| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ШЕРИК араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра амадаг, са кар кьилиз акъуддайла терефдар. Вун гьа тек я, вахъди мад шерик авач. Е. Э. Вун я хьи... шерик хьун гл., вуж амадаг хьун. Шумуд кас ваз жеда шерик, Шумудаз на гуда шилик, Сан кьиле вун ийиз шерик. Шумуд вав уртах я, Къафкъаз! С. С. Къафкъаз. Игит куьче, и дуьньядин бахтуниз Ви гъамунин даим шерик хьана вун... А. С. Лезги куьче. - Ваъ! Захъ галаз шерик тахьун квез адет хьанвай кар я. А. А. Умуд. ШЕРИКВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера шерик тир гьал. Дуствални, шериквални чпин арада акьван тIебии тир хьи. абуруз, чуьруьквал, нефсинал азгъунвал вучтин затIар ятIа, асла чидачир. А. А. Пад хьайи рагъ. Рушар хьиз, ви гуьрчег я верхьерни, Муьгьуьббатдиз ийидай шериквал... А. С. Вилик жерге. Синоним: уртахвал. шериквал авун гл., ни терефдарвал авун. Ингье за метIерал, кьин кьазва: Аллагьдин кьуд калам заз кьалум хьуй! Зун куь рекьел акъваз хъийидач. Гена квез шериквал ийида. Б. Гь. Большевикдин руш. Гьабуру, археологри, эгъуьнай чIавуз квез акунайни? - Эхь - мад кьулухъай шериквал ийизва. Б. Гь. ТIварун стха. И кардани гзафни-гзаф шериквал ийизвайди дяведин ва зегьметдин ветеран Акимов Рагьимхан халу я. ЛГ, 2003, 9. Х. Синонимар: шериквалун, уртахвалун. ШЕРИКВАЛУН рах., гл., ни; -да, -на; -из, -зава; - а, -ин, -рай, -мир; шериквал авун, шериквал тавун, шериквал тахвун, шериквал хъийимир терефдарвалун. Гьикьван чалишмишвилер авуртIани, раб шешелда чуьнуьх жедач лугьурвал, анжах 1994 - йисуз рагьметлу шаир, общественный деятель Изет Шерифован ва адаз шериквалзавай маса ватанпересрин алахъунралди гьахъ винел ахкьалтна. Д. Шерифалиев. Къабил бвбадихъ галаз гуьруьш. Нажмудин Инкъилабдин крарик къаришмиш я, ада Инкъилабчийрихъ галаз шериквалзава... ЛГ, 2004, 22.I. Синонимар: шериквал авун, уртахвалун. ШЕРИФ араб, сущ, инал: чIехивал, машгьурвал, сейливал. Ви шерифдиз икрамна за уьмуьрда Акун патал са бахтавар югъ ширин. Е. Э. Гъуцар, ви сир вуч я зун халкь авунин?! ШЕФТЕЛ || ШЕФТЕЛИ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ярувални хъипивал акахьнавай рангунин салан тарцел жедай ширин емиш Багълара пас хъуьтуьл жезвай шефтелдин атир гьатнава. П. Ф. Жуван руг. Арендатордихъ кьве гектарда ичерин, хутарин ва шефтелрин багъ арадал гьунин фикирни ава. ЛГ, 2004, 16. ХII. ☼ М. М. Гьажиева шефтел ( кил.: Лезги чIалан орфографиядин словарь, 1955), Б. Б. Талибова ( кил. "Русско-лезгинский словарь", 1966), Р. И. Гьайдарова тефтели {кил. "Лезги чIалан орфографиядин словарь", 2001) кхьин дуьз яз гьисабзава. ШЕХЬ 1 шехьун глаголдин буйругъдин форма. Кил. ШЕХЬУН. ШЕХЬ 2 : * шехь авун гл., туькьуьл гьиссер хьуникди вилерай стIалар авадарун. [Загьидат] ФатIимат! Я ФатIимат, вун шехь вучиз ийизва, вахъ вуч, хьанва? [ФатIимат] - Шехь кIанз ийидани бахтаварар, квез зи рикIикай вучиз хабар туш? Хабар тиртIа, куьне вучиз шехьзава лугьудачир хьи. Гь. Гь. Адетдин къармахра. [ФатIимат]... Шехь тавурла, мад за вуч хъийида? Заз чизва хьи, гьа дакIан касдин кIвале заз са югъни таквадайди. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Синоним: шехьун. ШЕХЬУН || ИШЕХЬУН гл., вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир;. шехь авун, шехь тавун, шехь тахвун, шехь хъийимир вилерилай накъвар къвез руьгьдиз, бедендиз тIарвал гьиссун. Гьар нисинлай шехьда ви вах, Къарибдавай вун рикIеваз. Ф. [Гегьвер] – Шехьмир-шехьмир, чан бала, гила шехь авуникай са менфятни авач. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Зелфи шехьзавай; шелни лап адетданди тир: чIулав вилерлай булдиз накъвар авахьзавай, рикI хъуткъунзавай, ара-ара шехьунин ванни акъатзавай... А. А. Умуд. Итим тирла шехьайтIа вун, Сурайни ваз къаргъишда за! А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Зи бала, ваз са чIавузни уьмуьрда, Инсан шехьиз такурай. 3. Къ. ТIал. 2) нихъ-квехъ са вуж-вуч ятIани кIан хьун. Залай гзаф чIехи я ам, Агакьнава яшарихъ. Зун птIихрихъ ишехьдайла, Ам шехьзавай рушарихъ. М. Б. Чавуш. Синоним: шехь авун. ☼ 1964 - йисалди орфографиядин норма ишехьун ва шехьун тир. Кил.: М. М. Гь. Лезги чIалан орфографиядин словарь (1955, ч. 76) ШЕШ: * шеш-беш сущ. зарар вегьиналди тIамаяр тахтадал раснавай кIвали-кIвализ тухудай къугъун. За кнопкадал тIуб илисда - чикI - Вагь, я аламат, Ирандин шеш-беш! А. С. Хцихъ галаз ихтилат.... къулайдиз ацукьна музыкадихъ яб акалдай, шеш-беш, домино къугъвадай са чими чка хьун патал, маса са кIвал дуьзмишна. ЛГ, 2002, 19. VIII, - Килиг гьа, - лагьанай Агьмеда и сеферда шеш-беш къугъвадайла кумукьай дустуниз, - алатай сеферда за къачур хьтин гьуьндуьшка тахьурай. А. Къ. Мал цаваравай савдагар ва я рикIелни алачир командировка. Синоним: нардар. ШЕШЕЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. ра 1) техил, гъуьр, шекер ва я маса затIар тун патал сарин ва я канабрин гъаларикай яргъивилихъди къен аваз хранвай затI. Ингье алай вахтунда захъ, ацIанай шешел кIула кьадай хьтин, сагъвал хьхьанва. Нервиярни зи лап хъсан къайдадик акат хъувунва. З. Ф. Тутаралди сагъарун. 2) гьа затIуна гьакьдай кьадар. Ваз са шешел къиэил кIандани, я тахьайтIа са шешел акьул? - Акьул. - Гьарда вичиз авачир затI тIалабир кьван. "Самур" газ., 2002, 19. Ш. Са шешел къумадалди цIаяр хкадриз жедайди туш эхир. ЛГ, 2004, 30. IХ. ШИБЛИТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра итимри, багъар туна, алукIдай кIвачин къапар. Вири халкьди шалам-дулах ядайла, Шаирди бес алукIдани шиблитIар, Хуьруьнвийри са цуру нек хъвадайла. Шаирди вирт хъвадани бес, иблисар?! А. С. Шаламар ва чуьнгуьр. Зани вучда? Гадарда кIачел алай шиблитIар, Уь - гьарфунив зил кьуна. Яда гьихьтин туьтуьтIар! И. Гь. Чарчел ахвар. КIвачел алай шиблит – калуш Ваз алукIиз четин яни? К.. 1989. 27.I. ШИВ сущ.; балкIан (хъсан акунар авай, вичел ацукьнавай кас къарсур тийидай жуьреда зарб фидай). Акьахайла, шив къугъурдай, Хунчада тике амай, Жергеда чка амай, Хва, вай, дидедин!. Ф. Акьахайла гарун тегьер, Кияр шив ваз мубарак хьуй! Е. Э. БалкIандин тариф. Шивцел алай пурарал инихъ- анихъ цIуд юкI алай. Ф. Сад генерал жеда лугьуз саймишдай, Садан «гъиле твадай» шивцин фирияр. А. С. Дидедин кьисас Кьакьан шумал буй, спелар зурба, ЦIвелел - хирен гел, чIулунал -гапур. Черкесрин партал алукIна, буба Физва шивцеллаз, гуз душиандиз к]ур. А. С. Руш. ШИВИТ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хуьрекдик