| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка НАЗ фарс, сущ.; -ди, -да дамах, вичин амалралди, парталралди бегенмишариз алахъдай хесет; вичи-вич багьа ийидай хесет. Акьван наз гвай вун хиве кьаз, Кьегьал ятIан зун дили туш. Ф. Вавни жеда еке дамах, наз, гуьзел. Е. Э. Зав рахамир. 2) (чIехи гьарфуналди - Н) дишегьлидин хас тIвар: Наз -а, -а; -ар, -ри, -ра., Анжела, и партада Ацукьда вун Наз галаз. Ш. Къ. Кстах. * наз <маса> гун гл., ни низ дамах авун, багьавилер авун. [Шагьламаз]. - Гьан, гьан. Гила наз маса гуз акъвазмир. Садра лагь. Лагь, лагьайла, вунани дамахзава. Лагьа кван. Гь. Гь. Колхоз. Магьамедсалегьа, рушари лугьудайвал, наз маса гана... А. А. Лезгияр. Аданди кьуру наз гун тушир. З. Э. Кек галкIизва. - Зи хатурдай ятIа, хуьквемир гьа, - гада акурла, наз гузва Назаниди. Б. Къ. Къарачи. НАЗАНИ фарс, шиир., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) гуьрчег дишегьли. Заз, Эминаз, кIан я, валлагь, Таб ваъ, гьахъ-дуван, назани. Е. Э. Назани. - Назханум, я назани, хийирдиз хьурай. Вуна ашна къаршиламишзавай тегьер аквазва заз. З. Э. Арифдиз ишара. Султан армиядай хтуник кваз, мехъерарнай бубади адаз. Гилан назанияр, ваз чида хьи, апай, къари няналди кьена кIани миллет я. М. Б. Спелар. 2) (чIехи гьарфуналди - Н.) дишегьлидин хас тIвар: Назани. Синоним: гуьзел. НАЗАР араб, сущ.; -ди, -да дуьньядиз килигунин тегьер, рафтарвал. Пис гунагьар кIула аваз, чуьллеравайд сиягь хьана. Ви назардик квазваз умуд, аман, мубарак Исмаил. Е. Э. Мубарак Исмаил. * назар авун гл., ни вили ягъун. Синонимар: вили ягъун, назарун. * назар тахьуй! межд. 'вил ацукь тавурай' мана авай мягькем ибара. Хьанва гъакIни - тахьуй назар! Захъ туькIвей хизан. А. Ал. Лацу лифер. НАЗАРУН гл, ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; назар авун, назар тавун, назар тахвун, назар хъийимир вили ягъун. ВацIар къван вахь мшлетар - назармир... А. С. Урусат, ви вили ранг - умуд я... Зейнаб, вун заз чап-чап килигмир, чан вах, зи велер цIарубур туш. За мад назардач. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Синонимар: вили ягъун, назар хьун. НАЗБАЛИЧ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ацукьайдан кIаник кутадай кьелечI хъуьцуьган. Мугьманрин кIанерик багьа назбалачир квай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. НАЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера наз гвай гьал, жува жув чIагурун. Гузеларик назвал тIимил дерид туш, Бес хьуй, гьуьжет на чIугуна, севдуьгуьм. Е. Э. Севдуьгуьм. НАЗВИЛЕЛДИ нар. назвал гваз, дамахар гваз. НАЗИК фарс, прил. 1) кIанивал гвай, таваздиз хвенвай. Сад Аллагьди чпиз гайи багъдай... Мерд Адамни назик Гьава катдачир... З. Къ. Ама захъ... 2) рикIиз хуш, таза. ... абурун [ученикрин. -А. Г.] назик чинриз шуьткьверар акъатзавай, рацIамар агаж жезвай. А. А. Умуд. 3) зайиф..... вилери назик экв са уьтнери кьатIана. М. В. Вацран ягъун. 