| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка НЕКЯГЬ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри диндин адетразди эвленмиш хьун тестикьарун. Битмиш тавуртIа на нагагь, Пара жед куь дяве, дезгягь, АтIуч вичин рушан некягь, Гуч хийир, бегьер къавумди. С. С. Инсафсуз къавум. Куьн некягьрикай, суьннетрикай, сив хуьнрикай, капI авунрикай рахазва. Абур, заз чиз, зиян авай кIвалахар туш. И. В. Адан тIвар Вели, зи тIвар Пери. Некягьдилай гуьгъуьниз 40 сятина. яшамиш хъхьай Гитлеранни Евадин мейитар... бункердай жагъанай. Х. Ш. Ева Браун. -Огьо! АнтIил! Ви кьин вахъ галукьна. Гила ви паб ви некягьдикай хкатзава. Къ. Къайибханов. АнтIиман кьин. * некягь авун гл., ни вуж низ эвленмиш жезвайбур пабни гъуьл тирди тестикьарун. Фена, фекьи галаз хтана, некягь ийиз туна, ибур ина секин хьана, кваташни дакIарда эцигна. Ф. КIватIаш. Некягь ийиз йиса виш паб, кIватIдайд я манат и фекьи. С. С. Фекьи. За вавай ийидай са тIалабун авай... Баш сагъ хьуй... Чна кьил некягь авуна кIанзава. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Синоним: некягьун. НЕКЯГЬУН гл., ни вуж низ; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; некягь авун, некягь тавун, некягь тахвун, некягь хъийимир эвленмиш жезвайбур пабни гъуьл тирди тестикьарун, къанунламишун. Гьа икI, са жуьре меслятар авуна, стхайривайни разивая къачуна ( диде-буба абуруз амачир), шариатдалди некягьна, далдам-зуьрне алаз, Бединигье Гьемзетаз гъана. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. Синоним: некягь авун. НЕКЬИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра цуьквер лацу, хъсан ни галай, ширин, чуьлда дигмиш жедай яру емиш. Ада гъулцин пеш атIана, чIутхардик кутуна чуьхвена. Ахпа ада ам гагъ вичин яру некьияр хътин пIузаррал эцигзавай, гагь лацу жив хьтин сарара кьазвай. З. Э. Булахдал. Муфрудин Тагьировичан... аял, жаван вахтарни гьа ина акъатна. Тамариз, чIурариз физ, некьияр, кицикар, чуьхверар, кIерецар кIватIиз, Чирагъ вацIа чуьхуьнариз, диде-бубадиз куьмекар гуз ва школада хъсандиз кIелни ийиз. ЛГ, 2003,13. ХI. НЕКIЕГЪАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра нек юзурдай хъенчIин квар; хкя некIедикай дуьдгъвер санихъ, цуру нек санихъ хкуддай хъенчIин квар. И кIвале къенин аямда жегьил несилриз чпин тIварарни течизмай затIар: гъуьр ва я къуьл хуьдай кьве канду, эвянавай сар хуьн патал нацIарикай хранвай, жуьреба-жуьре къен авай пуд къужгъур, некIегъан, гьатта пачагъдин девиррилай амай ирид-муьжуьд литрдин птулкаяр авай. А. Къ. Нехирбанни лекь. НЕКIеДА, НЕКIЕДИ нек существительнидин падежрин формаяр. Кил. НЕК. НЕЛ вуж тIварцIиэвездин чкадин I падеждин форма. Кил. ВУЖ. НеМЕЦ || НЕМС урус, сущ.; -ецди || -ди, -ецда || -да; -сер ||ер, -сери || -ери, -сера || -ера Германия уьлкведин миллетдин векил. Немсери патав гвай вирел кас ахъайзавач, аквадай гьаларай, абуруз кьарих хьуникды аскеррин къуват зайиф жедай хьиз я. З. Гь. Залан кам. - Са цIувад йис идалай вилик, чан бала, чи ватандал душманри, немсерин чапхунчийри, вегьена... Гь. Къ. Магьини Дилбер. Ада жемятдин вилик немсерин чапхунчийрин