| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ШЕВРИ прил. 1) пата-къерехдихъ фидай. Ада вун, шеври кицI хьиз, кIваляй чукурда. А. А. Пад хьайи рагъ. 2) жуван паб ва я итим бегенмиш, амачиз, масадахъ галаз алакъайра авай. Шеври папа вичин кIвал чурда. Р. Синонимар: паж, пата вил авай, къагьбе, чалкечир., шеври, ява. 3) куьч. михьи тушир, чиркин, шит. - ХунупI вуч лагьай чIал я? Яда, лугьудайла, вун просвещенидин инспектор я. А ви сиве авай шеври гафар вучтинбур я? Ам вавай чара хьана, хъфена. З. Э. Арифдиз ишара, * шеври хьун гл. 1) пата-къерехдиз физ хьун. Шеври хьайи кицIи иеси кьада. Р. 2) жуван паб ва я итим бегенмиш амачиз, масадахъ галаз алакъайра хьун. Гагь ада Лукьман суддиз вугана аялриз алимент къачузва. Гагь, Лукьман рекьяй акъатнава, ада зун ва аялар гвадарнава; ам шеври хьанва лугьуз. обкомдиз арза кхьизва. Гагь ам вичин регистраци алудун патал суддиз физва. З. Э. Рамзият;, - Шеври жез зун ваз къунжух туш. Зи зегьметдин гьакъи я. А. А. Лезгияр. Синонимар: шеври хьун, ява хьун. ШЕВРИВАЛ сущ.; -или. -иле; -илер, -илери, -илера 1) жуван паб ва я итим бегенмиш амачиз масадбурухъ галаз алакъайра авай гьал. Ада вичин шевривилин рехъ давамарзавай. З. Э. Рамзият. – Ваз авайвал лугьудани? Гъич бегенмиш туш. Шевривал я, - лагьана Нигера рикIивай. Магьамедсалегь дакIуна. А. А. Лезгияр. 2) куьч. жуваз мукьва-кьили тийижир гьал. Бес я эхун а хаинрин шевривал. Емиш къеняй незвай куквар - буьтIруькриз, Халкьдин мурад элкъуьрзавай кьуьруькриз Чир хьурай чи къаст ва чпин сефигьвал. Х. Х. Чи чилив гва дегьзамандин рехивал. Синонимар: пажвал, къагьбевал, чалкечирвал, шевривал, явавал. * шевривал авун гл., ни жуван паб ва я итим бегенмиш амачиз, масадбурухъ галаз алакъайра авай гьал кьилиз акъудун. Синонимар: пажвал авун, къагьбевал авун, чалкечирвал авун, шевривал авун, явавал авун. ШЕВРИВАЛУН рал., гл. ни; -да, -на; -из, -зава; - а, -ин, -рай, -мир; шевривал авун, шевривал тавун, шевривал тахвун, шевривал хъийимир жуван паб ва я итим бегенмиш амачиз, масалбурухъ галаз алакъайра авай гьал кьилиз акъудун. Синонимар: пажвал авун, къагьбевал авун. чалкечирвал авун., шевривал авун, явавал авун. ШЕВРиВИЛЕЛДИ нар. шевривал хас яз. Синонимар: пажвилелди, къагьбевилелди, чалкечирвилелди, шевридаказ, шевриз, явавилелди. ШЕВРИДАКАЗ нар. шевридан хесетар хас яз. Синонимар: шевривилелди, шевриз, пажвилелди, къагьбевилелди, чалкечирвилелди, шевридаказ, шевриз, явавилелди. ШЕВРИДИ 1 шеври прилагательнидик теквилин кьадардин форма. Ам шевриди тирди заз чизвай, амма акьван вагьши жеда лагьана фикирначир. Р. ШЕВРИДИ 2 сущ., теке. кь.; -а, -а шеври тирди. Хъвер вегьезва, гъер вегьезва шеврида Жуван кали ганвай турус гъеридал. М. Ж. Гьакьван вири усал хьана жуванбур? ШЕВРИ3 нар. шеври яз. Гуьрчег дишегьли шевриз акуртIа, адан кьил кьамир. Р. Синонимар шевривилелди, шевридаказ. ШЕВРО урус, сущ.; -ди, -да хъуьтуьл ва багьа сортунин хам. ШЕВРОДИН прил. шевро хамуникай цванвай. Шевродин багьа чекмеяр алайбур чебни багьа инсанар туш. Р. ШЕГЬЕР фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра инсанрин кьадардал ва