| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка НУР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) экв гузвай затIунилай къвезвай экуьнин шуькIуь зул.... гевгьер жибиндай акъудзамаз, и кIвал экуь хьана, нурдив ацIана. Ф. Гьуьлуьн руш. Ракъинин нур йигин жезва. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Цав циферикай михьи хьана. Ракьини вичин нурар гьарниз чукIурна. А. Б. Кьуьгъуьрни къиб. Вуна дакIар ахъайна - нур аватна. И. Гь. Рубаияр. 2) кьуватлу экв. Килиг, гьикьван гуьзелдиз Нур гьатнава живедин. Ш-Э. М. Кьуьд. Ацукьнавайбур сифтедай хъвайи чехирди ачухарнавай, абурун чина Хъвер, вилера нур ва гьар сада вич и берекатлу суфрадихъ галайбурун къакъуд тежедай хьтин са чIук яз гьиссзава А. Къ. Нехирбанни лекь. Синонимар: ишигъ, цIарцIар, экв. 3) куьч. лап багьади, играми инсан. 4) (чIехи гьарфуналди: Н) эркекдин хас тIвар - Нур а, а. * нур гун гл., куь 1) къати экв гун. Гаф сивемаз фонарри гьар са патахь нур гана. А. Ал. Экв халу. 2) цIарцIар гун. И арада рагъ гьатнавай Селиматан чини акI нур гузвай хьи, ам Ахцегьрин яру-цIару ичиниз ухшар жезвай... З. Э. Арифдиз ишара. Ванна гьамиша нур гуз амукьдайвал, ам вахт-вахтунда са шумуд стIал нашатырный спирт квай къаришмадай жезмай кьван векъи пекиналди михьда. Хийирлу меслятар || ЛГ, 2000, 20.1 V. 3) гуьрчегдиз хьун. И тариф за ваз лугьуда, къаш-къаматди нур гуда. Е. Э. Ви рутба гьуьндуьр авурай. Акъудайла багълари цуьк, Акъвазда нур гуз Ахцегьар. Х. Т. Ахцегьар. Дишегьли, кIвале столдал алай электрикдин лампа хьиз, нур гуз хьана кIанда. З. Э. Арифдиз ишара. Синоним: цIарцIар гун. НУРЛАМИШУН гл., ни-куь вуч; -да, -на, -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; нурламиш тавун, нурламиш тахвун, нурламиш хъийимир нурарив ацIурун, гзаф экуь авун. Вуна дуьнья нурламишна, ви нурни зияд авурай. Е. Э. Мубарак Исмаил. Гьам шариат, гьам тIерикъат, Ачух я ваз дуьз гьакъикъат, Нурламишна руьгьдин къамат, я шейхерин шейх Мегьамед. Х. Къ. Шейхерин шейх. Синоним: ишигъламишун. НУРЛУ туьрк, прил. 1) экв гудай. Варз нурлу я! Ада тIебиатдин чиниз экв чукIурзава, ада рехъ алатнавайбуруз рехъ къалурзава... Я.Ш. Гьахъ квахьдач. 2) цIарцIар гудай. [Гуьлханум]. Вун залай квелди усал я? Вижевай къаш-къамат, нурлу вилер, темягь ракъурдай пIузарар, амай чкайрикай зун рахунни ийидач. Н. И. Гьакимрин папар. Совхоздин директордин кефини цуру хьана, адан нурлу еке чинни агаж хьана... А. Фет. Кьерен къванер. НУРЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера нурлу тир гьал. Пелен юкьвал аквазва нурлувал. Е. Э. Заз булахрал яр акуна. НУРЛУДАКАЗ нар. нур гудай лишан хас яз. Анжах чIулав вилер къалин биришрай жегьил яз, нурлудаказ килигзавай. М. Гь. Гезентидин эхир. НУТIУФА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кIерецдин хехверикай, виртIедикай ийидай ширин нямет. Хъархъун тарар кваз кьаз амач. Гзаф