ва я цик кутазвай салан майвайрик кутадай хъсан ни къведай векьерин жинсинин куьлуь пешер алай са йисан набатат. Салара газарар, кIешнишар, шивитар цада. З. А. К. ТIебиат чирун. Руфуник ял акатнаватIа, иферар, кьурурнавай шивитар ва лавровый пешер ( вири сад хьтин паяр) кофемолкада регъвена вири сад-садак какадарна, чайдин тIурунин са кьатIа авайди ишлемишда. ЛГ, 2004, 15. VII. ШИГЬИ || ШАГЬИ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра вад кепек. Заз цIукьуд шигъи пул хквезвай. И. В. Чирхчир. Багъдатда лам кьве шигьи я лагьана Атана зун ахвар-кьарай атIана. КилигайтIа, зоопаркда шегьердин Лам къалурун кьве шигьи яз жагъана. И. Гь. Рубаияр. Жибиндай фадлай цин ранг такур ягълух акъудна, адакай са кьадар вахтунда къекъвена, гьисабна зур манат гудай чкадал, сад са абас, ахпа кьве шигьидин кепекар фу авай къапуниз гадарна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ☼ 1989 - йисалди шигьи ( кил.: М. М. Г. ЛЧЮС, Б. Т., М. Г. ЛРС), 1989 - йисалай шагьи ( кил. ЛЧЮС 1989, 2001) кхьин дуьз яз гьисабзава. М. М. Гьажиеван кхьинра шегьи вариантни гьалтзава ( кил. М. Г. РЛС, ч. 152 -гривенник). Чи фикирдалди, эвелан норма дегишунихъ са чарасузвални авачир; акси яз и карди литературный чIал вичик дибда авай нугъатдивай яргъа ийизва. * шигьи-бистIи рах., сущ. тIимил пул. ТIуьн-хъунни хкудайла, гъилиз хтайди шигьи-бистIа хьана. З. Э. КУТВ-диз фена. * шигьидилай абас алудиз Къандалавдин Буба зурба кьасабчи яз шагьидилай абас алудиз девлет къазанмишнавай кас ялдай. Къ. Къ. КIири Буба. ШИДАД араб, куьгь., сущ. залан гьалар, четинвал, сертвал. Аси лукIариз еке тир шидад я хьи, Буба Адам халкь авур Сад Иллагьи. Е. Э. Иллагьи. ШИИ кил. ШИИТ, ШИИР араб, сущ.: -ди, -да; -ар, -ри, -ра цIарарин эхиримжи гафар чеб-чпив кьадайвал туькIуьрнавай художественный эсердин жуьре. Гуьгъуьнлай вичакай шаир хьайила, Сулейман азербайжан чIалални шиирар туькIуьриз алахъна. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Вичиз араб ва азербайжан чIалар чидайтIани, ада вичин шиирар, чIалар халкь гъавурда гьатдай лезги чIалал туькIуьриз хьана. М. М. Гь. Сифте гафунин чкадал, 1948. Къурушдаллай Асанбек са къуз зал дуьшуьш хьана, Шиирдалди заз адан тариф авун хуш хьана. А. Мут. Сагърай Асанбек дадаш. Адан [Мирзе Алидин. -А. Г.] литературадин ирс художественный рекьяй къуватлу шииррикай, гьадисайрикай ва кьисайрикай ибарат я. Д. Джамалов. Лезги литература. Учебник. VIII кл. Синоним: чIал. ШИИРАТ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра шиирралди кхьенвай эсерар. За жуван макъаладин тIварце "шиират" ишлемишзава. Адан манани "поэзиядин" мана сад я, амма "шиир", "шиирар" гафарихъ галаз сих алакъада ава. А. Ал. Шагь-Эмиран шииратдин алемда. Рагьметлу арифдар Агъед Агъаева гьахълувилелди къейднай хьи, маса халкьарин поэзиядилай тафаватлу яз, анжах лезги шииратда "гьарда вичикай хан ийида" лагьай гафар ава. Ж. Жамалов. Гьуьрметлу жен || ЛГ, 2004, 26. VШ. Синоним: поэзия. ШИИТ || ШИИ араб, сущ.;. ди, -да; -ар||-яр, -ри|-|йри, -ра||-йра мусурмандин диндин са хел. Адан [Сурхай хандин. А. Г.] пайдахдал "Шиияр галачир суьннуьйрин ханлух" кхьенва. Им вич уьмуьрлух Ирандин душман я лагьай чIал жезва. З. Р. Гьажи Давуд. 