| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ШКЬУЬНТ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьулантар авачир; чиляй фидай пидин кIус хьтин гьашарат. -Авай туш залай къуватлу гъайван, - Шуькьуьнтди вичин авуна тариф. А. С. Шуькьуьнтди фурсна. ШЛЕНКI сущ.: -ди, -да; -ар, -ри, -ра чIижери куьнуьдин тIеквенар кевирдай икьи затI. ШОВИНИЗМ урус,. -ди, -да; -аяр, -йри, -йра миллетрин арада душманвал твадай сиясат. ШОВИНИСТ урус, -ди, -да; -ар, -ри, -ра миллетрин арада душманвал твадай сиясат тухудайди. Брежневаз ва Алиеваз ракъай телеграммайра абурун вагьши сиясат, лезгийриз дуван кьун, и халкьдиз къарши Азербайжанда кьиле физвай шовинист гьерекат писарна. М. М. Уях хьухь, лезгияр! ШОВИНиСТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера шовинист тир гьал. Шовиниствал негь ийизва, амма ам тIимил жезвач. Р. ШОКОЛАД (ШКАЛАТ рах.) урус, сущ; -ди, да; -ар, -ри, -ра 1) тIямдиз ширин хъуьтуьл къафет. Абуру, гьуьжетарзавайбуру хьиз, хушдай агъуз зверна на лугьуда булахдал шкалатар пайзава, А. А. Умуд. 2) (чIехи гьарфуналди -. Ц1) дишегьлидин хас тIвар. Исмиева Шкалат хуьре тешкилзавай гьар са мярекатдин иштаракчи я. Р. Исаев. Хуьруьн тIвар вине кьуна... ШОССЕ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чирх вегьена дуьзарнавай машинар фидай рехъ. Шосседин кьерехдай яхдиз фидайбурузни къулай рекьер ийизва. Р. ШОФЁР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра машин гьалдай, чIур хьайила, хъийидай, адал кIвалахдай кас. Виридалайни шофёрдиз хасарат гана А. А. Пад хьайи рагъ. Кефияр дуьз техжедай кьван чкадач чIур хьанвай шофёрди, са ведредавай яд гъана, хъилелди радиаторда цаз башламишна. Гь. М. Им къван, имни терез. 2) машинда рулдихъ галайди. ШОФЁРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери. - илера шофёрдин пешекарвал. Гьеле 1983 - йисуз за «Курушский» совхоздин директордиз зун шофервиле, 1985 - йисуз электротадаракрин слесарвиле тайинарун патал арзаяр гана. К.,1988, 28. XII. * шофёрвал авун гл., ни машин идара ийиз чидай пешекарвал авун. Шахмарданов гьамамдиз фидай вахтунда шофервал Шахмарданова вичи авунай. А. А. Лезгияр. Фейзуллагьди Кьасумхуьруьн «Межколхозстройда» шофёрвал ийизвай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Мирима хуьруьз хуькведалди Бухарада шофёрвал ийиз хьаналдай. М. Б. «Жигули». ШПИОН урус, сущ,; -ди, -да; -ар, -ри, -ра маса гьукуматдиз чир тавуна, чара уьлкведа вичин уьлкведиз ва я жуван уьлкведа маса гьукуматдиз кIвалахдайди. -Ибур вири Чубайсан кьуьруькар я гьа. Чи уьлкве эхирдалди чукIурун гьада хиве кьунвалда. - Америкадин шпион я ман, ада чаз хъсанвал ийич хьи. Н. Шихнабиев. Хъсан хабарар. ШПИОНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера гьукуматдиз чир тавуна ийидай кIвалах. * шпионвал авун гл., ни гьукуматдиз чир тавуна, маса гьукуматда вичин уьлкведиз ва я жуван уьлкведа маса гьукуматдиз чинеба кIвалах авун. ШРИФТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ракьукай раснавай ва чапнавай гьарфунин шикил. ШТАБ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра армиядин къуллугъчийри кIвалахдай дарамат. Няниз штабдин кIвале кIватI хьайи партизанрин партийный ячейкади Къаюм Алиметов Ленинан партиядин жергейриз кьабулна. 