ниятар винел акъудзава... А. Шагьмарданов. Жамирзе Эфендиев. * немец (немс) чIал сущ. Германия уьлкведин миллетдин чIал. Дяве куьтягь хьанвайтIани, немс чIални чизвай дирибаш офицер 1947 - йисалди армиядин жергейра къуллугъ ийиз туна. Гь. Къ. Дирибаш командир. НЕР 1 сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра инсаидин чинал алай, сив акьалнавайла, нефес чIугвадай орган. Вири инсанрин суфатдал алайди кьве вил я, са нерни сив я. А. А. Пад хьайи рагъ. Б. Исмаилова кIватIай малуматралди, рекьидай кьиляй Эмин кьурай якIарин, кьакьан буй авай, са тIимил кьван винелди экъисай нер алай, чIулав чIарар алай ва яргъи спелар авай итим тир тир. Н. А. Етим Эмин. Японияди вичин мергъяматлувал къалурун яз 400 йис идалай вилик кьиле фейи дяведа есирда кьур Кореядин аскеррин атIай 20 агъзур нер Кьиблепатан Кореядив вахкунин къарар акъуднава. ЛГ, 1992, 5. XII. 2). НЕР 2 сущ.; -еди, -еда; -ер, -ери, -ера инсандик чинал алай нефес чIугвадай органдай авахьдай чирк. Бес чна вучта, суалдиз суалдалди жаваб гана ругуд йис хьанвай Муслима, фиртI ийиз нер чIугунивди. 3.3. Муькъвел гелер. * нерин кIаник нар. лап мукьув. Американвияр чпин лап нерин кIаник Азадвилин остров пайда хьуни эсиллагь шадарзавачир. ЛГ, 2005. 9. VI. Синонимар: патав, къвалав, мукьув. * нерин тар сущ. нерин кьакьандин кIараб. АкI гьалч хьана хьи, нерин тар хана, гъил кьуьняй акъатна. З. Ф. Элясна фимир. * нер(ин) хел сущ. нерин кьакьандин кьве патахъай авай тIеквен(ар).... гзаф дуьшуьшра уьлквейрин кьиле акъвазнавайбур тенбек гъуниз акси экъечIиз хьана: Америкада абуруз кьиникьин жаза акъудзавай.... Россияда 60 сеферда паядалди дабанар язавай, тенбек маса гузвайбурун «нерин хилер къазунзавай ва я нерар атIузвай». ЛГ, 2005, 5. VШ. НЕРВ урус, сущ.; -иди, -ида; -ияр, -ийри, -ийра кьилин ва кьулан тарцин мефтIедилай къвезвай инсандин жендекдин ва ахлакьдин кIвалах идара ийизвай шуькIуь чIун(ар) ва а кIвалах, тайинарзавай къайда. За духтурди лагьайвал авуна. Ингье алай вахтунда захъ ацIанвай шешел кIула кьадай хьтин сагъвал хъхьанва. Нервиярни зи лап хъсан къайдадик акат хъувунва. З. Ф. Тутаралди сагъарун Нервийрин азар квайла, ишлемишдай дарманрикай менфят къачунни зиян я. А. Гьамидов. Зарафат туш, тIегъуьн я. НЕРВНЫЙ урус прил. фад хъел къведай, вичивай вич хуьз тежедай. Нервный дидейриз нервный аялар жеда, Р. * нервный хьун гл., вуж рикI секин тушиз фад-фад хкIадай, хъел къведай тегьердиз атун. Жезмай кьван жув нервный хьуникай хвена кIанда. Р. Яргъал уьмуьр кIандатIа, нервный жемир. Р. НЕРеЧI 1 прил. 1) гьамиша нер авахьзавай, нер михь тийидай. ~ аял, ~ кьар. 2) яш тахьанвай, гъвечIи. Жамалдинан хизанни чуьлда авай. КIвале амайди са къарини кьве неречI аял тир. М. В. Гьарасатдин майдандал. 