. [Керекуьре Туркурович] Вун яни ХаназирикI? Ваз спелар экъечIнавани?! Спелар алай ХаназирикI. Ф. Б. Филиал. 5) малум хьун (варз, рагъ, гъед). Гила, рагъ тепедихъ чуьнуьх хьайила, алукьзавай йиф анжах никIе къаршиламишун лазим я, тахьайтIа, а йиф жегьилдикай бейкеф жеда, я варз, я са гъедни эхкъечI хъийич. М. В. Гьарасатдин майдандал. ЭКЪИС: * экъис хьун гл., вуч сад хьиз экIя хьанвай чкадилай хкаж хьун. Адан ченедин кьил экъис хьана. З. Э. Зулун пеш. -... ада деведин мандав хьиз экъис хьанвай вичин туьтуьнин хтунал гъил гьалчна. Б. Гь Заз эвера. Кьуьзеказ вичизни хабар авачиз адан гъил яцIу дамарар экъис хьанвай гужлу гардандилай цIуьтхуьн хьанай. М. В. Гьарасатдин майдандал. ЭКЪИСУН гл., ни вуч; -да. -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; экъис авун, экъис тавун, экъис тахвун, экъис хъийимир 1) сад хьиз экIя хьанвай чкадилай кьакьандихъ хкажун, хкаж хьун. Кьил хкажна, кIуфни экъис на уьтквемвилелди рахазвай Лукьман уь-уь ягъизвай жуьже кIекрез ухшар тир. З. Э. Рамзият. Акунайни кассир лугьудай хурар экъисай гьаясуздани гьикьван шандакьар акъудзавайтIа... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз.... гьа и арада адаз валарин кIаняй муквай кьилер экъиснавай кьве шараг акуна. З. Гь. Чкадив агакьай цуьквер. ТIарам кIвачерал беден тик кьуна, хурни такабурлудаказ экъисна акъвазнава. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) кIевирнавай чкадай сагъ затIунин пай аквадайвал дуьздал авун. - Тахьана ваз завай вуч кIанзава? - машиндай кьил экъисна хабар кьазва Агъарзади. А. Исм. Алукьдай ахвар. Байраманди вуч хьана; гьаятдиз я ккIал гадарда, я парудилай кьил къалурна мез экъисда. М. В. Гьарасатдин майдандал. ЭКЪИЧ: * экъич хьун гл., вуч жими затI къапунай акъатун, чкIун. ЭКЪиЧУН гл., ни вуч; -да. -на; -из, -зава; -0|| -а, -ин, -рай, -мир; экъич авун, экъич тавун, экъич тахвун, экъич хъийимир 1) хатадай жими шей вич авай къапунай аватун. Я леле, я леле, НекIер дагъда экъична. Ф. 2) жими шей вич авай къапунай са квел-нел ятIани ичIирун. Экъич адан кьилел лиген, -Чиниз мад регъуьз жедайд туш. С. С Бязи кьанба гурар кIане. * иви экъичун. ЭКЪУЬГЪ 1 экьуьн глаголдин буйругъдин форма. Кил. ЭКЪУЬН. ЭКЪУЬГЪ 2 экъуьгъун глаголдин буйругъдин форма. Кил. ЭКЪУЬГЪУН. ЭКЪУЬГЪУН 1 гл., ни, низ: -да, -на; -из, -зава: -0 || -а, -ин, -рай, -мир; экъуьгъ авун, экъуьгъ тавун, экъуьгъ тахвун, экъуьгъ хъийимир сада масадаз наразивилин, рикI тIардай гаф(ар) лугьун. Туьркер экъуьгъиз, гьараяриз эгечIна. А. И. Самур. Инияр тIуьн патал инидин тараз акьахна, экъуьгъмир пIинидин тараз. И. Ш. Кьудар. ЭКЪУЬГЪУН 2 сущ.: -и, -а; -ар, -ри, -ра сада масадаз ийидай рикI тIардай гаф(ар). Чуруйриз рех яна абурлу яз аквазвайбурун сиверайни эдебсуз экъуьгъунрин ванер акъатзавай. А. И. Самур. Амма абуру вирида и сикIрез: «вавай рекьидалди инсан алдатмишиз жедач, фендигар...» - лугьуз экъуьгъиз хьана. Къ. М. Фендигар сикIрен эхир. «Вич тухвиляй къизмиш хьанвай кчан хва я», - лугьуз экъуьгъзавай ротадин командирдиз гишин аскерри. А. Къ. Фу гадарунин буйругъ. * экъуьгъун(ар) авун гл., ни низ сада масадаз рикI тIардай гаф(ар) лугьун. - Ваз тахьана бес тамавай ваказ лугьузвани? - вичи экъуьгъунар ийизватIани, гадади сабурлувал хуьни сел куьтягь хьайи вацI хьиз Дагъларин сагьибдин хъел элекьарзавай. Б. Гь Заз эвера. ЭКЪУЬН кил. КЪЕКЪУЬН. ЭКЪУЬРУН 1 гл., -да, -на; -из, -зава; -а || -а, -ян, -рай, -мир; экъуьр авун, экъуьр тавун, экъуьр тахвун, экъуьр хъийимир 1) къен авай чкада, затIуна жими затI галдатун. Сив ахъайна «а-а-а» ийиз туна ва лагьана, - кIалханар яру я. Содадин яд экъуьрна кIанда. З. Э. Арифдиз ишара. Са рюмка хъвайитIани ада вичихъай ичкидин ни татун патал сиве одеколон экъуьрда. Къенин гьал лагьайтIа, масад тир. З. Э. Рамзият. 