3.3. КУТВ-диз фена. ШТАМП урус, сущ.; ~ди, -да; -ар, -ри, -ра тайин са идарадиз, майишатдиз талукь тирди тайинардай лишан, муьгьуьр. Идарадин штамп алачир справкадихъ кьуват жедач. Р. ШТАТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) идарада мажибдал кIвалахдай къуллугъ. Ада чи юлдашар чIехи гьуьрметдалди кьабулна ва лезгийриз сад лагьай нубатда республикадин газет ва милли культурадин меркез ( государстводин гьисабдай штатар ва дараматда чка) гун тапшурмишна. М. М. Кьибле пата гурзава. 2) т-б. вилаят. Америка 48 штатдикай ибарат я, гъавиляй и уьлкведиз Сад хьанвай Америкадин Штатар лугьузва. Р. * штатдик квачир прил. мажибдал алачир, амма герек хьайила желбзавай. Алай вахтунда ам... Даггиз, Юпитер ва педагогикадин НИИ-дин издательствойрин штатдик квачир художникни я. А. Фет. Алим, художник, педагог. И пешекарвилин суварилай гуьгъуьниз чи штатдик квачир корреспондент С. Стальский райондин центральный больницадин кьилин духтур Ханбабаев Максим Играмудиновичахъ галаз гуьруьшмиш хьана ва адавай са шумуд суалдиз жаваб гун тIалабна. ЛГ, 2004, 15. VII. ШТИЛ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра майишатда цун патал кIевирнавай махсус чкайра битмишарнавай набатат. Гьар жуьредин штилар акIуриз, Йиса цIудра ФитIинзава къуншиди Дамарар базаррин... А. Ал. Хъен галачир рикI. АкIурнавай штилриз Дуьз вад вацра ятар це. Ш. Къ. Перт кьуьзуьбур. Гатфарин эхиррай гатун сифтейра, хъсандиз. чими хьайила, афнийрин, помидоррин штилар, парникрай акъудиз, салара цада. З. А. К. ТIебиат чирун. * штилар ягъун гл., ни штилар цун. ШТКАНА шуткун глаголдин алатай вахтунин форма. Кил. ШУТКУН. ШТКАР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гишинвал кьин патал тади кваз чранвай гъвечIи фу. - Барутдин гумадин ни вучатIа тийижир заз училище кIелун, къизгъин цIай квай хьрак тIили шткар чурч авур мисал хьанай, - лугьуз рикIел хкизва Набиева... 3. Э. Кьве фронтдин командир. ШТКУК шуткун глаголдин буйругъдин форма. Кил. ШУТКУН. ШТОРМ урус, сущ.; -ди, -да, -ар, -ри, -ра гьуьлел жедай гзаф къати гар, кулак. ШТРАФ урус, сущ.; -ди, -да, -ар, -ри, -ра къанунсуз кIвалах авурдавай къачудай жерме. * штраф авун гл., ни вуж къанунсуз кар авурди жерме авун, Юлдаш тамада ва адан куьмекчи! Межлисдин ихтияр авачиз, вучиз куьн чахъай катна фена? Гьавиляй за тамададин куьмекчи штраф ийизва. А. М. Мурк ракъини цIурурда. ШТУЛ сущ.; -ди, -да, -ар, -ри, -ра диде-бубадиз чпин хтулдин аял. Амма мад куьч кIватI хъийида штулри Гьич рикIелни аламачиз туба ви. ТI. Ф. Рубаияр. Адан хва Мегъраман кIвале кьиле фейи и шад мярекатдиз А. Керимован 5 хва, 2 руш, 33 хтул, 52 штул, 2 птул кIватI хьанвай. «Самур» газ., 2002, 25.I. 2) (чIехи гьарфуналди - Ш) хуьруьн тIвар: Штул(ар). ШТУРМ урус, сущ.; -ди, -да, -ар, -ри, -ра гьар жуьредин къуватар желб авур гьужум. ШТУРМАН урус, сущ.; -ди, -да, -ар, -ри, -ра чIехи гимияр, чIехи самолетар гьалдай пешекар. ШТУРМАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера штурмандин пешекарвал. ШТУРМОВиК урус, сущ.; -ди, -да, -ар, -ри, -ра чилел алай кьушунрал ва дяведин чкайрал гьужум ийидай самолёт. Душманди вири жуьредин яракьрай чи штурмовикрин вилик пад къаз, гуьлле гана. ЛГ, 2004, 26. VII. шТIУМ; * штIум