| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ШИМ, сущ.; еди, -еда; -ер, -ери, -ера куьлуь харар кьван мичIи вили кьелечI къванер.... кIамун а пад шимедин тик я... А. Ф. Лянет. Самур вацIун лепейра ван Ава токдин симера хьиз. Къекъвезва зи рикIе хиял, Михьи булах шимера хьиз. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Вуч зулумдин гар ава къе, Дагъдин хурай тухузва шим. П. Ф. Гар. Зун дагъви я: вили цав зи яргъа н я, Къайи къванер, шимерни зи бажгъан я, Гьам зи кIвалнн, зи бахчани яйлах я, Ш. Агъакеримов. Зун дагъви я. ШИМЕХъАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гзаф шим квай чка. И рехъ Яру дагъдин кIанелай чIехи вацIал кьван гапурдал кукIварна патар-патарнавай хана, вахт-вахтунда юзана агъадихъ агалтзавай шимехьанрайни дегьне кIамарилай фенва. Гь. М. Им къван, имни терез. ШИМПАНЗЕ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра маймунрин са жинс. ШИНГъАР || ШУНГЪАР араб, куьгь., сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра аламат, эсер. Ви къаматдиз килигайла, Буй-бухах шингъар я, гуьзел. Е. Э. Ви къаматдиз. ШИНДАКЬ кил. ШАНДАКЬ. ШИНЕЛЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра солдатдин винелай алукIдай партал. Це чав винтовкани шинель, Ядай чка жада чаз! А. Ф. Дяве. ЭкIянава рагъ гуз ада Марфадикди кьежей шинель. А, Ал. Пуд шиир. ШИР 1 туьрк, сущ.; -еди, -еда; -ер, -ери, -ера вич гуьцIай затIариз тайин ранг акъуддай икьи затI. Машиндилай ширедин хъитрепIар ататна. З. Э. Зулун пеш. «ПиспIи Хидира» марагълувилелди дехмеда вил экъуьрзавай. Дехмедин накьв авай чил асунна хъипи ширедай акъуднавай. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Райондин вири школайриз ремонт авун патал 12 тонн креж, 15 тонн шир, 1037 квадратный метр пенжердин шуьшеяр къачунва. "Самурдин сес" газ., 2005, 6. VIII. ШИР 2: * шир-шир сущ.; ди, -да: -ар, -ри, -ра шир-шир сесерин ван. Кьве тепедин арада, дарискъал кIама авай булахдай ширширдин хъуьтуьл ван алаз михьи яд авахьзавай. А. А. Умуд. ШИРДАН фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, ри, -ра хуьрек руфуниз тухудай рад. ШИРЕ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра икьивал квай жими затI. Хутарикай шире кIвахьзавай А. А. Умуд. Чин чIурзаватIани, Селминаза цуру шире гьикI иштягьдалди фитIинзаватIа, Велиметани гьакI чил чIурна вичин цуькIуьн туькъуьнзава. В. М. Гьарасатдин майдандал. Синоним: миже. ШИРИН 1 фарс, прил 1) кIуьгьуь тIям авай. Ам (вирт - А. Г.) вични са ширин затI я... Е. Э. Вирт квахьайдаз. Духтур, туькьуьл дарманар заз гузва на, Къайгъу туш заз, Абур вирт хьиз ширин я. А. Мут, Зи сагъвал зав вахгана. 2) куьч. кефи шадардай. Рахун ширин, ачух къабагъ, Акун са мурад я, гуьзел. Е. Э. Ярдиз минет. 