| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ШУМШАТI прил. иер, лацу якIарин акунар алай. - ГьикI хьана, вуч ава? Беден шумал, чин шумшатI, юкьни шуькIуьди... А. Къ. Нехирбанни лекь. ШУНКI нугъ., сущ. тIуьрди, хъвайиди фидай чка. ШункIаник тварар акатай цицIибар хьиз, чун, аялар, сифте кисна, ахпа ахварал фена. Къ. М. РикIелай фидач, инсанар. Синоним: туьтуьх. ШУпI 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гъапа авай яд. * шупI ягъун гл., ни гъапа авай яд ягъун. Ахпа чIутхвардай гадар жезвай хулак чанг кутуна, ам цив ацIурна, чиниз шупI яна, гъилер чинай эвяна. А. Къ. Нехирбанни лекь. Чиниз са шупI ягь, бедендиз са зуз акъуд хъия, вун кIубан жеда... А. Къ. Нехирбанни лекь. За чиниз шупI яна, гъилер чинайни кьамай чIугуна. А. Къ. Нехирбанни лекь. Ам, мад са гафни лугьун тавуна, чиниз-гъилиз са хупI яд кьванни тиягъна, кьилни куьрсна, гьаятдиз экъечIна. А. Къ. Мал цаваравай савдагар ва я рикIелни алачир командировка. ШУпI 2 : * шупI авун гл., ни вуч сагъ затIунал са вуч ятIани илисна гел тун, дуьз гьалдай акъудун. Пагь, са легьзеда адан суфатда хьайи дегишвилер! Патав гвайди бамишардай хьтин лавгъавал вилик квайди шупI ийидай хьтин ажугъламишвилиз элкъвена. А. Исм. Эхиримжи къув. Синоним: шупIун. * шупI хьун гл., вуч са вуч ятIани, илис хьана, дуьз гьалдай акъатун. ШУпIУН 1 гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; шупI авун, шупI тавун, шупI тахвун, шупI хъийимир нерай шупI сесер акъудун. ШУпIУН 2 гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; шупI авун, шупI тавун, шупI тахвун, шупI хъийимир са вуч ятIани илисна дуьз гьалдай акъудун. Синоним: шупI авун. ШУР туьрк, сущ.; -ади, -ада; -ар, -ари, -ара цуру нек чими авуна хкуддай лацу рангадин къафун. Кьасумхуьрел алай... буфетриз тIуьн~хьун ийиз фидайбуру садани атай кас алцурар тавуна тадачир: чехирдиз, шурадиз, виртIедиз яд ядай; дад галачир, амукьай хуьрекар багьаз гудай С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. И рагьметлудан рушани, вичиз адет хьанвайвал, гъеле няниз шурадив ацIурнавай цIиб чантада туна. З. Ф. Шур. ШУРА куьгь., сущ.; -ди, -да; совет. Ада вичин терефдаррикай Шура туькIуьрнавай. А. А. Ирид цавук Самурдин ван. * шура гьукумат сущ. кьиле советар авай гьукумат. Эгер шура гьукумат хьаначиртIа, ви дуван за ийидай, - лугьузвай къужади, къулан патав ацукьна. З. Э. Муькъвел гелер. Адаз гьикI авай хьи, вичи гьина кIвалах авуртIани, вичиз шура гьукуматди ганвай тербия дуьзди я, ам намуслудаказ кьилизни акъудиз вич гьамиша гьазур я. Я. Я. Са фурун вакIар. ШУРВА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра жими хуьрек. Гъанва лезги шурвани, КIашнишни чичIек, Кьайси алай аш авай. Сини я гуьрчег. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. ГетIедай кIарас тIурунал шурва нердавай адан лацу чиниз яр акъатзавай. А. А. Пад хьайи рагъ. ШУРВАН: * шурван пепе сущ. чIулав тIехвер квай яру ва я хъипи гъвечIи пепе. * шурван пIини сущ. мичIи чIулав рангунин гзаф цуру тIямлу пIини. Синоним: вишня. ШУРПА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра жими хуьрек. Алидин папа синидаваз чIахар аш гъана, патавни туьнт серг кутунвай шурпа эцигна. А. И. Самур. ШУРТI: * шуртI авун гл., ни авахьзавай нер нефесдихъ галаз къенез чIугвадай яцIу сес(ер) акъудун. ШУТКАР кил. ШТКАР. ШУТКУН гл., ни вуч; шткида, шткана; шткиз, шткизва; шуткук, шткин, шуткурай, шткимир; шуткун тавун; шуткун тахвун, шуткун хъийимир кулуналди кIвалин, гьаятдин чил михьун. [Пейкер]. - ФатIимат, я ФатIимат, на вуч ийизва, кьейди? [ФатIимат] Квез аквазвачни кIвалер шткизвайди. Гь. Гь. Адетдин къармахра. ☼ М. М. Гьажиеван фикирдалди, и гаф шткун ( кил. М. Г. РЛС, ч. 123 - вымести, ч. 356 - мести, ч. 562 - подмести) кхьин норма я. Кхьинин къайда глаголдин формайра, орфографиядин словарда ганвайвал ( кил.: М. М. Г., Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС) штк... кьабулайла, глаголдин асул формани шутк... ваъ, штк... лазим я. Синоним: жугун. ШУТКЬУ туьрк, сущ.; -ди, -да; о, -йри, -йра дишегьлийрин кьилин чIарар кIевна кутIундай затI... суса чкIанвай чIарар шуткьудик кутун хъувуна, шехьзавай аялдал лекьре хьиз вегьена. А. И. Самур. Шуткьу вуна гадарна, къуй гьакI хьурай, Анжах намус гадар мийир дагъвидин... А. С. Вилик жерге. Садра кIваляй дигана, буфтаяр галай цIийи перем, виликай гимишдин зунжурар куьрснавай шуткьу алукIна, буьшмедин пIипI авадарна, дамах гваз экъечIна. 3. Агъавердиева. Бахтар хьанайтIа... ШУТКЬУНАРУН || ШУТКЬУНУН 1 гл., ни вуч; -да. -на; -из, -зава; шуткьун тавун, шуткьун тахвун, шуткьун хъийимир къен авай затIунай са вуч ятIани зарбдиз ялна акъудун. Даниял акурла, ада са рахун-луькIуьнни тавуна, ракIара амаз гапур шуткьунарна акъудна, ажугълувилелди гъарайна... С. Гь. КIири Буба: Мугьман кIвачел акьалтна. Ада Къайитмазан дидедикни кикяна хьиз гапур шуткьунна. З. Э. Рекьер сад туш, ШУТКЬУНУН 2 гл., ни вуч; -да. -на; -из, -зава; шуткьун тавун, шуткьун тахвун, шуткьун хъийимир кьежей пекиник квай яд, кьеж хкатун патал алчударун. Ангина ( туьтер тIадай хума) гьич са дарманни галачиз сагъариз жеда: хипен чуьхвена михьнавай сарал ргазвай яд илична, къазан запун яна са тIимил шуткьунна туьтерал эцигда. ЛГ, 2002, 1. VШ. ШУТI сущ.; -ра, -ра; -ар, -ари, -ара инсанрин, гьайванрин иви на я набататрин меже хъвадай куьлуь гьашарат. ШутIра кIасуналди затI жедач, амма шутIар тежервал авуртIа, абурлу я. Р. * шутIран цуьквер сущ. лацу цуьквер ахъайдай хъач. ШутIран цуькверин мижедал чинин хам михьун меслятзава. ЛГ, 1993, 21. X. ШУЬКЬУЬНТ кил. ШКЬУЬНТ. ШУЬкIУЬ прил. гьяркьуьвал тайин кьадардилай тIимил авай. Адал [Е. Эминал. - А. Г.] кIукI шуькIуь къармукь хъицикьдин бапIах жедай. Амай партални гьа замандин деб тир валчагъ-чухвани башмакьар тир... Н. А. Етим Эмин. Гьасятда са туп жигъир хьтин шуькIуь рекьяй къвезвай лезгийрал туькIуьрна. М. М. Пачагьдик