2) кIевнавай, мичIи чкада са вуч ятIани жагъурун патал гъил, лаш инихъ-анихъ авун. Рута каркунда кьил туна, гъил экъуьрзавайла, къариди адан кьве кIвачни кьуна, ам вегьена каркундиз. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Дивандин кIаник лаш экъуьрна. - Иник квач. З. Э. Арифдиз ишара. 3) юзурун. Чеб чпивай къакъатзавай кьве терефдини хкажнавай гъилер яргъалди цава экъуьрзавай. Р. Сагърай лугьунин лишан яз, абуру яргъалди шапкаяр цава экъуьрзавай. Р. * вил экъуьрун, тIуб экъуьрун. ЭКЪУЬРУН 2 гл.; -да, -на; -из, -зава: -а, -ин, -рай, -мир; экъуьр авун, экъуьр тавун, экъуьр тахвун, экъуьр хъийимир 1) кил. КЪЕКЪУЬРУН. 2) са вуч ятIани къене авай затIунин са патай маса патаз гьерекатдик кутун. # хьра къуьл ~, сиве яд ~. ЭКЪУЬЧАРУН гл., вуж; 'да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; экъуьчар авун, экъуьчар тавун, экъуьчар тахвун, экъуьчар хъийимир тIуьр шей сивяй хкун, хкидайвал авун. Муькуьбуруз таквадайвал, зун айвандик экъечIна. Экъуьчриз алахънава. Жезвач. М. Б. Шапка. ЭКЪУЬЧУН 1 гл., вуж; да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; экъуьч авун, экъуьч тавун, экъуьч тахвун, экъуьч хъийимир сивяй хкведай тIуьр затI. Шихшамила тадиз къецелай рак ахъайна. Айисат экъуьчиз-экъуьчиз машиндай экъечIна. А. А. Лезгияр. Абур экъуьчиз, суза ийиз четин гьалда авай. К., 1989, 20.I.... наркоманрин хам вили хьун, квал акатун, иви кваз къен фин, жендекдиз твар акъатун, къайи фул кваз зурзун акатун, экъуьчун, ажугълу хьун мумкин я. А. Гьамидов. Зарафат туш, тIегъуьн я. ЭКЪУЬЧУН 2 сущ.;, -и, -а; -ар, -ри. -ра тIуьр шей сивяй хтун. Амма чIемедин атирди зи рикI зайифардай ва заз экъуьчун къведай. Зун тадиз кIваляй катдай. З. Р. Зи уьмуьрдин шикилар. Адаз виниз хъижез кIанзавай, амма къенер къведай гьалда цIийи кьилелай экъуьчун атана. А. А. Лезгияр. * экъуьчун къведай гафар сущ. кьабулиз тежер, гьахъсуз, гьакъикъатдив кьан тийидай гафар, ихтилат. ЭКЪЯ экъягьун глаголдин буйругъдин форма. Кил. ЭКЪЯГЪУН. ЭКЪЯГЪУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; экъягъ тавун, экъягъ тахвун, экъягъ хъийимир 1) ни вуч квез хуьрек тIуьн патал къажгъандай къапуниз акъудун. 2) ни вуж-вуч квяй чуьхуьн, михьун. Кьве вацра гьуьле аваз, жендекдик са стIални яд хкIун тавур, кIвал къачунвай абуру чеб уькIуь цяй экъяна. З. Э. КУТВ-диз фена. 3) ни вуч гуьцIуьз-гуьцIуьз тухун. Ахпа Селима чинай Лацу дасмал экъягъда. Гуьзгуьд вилик акъвазна ЧIарар патахъ эвяда. А. Мут. Михьивал. ЭКЬИ || ИКЬИ прил. жими тушир. Челегризни резервуарриз чIулав икьи шей авахьна. А. А. Нажмудин Самурский. Кьел квачиз ругур дуьгуьдин икьи хапIа ( каша) ва я дуьгуь ргана суьзмишна къаришма ишлемишайла, къен фин акъвазда. ЛГ, 1994, 22. IV Эгер квез икьи вирт бегенмиш туштIа, икI ая: вирт авай банка 40 градусдин чими цел са шумуд сятда эцига. ЛГ, 2001, VII. ☼ Орфографиядин словарра и гаф ганвач. Кхьинра икьи гьалтзава. Гуьне патан рахунра кьве жуьредани ишлемишзава. Чун