3) (чIехи гьарфуналди - Ш) гьам эркекдин, гьамни дишегьлидин хас тIвар: Ширин. Манийрин кьил кутун патал Дагълар уьлкведин иер рушарикай сад хкяйна, нини хьиз, ам безетмишда. Ихьтин гуьзел рушни Девлетханан мулкуна яшамиш жезвай Букаван руш Ширин хьана. А. М. Къиргъин. Синонимар: верцIи, кIуьгьуь. Антоним: туькьуьл. * ширин мез сущ., нин хуш къведай ихтилатар ийилай мез. Гимишдин пул дуьзмишна на яхада. Ви ширин мез шад билбил хьиз рахада. Е. Э. Туьквезбан. Адан ширин меци къванни чIалал гъун мумкин тир. Гь. М. Ялтахвални тахсир яни? Салам гуда, салам кьада, Сада садан гьал жузада, Ширин мецелди рахада, Мусурманар стхаяр я. Н. Сам. Мусурман стхаяр. Алем чIалал гъиз мецелди ширин, Гьуьрметар хьана мад ва мад дерин. Къ. Абдуллаев. Секин кьил. Синоним: шекердин сив. * ширин меци гьуьлягь [илан] тIеквендай акъудда 'масадахъ галаз алакъа жедайла, хуш къведай ихтилатри инсан вичин мурадрив агакьардайди рикIелай алудмир' манадин мисал. * ширин хьун гл., вуж-вуч низ ширин гьалдиз атун. Ярди гайи лацу пIини, Шекердилай ширин хьана. Ф. Ваз ахварар ширин хьуй, Иер бала, лайлай! Ф. Хайи... ШИРИН 2 рах., нар. кефи шадардай тегьерда. Билбил хьиз ширин рахада... Е. Э. Бахтавар. Ажеб ширин рахада мез... Е. Э. Гьуьруьдиз ухшар акуна. * ширин-ширин рах., нар. вини дережада кефи шадардай тегьерда. Яргъа далдам ширин-ширин рахада, Фикир тийиз, гьаниз гьатда юргъада. Е. Э. Ватандай катзавайбуруз. ШИРИНАР сущ., гзафв. кь.; -ри, -ра ширин затIар. Суварар хьайила, ада чи гьаятда авай аялриз ширинар ва гьар жуьредин рангарин шарар пишкешдай. З. Гь. Чкадив агакьай цуьквер. ШИРИНАРУН гл., аспект., каузат., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; ширинар авун, ширинар тавун, ширинар тахвун, ширинар хъийимир. ширин тир гьалдиз гъун. Пул хьайила, вири жеда, пул инсандин гьич вафасузвал тийидай дуст я, ада инсандин яшайиш, дулу авунилай гъейри, уьмуьрни ширинарда. Атлухана ийизвай фикирар гьа ибур тир. З. Гь. Бубадин кIвал. Амма алай тегьерда давам хьунухьи гзафбуруз еке пулар къазанмишдай рекьер ширинарзава. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз, ШИРИНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера ширин тир гьал. Ширинвилиз идлай артух ВиртIедин шуьрбет акурд туш. С. С. Консервийрин завуд. Агь, Ватан! Яд хъвайила яд чилерин Чир хьана заз ви ятарин ширинвал!. А. С. Дидедин кьисас. ШИРИНВИЛЕЛДИ нар. ширинвал хас яз. Синонимар: шириндаказ, шириндиз. Антонимар: туькьуьлвилелди, туькьуьлди, ШИРИНДАКАЗ нар. ширин тIям кваз. Синонимар: ширинвилелди, шириндиз. Антонимар: туькьуьлвилелди, туькьуьлди. ШИРИНДИЗ нар. ширин яз. Мадни дамах къачур Мегъамедрасул гзаф шириндиз хъуьрена. А. И. Самур. Адаз вичин сивера фири никIедин дад амай хьиз тир, гьатта цуькIуьнни кваз шириндиз туькьуьнзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синонимар: шириндаказ, ширинвилелди. Антонимар: туькьуьлвилелди, туькьуьлдиз. ШИРИННА ширинун глаголдин алатай вахтунин I формация ШИРИНУН. ШИРИНУН рах., гл.; ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -а, -ин, -рай, -мир: ширин авун, ширин тавун. ширин тахвун, ширин хъийимир 1) ширин гьалдиз гъун. 2) кIанарун. Вун фелекди ширинна заз. Е. Э. Бахтавар. ШИРНИ сущ.; -ди, -да: -яр, -йри, -йра ширин затI. Гьихьтинди я за тIуьр ширни? А.. Ал. Паквилин яйлух. ШИРТНА рах., зараф., нар. геж тавуна. За ви рикIел чун, лежберар, кесибар. аламач жед лугьузвай, валлагь... Давай хъивегьин, ширтна... З. Гь. ТIварун стхаяр. Зи дафтарар ада почтадин кIвалин кьацIалай анин къуллугъчиди къачузвай бланкар хьиз, къачуна, ширтна садан юкь ахъайна. КIелна. 