4) векъи тушир, хъуьтуьл. Элжекрава назик гъилер, кIевирнава шалди чIарар. Ш-Э. М. Зулун эхир. * назик хьун гл., вуж-вуч зайиф хьун.... кимел фекьи Сийид, яргъи Къафар ва са кьве кас мад, назик хьанвай кIарабриз ракъини чим гуз ацукьнавайла, а патахъай чпихъди къвезвай Уьзден акуна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. НАЗИКВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера назик тир гьал. Амма и регьимлувач, рикIин назиквал, инсанрихъ галаз мегьрибанвал, юмшагъвал ада гьар низ хьайитIани багъишнач. М. М. Гь. ЧIехи шаир, Назиквални эркеквилиз элкъуьрна бирдан, Алчахвилиз ва теквилиз кIирнач на гардан. Х. Х. И кIанивили адаз секинвал, умунвал, назиквал, чимивал, жегьилвилин къуват... багъишнавай. X. Шайдабегова. Ева Браун. НАЗИКВИЛЕЛДИ нар. назиквал хас яз. - Хьанач, кIусни хьанач. Назиквилелди рахух, лугьудай гаф инсандин рикI цицIи ийидайди хьана кIанда З. Э. Арифдиз ишара. Синонимар: назикдаказ, назикдиз. НАЗИКДАКАЗ нар. назик лишан хас яз. Куьгъне заманада чина ихьтин адет авай, - жаваб гана СтIал Сулеймана назикдаказ ва хушвилелди... З. Э. СтIал Сулейман. Адан чIулав гъакьекьри хьиз нур гузвай вилер хушдаказ ва назикдаказ вичин рикI алай гададиз килигзавай. Н. А. Кьве рикIин хиялар. Синонимар: назиквилелди, назикдиз. НАЗИКДИЗ нар. назик яз. Гатфари къацу авунвай тарари чпин таза пешерив назикдиз вешрешарзавай... А. Р. Кьве чин. Синонимар: назиквилелди, назикдаказ. НАЗИР араб, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра 1) пачагьдин меслятчи, къуллугъчи. Пачагьди вичин везирризни, назирризни эвер гана, шадвилин межлисар къурмишун буйругъ гана. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Пачагьдин кIвализ фейила, гьейран хьайи лам гвайди, фена чIехи назирар, везирар ацукьдай чкадал ацукьна. Ф. Далалубегьли. 2) (чIехи гьарфуналди - Н) зркекдин хас тIвар - Назир -а, -а, Эхь. Зун шаир я. Зи тIвар Назир я. З. Гь. Уьмуьрдин сирнав. СтIал Сулейманни Гьажибег Гьажибегов, чпин яшара еке тафаватлувал авайтIани, халисан дустар тир. Абурун арада авай гъуьрметдикай чаз Назир Агьмедова ва Зулейха Султановади къиметлу малуматар тунва. Гь. Гашаров. Хайи халкьдин рекье чан гайиди. * назир-везир рах., сущ. пачагьдин къуллугъчияр санлай. Гила хабар нивай гун? Хабар мад руш квахьнавай Хинкар пачагъдивай. Мад ада вичин фекьи-фахрадиз, назир-везирдиз эвер гана. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. НАЗЛУ туьрк, прил, 1) къилихралди, парталралди вич бегенмишариз алахъдай. Эмина ваз лугьузва: назлу сархуш, Вун акурла, зи чандиз хупI жеда нуш. Е. Э. Севдуьгуьн. Дуьшуьш жеда къуьр, гьакI назлу миргер. Мешебегини акъатда вилик. Ш-Э. М. Пагь, тамун гьава...2) (чIехи гьарфуналди - Н) дишегьлидин хас тIвар - Назлу -ди, -да. Назлу къари кучудиз фидайла ам сагъзавай. Са шумуд сятинин къене чатухъан азарди акIажарна. З. Гь. Уьмуьрдин сирнав. * назлу дилбер сущ., шиир. наз гвай, дамах гвай дишегьли. НАЗНАЗИ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра дишегьлийрин кьилел алукIдай кьелечI ипекдин фите. НАЗНАЗУН рах., гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; назназ авун, пазназ тавун, назиаз тахвун, назназ хъийимир дамахарун. Ичкиди кам вегьена, Бирдан хак хьиз акъвазна: - Межлис ава, декIена, - Лугьуз меци назназна. М. Ризаев. Ичкидинни пIапIруедин гьуьжет. Синоним: наз масса гун. НАЗХАНУМ сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра; 1) чIагайвилер авунвай дишегьли. 