хьуй! $, межд. дишегьлийри чпи-чпиз ва я эркекриз ийидай 'кьурана пуч хьуй' манадин къаргъиш. * штIум тахьайди! $, межд.. [Зарлишан|; Я кьейди, я штIум тахьайди, чаз итимдихъ галаз акъаждай ихтияр авач эхир. Чун абуруз муьтIуьгъ хьун герек я. Н. И. Гьакимрин папар. Синоним: кьин тавурди. * штIум хьун гл., вуч набатат вичик квай меже хкатна кьурадай гьалдиз атун. Дергесди ягъай векьер-хъчар фад штIум жеда. Р. ШТIУМАРУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; штIумар авун, штIумар тавун, штIумар тахвун, штIумар хъийимир штIум хьанвай гьалдиз гъун. ШУВАкь 1 фарс, прил. кьакьан, яргъи. Бирдан вилик квайда, шувакъ беден захъ элкъуьрна, нифретдивди ван хкажна... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. ШУВАКЬ 2 сущ., в.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра кьакьан, яргъи акьулдиз кьери кас. Буйдиз я турвакь, амалриз - шувакь, Жумартвилиз -ракь, шкьакьвилиз - кьакь, АтIуй вичин тIакь, акунай нагьакь. М. Ж. ШУВАКЬВАЛ сущ.; -или. -иле; -илер, -илери, -илера акьулдиз зайифвал. ШУВАН кил. ЙИКЬ (* йикь-шуван). ШУГЪУЛ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра эцигзавай цлан тик чинин дуьзвал ахтармишдай махсус алат. УстIарди дуьз кьада шугъул Какурвал тагурвал кIвализ. А. Ал. Бейнидал хумул. Шугъулриз цал, гирдим нарат рандадиз... герек я... И. Гь. Гьарай. Синоним: цин терез. ШУДУРГЪА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са шумуд шей какахьай, къайдасуз гьал. Синоним: къарма-къариш. ШУКУР || ШУЬКУЬР1 араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са касди авур хъсанвал аннамишна, хъсанвилел рази хьана а касдиз къвезвай хийир дуьа. ШУКУР || ШУЬКУЬР 2 ! межд. Аллагьди авур хъсанвал аннамишна, хъсанвилел разивилин гаф. Гена шукур, партийный организациди гъавурдик кутурла зи хцин кьили ван авуна. З. Э. Рекьер сад туш. Дуьнья халкьай, гайи адаз цаварин абур Сад Аллагъдин чIехивилиз халкьарин шукур... И. Гь. Жув авай рехъ. * шукур авун [гъун] гл., ни авур хъсанвал аннамишна, хъсанвилел рази хьана, хийир дуьа авун. Шукур ая бахт гайидаз. Е. Э. Эмин гада. Чун халкь авур чи халикьдиз Шукур гъиз минет ая тIун. Е. Э. Эмина, вич рекьидайла, лагьай чIал. Уьмуьр гуьзел, ачух рекьер, Гьерекатда лайих тегьер, Алахъунриз гудай бегьер, Шукур гъида Худадиз за. М. Алпан. Шукур. * шукур [шуькуьр] <хьуй> Аллагь(диз) [Худа(диз), цавариз] межд. 'Аллагьдиз шукур хьуй, авай гьалдал рази я" манадин ибара. Хабар кьурта зи гьалдикай дустари, Шукур Аллагь, хъсан я лагь дустариз. Е. Э. Дустариз. Шуькуьр хьуй Ваз, чаз шафзат устадар Авай аям халкь авур Сад Иллагьи. Е. Э. Иллагьи. Ваз шукур хьурай я Худа! -гъилер хкажна имиди вилер къава атIумна салават гъана. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. - Школа, Аллагьдиз шукур, хуьрени ава, - алава хъувуна Лукъмана. З. Э. Рамзият. Шукур худадиз, вичихъ галаз вуж гьикI рахазватIа, нин фикир гьинай къвезватIа, гьасятда къатIуз вердиш хьанвай. Я. Я. Са фурун вакIар. Гена шукур хьуй цавариз зун ухшарнач Рекьихъ эвел тахьанвай я эхир. И. Гь. Будала вун. - Алейкума салам, чан хтул, - адан гъил кьуна Магьмуд имиди, - Аллагьдиз шукур, гьеле чан алама. А. Исм. Алукьдай ахвар. ШУКIВА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ламран