кьунвай чкадал гьалтайла, лап еке, культурадин идараяр, промышленность авай ери. Мугьманриз хуш-беш авурдалай гуьгъуьниз шегьеррин ва хуьрерин гьаларикай ихтилатар арадиз аватна. А. И. Самур. Шегьердин къерехдай юкьваз акъатайла, инсандин перин чIурфар гьикI кудатIа, вили хьана руг акахьнавай гум гьикI акъваздатIа, куьне фикир гана жеди. ЛГ, 2003, 13. ХI. * шегьер-эгьли сущ.; -ди, -да; -яр, ~йри, -йра шегьердин инсан. - Ша, чан стха! - буюрзава ада са мус ятIани акур хътин, дамахдив алукIнавай шегьер-эгьлидихъ элкъвена. Б. Гь. ТIварун стхаяр. Улакь галачиз шегьерэгьлидин яшайиш фикирдиз гьайитIа, адан язухди куда. ЛГ, 2003, 13. XI. Ахпа кьве юкъуз ва 27 ноябрдин нисиналди шегьерэгьлийриз шаирдин [С. Сулейманан. -А. Г.] къаматдиз эхиримжи сеферда килигдай мумкинвал ганай. Ш. Шабатов. Сулейманан сур ва гуьмбет || ЛГ, 2004,12. II. ШЕГЬРЕ 1 прил. гьяркьуь ва хъсандиз дуьзарнавай. * шегьре рехъ сущ. гьяркьуь ва хъсандиз дуьзарнавай рехъ. Рахазвай Магьамедсалегь алай чкадал туна, чанда хъел гьатнавай Нигер мукьув гвай шегьре рекьел экъечIна, А. А. Лезгияр. Машиндаваз шегьре рекьяй физвай колхоздин седри Османов Акимаз вичи гьеле таганвай чилел сада керпичар атIузвайди акуна. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ШЕГЬРЕ 2 фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри –йра гьяркьуь ва хъсандиз дуьзарнавай рехъ. Шуьткьуьн тийир цуьквер авай, Туьхуьн тийир эквер авай, Муьгьуьббатдин шекер авай Шегьреда вун гьатна, яр. А. С. Ашукь хьанва зун. Синоним: мостовой. ШЕДА шехьун гдаголдин къведай вахтунин форма. Кил. ШЕХЬУН. ШЕЗАВА шехьун глаголдин гилан вахтунин вахтунин форма. Кил. ШЕХЬУН. ШЕЙ араб, сущ.; -ини, -ина; -эр, -эри, -эра 1) чан алачир гьар са затI, вуч хьайитIани. Лап багьа хьанва шей, гунни- къачун... М. Ж. Меслят ийиз зи патав ша. -" Кьве хеб квахьнава, вири дагълар капалай авуна, амма ягъияр гел амачиз квахьнава, чидач вучдатIани. - Валлагь, зал гьалтай шей хьанач. З. Гь. Лезгийрин риваят. 2) яратмишунин эсер. Исятда лагьайтIа, жуван шейэр кхьинилай пара Дагъустандин щаиррин яратмишунар урус чIалаз таржума авунал машгъул я. Ж. Гь. Руьгьдин, рикIерин къелечи.... зун жува кхьей шейэрилай, абур инсанриз хуш атайтIа. анжах гьа чIавуз рази жезва... К. К. Шаирди лагьанай. Кхьизвай шейэр чIехибур, сюжетарни яргъибур хьун себеб яз, зун жуван къелемдикай хкатай шейэрилай рази тушиз амукьзавай. И. Къ. Кьисмет. Синоним: эсер. ШЕЙТIАН араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) Къуръанда кхьенвайвал, Аллагьдиз акси хьайи малаик, гьамиша инсан Аллагьдин рекьяй акъудиз алахънавайди. ШейтIандиз нянем ая тIун. Е. Э. Эмина, вич рекьидайла, лагьай чIал. [ХаназирикI]. Фикирна за, гила Керекуьре Пуркурович гьатнава чинеринни шейтIанрин гъиле... -Куь тIарзавай чка-затI авани, Керекуьре Пуркурович? Ф. Б. Филиал. 2) куьч. дугъри кас дуьз рекьяй акъуддай кас. Ам шейтIан я, ваз и крар чирайди. Е. Э. Гуьзел яр. Синоним: чинер. * тфенгдин шейтIан. * шейтIандин япар нугь., сущ. рикIин къалпагъар. ШЕЙТIАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера масадбур жуван хийирдиз алцурардай амалдарвал -... инсанвилиз лайих тушир алчахвилер -туькьуьлвал, пехилвал, угъривал,. шайтанвал, тарашун... амачиртIа..., инсанар гатфариз чIурал экъечIнавай цуьквер кьван гуьзел тир, гуьлуьшан тир... Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Хьана кьван, хьанач кьван, ЦIелхемни Херхем лугьудай шейтIанвиликай пай ганвай кьве кас. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * шейтIанвал авун гл., ни масадбур жуван хийирдиз алцурардай амалдарвал авун. Синоним: -шейтIанвалун. ШЕЙТIАНВАЛУН рах., гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, мир; шейтIанвал авун, шейтIанвал тавун, шейтIанвал тахвун, шейтIанвал ийимир шейтIандиз талукь амалар авун. ШейтIанвална, тушир рекье вун туна... Е. Э. Гуьзел яр. ШейтIанди шейтIанвалзава, пис гафариз гумар на яб. Ягьсуз касдин зуьрнейрилай, тек чуьнгуьрдин ван иер я. КIваляй кIвализ гаф экъуьриз, фитне пеше кьур инсандиз Гумир вуна гъич рикIин сир, ам ялгъуз, ялтан иер я. З. Р. Иер. Синоним: шейтIанвал авун. ШЕЙТIАНВИЛЕЛДИ нар. шейтIанвал хас яз. Синоним: амалдарвилелди. Антоним: дугъривилелди. ШЕЙХ араб, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера 1) диндин истемишунар кьилиз акъудзавайбурун кьиле авайди. Персерин кьушунри Лезгистандал гъужумнава, чачхунчийрин кьиле инсафсуз шейх Жуьнейд акъвазнава... Р. Исаев, Азадвал хуьниз эвер гузвай эсер, 2) пак инсан. Гьамбалдиз пул эцигдай чка авачир; идаз вам жеда хьи, бес и хуьре са шейх ава, нин затI хьайитIани ада хуьда, кIани вахтунда вахкуда. Ф. Гьамбал. Хкаж жеда зун къе инин винел, Кьил элкъведайвал шейхерин юкьва. Ашукь кас я зун и дагъдин пелел, Гъетериз мукьва, ракъариз мукьва. Б. С. Зи руьгьдин даях. 3) (чIехи гьарфуналди - Ш) эркекрин хас тIвар - Шейх. ШЕК араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIел хун тавунавай жегьил хеб. Суьруьда кьар, шек, Къурал рахаз кIек.. М. Гъ. ЦIикьвед цIар. Кьарни чIулав шек хтанвач, фена килигин, гъинихъ алатнаватIа.... Насруллаев. "Го-о-ол. ☼ И гафунихъ лезги нугъатра гьар жуьредин манаяр ава, кил.: Ф. А. Ганиева. Отраслевая лексика лезгинского языка. ШЕКЕР фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чугъундуррикай хкудзавай, вичихъ лап гъвечIи тваррин форма авай ширин затI. Чай, шекер гуз, гьам зар зиба алукIиз... Е. Э. Кьве паб. Лацу я шекер, ширин я шекер, Ацукь чаяр хъван, шад хьурай рикIер. Ш-Э. М. Шекербег. 2) куьч. рикIиз хуш. Лап ширин шекер я гуьзел. Е. Э. Ви къаматдиз. 3) (чIехи гьарфуналди: Ш) дишегьлидин хас тIвар: Шекер -а. -а. Хуьруьн муаллимдин и туькIвей ва къени хизанда хьайи сифте велед шекердилайни ширин, кстах, мектебда кIелзавай вири аялрилай чирвилериз тафаватлу аял яз чIехи хьана. К. К. Диде хьайи югъ. * набат шекер. * шекердин сив сущ., нин шириндиз рахадайди. Къаш-кьамат я гьар тегьердин, Хуш сифет я, сив шекердин, Маншаллагъ, ви бегьердин Ажеб заман я, бахтавар. Е. Э. Бахтавар. Синоним: ширин мез. * шекер хадай хех сущ. набат шекер куьлуь ийидай махсус хех. Жафер хуьре гьуьрмет авай кас тир. Ада гатай маша, шекер хадай хех, хекендаз авачир кIвал хуьре бажагьат авай жеди. З. Гь. Уьмуьрдин