2) куьч. чалкечир дишегьли... амма са кар ава, гъуьлуьн вилик пад гьа сифтедилай атIана кIанда. ТахьайтIа, къене авай назханум викIегьни жеда. В. И. Гьакимрин папар. НАИБ араб, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра виликдай тайин са чкадин инсанар ва абурун яшайиш идара ийизвай къуллугъчи. Шумуд -наиб, шумуд кавха Сад садалай хьанай лавгъа, Арзачийриз лугьуз "кьей хва", Куь гъиле майдан хьана хьи. С. С. Килиг гьа, найибни зун жедайди я. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Фетали ханди вичин наибар тир Къубар бегдални, Ягьия бегдал Шамахидиз къвезвай урус савдагарар яшамиш хьун патал са карвансара эцигун тапшурмишнай. ЛГ, 2003, 14. VIII. НАИБВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер; -илери, -илера наиб тир къуллугъдин пешекарвал. * наибвал авун гл., ни наибдин къуллухъ кьилиз акъудун. Наибвал ийиз алакъа йдавай пачагьвални жеда. Р. НАКИР кил. МУНКАР. НАКЛОНЕНИЕ урус, граммам., сущ.; -ди, -да; -яр, - йри, -йра са кардикай гузвай хабардин жуьре къалурдай глаголдин категория. Масдар, причастие, деепричастие квачиз глаголдин амай вири формайри гьерекатдинни гьакъикъатдин рафтарвал ( отношенияр) къалурда. Ихьтин рафтарвилер къалурдай ва сад масадаз къарши эцигиз жедай формайриз наклоненияр лугьуда. Р. И. Гайдаров ва мсб. Лезги чIал. Педучилище патал учебник. * буйругъдин наклонение, гимандин наклонение, къаршивилин наклонение, суалдин наклоенение, хабардин наклонение, эмирдин наклонение. НАКЬ нар. къенин йикъан вилик квай юкъуз. Накь алахьна гуьлуьшан я, Вай къе вуч -тIурфан акъатна. Е. Э. ТIурфан акъатна. Ви кьилив за накь итим ракъурначирни? С. С., С.М. СтIал Саяд. Накь зал са чидайди гьалтншай Н. И. Гьакимрин папар. Антоним: къе. 2) алатай йикъара. ТIебиатдин къанунар аку гьа; накь чахъ галаз санал кIвалахай, санал хъуьрез-рахай инсанарни инсафсузвилелди къакъудзава. ЛГ; 2002,26. ХII. * накь кьейиди хьиз (кьейивал] нар. фадлай кьенвай гьалда авайди хьиз. Атана килигайтIа, кьаравулчи, накь кьейиди хьиз, кьенва. И. В. Чирхчир. ДакIардин хел ачухна килигайтIа, КIири Буба, накь кьейивал кьена, куьчедин юкьвал ярх хьанва. Къ. Къ. КIири Буба. НАКЬАЛАЙ нар. накьан йикъалай. Накьалай инихъ сиве затIни тун тавунвай зи руфуни кьуркьурар ийизвай. 3.3. Зулун пеш. За накьалай инихъ Ольгади са вуч ятIани гуьзлемишзавайди, адан рикI секинсуз тирди, адаз са вуч ятIани къе иллаки герек тирди кьатIана... А. М. Мурк ракъини цIурурда. НАКЬАЛДИ нар. накьан югъ алукьдалди. НАКЬАН || НАКЬАНАН прил. алатай йикъан; алатай юкъуз хьайи. Накьан йикъалай кьулухъ адан са вуч ятIани дегиш хьанвайди хьиз ава заз, амма вуч ятIа чидач. М. Б. Спелар. Антоним: къенин. 