шараг. Синоним: шаркIунт ШУКIУРТ || ШАКIУРТ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тайин са нин ятIани тапшуругъар кьилиз акъуддайди. Миресди вичин шакIурт Мусадихъ галаз виревирдер авуна. А. Э. Ичин таралай. ☼ М. М. Гьажиева ( кил.: М. Г. РЛС, 1950, ч. 562 - подмастерье) ва Б. Б. Талибова ( кил. Б. Т., М. Г. ЛРС, 1966) шакурт ишлемишзавай, орфографиядин словарда ( кил.: М. М. Г., Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС, 1964, 2001) шукурт кхьин дуьз яз гьисабзава. Чун, тайин себебралди, шукIурт вариантдин терефдар я. Синоним: вач-хъша. ШУКIУРТВАЛ || ШАКIУРТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера шакIурт тир гьал. Вирибуруз Аллагь хьтин и касдиз шакIуртвиле кIвалах ийиз кIан жедай. А. С. Чатун устIар. Хуьруьг Тагьираз... чарабурун данаяр хуьн, кIвалел акъвазун, батраквал, къелечидин шакIуртвал, къелечивал авун аял чIавалай кьисмет хьана. А. Гьажимурадов. Зегьметдин ашукь. Кьасабчи къуншидин хциз тIуьнилай, ксунилай гъейри маса затIни чир хьанач. Кар икI акурла къасабчиди вичин гада Пилидиз шакIуртвиле гана. Б. С. Пилидикай... [Шофер]. Аламатдин инсан я. Алакь тийизвай са карни авайди туш. Халис артистни я. Амма шукIуртвал ийизва. Н. И. Гьакимрин папар. * шукIуртвал авун гл., ни шукIуртдин везифаяр тамамрун. ШУЛУ фарс, прил. 1) къекъвез тежедай, къекъвез тежезвай. 2) куьч. галат хьанвай. Акунач лагьана куьтягьнайтIа, чун икI, шулу верчер хьиз, рекье гьатдачир. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. * шулу авун гл., ни-куь вуж-вуч къекъвез тежедай, къекъвез тежезмай гьалдиз гъун. * шулу верч хьтин прил. бегьем къекъвез тежедай, сагъсуз. Гьажимурадан буба кьена. Шулу верч хьтин кьуьзуь диде, сад-садалай гъвечIи, къарникьузар хьтин аялар адан вилик акъвазна. З. Э. Социалист Зегьметдин Герой Темирхаиов. * шулу верч хьиз нар. къекъвез тежез, сагъсуз яз. Акунач лагьана куьтягьнайтI а, чун икI, шулу верчер хьиз, рекье гьатдачир. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. * шулу хьун гл., вуж-вуч галатун. Тум цава кьунвай сикI вилик, шулу хьанвай чакъал адан гуьгъуьна аваз ибур гагь къацу шарарин серинрикай, гагь ракъиникай физвай. Ф. Куьпдик акатай чакъал. Къекъуьрай вичиз, лап шулу жедалди къекъуьрай. Б. Гь. Заз эвера. ШУЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера шулу тир гьал. ШУЛУГЪ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къалмакъал. Садлагьана адан рикIел. Кьвед-пуд варз идалай вилик пияндиз фена вичи кьуьлердай майдандал акъудай шулугъ хтана. Б. Гь. Вили вилер. Хьайи зурба къуллугърал. Ар ягъунин душман тир ам, Я гьахьдачир шулугъра. А. Ал. Крчар алай лам. ЦIугъ зи хурай акъатзава. Акьулдивай къакъатзава. Чил кафандик акатзава - Вуч мусибат - шулугъ ятIа? М. Ж. ЦIугъ зи хурай акъатзава. * шулугъ (ар) авун гл., ни 1) къалмакъал авун. 2) эдебдив кьан тийидай крар авун. [Мирим]. ~ За лагьайвал, санхьай чна а камунисрин чпин арада шулугъ тваз алахъна кIанда. Муькуь патахъай, чна агьвал авай динж уртабабар гъавурдик кутун лазим я. Гь. Гь. Колхоз. Синонимар: шулугъарун, къалмакъал авун, дяве акъудун. * шулугъ гьатун гл., ни къал-макъал гьатун. [Мирим]. - Эфенди! Заз чирвал, каммунистрин чпин арада шулугъ гьатнайтIа, хъсан