тарар пуч хьанва, кIерецрихъ, лагь, куьз наз амач: Нутуфадиз вуч хьанва? Квез кан туштIа нутуфа нез, Зун квехъ галаз рази туш. И. Гь. Багъ. НУФУЗ араб, сущ.; -ди, -да гьуьрмет, маналувал. Гъазидиз Ярагъ Мегьамед акьван еке нуфуз тир хьи.... А. А. Ярагъ Мегьамед. Ихътин дуьшуьш рани нуфуз авай илчи герек я. А. А. Пад хьайи рагъ. Суфрадихъ тамададикай ачухдаказ вил къязавайбур аквазмачир, вучиз лагьайтIа тамададин жерме, яни хъвайидал алава яз са ацIай карчни ичIи хъувун, кьабулиз гила абуруз регьятни тир, хушни тир ва ихьтин гурлу макъамда жерме къазанмишуни чпин нуфузни вини кIарариз хкаждай хьиз авай. А. Къ. Нехирбанни лекь. Синонимар: авторитет, кесер. НУФУЗЛУ прил. са низ квез таъсир ийиз жедай, эсер ийидай, таъсирлу. Синоним: кесерлу. НУШ фарс прил. хъсан затIарикай, фикиррикай шадвилин гьисс. * нуш хьуй (хьурай)! межд. недай, хъвадай шейэр теклифдайла, гудайла, лугьудай гафар. | Анжелла]. Башуьсте. ( Шкафдай герек затIар гъана столдал эцигда, рюмкадиз коньяк цада, чIехидав вугуда) Нуш хьуй ваз, Али Бабаевич. Н. И. Гьакимрин папар. Шишни кабаб суфрадалла, Дад аку фад, нуш хьурай, Чехир авай челег, дустар, Жезмай кьван фад буш хьурай! Ж. Им вуч хесет я. * нуш хьун гл. лезетлу хьун, хуш хьун, кеф гун. Акунариз, пагь, ажайиб хуш я вун, Гуьгьуьлдизни, кьадар авач, нуш я вун, Ам гъейратдиз, валлагь-биллагь, буш я вун, Дамах кутаз гьар ник хьайтIан, кьизил цам. Е. Э. Къизил цам. - Михьивални гуьрчегвал инсандин рикIиз я пара хуш. Вун зи рикIиз я пара нуш. З. Э. Арифдиз ишара. НУЬГЕД(ИН): * нуьгед(ин) ич сущ. ичерин са жуьре. Нуьгед ич хьиз гъилиз атай, Вун ахьайиз дили яни? Ф.... вич тек амукьнамазди, цавун ранг алай вилер, ракъинин ранг алай чарар ва яр гекъифнавай нуьгедин ич хьтин чин атана адан вилерик акъваззавай. Б. Гь. Вили вилер НУЬКЕР фарс, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра хандин, пачагьдин къуллугъдал алай яракьламиш хьанвай аскер. Дев акурла, вири беглер, нуькерар катна, хан текдиз амукьна. Ф, Агьмеди Хандин гъвечIи хва. Гьасятда, юргьа балкIанрал акьахна, фейи нуькерри, рекьин юкьвал са дерин фур эгъуьнна, аниз яд ахьайиа. Ф. Акьуллу данарбан. Вич атун лазим я лугьуз Уьзденан патав нуькер атана. С. Ярагъви ашукь Уьзден. НУЬКЕРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера нуькердин пешекарвал. Гьа и парталар авачиз завай хандин нуькервилин къуллугъдани акъвазиз жезвач. Ф. ХъуьтIуьн тум яргъи я, гьанивни агакьда зун. Ина и гада са тажирдин патав нуькервиле акъвазна. Ф. Гьуьлуьн руш. * нуькервал авун гл., ни нуькердин пеше кьилиз акъудун. Гзафбуру нуькервал ийиз кьил акъудзавай. Р. НУЬКI сущ.; -ре, -ре; -ер, -ери, -ера 1) чIулав цIакулар алай макьамар ядай гъвечIи къуш. Хьана кьван, хьанач кьван са нуькI. Гуьзел багъларани кьакьан дагълара къекъвез, манияр язавай и нуькIрез дуьньядин дерди-гьалдикай, азият-зегьметдикай хабар авачир. Ф. ЦIингил-цIингил нуькI хала. Белки пешер аватзава тарарлай, НуькIер хъфин себеб яз?... М. Б. Вуж ваз даим юлдаш ятIа рекьера. Фан гъвел незва нуькIре рагъул, Гишилавай етимди хьиз. Ш-Э. М. Зулун эхир. Заз виридалайни атIа цавун ранг алай нуькер хуш я. С. К. Яран сувариз. 