М. М. Гьажиева ( кил. М. Г. РЛС, ч. 156: густой экьи) ишлемишай вариант норма яз гьисабунин терефдар я. * экьи авун гл., ни вуч экьи тир гьалдиз гъун. Экьи авур хапIа тIуьрла, беденни экьи жеда, Р. * экьи хьун гл., вуч экьи тир гьалдиз атун. Экьи хьайи хапIа фад кIеви жеда. Р. ЭКIя: * экIя хьун гл., вуж-вуч жуван ихтиярда амачирди хьиз, къаткун, са куьн ятIани винел пата чка кьун. Агъада, вацIун дереда къалин лацу циф экя хьанвай. А. А. Умуд. Ахцегь районда чIехи хуьрерикай сад тир Луткунар, гатуз-хъуьтIуьз датIана, хъсандиз рагъ алцифдай гуьнедин кIане, Самур вацIун къвалал алай дуьзен чкадал, экя хьанва. К., 1988, 16. ХII. ЭКIЯГЪУН гл.; -да, -на; -гъиз, -зава; экIя, -гъин, -рай, -мир; экIя тавун, экя тахвун, экIя хъийимир кIватIнавай са затIуни (гамуни, суфради...) дуьзен чкадин винел пата ахъагъун, чка кьадайвал авун. Халичаяр экIязава рекье за. Вун фин патал терефдихъ къуьн-къуьневаз. К. Агьмедов. На заз кхьей... ЭЛ 1 араб, сущ.; -ди, -да; -лер, -лери, -лера инсанар, халкь. Эл кIватI хьана ТIуридин - ГъвечIидини чIехиди, Ф. Шарвилидикай риваят. Шад жеда зун, эл атайла. Е. Э. Къарийриз. Гаф лагьайла, къвемир хъел. Вун икьван жемир темпел, Сел хьтин ахмиш хьана, КIвалахнал физва эл. Х. Т. Темпел ва адан паб. Элдикай сирер чуьнуьхун четин кIвалах я. Гь. М. Гезентидин эхир. Элди гьисаб ийидайла асирар, рикIел хкиз жеда йисар сузадин. А. С. Элди гьисаб ийидайла асирар. РикI пад хьана кьирай къе чи душманар, Дустни душман авачирди эл яни. А. С. Вилик жерге. Синонимар: махлукь, халкь * эл-адет тирвал нар. халкьдин арада адет хьанвайвал. Гила мад Зарият гъиляй ахъайна виже къведач. Лап эл-адет тирвал, са мехъер гила за Къурбаназ ийин хьи. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. ЭЛ 2 : * эл атун гл. аял хьайи дишегьлидай гзаф иви фена вич-вичивай квахьун. ЭЛБА: * элба-эл нар. садлагьана, хабарни авачиз.. Лацу хьана элба-эл Чарчин кIус хьиз гъилевай. А. Ал. Мирдамир. Саидан экв квахьнава элба-эл, Амма ада эверай экв винева. И. Гь. Декъикьаяр инсанрин. Рагъ циферик какахьнамаз, Серин жеда, мекьи жеда элба-эл. А. Ал. Рагъ циферик... Гьа инал сикIре элба-эл са фендигарвал туькIуьрна, пIузаррикай хьиз хъверна. Къ. М. Душмандин тум. ЭЛБУХАРИ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра хутарин сорт. ЭЛГЪУЬНУН т-б., гл., ни вуч; -да, -на; -из -зава; -а, -ин, -ран, мир; элгъуьн тавун, элгъуьн тахвун, элгъуьн хъийимир акIурнавай са куьн ятIани пун вири патарихъай пурпу авун. Гатфарихъ тарарин пунар цуьруьгъуьлдалди элгъуьрдай адет я. Р. ЭЛГЬЕМДУЛЛАГЬ||ЭЛГЬЕМДУЬЛИЛЛАГЬИ! межд. мусурман диндин истемишунралди, хуьрек тIуьна куьтягьайла, лугьудай дуьадин гаф. ЧIехи бубайрин адет тирвал, суфрадин пIипI налбекда къвалахь къаткурнавай истикандал вегьена ва кIуфук са тIимил айгъамдин ишигъ кваз лагьана: Элгъемдуллагь! Берекатлу хьурай. Авурдини сагърай, къазанмишайдини... ТIуьрдини, - гилиг хъувуна Агьакшиди. А. А. Лезгияр. [Эфенди]. Элгъемдулиллагьи ( лагьана тIуьнихъай гелячIда). Чна тIуьна эксик хьайиди, Аллагь-таалади ваз артух авурай. ( Амайбурни гелячIда). Гь. Гь. Колхоз. ЭЛЕБЕР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра регъуьн яд, чIутхвардиз агакьарзавай чка. Регъуьн элебердилай чIутхвардиз къванер вигьиз, регъуьз ятар акъуднай. З. Э. Муькъвел гелер. ЭЛЕВАТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра техил хуьдай махсусдаказ тадаракламишнавай зурба дарамат. ЭЛЕГ фарс, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра техил, гъуьр михьи ийидай тадарак. Малум тирвал, техил буллухвилелди авай касди, ам регъуьз тухудалди сафунай яна хапур-шапурдикай михьда. Амма дарвал аваз, хизан къалин яз акъакь тийиз хьайила, михьунар арадай акъатда. Гъуьруькайни, ам элегдай тияна, мухни, цуькIни акадарна фу чрада. З. Э. Муькъвел гелер. Синоним: саф. ЭЛЕКТРИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра электричестводин рекьяй пешекар. ЭЛЕКТРИКДИН прил. токдин къуватди кардик кутадай. Къакьан кIвалер, гьяркьуь ва михьи куьчеяр электрикдин экверик мадни гуьрчегдиз аквазвай. З. Э. Рамзият. - Хьурай ман, чан паб, - жаваб гана за. Къизилдин сят ва я электрикдин элгуьч къачунин фикирдалди. З. Э. Зулун пеш. * электрик(дин) лампа сущ. токдин къуватдалди экв гудай лампа. Кьуьзуь итимар, электрик лампа куькIуьрнавай тарцин кIаник ацукьнавай, А. А. Умуд. Заз ктаб кIелиз кIанда лагьайла, ада патав гъвечIи стол эцигна, адан винел къарникъуздиз теитигь авай электрикдин лампа эцигна. З. Э. Зун гъавурда акьазвач. Булахдин патав гвай кIамуз мукьва гегьенш майдандин кьилел кузвай электрикдин еке лампадин ишигъ бязи чкайрилай кIвалерин цлари, акахьай жуьрейрин хвахварикай, къванерикай кьунвай паруйри далдаламишзавай. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. ЭЛеКТРИКЛАМИШУН1 гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; электрикламиш авун, электрикламиш тавун, электрикламиш тахвун, электрикламиш хъийимир махсус жуьреда къачунвай токдин къуват майишатда ишлемишун. Ада, вич депутат хьайила, район михьиз электрикламишун хиве кьунай. Ахпа хълагьана: - Зун а рекьяй пешекар туш. Р. ЭЛЕКТРИКЛАМИШУН2 сущ., текв. кь.; -и, -а Нажмудин Самурскийди агьалийрин арада электрикламишунин идеяяр гегьеншдиз пропаганда авуниз, электричестводин рекьяй жемятдин савадлувал хкажунизни эвер гана. ЛГ, 2004, 26. VII. Къанни цIуд лагьай йисара энергетикадин ва халкьдин майишат электрикламишунин рекьяй шегьерра ва промышленностдин карханайра авай станцияр гегьеншарунин ва цIийибур эцигунин кIвалахар гегьеншарна. ЛГ, 2004, 26. VI 1. ЭЛЕКТРИЧЕСТВО урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра махсус жуьреда къачунвай токдин къуват. -Селима тIуб туькIуьрна колхоздин фермадиз электричество тухузвай симер къалурна, абурукай чна ток ишлемишда. А. Р. Чинебан савкьват. ЭЛЕКТРИЧЕСКИЙ урус, прил. электричестводи кардик кутадай. * электрический выключатель сущ. кIвалин майишатда ишлемишдай ток кутадай алат. Йикъарикай са юкъуз Рзакъулидин кIвале авай электрический выключатель чIур хьана. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ЭЛЕКТРИЧКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра электричестводин къуватдалди фидай поезд. 20-июлдилай Махачкъала-Дербент ва Дербент-Махачкъала электричкаяр кардик ахкатнава. ЛГ, 2004, 26. VII. ЭЛЕКТРОСТАНЦИЯ урус, сущ.; -яди, -да; -яр, -йри, -йра токдин къуват гьасилдай махсус станция. Лахам кIамун яд электростанциядиз бес тахьун мумкин я. Гь. Къ. Четин бахт, 1928 - йисуз, сад лагьай вад йисан план гьазурдай ва туькIуьрдай вахтунда, республикада 18 электростанция авай, абурун вири къуват санлай 2123 киловаттдив агакьзавай. ЛГ, 2004, 26. VII. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 |
| |||||||
|