1982 - йисуз гзаф кьадар шиитар чандиз къаст авуна кьинай силис куьтягь хьанава. ЛГ'. 2005, 21. VII. ШИИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера шии тир гьал. Тарихчийри Мискискар Ирандай атайбур я, гьавиляй абуру чпин виликан ватандин мусурман диндин са хел тир шиивал хвенва лугьузва. И. Гь. Мискискар. ШИЙИР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра пис везият. Ви веледни ви шийирда къекъведи. Е. Э. Бахтсузвал. Хийир хабар? Хийир я, шийирдин хабарар куьтягь хьана, къари. Гь. Къ. Четин бахт. Инсан шехьиз акуртIани шийирда, Ватан шехьиз такурай... З. Къ. ТIал. ШИКАЯТ араб, сущ.; -ди, -да;,~ар, -ри, -ра са нелай-квелай ятIани наразивал къалурдай ихтилат, гафар. Етим Эмин шикаятар лагьайд туш. Е. Э. Азиз дустар, килигдачни зи гьалдиз? Синоним: шикет. * шикаят [шкет рах.] авун гл., ни низ никай квекай са нелай ятIани наразивилин гафар лугьун, кхьин. Къуллугъдин рекьяй кутадай тахсир жугъун тавурла, абуруз хуьре са тIимш гьая экъичай дишегьли аваз, адав седридилай Махачкаладиз шикаят ийиз туна. А. А. Лезгияр. Райкомдини, вичиз шикаят авурла, куьн иниз хкайбурув рахух лугьуз, вичелай алудна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьакмаз. Синоним: шикаятун. ШИКАЯТУН гл., ни низ никай-квекай, нелай-квелай; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; шикаят авун, шикаят тавун, шикаят тахвун, шикаят хъийимир 1) нелай-квелай ятIани наразивилин ихтилат, гафар авун. Шикаятмир куьне залай... Е. Э. Фитнекар къарийриз. Гьуьрметлу редакция, - кхьизва Хив райондин Хъукьварин хуьре яшамиш жезвай Мирзалиева Зарифади, - шикаят авуниз зун чи райондин кьиле акъвазнавай чIехи ксари мажбурна. ЛГ, 2003, 4, XII. Синоним: шикаят авун. ШИКАЯТЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра нелай-квелай ятIани наразивилин ихтилат, гафар ийидайди. Шикаятчи шикаятчидал гьалтайла, цIийи шикаятар арадиз къведа. Р. ШИКАЯТЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера нелай-квелай ятIани наразивилин ихтилат, гафар ийидай пешекарвал. Шикаятчавилиз кьил гайила, эхир жедайди туш. * шикаятчивал авун гл., ни нелай-квелай ятIани наразивилин ихтилат, гафар ийидай пешекарвал кьиле тухун. Шикаятчидиз шикаятвал тавуртIа хъул къведа. Р. ШИКЕСТА || ШКЕСТА фарс, прил.; хер-кьацI хьанвай, хер-кьацI алай. Кьейибурни шикестаяр Машиндалди хкизва. А. Ф. Дяве.... Зун чIехи хьана -савадсуз яз ваь, Зун чIехи хьана - шикеста яз ваъ, - Зун чIехи хьана - умудсуз яз ваъ, Зун Советрин инсан я. А. Ал. Булутар ва хиялар. И арадани колхоздин куьгьне председатель Мухтар авариядик акатна шкеста хьанваз, адан чкадал итим кIанзавай. Гь. М. Им къван, имни терез. ☼ 1960 - йисаралди орфографиядин норма шикеста кьабулнавай ( кил.: М. Г. ЛЧЮС, 1955), 1964 - йисалай шкеста ( кил.: М. М. Г., Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС, 1964-2001) туькIуьр хъувуна. Чи фикирдалди, и цIийивилихъ са делилни авачир. Синонимар: набут, хенек. нахуш, сагъсуз. Антоним: кIубан. ШИКЕТ рах, сущ.; -ди, да; -ар, -ри, -ра нелай-квелай ятIани наразивал къалурдай ихтилат, гафар. Зун Эмин я, заз шкетар чидайд туш... Е. Э. ТIварун стхадиз. Синоним: шикаят. ☼ 1964 - йисалди шкет кхьин норма яз кьабулнавай. ШИКЕТЧИ рах., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра нелай-квелай хьайитIани наразивал къалурзавай ихтилат, гафар ийидайди. Зун Эмин я, заз шикетар чидайд туш, Шикетчидихъ галаз рекье фидайд туш. Е. Э. ТIварун стхадиз. Синоним: шикаятчи. ШИКИЛ араб, сущ,; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) махсус алатдалди янавай ва я чIугунвай нин-куьн ятIани винел патан акунар. Гьамид Мурманскдиз хъфена, ада гьанай рахкурай чарни шикил агакь хъувурла, Зелфидиз мадни гзаф хвеши хьанай. А. А. Умуд. Садра гъиле кьуна за ви шикилар, - Лагьана за жуван ярдиздилбердиз... А. С БицIек, вун... 2) уьмуьрда яшайишдин, дуланажагъдин лишан(ар). Дуьньядин тарихда тазва вуна шикилар... Е. Э. Девран, гьей! 3) гьакъикъат. Пакадин юкъуз биржа трудадиз фейи Къаюмаз -акур шикил масад хьана. Еке гъаят инсанрив ацIанва. З. Э. КУТВ-диз фена. Синоним: суьрет. * шикил чIугун гл., т нин-куьн къелемдалди ва я рангаралди нин-куьн ятIани винел патан акунар чарчел акъудун. Рушакай пачагь хьайила, ида шикил чIугвадайбурув, виликан рушан шикилдаваз, вичин еке са суьрет чугваз туна. И суьретни рекьин патав гвай са булахдал ягъиз туна. Ф. Гьуьлуьн руш. Эгер заз, вилер акьална, абурун шикилар чIугу лагьанайтIа, за са четинвални авачиз и кар ийидай. А. Къ. Нехирбанни лекь. * шикил ягъун гл., ни нин-куьн махсус тадаракдалди нин-куьн ятIани винел патан акунар чарчел акъудун. - Зи стха гъвечIи чIавалай шикилар ягьунал рикI алай, завай, жуваз гьа и рекьяйни лазим тир чирвилер къачун тавуна, акъвазиз хьанач. А. Фет. Алим, художник, педагог. ШИКИЛЛУ цI, прил. килигайла, акурла хъсан гьиссер арадиз гъидай. ТIебиатдин шикил ва инсандин гьал сад-садаз къарши яз, я сад садав кьадайвал гуналди, бендинин метлеб гзаф таъсирлуди ва образар шикиллубур жезва. Гь. Гашаров. Сифте гаф. ШИКИЛЛУБУР шикиллу прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ШИКИЛЛУ. ШИКИЛЛУДАКАЗ нар. килигайла, акурла хъсан гьиссер арадиз гъидай гьалда. Яб акалзавайдаз ва я кIелзавайдаз артух эсер авун патал, метлеб ачух, гуьрчегриз, шикиллудаказ къалурун патал са затIунин крар, хесетар ва лишанар маса затIунин ва я инсандин кIвачихъ гилигдай гафариз метафораяр лугьуда. Лезги литература. Учебник-хрестоматия. 5 кл. 1999. ШИКилЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра шикил ядайди, шикил чIугвадайди. Шаз ктаб акъатдайла, адан шикил герек хьана.... Фена ам гьуьлуьн кьерез... шикилчини галаз. Р. Гь. Лацу цавун кIаник. Писателди, зурба шикилчиди хьиз, тIебиатдин акунар, хуьрерин къаматар къалурзава. Р. Исаев. Азадвал хуьниз звер гузвай эсер. Шикилчидин кIвалахдин кIвал къакъажунихъ файда авач. А. Къ. Шикилрин кIвал. ШИЛЕ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, йри туьнт яру памбаг парча. Алахънава пайиз пайдах: Садав - пая, садав - шиле. А. Ал. Хер хьайи гатфар. ШИЛЕСИР нугъ., сущ.; -ди, -да бязи набататрин чкалдикай махсусдаказ гьазурна рекьер, куьчеяр дуьзарун патал ишлемишдай затI. Синонимар: къир, асфальт ШИЛИК туьрк, тарих., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра. куьгьне девирда бегди лежбердивай къачудай харжунин са жуьре. Синоним: дигьек. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 |
| |||||||
|