къалабулух кутур женг. Хелеф халу винелди хкаж жезвай шуькIуь жигъирда гьахьна. А. Къ. Нехирбанни лекь. ШуькIуь, шемер хьтин лацу тупIар, ярни къиб кужумнавай ичинин къваларив акьван хъуьтуьлдаказ, успагьивилелди агат хьанва хьи, гьатта абурал Велиметан темягь физва. М. В. Антонимар: яцIу, гьяркьуь. * шуькIуь авун гл., ни вуч яцIувал тайин кьадардилай тIимил авай гьалдиз гъун. Ихтияр къачун тийиз эцигзавай кIвалери шегьердин куьчеяр, инсанар къекъведай рекьер шуькIуь ийизва. Р. * шуькIуь сесер сущ. вилик жергедин [и, э, уь, аь] сесер. Классдай гьерекат акатай аялрин къармакъалрин ванер ва рушарин шуькIуь сесер къвезвай. А. А. Умуд. * шуькIуь хьун гл., вуч яцIувал тайин кьадардилай тIимил авай гьалдиз атун. Эхирни рад хьиз шуькIуь хьанвай вичин беден кча къецелди акъудна. А. Исм., Эхиримжи къув. Амма гьикI ятIани хатадай гафунин кьатI туькьуьн хьана, генани шуькIуь хьанвай яхун ченедин кьилик зурзун акатнаваз, амай-амачир кьве кIир экъисна, ам сивни ахъа яз гьакI амукьдай. М. В. Гьарасатдин майдандал. ШУьКIУЬВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера щуькIуь тир гьал. Кинийрин шуькIуьвал, якIун яцIувал абур я хинкIардин. Р. ШУЬкIУЬДАКАЗ нар. шуькIуьвал хас яз. Синоним: шукIуьз Антонимар: яцIудаказ, яцIуз. ШУЬКIУЬ3 нар. шуькIуь яз. Столдални кайваниди, шуькIуьз атIана, винелай газетни вегьена, гьазурнавай кинияр алай. "Самурдин сес" газ., 2005, 21. V. Синоним: шукIуьдаказ. Антонимар: яцIудаказ, яцIуз. ШУЬМЯГЪ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьелечI хъире алай, ширин хвехерин емиш ва гьа емишар жедай тар. Тахтайрихъ гьеле шуьмягъдин, къарагъаждин ниэр галама. А. А. Лезгияр. Арушзавай шуьмягъдинн яргъи тIвалар... кьуьзека, хъуькъверикни ял кутуна, руькуьнрин арайра арушзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. Гьар са хизанда хъуьтIуьн суьрсет кIватIнавай, гьазурнавай цIуд рипейралди кIерецар, шуьмягъар, ракъиник, тIанурра, акайра кьурурзавай чуьхверрин гуьрер патар, ичин патар, хъенчIинин каркунра цик кутунвай кицикар, ичер ва гьакI маса емишар жедай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ШУЬМЯГЪЛУХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра шуьмягърин тарар авай чка, тарар кутунвай чка. ШУЬРБЕТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тIямдиз верцIи, ширин хъвадай затI. Ширин шуьрбет, гьам агъу хьиз аквади. Е. Э. Бахтсузвал. Ширинвилиз идлай артух ВиртIедин шуьрбет акурд туш. С. С. Консервийрин завуд. Гьавиляй къе хъвазва чна шуьрбетар, Рушариз за туй ачухун буйругъда. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. * шуьрбет авун гл., ни тIямдиз верцIи, ширин хъвадай затI гьазурун. Синоним: шуьрбетун. ШУЬРБЕТУН рах., гл., ни низ; -да, -на; -а, -ин, рай, -мир; шуьрбет авун, шуьрбет тавун, шуьрбет тахвун, шуьрбет хъийимир тIямдиз верцIи, ширин хъвадай затI гьазурун. На кам къачур югъ я лугьуз, Дидеди ваз шуьрбетзава. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Синоним: шуьрбет авун. Шуьре сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чинал ширинлухар алаз чранвай фу. Къариди вичин рушаз фар, шуьреяр авуна, руш рекье туна къужадихъ галаз. Ф. КIватIаш. Са акьван вахт фенач, ам анай кьве къатнавай, юкьвани вечрен ятур тунвай са шуьре гъилеваз экъечIна. М. В. Гьарасатдин майдандал. ШУЬРеКАТ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьел квай чил. Синоним: хъахъ. ШУЬРЛУЬНЦI рах., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра яргъи, яхун гъвечIи яшарин аял.... зи патав лезги чIал тийижир, кIелдай кьван лаш хьтинди авунвай цIикьвед-цIипуд савай са шуьрлуьнцI дакьурзава. Ж. Гь. Юргъалай гуьгъуьниз. ШУЬРУЬКЬУЬМ прил. тIимил ширинвилин тIям квай. ШУЬРУЬКЬУЬМВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери шуьруькьуьм тир гьал. ШУЬРУЬКЬУЬМДАКАЗ нар. шуьруькьуьм тIям кваз. ШуьткьвеЛАР сущ., гзафв. кь.; -ри, -ра нажахдалди, рандадалди кIвалахдайла, тахтадикай, кIарасдилай алатдай кьелечI кIусар. Синонимар: талаш, хъвалахъ, чIидгъем. Шуьткьвер сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра чинин хам агаж хьайила, арадиз къведай якIун, хамунин цIар. Айиб авач, рехи я зи цIвелин кьил, Айиб авач, вилерив гва шуьткьверар. Къ. М. Вах. Хузайиндин гьакIани шуьткьверар авай чин мадни агаж хьанвай. З. Э. КУТВ-диз фена. Синоним: бириш. ШУЬТКЬВЕЗ шуьткьуьн глаголдин мурадвилин форма. Кил. ШУЬТКЬУЬН. ШУЬТКЬВеЙ прил. яд, меже кумачир, кьуразвай гьалдиз атай, атанвай. Галатнаваз акуна, ацукьиз кIанзавай за, цлав гвай харадилай кьуд-вад усал шуьткьвей афни амай ящик къачуна, чилел эцигна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Дуьз лагьайтIа, ам, кьуьлуьз тахьана, верчгрин тварриз ухшар тир: тварар кьезилбур, шуьткьвейбур тир. А. М. Мурк ракъини цIурурда. ШУЬТКЬУЬН гл., вуч; -веда, -вена; -вез, -везва; -уькь, -вен, -уьрай, -вемир; шуьткьуьн тавун, шуьткьуьн тахвун, шуьткьуьн хъийимир яд, меже кумачир, кьуразвай гьалдиз атук. Чи Багъдавай алван цуьквер Са чIавузни шуьткьведайд туш. Ф. Шуьткьуьн тийир цуьквер авай, Туьхуьн тийир эквер авай, Муьгьуьббатдин шекер авай Шегьреда вун гьатна, яр. А. С. Ашукь хьанва зун. Къуй адан несилар, цуьк акъудна, бегьер. гъиз тахьай, къавун чередал экъечIай хъач хьиз, шуьткьуьрай! М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: элчуьхун. ШУЬТКЬУЬКЬ шуьткьуьн глаголдин буйругъдин форма. Кил. ШУЬТКЬУЬН. ШУЬТКЬУЬРУН гл., каузат., ни-куь вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; шуьткьуьн тавун, шуьткьуьн тахвун, шуьткьуьн хъийимир яд, меже кумачир, кьуразвай гьалдиз гъун. ЧIулав пехъер хьиз аквадай кьуьзуь дишегьлийри тупIарин кIвенкIвералди пудкъад-кьудкъад йисуз килигзавай, буьруьшри шуьткьуьрнавай вилерилай саса нагъв къачуз, чилел гадарзавай. А. А. Лезгияр. ШУЬТРУЬ прил. хъипивални ярувал акахьай рангадин. Хважамжам хьиз куда рагар: Гагь хъипи, гагь вили жеда. Какахьда ал, туракъ рангар, Гагь шуьтруь, гагь аби жеда. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. - Суса багъишайди я ваз. Хъсан парча я, рангни заз бегенмиш я, мичIи шуьтруьди я. Лап къарийрин чан я. М. В. Гьарасатдин майдандал. ШУЬШЕ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) къумадикайни металлдикай гьазурнавай са патай маса пата авайди аквадай махсус цин рангадин кьелечI назик материал. Чи пенжерда шуьше авач, Иски кьулар хаз тахьуй, яр. Ф. Райондин вири школайриз ремонт авун патал 12 тонн креж, 15 тонн шир, 1037 квадратный метр пенжердин шуьшеяр къачунва. "Самурдин сес" газ., 2005, б. VШ. 2) гьа материалдикай гьазурнавай кьакьанвал авай шуькIуь къаб. Иесиди кроватдин кIаникай эрекь авай шуьшени хкудна, вилик кружкани эцигна. З. Гь. Ахварай авудай аваз. Синоним: бутылка. 3) нафтадик квай багъ кудай лампадал гьа материалдикай гьазурнавай гьалддай затI. Са тIимил вахтни хьанач, лампадаллай шуьше хътин свас енгейрин къула аваз, Уьзденабурун кIвалерихъди рекье гьатна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Зи кьиликай хьанва лампа, Шуьше хана, экв тагузвай. СА. Экв це... ШУЬШЕБЕНД 1 фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) цлан ериндал шуьшеяр твадай рамкаяр. И карда [С. Сулейманаз кIвалер эцигунин карда. - А. Г.], муаллим Нурдинов Зиявудина план чIугуна, прораб Османов Тарикъулидин гуьзчивилик кваз, цлан устIар кьуланстIалви Къазагьмеда кIвалер эцигна, харат устIарар Гьажимурада рак-дакIар, Эмирбеге шуьшебенд илигна, ана шуьшеяр Саиджамала туна. С. Зи Сулейман. 2) 2-3 патахъай шуьшеяр авай рамкаяр туна туькIуьрнавай кIвал.... эквер куькIуьнарна, ишигълаваннавай шуьшебенддихъ ва тарарин арайрай аквазвай, цифер алатна, ачух жезвай цавухъди вил яна, кьуьзек ислягь хьана. Б. Гь. ТIварун стхаяр. ШУЬШЕБЕНД 2 прил. цлан ериндал шуьшеяр тунвай рамкаяр авай. Къавариз шифер, сахси, ракь янавай, багъ-бустан, шуьшебенд айванар галай кьве мертебедин кIвалер саки виридахъ ава. ЛГ, 2004, 28.11 ШУЬШЕДИН прил. шуьшедикай раснавай. свас мукьва жез акур Умуят хала, гъиле ширинар, дуьгуьдин тварар авай шуьшедин къаб гваз акъвазнавай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ШУЬШКА урус, сущ.; -ди, -да; ~яр, -йри, -йра къакъара твадай кьве патахъ мурз алай яргъи яракь. Къенез чам квай шуьшка хьтин лезги дергес, гуя вич вичелай, векье къекъвезвай. Б. Гь. Заз эвера. ШЧУ! межд. Гьайвандиз (кализ, данадиз) жуван патав эвердайла, лугьудай гаф. Гьар са чIала са тайин кьадардин гафариз тIварар, гьабуруз хас тир лишанриз, гьерекатриз, чпи ийизвай ва я чпив ийиз тазвай ванериз, инсандин гьайванрихъ, ничхиррихъ, шейэрихь галаз авай рафтарвилериз килигна, ганва... месела: уф, ишт, шчу, чавш, дуду, далдам, чIигъичIигъ, тIампI-тIампI, тIекьрекъ, цIурун, кьуркъур авун, гъургъурун ва мсб. М. Алипулатов. Лезги чIалан машгъулардай грамматикадай материалар. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 |
| |||||||
|