тир. Гь. Гь. Колхоз. ШУЛУГЪАРУН || ШУЛУГЬУН гл., ни; -да, -из, -зава; -на; -а, -ин, -рай, -мир; шулугъар авун, шулугъар тавун, шулугъар тахвун, шулугъар хъийимир 1) къалмакъал авун, тун. 2) эдебдив кьан тийидай крар авун. Къурбан, ви дидеди шулугъарнава, дуст кас. Ваз дакIан жемир, ваз хьиз, зазни и кар дакIан хьанва. А. Р., Я. Я. Хендедалин мехъер. [Гуьлханум]. Руша шулугъарзава ибурун... Накь зал са чидайди гьалтнавай, адаз Андрианна чпин мукьвадан кIвале гадайрихъ галаз акуна. Н. И. Гьакимрин папар. Синоним: шулугъар авун. ШУЛУГЪЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра шулугъ(ар) ийидайди. Гьиниз фенва бюрократ. ЦIуд чин алай шулугъчи? А. Ал. ЦIийи йис. -Заз и собрание тухуз манийвалзавай ксар за советрин властдиз акси инсанар яз гьисабда, - и гафари шулугъчийриз эсерна. абур са бубат секин хьана. Гь. Къ. Четин бахт. Ам къуш ваъ, акьалтIай беябурчи, бедрягь шулугъчи я. Къачагъ я ам. Иесиди адакай и гьаятда хвена вучзаватIани чидач. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: къалмакъалчи. ШУЛУГъУН кил. ШУЛУГЪАРУН. ШУЛУДАКАЗ нар. къекъвез тежез, сагъсуз яз. КIвачерин гьерекатарни виликанбур яз амач, са тайин тир ритма авачиз, шулудаказ, акатайвал камар вегъин хьанва. Гьайиф! ЛГ, 2005, 28. VII. ШУМАЛ 1 прил. кьакьан, жегьил ва дуьз. Зи дуст, белки, ви рикIелни алама... - Серия гайи шумал лезги къавахар? А. С. Телер. Надежда Михайловна хъсан буй-бухах авай дишегьли тир, булушкани адан шумал бедендив гьакьван дамахдив кьадай. А. А. Умуд. Кьакьан буйдин, шумал кIалубдин, чина гьамиша хъвер авай хьиз рахадай Мурад хурал орденар алаз хкведа. Н. М. Буба. * шумал буй ф., сущ.; кьелечI якIарин, кьакьан, гуьрчег. Шумал буйдиз кьий, гуьзел яр... Ф. Кьакьан шумал буй, спелар зурба, ЦIвелел хирен гел, чIулунал гапур. Черкесрин партал алукIна буба Физва шивреллаз, гуз душмандиз кIур. А. С. Руш. ШУМАЛ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тарцин ва я къелемдин са йисан таб хел. Жумун тарцин шумал хьтин, Гатуз чрай чумал хътин. Ф. ШУМпI: * шумпI авун гл., ни сес акъудун, рахун. Яз куьче туширтIа, Вердидивай мегъуьн кIанчI хьтин Асанан. вилик гьич шумпIни ийиз жедачир. З. Э. Муькъвел гелер. * са шумпIни тахьун. ШУМУД 1 тIв-эв. кьадар чирун латал гудай суалдин гаф. (Рукъужат]. Я стха ( Къурбаназ) ви рушан шумуд йис я? [Къурбан] ~ На вучда, зи рушан шумуд йис ятIа? Гь. Гь. Адетдин къармахра. ШУМУД 2 тIв-эв тайин тушир гзафвилин кьадар къалурзавай гаф. Шумудан мал, шумудан кIвал тулкI авуна, ганава хьи? Е. Э. Залумдин нефс хупI екеда; Шумуд гьарай гваз хкведа... Е. Э. Гьарай, эллер! КIваляй шумуд затI квахьайла, Тухвайдаз инад хьуй, яллагь! Е. Э. Къедекни пер чуьнуьхайдаз. * шумудни сад сущ. гзаф инсанар, гзафбур. Шумудни сад, дуьнья, ви Залум ава зулумиз... Е. Э. Дуьньядиз. * шумудни са тIв-эв тайин тушир гзафвал къалурзавай ибара. Шумудни са бенде ава Мескен, макан, ери авачир. Е. Э. Дуьньядиз. Шумудни са терс хьайибур ви гъилелди ислягь хьана... Е. Э. Мубарак Исмаид. * шумудни садра нар. гзаф сеферра. Дяведа авур къучагъвилериз килигна Гь. Темирхановаз шумудни садра гьукуматдин наградаяр гана. З. Э. Социалист Зегьметдин Герой Темирханов. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 |
| |||||||
|