сирнав. ШЕКЕРДАН фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ишлемишзавай шекер твадай къаб. ШЕЛ сущ.; ~ди, -да; -ар, -ри, -ра гуьгьуьлдиз, бедендиз тIарвал хьуникди вилелай накъвар къвез-къвез акъуддай сесер. Зелфи шехьзавай; шелни лап адетдинди тир: чIулав вилерлай булдиз накъвар авахьзавай, рикI хъуткъунзавай, ара-ара шехьунин ванни акъатзавай... А. А. Умуд. - Я диде, захъ галаз Агьмедни атанвайди ваз аквазвачни! - шел акъвазарна. А. И. Самур. ☼ 1964 - йисалди орфографиядин норма ишел ва шел тир ( кил.: М. М. Г. ЛЧЮС, 1955). * шел атун гл. рикIиз, бедендиз тIарвал гудай кардикдин сивяй агьузардин сесер акъатиз вилерилай накъвар фидай гьалдиз атун. - Шад жеда зун эл атайла, Душманариз шел атайла... Е. Э. Къарийриз, * шел-хвал сущ. 1) наразивилин, арзадин гафар-чIалар. Эй, зи ашна, Гьажи Тагьир, види вуч шел-хвал хьана хьи.... Е. Э. Вирт квахьайдаз. Адан гьар са шиир са агьузар, са шел-хвал ва элкъвена вири чкайра авай зулумдал наразивал тир. М. М. Гь. Шииррин кIватIал туькIуьрайдан патай (1941 ). Мукьва-кьилияр, къуни-къуншияр кIватI хьана, шел-хвалин татугай межлис эгечIна. И. В. Чирхчир. 2) дерди-гьал. Залай башкъа маса ярдиз Ви ахьтин шел-хвал авай кьван. Е. Э. Алдатмишай ярдиз. * шел-хвал авун гл., ни 1) шехьун. Буба кечмиш хьайила, шел-хвал авур Сувар хуьруьз хъфеначир. А. И. Самур. 2) дерди-гьал авун. Къагьриман мет-кьил гатаз, шел-хвал ийиз, гъуьрчезни техфиз, чин кIаникна ярхар хьана, ясда гьатна. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Етим Эмин, лагь на са чIал, Минетдалди, ийиз шел-хвал... Е. Э. Ваз маса яр хьана, гуьзел. 3) ийизвай ихтилатдалди наразивал къалурун. Синоним: шел-хвалун. * шел-хвалун гл. язух къведай гьалда са никай ва я квекай ятIани арзе авун. КилигайтIа, ~ шелиз-хвализ, яз агьузар я, дугъриси. Е. Э. Дугъриси. Шел-хвалун я заз амайди, ви чкадал заз регъуьзва. М. М. Им вуч регъв я? Синоним: шел-хвал авун. * шел-шуван сущ. гуьгьуьлдиз, руьгьдиз, бедендиз тIарвал хьуникди вилелай накъвар къвез-къвез акъуддай сесер. Рагъ акIидай патан цавара гумар гьатнавай, чилера цIаяр, Катрамаканда лагьайтIа, мекьни каш, шел-шуванар, хажалатар, магьрумвилер... Р. Гь. Зи Ирид стха. ШЕЛАРУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; шелар авун, илелар тавун, шелар тахвун, шелар хъийимир вилерай накъвар авадарун зун кIевиз къужахламишна, цIийи кьилелай шеларнай ада. Ж. Гь. Руьгьдин, рикIерин къелечи. ШЕЛЕ || ШАЛА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кIула кьуна тухудай кIарасрин, векьерин кIватIал. Пад хьуй гьахьтин къати нефсер, Лугьуналди жеч квез эсер. БашкIул кIвахьиз иски месер, Шеле кIула кьун чида квез. С. С. Куьреда авай аламатар. Рагъ акIидайла, рушар гваз шала, Мани яз элкъведа дестейрал кIвализ. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Са юкъуз тамуз фена, еке шеле кIарасар гваз хтай Мухлисат месе гьатна. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. И шеле вахчу на, вилик экечI, контордиз хъша. З. Э. Рамзият. Са юкъузни аялар мектебдикай хкуднач. Абур ксайла, шеледив рукай кIарасар гъана. Я. Ш. Дидедин рикI. Селминаз архайин я. Ада цуквал ацукьна шаладик квай еб хкудзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. Няниз дагъдин рекьел вил алай аялриз яргъа амаз далудал векьин чIехи шелеяр алаз цIиргъина аваз хквезвай чпин дидеяр аквадай: С. Муслимов. ЦицIигъ-наме, Гатун вахтунда дагъдиз векьер ягъиз, кIватIиз, марквара тваз фейила, шелейралди кьачIав ( кьалар) хкидай. З. Ф. РикIелай фидач.... дяведин четин йисара са шала кIарасар къунши хуьре шумуд киле картуфрихъ къачудайтIа... вири, са нукьтIани кими тушиз, лугьудай. Н. М, Жандар Магьамай. ☼ 1960 - йисаралди шеле кхьин норма тир ( кил.: Г. М. ЛЧЮС; Б. Т., М. Г. ЛРС, 1966), 1964 - йисалай шала ( кил.: М.М.Г, Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС) яз къалурзава. Чи фикирдай, ихьтин дегишвилихъ са чарасузвални авачир, акси яз, ада литературный чIал вичин бинеда авай нугъатдивай яргъа ийизва. Кхьинра гилани, адет яз, шеле гьалтзава, * шеледа вуч аватIа гьисабун [чирун] гл. ни нин гьал, алакьунар чирун. Ам яхул патаз, ана авай Херхем лугьудай касдин шеледа вуч аватIа чирун патал аниз фена. С, Ярагъви ашукь Уьзден. ШЕЛЕЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра шеле тухузвайди, шеле ялзавайди. ШЕЛЕЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илгр, -илери, -илера шеледалди пар чIугвадай пешекарвал. ШЕМ араб, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера мичIи чIавуз экв гун патал цIай ядай, кIинтI хьтин кIалубра аваз раснавай затI. Гишин вилер яваш-яваш кIев жедай, Ксудайла, хкадардай шемер хьиз... А. С. Дидедин кьисас. ШуькIуь, шемер хьтин лацу тутар, ярни къиб кужумнавай ичинин къваларив акьван хъуьтуьлдаказ, успагьивилелди агат хьанва хьи, гьатта абурал Велиметан темягь физва. М. В. Гьарасатдик майдандал. ШЕМГЬАЛ сущ; -ди, да, -ар, -ри, ра яран сувариз кудай палдум. ШЕМДАН фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, ~ри. ~ра кузвай шеминин кIаник эцигдай къаб. ШЕМЕРГАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра са шумуд шем эцигдай къаб ШЕМКЬ сущ.; -еди, -еда; ер, -ери, -ера нер галай патахъай вилин пипIе жедай чиркедин нукьтIа. Адан шемкь яна агаж хьанвай вилер ва адал алай гьал акурла, ЯбатIаян рикIелай вич алатна. А. Исм. Эхиримжи къув. ШЕНпIИ сущ.; -иди, -ида; -яр, -йри, -йра кацин шараг. Пакадлай башламишна зун, кацин шенпIидив къугъвадай аял хьиз... 3.3. КУТВ-диз фена, ШЕМСИ кил ШАМСИ ШЕР араб, сущ.; -ди, -да 1) шариат. Малд иес хьана дириди, Шер авачиз, я диван, наиб. Е. Э. Наиб Гьасаназ. 2) фитне. Шаирдин багъ кIевнава мад цуькверив, Гьайиф ина иесидин хъвер амач, чIив-чIивзава пионеррини нуькIери, Алхиш ама, яд ксарин шер амач. А. С. Шаламар ва чуьнгуьр. * шер авун гл., ни 1) шариат кардик кутун. Эй, адалат шер ийидай мирзе Гьасан Гьинава? Е. Э. Гьинава. 2) фитне авун. ШЕРЗУМУН гл., кикуь вуж; -да, -на; -из, -зава; шерзум авун, шерзум тавун, шерзум тахвун, шерзум хъийимир рикI туькьуьл гьиссерив ацIана шел къведай гьалда хьун. ЦIарах селди тухвай чIуру фикирар рикIе гьатай ам дарихвили шерзумна. У. Къемберов. Сел. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 |
| |||||||
|