3) са кар кьиле тухуниз виже текъведай, кар алакь тийидай. И агьвалат ван хьайи хуьруьн жемят хъуьрезвай. «НеречI гада» - Нурали Вичин сусахъ шехьзавай.. Ш. Т. А зарафат амай туш. НЕРЕЧI 2 сущ. -а, -а; -ар, -ри, -ра 1) гьамиша нер авахьзавайди. Жуван нер михь, я нерёчI. Ф. 2) яш тахьанвайди, гьвёчIиди. - Вун зи патав неречI я, зун валай гьич тахьайтIа, кьве йисан чIехи я. Р. 3) са кар кьилиз акъудун патал зайифди, виже текъведайди. Ветегадиз герекбур вун хьтин неречIар тут. Ана ви кар авач, - лагьана имиди. Вун ана къай фена сафра жеда. З. Э. КУТВ-диз фена. НЕСИБ кил. НАСИБ. НЕСИГЪАТ та. НАСИГЬАТ. НЕСИЛ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) са девирдин инсанар, са яшарин инсанар. За акушеркавилин диплом, вуна агрономвилин диплом къачуда, ахпа чун цIийи яшайиш туькIуьрунив ва цIийи несил тербияламшиунив эгечIда. З. Э. Муькъвел гелер. Несилрилай несилрал, сиверай сивериз къвез, идет хьанвай къайдайра ва кIалубра хуралай ва гуьрчегдиз туькIуьр хьанвай, дерин манадин эсерриз халкьдин сивин яратмишунар, яни фольклор лугьуда. Гь. Гь. Гайдаров. Несилар фенва къе шумуд патаз, Хуьр ялгъуз туна мерд бубайрин кI вал. Х. Х. 2) мукьвабур. Къуй ви несилни къенибур, бахтлубур хьурай, Аким муаллим, X. Шайдабегова. Чирвилери инсан бахтлу ийида. НЕТ сущ. -тIре, -тIре; -тIер, -тIери, -тIера инсанди, гьайванди вичин бедендин михьивал тавурла, адан бедендал жедай лувар квачир иви хъвадай гьашарат. Са суьруь инсанар са казармада авай; вири къацIана, чиркин хьана, нет акьалтна жедай. А. Ф. Бубадин веси. - За вири уьмуьр эцигна къуллугъзавай инсанрикай нетIерин гьамбарарни вагьшияр авур касдихъ галаз зун кьейитIани туькIуьн хъийидачI. Къ. М. Кьашкьа духтур. * къуьлуьн нет. * нетIрен киле сущ, гзаф нетIер квайди, чиркин кас. НЕТИЖА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри,. -йра тамамардай кIвалахдикай хкатзавай эхирдин мана, хийир, кьадар. И вацIуд юкъуз вичиз гьикьван четин хьанатIани ( аялрин гъалатIар гьисабун чуьруьк кIвалах я эхир), кардин нетижа малум хьайила, адан рикIелай вири четинвилер алатнава... А. А. Умуд. Республикадин ракьун рекьерин работникрин са дестедиз 2000 - йисан нетижайрай. виниз тир наградаяр гана. ЛГ, 2001, 15.II. И референдумдин нетижайри чун секинарнач, гена рикI тIарна. Н. Шихнабиев. Референдум. * нетижа хкудун гл., ни квекай къейд авун, менфятлу фикир хкудун. * нетижа кьун гл., ни 1 } хийир гьисабна куьтягьун. 2) къейд, эхирдин куьруь фикир. НЕТИЖАДА нар. -1) виликдай авур са квекай ятIани хкатзавайвал, абурун макьсад яз, абур гьисабун яз. Олигархринни нефсер къати чиновникрин кIеретIди уьлкве, кIус-кIусна, вара-зара авуна куьтягьзава. Нетижада государство промышленностдин тамам са паюникай магьрумнава, хуьруьн майишат барбатIнава. Ш. Шихмурадов. Россия четинвилерай экъечIун лазим я || ЛГ, 2001, 15.II. 2) са кар хьуникди, са кар себеб яз. Аквадай гъаларай, куьгьнг тарихда ( мумкин я, Кавказдин Албаниядин девирдал аватун) эрмени ва лезги халкьдин кьадар-кьисмет сад хьана, нетижада лезги чIала эрмени чIалай къачунвай гафарин ва гьакIни морфологиядин такьатрин кьадар гзаф я. М. Алипулатов. Лезги чIалан машгъулардай грамматикадай материалар. Синонимар: себеб яз, ужунда. НЕТИЖАДИН: * нетижадин придаточный предложение сущ. кьилин предложенида къалурнавай кардин нетижа къалурдай придаточный предложение. Нетижадин табий предложенияр гьамиша кьилиндалай кьулухъ жеда, кьилиндавай абур запятойралди чара