| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЭСЕР 1 араб., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра таъсир. Амай шиирар 1917-1920 лагьай йисарин акахьай политический вакъиайри, граждан дявейри арадал гъайибур я. И вакъиайрин эсердик шаирди лезги чIалални са кьадар шиирар туькIуьрнавайди малум я. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. РикIе хвенвай кьван гафар къад-яхцIур сефер тикрар авунвай ~ Гьикьван гзаф эзбер авуртIа, абурун эсер гьакьван тIимил жезвай. А. А. Умуд. * эсер авун гл., ни низ-квез са карди ва я масада лагьай гафари авай фикир, ийизвай кIвалахар дегишардай гьалдиз гъун. Бадени Саруханалай рази хьана. Амма Саруханан гафари Ризадиз еке эсер авунай, а гафар сакIани фикирдай акъатзавачир... А. Ф. Риза. Эминан устадвили лезгийрин шаирриз гзаф эсер авуна. М. М. Гь. Сифте гафунин чкадал, 1948. Эминан вири шиирри ам дугъри, намуслу, регьимлу, хъуьтуьл тIебиат авай, еке дережадин эдеблу инсан тарди, вичиз дериндай эсер ийидай ва халкьдин дердер, гъамар рикIив кьадай кас тирди къалурзава. М. М. Гь. Сифте гафунин чкадал, 1948. Синонимар: таъсир авун, таъсирун, эсерун. * эсердик акатун гл., вуж нин таъсирдик акатун. [Амахан] ЦIарухва пара гзаф кIеви инсан я, заз Шагьламаз адан эсердик акатиз кичIезва. Гь. Гь. Колхоз. ЭСЕР 2 араб., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кхьенвай ва я хуралай туькIуьрнавай художественный затI. Мана-метлебдин жигьетдай Шарвилидикай яратмишнавай эсерриз «Къванцин гада», «Кьегьал», «Бахтавар», «Ашукьдин къуват», «Руквани дустар кими жеч» эпический манияр мукьва я. Гь. Гь. Гашаров. Сифте гаф. XIX асирда лезги литературадин классик, еке инсанперес, гьа девирдин еке марифатдинни медениятдин сагьиб Етим Эмина вичин эсерралди эл гьейранарна. Д. Джамалов. Лезги литература. Учебник. VIII кл. 1712 - йисуз Ахцегь Гьашима Гъазалидин философиядин эсерриз баянар ганвай ктаб кхъенай. "Самур" газ., 2004, 28., VII. Синонимар: произведение, чIал, шей. ЭСЕРЛУ ярил, эсер ийидай. Етим Эминан шииррихъ еке художественный лайихлувилер ава. Абур гуьрчег суьретралди, таъсирлу келимайралди, эсерлу ибарайралди, халкьдин мисалралди ва маса такьатралди девлетлу я. Д. Джамалов. Лезги литература. Учебник. VIII кл. ЭСЕРЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери эсер ийидай гьал. Шиирдин уьлчмеди, слогрин кьадарди, цезуради, ударенийри, рифмайрин тегьерди ва абур строфада дуьзмишуни, къенепатан рифмайри - ибуру вирида шиирдин ритм тайинарда ва адан эсерлувал, хушвал гужлу ийида. Н. А. Литературадин хрестоматия.. ЭСЕРЛУВИЛЕЛДИ нар. эсерлувал хас яз. Синоним: эсерлудаказ. ЭСЕРЛУДАКАЗ нар. эсерлу яз.... гекьигунар ишлемишуникай авай метлеб эсер кIелзавайдаз шей лап вилералди аквазвайди хьиз къалурун ва гьа идалди адав шей эсерлудаказ вичин фикирдиз гъиз тун я. Н. А. Литературадин хрестоматия. Синоним: эсерлувилелди. ЭСЕРУН гл., ни-куь низ; -да. -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; эсер авун, эсер тавун, эсер тахвун, эсер хъийимир са карди ва я масада лагьай гафари авай фикир, ийизвай кIвалахар дегишардай гьалдиз гъун. Синоним: таъсир авун, таъсирун, эсеравун. ЭСИЛ кил. АСИЛ. ЭСИЛЛАГЬ нар. ерли, Урусрин «рай» лугьудай гафунин чкадал, лезгийрихъ «женнет» лагьай гаф авайди чизваз хьайила, шиирда эсиллагь кутуг тийизвай и гаф вучиз ишлемишна лагьай суал къвезва. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. Чи шаир эсиллагь дамах гвачир секин кас тир. А. Эсетов. Шаирдин тарсар. Аялриз эсиллагь хайи чIалан тарсуниз къвез кIанзавач. ' Х. Ш. Дидед чIал чируниз артух фикир. Къубадавай «Кьуд ял» вацIун тIвар асул лезги гафарикай ( «Кьуд ял») арадиз атанватIани, и топономика масакIа элкъуьриз алахъзава. ИкI хьайитIа, са вахтунда чаз чи лезги чилер эсиллагь чир хъижедач. М. М. За нин бахт чуьнуьхна? Синонимар: ерли, зерени, кIусни, стIуни. ЭСКАДРА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра дяведа ишлемишдай гимийрин са десте. ЭСКИ кил. ИСКИ. ЭССЕ уурс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра авторди вичин фикирар лугьудай литературадин гъвечIи эсер.... Муьзеффер Меликмамедов лезги литературада сифте яз эссе жанрдин бине кутунвай кхъираг я. С. К. ЭСТАФЕТА урус, спорт., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, - йра 1) чукурунин акъажунра, гьар са мензилдал агакьайла, гьиляй-гъилиз вугудай затI (кIинтI, пакет). 2) гьа жуьреда кьиле фидай чукурунин акъажунар. ЭСТРАДА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) артистар, сегьнеда къугъвадайбур, музыка язавайбур акъвазун патал залда чиливай хкаж хьана туькIуьрнавай чка. 2) ихьтин чкада гудай концертрин, музыкадин искусство. ЭТАЖЕРКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ктабар эцигун патал кьацIар авай, къвалар ачух гъвечIи шкаф хьтинди.... шикилрин юкьва кьакьан этажерка авай; ам туп яна ктабрив ацIанвай... А. А. Умуд. ЭТЕГ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) парталдин (пальтодин, пенжекдин, перемдин ва мсб) агъа кьатIар. Са-садбуру юкь какур авурла кIвачерик акат тавун патал, булушкадин этег хкажнавай. А. А. Лезгияр. Са гъилив ви этег кьуна мягькемдиз. Муькуь гъилив кьуна этег дидедин, чIехи хьана... А. Ал. Шалбуз дагъ. 2) дагъдин, тепедин кIан галай патан чка(яр). Лацу цуьквери басмишнавай, дагъдин хъендик квай этегда живедин маргъалар авайди хьиз аквазвай. З. Э. Булахдал. Вич гъвечIи яз, чIехи тир руьгь Авачни бес туьтегда. Гьеле вичел пехилрай Нуьгь -Хеб чкIанвай этегда. Т. А. Таб я... Синоним: цен. ЭТНОГРАФ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра этнографиядин рекьяй пешекар. ЭТНОГРАФВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери. -илера этнографиядин рекьяй пешекарвал. Жуван халкь кIанидаз, этнографвал вири пешейрилай гзаф кIан жеда. Р. * этнографвал авун гл., ни этнографиядин рекьяй пешекарвал кьиле тухун. Этнографвал авун регьят хьиз аквада, амма ам гзаф къулайсуз шартIара кьилиз акъуддай пеше я. Р. ЭТНОГРАФИЯ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра халкьдин яшайиш, адетар, руьгьдин ва майишатдин культура ахтармишдай илим. ЭТРЕФ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са вуж-вуч ятIани авай пад, тереф. Ам аквадай этрефрани авачир. К, 1990, 1.I. Илифда зун ви этрефриз диганвай... Р. Магьмудов. Акрошиир. Синоним: тереф. ЭТЮД урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра художникди вичи чIугвазвай тIебиатдин са суьретдик кутазвай кьилин фикирдин сифтегьан план, сифте чIугур цIарар. Ял язавай вахтни атана куьтягь жезва. Жувалай алакьай са кIвалахни авач. Башламишай гьуьлуьн кьве этюдни, куьтягь тавуна, гьакI ама. М. В. Вацран ягъун. ЭФЕНДИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) куьгь. илимэгьли, алим; XIX асирда ва адалай вилик вахтара са тайин кас алим тирди къалурун патал тIварцIихъ акалдай гаф. Ваз Аллагьди рагьметар гуй, Гьамид-эфенди кьена хьи. Е. Э. Гьинава? - За гьа чIавуз тIвар-ван авай алим арабист Абдулнетиф эфендидивай кIелзавайди тир, - лугьуз рикIел хкизва ахцегьви Эфендиев Гьасана. Къ. Къ. КIири Буба. Мегьамеда эфенди Гьамзат беган патав Ирганайдиз ам Гъази-Мегъамед эфендидин ирсдар яз тайинарун патал фена. ЛГ. 1992, 25. ХII. ЭФЕРАР сущ., гзафв. кь.; -ри, -ра хуьрекдик кутадай хъсан тIям ва ни гъидай хъач-набатат. Булдалди эферар кIвахнавай шурвади дустариз ахьтин дад гузвай хьи, гуя исятда абур живеди кIевнавай кIвалин къеняй женнетдин юкьвал акъатнавай. У. Къемберов. Спелар куьрсарай хам. Вергер, тегьмезханар, кIелен мичер, пилер, сурар, мурсар, шанатар ( пурнияр), цIангурар, эферар - гьисабна куьтягь жедач. ЛГ, 1994, 14.I. ЭФЗЕЛ араб., т. б, ш.; * эфзел авун гл., ни вуч артух авун. И дуьньядин усалвилер Ахъаймир чарчел, Муьгьуьббатни кьегьалвилер Ая мад эфзел. А. Къ, Жув яз амукь. Синоним: артухарун. ЭФИР урус, ктаб, сущ.; -ди, -да; -ар, ~ри, -ра цавун бушлухра электромагнитдин къуватдиз элкъуьрнавай радиодин, телевиденидин передачаяр. 99 - йисарин августдин-сентябрдин вакъиайрикай са юкъуз зи кьуд~вад репортаж эфирдиз фейи дуьшуьшар жедай. А. Омаров. Публицистика ва очерк || "Самур" журн., 2003, №1. 1989 - йисан октябрдиз жуьмя йикъарин ( нетижайрин) «Дагъустан» программа эфирдиз акъатна, "Самур" журн., 2003, №1. ЭФСЕР кил. ОФИЦЕР. ЭХ(И): * эх(и) авун гл., ни вуж. вуч, вуч авун са вуж-вуч ятIани ва я са гьихьтин ятIани хьайи ва авур кар секиндиз кьабулиз хьун, адаз фикир тагун. И гьалари къазундай Магъамадан рикI, Абур сакIани рикIи тийиз эхи. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Завайни и пачагьлугъдин векилрин гужар эхи ийиз жезмач. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Бандитар ва абурун гъилибанар эхи тавунин гьалар арадал гьин, уяхвал вини дережадиз хкажин. ЛГ, 2005, 21. VII. Синонимар: эхун, дурум гун, къатламишун, таб гун. * эх(из) хьун гл., нивай вуч са вуж-вуч ятIани ва я са гьихьтин ятIани хьайи ва авур кар секиндиз кьабулиз, адаз фикир тагуз алакьун. Жувавай эх тежер тIалар зи патаз на куьз ракъузва? М. М. Им вуч регъв я? Зун тахтунлай авудмир, Завай и кар эх жедач. М. М. Зун цаварай атанва. ЭХВЕРУН эверун глаголдин тикрарвилин форма. Кил. ЭВЕРУН. ЭХВИЧIУН эвичIун глаголдин тикрарвилин форма. Кил. ЭВИЧIУН. ЭХИР 1 араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са вуч ятIани (уьмуьр, рехъ ва мсб) куьтягь жедай вахт. Эхир кесиб хьайила, гьамни хьана пис. Е. Э. Герек туш. Шумудни са бейниван Ава эхир фагьумиз. Е. Э. Дуьньядиз. Зун хьиз, эхир кана кабаб хьайиди... атуй. Е. Э. Веси. Гьар са шейиниз вичин эхир ава. З. Гь. Ахварай авудай аваз. Виридахъ вичин, эвел хьиз, эхирни ава. Амма, аквадай гьалда, я эвел, я эхир авачирди са Иман я. Иман мидаим я. М. В. Гьарасатдин майдандал. * эхир нефес хьун гл., нин кечмиш хьун. Дустариз лагь: гъафил тахьуй ахвара, Эхир нефес жезава, -лагь, -мукьвара. Е. Э. Дустариз. Синоним: кьин. * эхир пехир хьун гл., нин-куьн эхир чIуру гьалдиз атун. Чи амалдиз вил вегьейла, чи лап эхир пехир хьанва. Е. Э. Алкьвадар Гьажи Абдуллагь эфенди кьейила. А чIавуз, шак алач, милли чIаларалди акъудзавай газетрин эхир пехир жеда. ЛГ, 2004, 17.II. Гьатта сатирадин шииррани шаирди намуслу зегьметдин тарифзава, намуссуз зегьметдин эхир-пехир жедайди лугьузва, саймаз гьалда чIугвазвай зегьметдал ам хъуьрезва. А. Гьажимурадов. Зегьметдин ашукь. Тапархъандин, квез чир хъухь, эхир жедайди пехир. СА. Рекьерин дафтардай. * эхир хьун гл., нин куьтягь хьун. Фагьумна за, дуьнья, ви гьал, аквазва ви эхир хьанва. Е. Э. Алкьвадар Гьажи Абдуллагь эфенди кьейила. * эхир жери кар сущ. кьилиз акъатдай кар. Таб имир на, Эхир жери кар ятIа... Е. Э. Гуьзел. * эхир эцигун гл., ни квел тикрар техжедай, давам техжедай гьалдиз гъун. Селим адан рикIикай хкатзавачир; белки, къайи рахунри абрун бахтсуз муьгьуьббатдал эхир эцигдай. А. А. Умуд. Кьилинди, адалай кьулу-кьулухъ финал эхир эцигна хьиз, район дерин кризисдин гьаларай акъудиз алакьна. ЛГ, 2004, 15. VII. ЭХИР 2 сущ., граммат.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гафунин формалин лишан-сес(ер). Существителънияр предложенида жуьреба-жуьре гафарихъ галаз алакъада жеда. И алакъа хьун патал существительнийрин эхир дегиш жеда, месела: вах атана, ваха къачуна, ктаб вахав гва, вахан ктаб, вахаз акуна, вахавай жузуна. М. М. Гаджиев. Лезги чIалан грамматика. Предоженида гафарин арада алакъа къалурун патал гафунихъ гилиг жезвай дегиш жедай паюниз эхир лугьуда. М. М. Гаджиев. Лезги чIалан грамматика. Актив падежда -уни, -уьни, -ини эхиррикай сад гафунин дибда авай ачух сесинилай аслу яз кхьида. "Самур" газ., 2005, 24.04. ЭХИР3 нар. са вахтар алатайла. Ви гуьгъуьна къекъведа ам ви кьил нез, Эхир адаз ви кIвал недай мал жеди. Е. Э. Пис папаз. КIанда лугьуз ихтибармир явадал Эхир са къуз кIеви душман жеда, дуст. Е. Э. Ашукь жемир. Вучда, эхир рехъ физвайвал Са-са кIараб хкуднай... М. Б. Мугъу сурар ЭХИР кIус 1) лугьузвай фикирдин мана къати ийизвай гаф. - Им вуч ятIа, чир жезвач эхир заз, Фундугъбег хьтин кIвачер квай кьвати? А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Велимета гила вучрай кьван. свасни гьадан кIвализ хутахнава эхир. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: ман. 2) гьикI хьайитIани. Эхир вуна чIугваз тада зав азар... Е. Э. Серминазахъ галаз суьгьбет. ЭХИРАТ араб, дин, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра диндин къалуруналди, инсан кьейидалай кьулухъ яшамиш жедай чка. Эхиратда пис паб уьзуькъара я. Е. Э. Пис папаз. Эминавай диндин пар, мавгьумат вичин кIулай гадриз хьанач. Им ада лагьанвай илагьийри, яни Аллагьдиз, эхиратдиз ва ихьтин масабруз лагьанвай чIалари субут ийизва. М. М. Гь. Шииррин кIватIал туькIуьрайдан патай (1941 ). Хъсан кIвалах авуна, - хвеши хьана Шахмардановаз, - тахьайтIа гзаф дуьшуьшра кьуьзуьбуру датIана эхиратдин гьакъиндай хажалатар ийизва. А. А. Лезгияр. Синонимар: муькуь дуьнья, агъа дуьнья. * эхиратдин кIвал сущ. инсан кьейила, кучуддай чка. Мустафа буба вичин эхиратдин кIвализ рекье тваз вири жемят сурарал кIватI хьанвай. ЛГ,1992, 31. III. Са кьадар яшар хьанвай гунагькарриз, эхиратдин кIвализ фидалди чпин гунагьрилай гъил къачун патал вуч авун лазим ятIа хабар кьаз кIанзавай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Дидедин эхиратдин кIвалин къерехдал ацукьна, руша мад манийралди ишелариз башламишна... Гь. Къ. Магьини Дилбер. Буба Сад Азраилдин ихтиярдалди эхиратдин утагъдиз рекье туна хтайла, зи рикIел, накъварин селдихъ галаз, ихьтин цIарар атанай... З. Къ. Чуьнгуьрдин сим хьиз дам атIайла... Синоним: сур. * эхиратдин кIвализ фин гл., вуж кечмиш хьун. Гила чи пайгъамбар хьтин бадени амач. Сам-Саман дерт эхиз тахьана, вични эхиратдин кIвализ фена. Гь. Къ. Четин бахт. * эхиратдин югъ сущ. рекьидай югъ. Юкьван асиррин арифдар Мишель Монтена къейд авурвал, эхиратдин юкъуз ажалдинни инсандин уьмуьрдин арада кьиле физвай женгина жув авайдалай хъсан къалур хъийидай, алакь тийидай викIегьвилер ийидай мумкинвал амукьзавач. ЛГ, 2004, 8. VII. ЭХИРДАЙ нар. са куьн ятIани эхир тир кьиляй. Эхирдай рахайтIани, цIийи фикир рахух. Р. - Дуьз лагьайтIа, сифтедай ваъ, амма эхирдай зун вун КIири Буба тирдан гъавурда гьатна. Б. Гь. Заз эвера. Антоним: сифтедай, ЭХИРЗАМАН сущ.; -ди, -да уьмуьр акьалтIзавай вахт. - Малла Несредин, пака эхирзаман я, ша чна ви кIел нен! Ф. Малла Несреддинан кIел. Къуллугъчияр, эхирзаман рикIел гъваш. Е. Э. РикIел гъваш. - Пачагь амукь тавурла, чна вучда? - Эхирзаман мукьвал хьайила, жедай крар я. А. И. Самур. ☼ Чи словарра эхирзаман кьабулнава, кхьинра кьве жуьреда гьалтзава: эхирзаман ва эхир заман. Чун и уьлчме кьве гаф яз, яни мягькем ибара яз (эхир заман) кхьинин терефдар я. * эхирзаман авун гл., ни 1) рикI гзаф туькьуьлардай гьалдиз гъун. Гъуьлуь лудай "Тур тIун мугьман", Папа идай эхир заман... Е. Э. Мугьман тун тавур папаз. 2) кьин, амачир гьалдиз гъун.... Москва къачуз кIан хьанай. Амма Полтавадин патав адан эхирзаман авунай! Р. Гь. Наполеоназ къалурай рехъ. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 |
| |||||||
|