3. Гергерви Бакъарей Бакъураякай нагъил. Синонимар: тадиз. гаф сиве амаз. ШИРУН гл., каузат., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -а, -ин, -рай, -мир; шир авун, шир тавун, шир тахвун, шир хъийимир шедай гьалдиз гъун. Диде къведа ша лугьуз, Ни ширна зи хва лугьуз. Х. Х. Дидедин тум. * диде ширун. ШИРЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, йрц, -йра шир ядай пешекар. Алатай югъ, хъфена вун ширчи хьиз... А. Ал. Алатай югъ. Синоним: маляр. ШИРШИР: * ширшир авун гл., ни ширшир сесерин ванер акъудун. ВацIарини ширширзамач; Мягьтел хьанва дуьньядал. Р. С Синоним: журжур. ШИТ фарс, прил. 1) кьел квачир. Мана кьажгъай уьмуьрдин ад артмишна, Шит фу хьтин йикъаз тIям гана зи. П. Ф. Велед. 2) куьч. манасуз, аялвилин, зарафатдин. - Зи кIанидан буй аку гьа! -Шит рахунал шад я жеди? А. С. Руш ви рикIел... * шит авун гл., ни шит тир гьалдиз гъун. Синоним: шитун. * шит хьун гл. шит тир гьалдиз атун. – Къвя-кьвя! - лагьана, абурун рахунар шит хьайи Асана. З. Э. Муькъвел гелер. - Бес гила вуч хьанва? Акьван рикI алай зун Сефераз икьван фад шит хьун! Я аламатар! 3.3, Арифдиз ишара. ЦIит я вири -рахун, луькIуьн, хуьрекдизни кьелни амач. Тек я жувни. Я ви ван къвер, я вав рахар элни амач. Х. Х. Зун куьчедал... Якни кьведра тIуьрла, пуд лагьай сеферда, агъу кьван, такIан жедай затI я. Шит тежерди тек фу я, маса затIни. М. Б. За бананар недач. * шит-шит прил. гзаф шит. Кинофильмдиз тамашзавай жемят гьич квазни такьуна, ибуру сифте мезели, ахпа туршимезе, гуьгъуьнилай шит-шит ихтилатрал илигна. К, 1985, 24. VII. ШИТАРУН гл., ни-куь вуж-вуч; -да. -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; иштар авун, шитар тавун, шитар тахвун, шитар хъийимир шит тир гьалдиз гъун. - Ширинвили шитардач... Кьадарсуз хьайилани, туьрлуьтIлияр кьиляй акъатда. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Адан рахун виридаз хушни тир, я ам вични нубат алачиз рахаз, вич шитардай итим тушир.... Н. Шихнебиев. Чарад. ШИТВАЛ сущ.; -или, -иле; -ипер, -илери, -илера шит тир гьал. Амма имиди, папан гафарал хъуьрез лугьузвай: Квахь, вун акъатай чка барбатI хьурай. Я кьей кIамаш! Абур шадвилин шитвилер я. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Инсандин чинал, вични итимдин тарифдин гафар рахун Халкьди шитвилин лишан яз гьисабзава. А. Э. Зунни къецел экъечIдани? ШИТДА гьал шит тир гьалда ава. ШИТЗАВА 1 шитун глаголдин гилан вахтунин форма. Кил. ШИТУН. ШИТЗАВА 2 гьал шит тир гьалда ава. ШИТКАР прил. акьалтIай кьелечI. Ада зи вилик суфра экIяна. Сандухдай акъудна са шиткар фуни хатрутрин мед авай чайдин къабленбек эцигна. З. Э. Зулун пеш. * шиткар хьун гл. арадиз татун (аял). ШИТУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, - мир; шит авун, шит тавун, шит тахвун, шит хъийимир шит гьалдиз гъун, шит гьалдиз атун. Гила ада лап шитзава. И. В. Чирхчир. – А-а, Къиясани лап шитзава. Магьамедсалегь собранидал вичин чина рахана лугьуз, эхиз жезвач... А. А. Лезгияр. ШИФЕР урус, сущ.; ди, -да; -ар, -ри, -ра дараматдин къавуз ядай цемент кваз авунвай лист. Мехъерар йикьериз элкъуьрун гзафни-гзаф жегьилрихъ галаз тербиядин, несигьатчивилин кIвалах гъиляй вегьинлай аслу жезва. ЛГ, 1992. 