ийида. Р. И. Гайдаров, М. А. Алипулатов. Лезги чIал. НЕТИЖАЛУ прил. нетижа авай, нетижа жедай, менфятлу. Эгер лезгийрин тарихдикай ва адан милли экономика, меденият ва литература арадал атуникай икьван чIавалди авай малуматар са акьван нетижалубур тушиз гъисабзавайтIа, гьарда вичин фикирар ачухдиз лугьуз хьайи девирда и месэладизни гьакъикъи терефдихъай килигунин чарасузвал ава. Н. Абдурагимова. Азербайжандин Кьиблепатан Дагьустандин хсуси тIварар ва абурун тарихдин чешнеяр. Синоним: нетижасуз. НЕТИЖАЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера менфатлувал, нетижа жедай гьал. Антоним: нетижасузвал. НЕТИЖАЛУВИЛЕЛДИ нар. нетижа аваз, нетижа къачуз жедайвал. Синонимар: менфятлуз, нетижалудаказ нетижалуз. Антоним: нетижасузвал. НЕТИЖАЛУДАКАЗ нар. нетижалу лишан хас яз. Къуй мадни гьевеслудаказ, нётижалудаказ кIвалахдай квез чандин сагъвал хьурай. ЛГ, 2004, 15.II. Синоним: нетижалувилелди. Антоним: нетижасузвилелди, нетижасуздаказ. НЕТИЖАСУЗ прил. нетижа авачиз, нетижа тежер. Гьар йикъан везифа нетижасуз кIвалах нетижалу кIвалахдт элкъуьрутжай ибарат хьун лазим я, А. Гьажимурадов. Лезги чIалан антонимрин словарь. Синоним: менфятсуз. Антоним: нетижалу. нЕТИЖАСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера нетижа тагудай гьал, нетижа хкудиз тежедай гьал, менфятсузвал. Синоним: менфятсузвал. Антоним: нетижалувал. НЕТИЖАСУЗВилелди нар. нетижа авачир гьал хас яз. Синоним: нетижасуздаказ. Антонимар: нетижалувилелди, нетижалудаказ. НЕТИЖАСУЗДАКАЗ нар. нетижаяр авачиз. Синоним: нетижасузвилелди. Антоним: нетижалувилелди, нетижалудаказ. НЕТIЕР, НЕТIеРИ, НЕТIеРИЗ нет существителънидин падежрин формаяр. Кил. НЕТ. НЕТIЕШ в, сущ.; -ди, -да; -ар, ~ри, -ра ваякьан кас, келлегуьз. Чи накьвадиз, ни девлетдиз нетIешри кIур гун, чун икI вара-зара авун чна эхдач. Гь. Къ. Четин бахт. НЕТIРе, НЕТIРеЗ нет существительнидин падежрин формаяр. Кил. НЕТ. НЕТIРеШ || НЕТIРУш в., сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра 1) гзаф чиркинди, вичик гзаф нетIер квайди. 2) куьч. акьалтIай кесиб. - Играми пачагь, зун вучиз ажуз хьуй, - лугьуда Беден мармара. - Заз чун санал хьана кIанзавай, амма а нетIруьча и кар кьабулзавач. Гила вич тIарам акъвазрай! Ф. Шарвилидинни иланрин уьлкведин пагьливандин акъажунар. - Вуч, вуч? КIвалик рухни квачир Хидир? Ам хуьруьн кьиле акъвазаруниз кIусни лайих авайд туш. А нетIреш гьа нетIреш яз амукьдайди я. З. Э. КУТВ-диз фена. НЕФеС араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) кислород къачун ва газ ахъаюн патал инсанри (гьайванри) къенез къачузвай ва къецел акъудзавай ял, гьава. # рушан ~, гададин ~, аячдин ~; чими ~, къайи -, хур ацIай ~; ~ къалин хьун. Селим Зелфидиз мукьва хьана. Рушан чинихъ гададин нефесдин чими гъем галукьна. А. А. Умуд. Ахьтин чар акурвалди, гъасятда чинавай рангар атIудай, чеб-чпелай фена, инсанар, нефес амачиз, чилел ярх жедай. Н. М. Жандар Магьамай. 