2) куьч. мукьвал алатай вахтунин. - За квез ам вуж я лугьун: накьан зи ученик, къенин зи неченик. З. Э. Муькъвел гелер. Накьан "дустар" катна "дуствал" атIана. А. С. Вилик жерге. Накьан хуьчебан хузаин я къе. М. Ж. Чунни икI рекьич. Накьанан командирди муаллимвилин пеше хкяна. "Самурдин сес" газ., 2005, 19.III. НАКЬВ сущ.; ~ади, -ада; -ар, -ари, -ара 1) чил; чилин винел патан къат, # пурупу ~, хъипи ~, чIулав ~, ~адин кIунтI, ~адин ранг. Ина накьв квай чка авач, гьанрай жегъидатIа аку, - гьарайзава за Рехидаз. М. Б. За бананар недач. ЦIийи муькъвел рехъ туькIуьриз, Тракторар гъайила, Дуьздал хьана куьгьне сурар, Садра накьв гваз фейила. М. Б. Мугъу сурар. - Са сеферда, зун булахдилай хтайла, аялдин кьепIинин къвалав заз кIанел накьвар алкIанвай калуш акуна... Ж. Гь. Жанавур. 2) чилин гъвечIи кIусар, паяр, руг. РикI секин яз кардив эгечIай Рамазана, вили шимни чIулав накьв какахьна, чIахар хьиз лопаткадилай авахьзавай руг акъудиз саламатдиз а патал вегьез. эгечIна. А. И. Вацран мичIер. 3) ери, ватан. Лезгистандин пак тир накьвар гьакI Каспий гьуьлуьн вили лепейри чуьхуьзва, адан гуьрчег ва девлетлу тамара билбилрин ван ава. А. С. Хуьруьг Тагьир. Чи накьвадиз, чи девлетдиз нетIешри кIур гун, чун икI вара-зара авун чна эхдач. Гь. Къ. Четин бахт. Дагъустанда са шумуд стха миллетар ава. Чи диде-чил, накьв сад я. Чав алай девирда гвай динни сад я. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * накьв [руг] гун гл., ни накьвар вегьин (цIийи кIвалин къавал) * накьв гьялун гл., ни са вуч ятIани цун патал накьв кьайдадик кутун. Кьилин образование авай багъманчиди ( ада хуьруьн майишатдин институт куьтягьнава) вичин усадьбада кьуд сотых чил чара авуна, хъсандиз накьв гьялна, ана къелемлух кутунва. ЛГ. 2004.21.02. НАЛБЕКИ || НАЛБЕК фарс, сущ.; -ди, -да; -яр|| -ар, -йри||ри, -йра||ра стакан, сукIра эцигдай чайдин къаб. ИстикIан кьуру хьайила, ам, лезгийрин адет тирвал, са кIвалахъ налбекда къаткурна. А. А. Ирид цаварик Самурдин ван. Синонимар: чайдин бушкъаб, чайдин къаб. НАЛОГ (НАЛУК рах.)урус, сущ.; -ди, -да: -ар, -ри, -ра гьукуматди инсанрилай ва карханайривай кIватзавай, къачузвай пул, харж. # ~ар кIватIун, ~ар гудайбур, ~рин барадай, ~рин орган, -рин организация, ~рин система. Бигердик, налогдик кутаз нагьакъа... А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Администрацияди налогар вахтунда кIватIзава. ЛГ, 2000, 20. VI. Налогар вахтунда ва тамамвилелди гун гьар садан гражданвилин буржи я. ЛГ, 2004, 6. V. Гьар юкъуз гьаятдал, гьарай къачуна, налукар кIватIдайбур къведай, чIем, какаяр, хамар ва маса затIар налукрай гана кIанзавай. З. Ф. РикIелай фидач. НАМАЗ фарс, дин, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра мусурманри дин хуьналди суткада вад сеферда кьилиз акъудзавай истемишун. Синоним: капI. НАМЕРД 1 фарс, прил. 1) алчах 2) вафасуз. Гьар намерддив хьунухь ара, Эхир кефи хун я, валлагь. С. С. Несигьатар. НАМеРД 2 сущ.; -ди, -да. 1) вафасуз кас, хаин амалар квайди. "Ламран хва, за вичиз аш нез ша лугьузва, вич, намерд, катзава", - лагъана гачала, ацукьна амай ашни тIуьна. Ф. Савдагардинни фекьидин папан кьиса. Гьар намерддиз гуналди пул Дережа гьуьндуьр жедайд туш. С. С. Къара пулуниз. Гьар намерддив хьунухь ара, Эхир кефи хун я, валлагь. С. С. Несигьатар. 