31. X. Къав кIевириз, шифер ягъиз, Папар жезва кIвал сувагъиз, Залан кIвалах уртах ийиз, Ажеб регьятвилер жеда. С. Лезги мехъер.... фялейри, сварщикри са куьруь вахтунда 69 кв. метрдин кимин къавуз шифер яна, сувагъарна... айвандин сиве хьиз, бетондин мегьежерар туна. ЛГ, 2003, 4. ХII. ШИФОНЬЕР урус, сущ.; ди, -да; -ар, -ри, -ра кIвале парталар куьрсардай, твадай махсус шкаф. Ада цуьквер, гьар жуьредин нехишар ва мешребар алай, шкафриз, шифоньерриз, триляжризни килигдай гуьзгуьярни кIалубриз гъизва. ЛГ, 2004, 15. VII. ШИФР урус, сущ.; иди, -ида; -ияр, -ийри, -ийра чинебан кхьинрин системадин са гьарф ва я цифра. ШИХ 1 шейх существительнидикай хьанвай хас тIварарин сад лагьай пай: Шихджамал, Шихмегъамед, Шихмирзе, Шихгьасан ва мсб. ШИХ 2 сущ; -пни, -нна; -ер, -епн, -ера 1) векъи гъаларикай хранвай парча. Маса касдал ви кар гьалтай береди, Шихин ери кьадач атIлас, дереди. Е. Э. Бахтсузвал. Абур {шикилар. - АГ.] шихинал ягълу рангаралди чIугунвай, чебни ажеб гуьзел акъатнавай. А. А. Умуд. 2) са вуч ятIани марфадикай хуьн патал адан винелай вегьедай векъи кIеви парча. Гъуьрер авай мешокрал ших вегьена куьчедал тадалди. кIвализ хкайтIа саламатвал я. Р. 3) (чIехи гьарфуналди - Ш) эркекдин хас тIвар: Ших -а, -а. ШИХИН(ИН) прил. шихиникай цванвай. Ризадал къуьнер акъатай шихинин яргъи са перемни кукIвар хьайи, кикер чилелай физвай шалвар жедай.. А. Ф. Риза. Рекье недай фу-кьафундилай ва маса зангъар-зунгъурдилай алава, шихин кьве турбани ( абурукай сада накьвар авай) гьебейра туна, абур къуьнуьз вегьена, хизанризни сагърай лагьана, буба кIваляй экъечIна. Н. М. Буба. ШИШ 1 туьрк, сущ; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера 1) кабаб ийидайла, як акьалждай яргъи, дуьз затI (сим. тIвал). Шишерал шашликар, хунчадал ширин~верцIи затIар алаз, гъиле чехир авай герде кьуна, далдам зуьрнедивди ам къаршиламишиз фенай. З. Э. Муькъвел гелер.. Акьалжзава шишерал кIелен таза як. Къвалавни гва цурни мед, истивут, сумах. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. 2) шишинал чрай як. - Ша, гадаяр, няниз шишер жеда. А. А. Лезгияр. * шиш(ер) авун [ягъун] гл. шишинал як чрун. - Ви сагълугъдай нянихъ шишер ийида. Ша жувни... Лап багьа мугьман жеда... А. А. Лезгияр. [ХаназирикI]. И мукьвара играми Керекуьре Пуркуровичакай Халкьдин Собраниядин депутат жедайвал я. Гьа чIавуз а гьерекай хъсан шишер яда чна. Ф. Б. Филиал. * шишерал къягъун гл. жаза гун, кIеви. ШИШ 2 прил. кьакьан ва яргъивилихъди дуьз. И шиш къавахар шиш къавахрин жергеда, Вири сад хьиз, кьуразва са жуьреда. И. Гь. Рубаияр. И шиш синел, тур хьиз хци, Ала вун, арча. М. Ж. Арча. Гила варзни Шамсидин чинаррин шиш кукIушрин арада леке яз амачир. М. В. Гьарасатдин майдандал. Тамашна зун дакIардай шиш къавахдиз... А. Къ. Шиш къавах. М. В. Гьарасатдин майдандал, Чун хуьре амаз, адакай шиш таяяр эцигдай устIарни хьанай гъа-а! Р. Гь. Зи ирид стха. * шиш бармак сущ. шуькIуь кьакьан кIукI авай бармак. Инсанар гъейран хьанва, абур дикъетдивди яру аскеррал алай парчадин шиш бармакриз, абурун пелерал алкIурнавай вад пипIен яру гъетериз, жидаяр алай яргъи винтовкайриз килигзава. Гь. Къ. Четин бахт. ШИШ 3 сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера хуьрек недай