2) инсан. Вад-ругуд виш нефес авай хуьруьз дуьгуьдин ашар гана кIанзавай. А. Ф. Бубадин веси. * эхир нефес. * нефес акъатун гл. 1) нефес чIугун; 2) рахун, вич вичел хтун. * нефес галай ван авай сес ктаб., сущ. ачух тушир сесерин жуьре. Нефес галай ван авай сесерик ихьтинбур акатзава: [б, г, д], Р. Гафунин эхирда авай ван авай сес, а гафунихь ачух сесиналди башламишзавай эхир акал жедайла, ван авачир смычно-гортанный сесиниз элкъведа. Месела: кьеб-кьепIер. Р. И. Гайдаров. Лезги чIал. I пай. Фонетика, графика, орфография. * нефес галай ван авачир сес ктаб., сущ. ачух тушир сесерин жуьре. Нефес галачир ван авачир сесерик ихьтинбур актзава: [пк, кк, тк]. Р. Гафунин эхирда авай ван авачир нефес галай сесер, гафунихъ ачух сесиналди башламишзавай эхирар акал хьайила, ван авачир смычно-гортанный сесиниз элкъведа. Месела: нек-некер, вирт виртIер Р. И. Гайдаров, Лезги чIал. I пай. Фонетика, графика, орфография. * нефес галачир ван авачир сес ктаб., сущ. ачух тушир сесерин жуьре. Нефес галачир ван авачир сесерик ихьтинбур акатзава: [пп, кк, тт]. Р. Гафунин эхирда авай ван авачир нефес галай сесер, а гвфунихъ ачух сесиналди башламишзавай эхирар акал хьайила, ван авачир нефес галачир сесиниз элкъведа. Месела: чит - читтер, чил - чиллер, хак-хккар. Р. И. Гайдаров. Лезги чIал. I пай. Фонетика, графика, орфография. * нефес квай балкIан сущ. жигердин сагъсузвал себеб яз, четиндиз нефес къачудай балкIан. * нефес къачун {чIугун] гл., ни-куь гьава кьенез тухуз, къецел ахъаюн. ЦIай чкIизвай чилериз, Нефес къачуз жезмачир. Ф. Къванцин гада. Зи къаршидал алай кравутдал къатканвай, чинал халис дагъвидиз хас кIалубдин нер алай, пIузарар мичIи-вили рангунин тавдиз атанвай, четиндаказ нефес къачузвай азарлудан чина жизви шадвилин хъвер гьатна. А. Эсетов. Шаирдин тарсар. Вуна нефес чIугу! Ни чукIурнава дагъдиз и атирар? Ни хъуьтуьларнава икьван и гьава? М. Б. За бананар недач * нефес кьун гл., нин-куьн гужуналди нефес акъудун. * нефес нефесдихь татун [агакь тавун] гл., нин 1) кIвалахуникди, къекъуьникди галатна нефес къачуз четин хьун. Бязи чIавуз нефес текъвез нефесдив Гваз хтана чуьлдай цацар, цуьлерни. Л. Нямет Явакьдиз лянет. МичIи гъаятда, нефес нефесдихъ агакь тийиз, кьур галай патахьди вичи вич гадриз, цавариз акъудиз, кицI элуькьиз кьиткьинна физва. В. М. Гьарасатдин майдандал. 2) сагъсуз яз четинвилелди нефес къачун. Садлагьана гзаф цIай кьур лампадин багъ агъузна, нефес нефесдив текъвезвай къариди адан кьилел шуьше гьалдзава. Ж. Гь. Ихтилат. Синоним: ял ялцихъ текъвез. * нефес хьун нугъ., гл. балкIанрин нефес къачуз четинвилин азар (ФАГ, ОЛЛЯ. ч. 78). НЕФИНЖ прил. сагъ тушир. Эхирни ингье иниз акъатна. Яшар тIимил яз, кьуьзуь яз аквазвай, къуват ацIанваз, нефинж тир, кIвачер сагъ яз, кьекьвезни кIанз амачир къамба яз. А. Исм, Эхиримжи къув. Синонимар: нахуш, сагъсуз, уьзуьрлу. Антоним: кIубан.. * нефинж хьун гл. сагъсуз хьун. Синонимар: нахуш хьун, сагъсуз хьун, уьзуьрлу хьун. НЕФИНЖВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, - илера нефинж гьал, нахуш гьал, сагъсуз гьал. Синонимар: нахушвал, сагъсузвал. Антоним: кIубанвал.. НЕФИНЖВИЛЕЛДИ нар. нефинж яз, зайиф яз, нахуш яз. НЕФРЕТ кил. НИФРЕТ. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 |
| |||||||
|