2) гзаф къаних, минтIикь кас. Недай чкадал намердни мерд жеда. Ф. Ква вак кьетIен гьерекат: мерддазни намерддазни сад хьиз Пайзаван нур-берекат. Къ. Р. Ракъиникай хиялар. Мерд инсандиз намерддин кIвал такурай. Е. Э. Шеда зун. Антоним: мерд. НАМЕРДВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера намерд хесет, алчахвал, къанихвал. Кьве шиирда Сулеймана бязи инсанрин ахмакьвал, намердвал, „михеннатвал", кьуру лавгъавал ва ихьтин маса айибар пислемишзава. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Владимир тажуб хьанва инсанрин Намердвилел четин юкъуз катзавай... А. С. Вилик жерге. Атайбурук парталар дегишарна чир тежедай гьалда аваз Ачидарни квай. Адаз Мегъамедрасулан намердвиликай хабар авай. А. И. Самур. Чи махара квекай суьгьбет физ хьайитIани, адет яз, гъахъ гьахъсузвилел, мердвал намердвилел, акьул ахмакьвилел гъалиб жезва. Гь. Гь. Гашаров. Сифте гаф. Антоним: мердвал. НАМЕРДВилЕЛДИ нар.. намердвал хас яз. Антоним: мердвилелди, мерддаказ, мерддиз. НАМеРДДАКАЗ нар. намерддин хесетар кваз. Синонимар: намерддиз, хаинвилелди, къанихвилелди. Антоним: мердвилелди, мерддиз. НАМЕРДДИЗ нар. намерд яз. Синонимар: намерддаказ, хаинвилелди, къанихвилелди. Антоним: мердвилелди, мерддаказ, мерддиз. НАМУМКИН фарс, прил. мумкин тушир, мумкин тежер. Гьикьван чIугуртIани, норма аскердие агакь тийидайди, недай-хъвадай шейэрив мукьва инсанри абурулай чпиз пай-кIус алуд тавун намумкин тирди къалурун патал ада аскерриз жергеда акъвазун эмир авунай. А. А. Лезгияр. Ватан патал чна гайид я чанар, Намумкин я къурбандарин гьисаб кьун. Н. Сам. Лезги, вавай жузан за... Писателдин, шаирдин пешекарвилин устадвиликай дуьз гаф лугьун чи литературада авай кар туш, гьакI хьайила, чи арадай машгьур инсан вилик акъатун намумкин кар я, играми дустар. Р. Гь. Алирза Саидова суьгьбетзава. Гьелбетда, ихьтин вакъиайрилай гуьгъуьниз хуьре яшамиш хьун намумкин кар тир... ЛГ, 2003, 2. Х. Антоним: мумкин. НАМУС араб, сущ.; ~ди, -да,; -ар, -ри, -ра масадбурун вилик жув жавабдар тирвилин гьисс, дамах авуниз лайих инсандин, ахлакьдин ери, лишан. Ваз минет хьуй, къамир вуна гъейри яр, Намус, гъейрат вачни ваз, невжаван. Е. Э. Серминазахъ галаз суьгьбет. Жуваз ар, айибни, намус Тийижир авам хъсан туш. С. С. Михеннат. Чи лезги халкьдикай рахайтIа, ам чуьнуьхун, тарашун тачиз, намус, ватанпересвал вине кьуна яшамиш жезвайди я. ЛГ, 1992, 31. Х. Тарихда халкьдин марифат, намус, къанажагъ, адетар, къилихар,. ацукьун-къарагъун несилрилай несилралди амукьда. Ж. Лезги эдебиятдин гуьзгуь. Синонимар: виждан, гъейрат, ягь. * намусдик хкIун гл., ним рахазвайди агъузардай, ам виляй аватдай гаф лугьун, кар авун. Инсанарин са пайинкай ибарат тир дишегьлийрин намусдик хкIадай, абур алчахардай шариатдин къанун - гзаф папар къачун - Эмина са шумуд чкадал ирониядалди, айгьамдалди, пислемишнава... М. М. Гь. Шииррин кIватIал туькIуьрайдан патай (1941). - Я Жами дах, -лагьана ада зурзун кваз. - Ви намусдик хкIадай за вуч авуна, мегер? З. Э. Муькъвел гелер. НАМУСДАЛДИ нар. михьивилелди, гъейратлудаказ, намуслудаказ. Чир хьухь: руьгьдин ва чандин михьивал намусдалди къазанмишай фалай аслу я, ~ гьавая лугьузвач. Вири динра чарадан шейиниз хиянатвал авун къадагъа ийизва. Къ. Къ. Гьарам. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 |
| |||||||
|