кьуьк. Синоним: кьал нугъ. ШИШЛИК сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра шишерал акьалжна цIун цкIламрал чранвай як. Амма ина къе дем ава Шишер кьаз тупIа. А. Ал. Андреян булах. Синоним: шиш. ШКАЛАТ кил. ШОКОЛАД. ШКАФ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра майишатдин затIар эцигдай кьакьандиз тахтайрикай раснавай рак квай махсус затI. Ахпа ада, бирдан кIвачел къарагъна, цла акIурнавай шкафдин ракIар ахьайна, гъвечIи хара тетрадар къачуна, меци чуькь тавуна, гъана Надежда Михайловнадин вилик столдин пипIел эцигна. А. А. Умуд.... шкафда ктабдихъ къекъвезвай Жаватни, серсер хьана, заз тамашна. Н. М. Къизилдин хтар. ШКеСТА кил. ШИКЕСТА. ШКОЛА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кIелиз-кхьиз чирдай ва илимдин сифтегьан чирвилер гудай чка. Виликдай вичихъ галаз гзаф дуст хьайи ксарихъ галаз ихтилатар авурла, абуру Ризадиз хуьре хьанавай дегишвилер, колхоз хьунухь, школаяр ачухун, авай агалкьунар ва четинвилер ахъайна. А. Ф. Риза. Школайра лагьайтIа, дидедин чIалахъ галаз кьвед лагьай классдилай башламишна, урус чIални гана кIанда. З. Э. Муькъвел гелер. Советрин властди 40 йисан къене лезгийриз чпин дидед чалал школаяр, газетар, ктабар яратмишнава... Н. А. Етим Эмин. Школадиз физ хквезва зи гада, Дуьз лагьайтIа, зунни гагь гьа рекьева. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Синоним: мектеб. ШКЬАКЬ 1 сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра кIеви цил квай тарцин тандал экъечIдай, вич гъилерик ккIидай жими затI. Мифтягьа кIевивал авуна. Ам шкьакь хьана, еке къуллугъчидик, къакъ хьиз, ккIана. А. А. Пад хьайи вагь. ШКЬАКЬ 2 араб, прил. мутIлакь. - Ваалейкум салам! Буюр, ша, ацукь! - Гьажирамазана вини мягьледа авай шкьакь туьквенчидиз чка къалурна. А. И. Самур. Синонимар: азгъун, кIеви, минтIикь; нефс авай, темягькар, тух тежер. Антонимар: гъил ачух, жумарт, заха, мерд. ШКЬАКЬ3 сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра вичин жибиндай эсиллагь пул харж ийиз такIанди. Гафунал хци ва акьулдиз дерин зегьметчийрин векил Несрединан къамат гуналди. халкь темпелрал, алчахрал, шкьакьрал, инсафсузрал, хаинрал хъуьрезва, инсанвал, мердвал тестикьарзава. Гь. Гь. Гашаров. Сифте гаф. Синонимар: азгъун, кIеви, минтIикь, мискьи, мутIлакь, нефс авай, темягькар, тух тежер. Антонимар: гъил ачух, жумарт, заха, мерд. ШКЬАКЬВАЛ 1 сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера вичин жибиндай эсиллагь пул харж ийиз такIан гьал. Идан мишекъатвал, шкьакьвал виридаз машгьур хьана. Ф. Шкьакь Пирим. Со. сеферда ада са алидхуьруьнжуваз кIвалер эцигна. КIвалерин иесиди вичин шкьакъвиляй устIардиз гзаф вахтера бегьемсуз, яван тIуьн гуз хьана. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Синонимар: азгъунвал, минтIикьвал, мутIлакьвал, намердвал, темягькарвал. Антоним: жумартвал, захавал, мердвал. ШКЬАКЬВАЛ 2 сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера ккIидай, алкIидай затI тир гьал. Буйдиз я турвакь, амалриз - шувакь, Жумартвилиз - ракь, шкьакьвилиз - кьакь, АтIуй вичин тIакъ, акунай нагьакь. М. Ж. ШКЬАКЬВИЛЕЛДИ нар. шкьакьвал хас яз. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 |
| |||||||
|