2) (чIехи гьарфуналди - Н) инсандин лакIаб: НуькI. Лезгийри лакIабрикай гегьеншдиз менфят къачуда, Чна Нурмегьамедаз Нут. Мирземетаз Мизет. Ямуддиназ МутI, Пирмегьамедаз Шит, Абдуселимаз Дуц, Багьауддиназ Багьат, Шихмегьамедаз ШихетI, Кевсераз Ксе, Нуржагьаназ НучI, Нуриятаз Нуьк, Жариятаз, Жижиц Шаперидиз Шап лугьуда ва икI мад. «Самур» газ. * девдев нуьк, хуьруьн нуькI, чIулав нуькI. * нуькIериз тIегъуьн атайла, кьиферикай хьун, кьифериз тIегъуьн атайла - нуькIерикай гл. кьве чин алайдан амалралди вичин кьил хуьн. Гила са къаридини, къуллугъдал алай са кьамацди нур къурвах авунва; гъилер хъуьчуьк кутуна акъвазмир, гьукуматдивай халкь паталди герек тир затар талаб ая. "Бес "халкьди" вичи вучиз тIалабзавач", -лагьайла, турутум акатна абурухъ, гьасятда кьил къакъудна. Кьукьмада акьуна чунни: ихьтин ксар кьаркьулув хьиз я; нуьквериз тIегъуьн атайла, кьиферикай жеда, кьифериз тегъуьн атайла -нуькверикай. "Самур" газ., 2005, 26.I. * нуькIни цуькI хьана квахьун гл., вуж-вуч гьикьван къекъвейтIани, гьат хъувун тавун. КилигайтIа, пакамаз чарчик кваз кьацIал эцигай зур гирвенка гьерен як амач. Къаюм къекъуьн тавур чка амукьнач. Амма а як, нуькни цуьк хьана, квахьна. З. Э. КУТВ-диз фена. Са нивай ятIани ван къведа. Бес афлан руш сада чуьнуьхналда. Са кьве йикъалай гада, гьахьтин тарам руш туна, нуькни цуькI хьана квахьналда. З. Къ. ШейтIандин веледар, * нуькIрен вилер сущ. чуьлдин вили рангунин цуьквер. Чна абуруз "нуькIрен вилер" лугьуда. Артух фикир тагудай касди абур вили цуьквер я лагьана тада. Б. Гь. Гъетер. НУЬСРЕТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар. -ри, -ра 1) куьмек; са низ ятIани кар кьилиз акъудиз жуван иштараквилелди гузвай регьятвал. 2) (чIехи гьарфуналди: Н) эркек инсандин хас тIвар - Нуьсрет; -а, -а. * Аллагьди нуьсрет гуй! * нуьсрет атIурай (атIуй)! 'Аллагьдин патай куьмек тахьурай манадин ибара. Имамди, вяз акъвазарна, кафиррин нуьсрет атIурай, туьрквериз нуьсрет гурай лугьуз, дуьаяр ийиз туна. А. И. Самур. * нуьсрет гун га., ни-низ куьмек гун. Ирид цифер, ирид марфар, Алатна чил чими тушни, Мукьтадираз нуьсрет гайи Чи жемият мани тушни? Ф. Чидай касдиз муьгьуьббатдин ширинвал Нуьсрет гуда цаварини чилери. А. С. Белки, шаир тир жеди? Адалайни кьилинди, Шейхди вичи нуьсрет гунуг лазим я. А. Къ. Ярагъ Мегьамедан гьазават. * нуьсрет гурай (гуй)! межд. 'Аллагьди куьмек гурай' манадин ибара. Имамди вяз акъвазарна кафиррин нуьсрет атIурай туьрквериз нуьсрет гурай лугьуз дуьаяр ийиз туна. А. И. Самур. НЯМЕТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) недай жуьреба-жуьре затIар. Зи хва, чилел ала зурба няметар: Сад техил я, муькуьдни - чал инсанрин. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Стха Усман, дувулар ви дерин хьуй. Атана ваз ярар-дустар къалин хьуй! Вирибуруз ви няметар ширин хьуй. Дуьнья ачух, чандин сагъвал гурай ваз! С. Ярагъви ашукь Уьзден. 2) куьч. са нин патай ятIани ядигар. Дуствал ахьтин нямет я хьи, вири Халкьадин ата-бубайри гележегдин несилриз ам вилин нини хьиз хуьн веси ийидай. М. М. Виш йисарин имтигьан. РикI капа вичин пайиз няметар, Артухар ийиз чилин девлетар. Б. С. Сагьиб лугьуз. 2) (чIехи гьарфуналди: Н) эркекдин хсуси тIвар - Нямет -а, -а. Няметан руш Бахтавар кIвалахдилай хтана. Ф. Ирид юкI алай пагьливан Магьамад. Пенжердай килигайла, Надежда Михайловнадиз акурбур, устIардиз. мешать ийизвайбур, колхоздин председатель Келентаров Нямет ва чупур чин алай са маса итим тир. А. А. Умуд. И йисара чавай... Лезги Нямет, Алирза Саидов, Шамсудин Тагьиров, Загъидин Гьасанов. Акиф Алиханов ва маса юлдашар къакъатна. Самур, 2002. №23. НЯНЕ || НЯНеТ араб, сущ.: -ди, -да; -яр.-ар, -йри, -ури, -йра||ра са низ ятIани авунавай агь, къаргъиш. Документарни квадарна, жибинарни ни ятIани ичIи авуна. Им вири гадайрал атанвай няне я. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синоним: лянет. * няне [нянет] авун [гун| гл., ни низ са низ ятIани агь, къаргъиш авун. Гьавиляй бубади абуруз ахварайни нянеяр гудай. З. Гь. Бубадин кIвал. И агъвалатдикай виридаз хабар хьана, вирида фекьидиз нянет авуна. Ф. Фекьини чубан. Ахпа марфадилай гуьгъуьниз чилер регъ жез башламишай няни мукьвал хьайила, рекьин юлдашри йикъан эхирдиз нянет ийиз эгечIна. Гь. М. Хаяр. Синоним: нянеламишун. * нянет хьуй (хьурай)! межд. 'виридаз виляй аватрай' къаргъиш. * нянет хьайиди обр. 'виридаз виляй аватайди' манадин къаргъиш. Бирдан къаншардиз гургур алатна атай «ракьун балкIанди» Жаватан 6алкIанар кхурна са кьерехдиз акъудна. «Тфу, нянет хьайиди, гьинай акъатайди тир!» - Жаватаз рикIивай хъел атана. Гь. М! Хаяр. Купул, нянет хьайи купул. Алай чкадилай чIарни юзаз тежез, зегьримарди, вин душмандилай алат тавурай, зун михьиз кьена ман. Н. М. Жандар Магьамай. НЯНЕЛАМИШУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; нянеламиш авун, нянеламиш тавун, нянеламиш тахвун, нянеламиш хъийимир нянеяр авун. Къуй гьар сада къанлудиз, чIуру ният авайдаз няне гурай. Писвал нянеламишиз, Адалат рикIел алай гьар сада, къванциз икрамрай. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: няне авун [гун]. няни фарс, сущ.; -яр, -йри, -йра югъ куьтягь хьана, йиф алукьдалди вилик квай вахт. Рагъ акIана. Амма вили атIласдин ранг алай цава гьеле нянин ярари нур гузма. И. Къ. Фетуллагь. Пакаман ярари нянин хурушумар эвеззавай, нянин хурушумри - пакаман ярар. Р. Гь. Лацу. Антоним: пакама. * нянин хийирар! межд. нянинихъ салам гудайла, лугьудай гафар. - Ваз нянин хийир! -лагьана, адан гъил ваъ, гардан кьуна. А. Муграгъви. Ажалдин хура. * нянин хийирдилай пакаман шийир хъсан я мисал 'ийидай гьар са кIвалах пакам кьиляй авун хъсан я' манадин мисал. Пака чна ваз хъфидай ихтияр гузва. ваз машин ацIурдай ксарни жеда, рехъни экуьди жеда. Нянин хийирдилай пакаман шийир хъсан я, - лагьана тамадади. А. Къ. Нехирбанни лекь. * нянин тIуьн сущ. нянихъ недай хуьрек. Гьабибуллагь халудин хизан нянин тIуьн нез суфрадихъ ацукьнавай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. * нянин хийирдилай пакаман шийир хъсан я мисал 'ийидай кIвалах пакамалай башламишун хъсан я' манадин гафар. Де бес я, зи хва, ксана кIанда! Нянин хийирдилай пакаман шийир хъсан я, пакамахъ вуч жедатIа, чун килигда. А. Р. ЦIайлапан. * няни хьун гл. нянин вахт алукьун. Югъ яваш-яваш няни жезвай Няни хьайила дустагъханадин гьаятда мад ванер гьатна. А. И. Самур. Пакама гьеле ахъа тахьанмаз, билбилди мани лугьузва. Няни жезмазни, мад билбилди вичин авазрал илигзава. Гь. М. Ирид къаш. НЯНИЗ нар. нянин вахтунда, нянин вахт алукьайла Пакамахъ лаз гузвайла, башламишзава, няниз лап мичIи хьайила, кIвализ хквезва. С. Мингьажев. Ялавлу уьмуьр. Няниз татай акьул вуна [йикъа -А. Г.] пакамахъ гъида. А. А. Пад хьайи рагъ. Пакамахъ лаз гузвайла, башламишзава, няниз лап мичIи хьайила, кIвализ хквезва. С. Мингьажев. Ялавлу уьмуьр. Антоним: пакамаз. НЯНИХЪ нар. югъ мичIивилихъ, йифехъ элкъвейла. Ада нянихъ разведкадин группа хтай рехъ экв жедалди амай са тIимил вахтунда мад са сеферда ахтармиш хъувуна. И. Къ. Фетуьллагь. Шад я чун гьар нянихъ кални хтунал, Ада чи аялриз нек гъида лугьуз. И. Ш. Кьудар. Гьар са касди йикъа кьве сеферда -пакамахъ ва нянихъ сарар чуьхуьн лазим я. ЛГ, 1994, 1. IV. Гьар са касди йикъа кьве сеферда - пакамахъ ва нянихъ сарар чуьхуьн лазим я. ЛГ, 1994, 1.1 V. Пакамахъ, нисинихъ ва нянихъ самовар эцигдай. ЛГ, 2002, 15. V. Антоним: пакамахъ. НЯС араб, прил. 1) бедбахтвал гъидай, эхир пис гьалдиз гъидай. Кьеженвай сумкани къван хьиз гъиликай куьрс хьанва. ХупI няс вахт хьаначни. З. Гь. Лезгийрин риваят. Ам няс руьгьерин пис лишан я. Ада ви пачагьлугъдиз бедбахтвал гъида. Адан кьил галудун лазим я. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) пис хесетрин, масадаз яб тагудай. # ~ инсан, ~ аял, - руш, - велед. * няс хьун гл. чIуру гьалдиз атун. Ибур булахдлай яд хъвана хъфидайла, гададиз гъил вегьена лацу жейрандин кIвач кьаз кIан хьана. Кар няс хьана, идан гъиле чIулав жейрандин кIвач гьатна. Ф. Ирид юкI алай Магьамад пагьливан. НЯСВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) няс гьал, бедбахтвал гъидай гьал. 2) писвал, пис хесетар хьун. НЯСВИЛЕЛДИ нар. нясдиз, няс краралди, писвилелди. Синоним: нясдиз. НЯСДИЗ нар. няс краралди, писвилелди. Синоним: нясвилелди. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 |
| |||||||
|
