| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка НАМУСЛУ прил. намус авай, жуван намус хуьдай. Вичин ашкъидин шиирра ада дишегьли вафалу, намуслу, винихъ галаз дерди-гьал ийиэ жедай дуст яз къалурзава. М. М. Гь. Сифте гафунин чкадал, 1948. Гьи кас маса къачуз жедачтIа, Сурхая, агъзур уюн акъудна, намуслу касдин кьилел са завал гъизва. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Винел гиф гуьрчег я лугьуз гьар куьниз хъсан лугьумир, Вичин гъейрат маса гайдаз, намуслу инсан лугьумир. З. Р. Лугьумир. Гъатта сатирадин шииррани шаирди намуслу зегьметдин тарифзава, намуссуз зегьметдин эхирпехир жедайди лугьузва, саймаз гьалда чIугвазвай зегьметдал ам хъуьрезва. А. Гьажимурадов. Зегьметдин ашукь. Куьз я а-ярни бе-яр? Зун муаллим тиртIа, за сифтени-сифте рушариз намуслу дишегьлияр жез, гадайриз намуслу итимар жез чирдай. З. Къ. ШейтIандин... Синонимар: гъейратлу, гьакъисагъ, къанажагълу. Антоним: гъейратсуз, намуссуз. * намуслу хьун гл., вуж намус хас тирди хьун. Дишегьли алдатмишун регьят кар я, - ада итимдал ихтибарда, инсандин гьиссериз лап еке къимет гуда, адаз вири намуслу хьана кIан жеда. З. Гь. Уьмуьрдин сирнав. Жув къарагъай хур гьамиша керчек я, Инсанриз хьиз, манийризни виринра Эхирдалди намуслу хьун герек я... М. Б. Манидиз буйрутъ. Синонимар: гъейратлу хьун, къанажагълу хьун. Антоним: гъейратсуз хьун, намуссуз хьун. НАМУСЛУВАЛ сущ. -или, -иле; -илер, -илери, -илера намус, ягь авай гьал, намусдин жигьетдай михьивал. Антонимар: гъейратсузвал, намуссузвал. НАМУСЛУВИЛЕЛДИ нар. намуслувал хас яз. Чи газетдин чкайрал алай мухбирри халкьдин майишатдин жуьреба-жуьре хилера намуслувилелди загьмет чIугвазвай инсанрикай гзаф кхизва. Зегьметчи инсаидиз баркалла || ЛГ, 2000, 22. VI. Ам Абасан буржы тушир. Ада анжах а Имандин вилик вичин буржи намуслувилелди кьилиз акъудиз хьана. М. В. Гьарасатдин майдандал. Ада [X. Тагьира. - А. Г.] яргъал йисара кIалахзавай Рутула ва райондин амай хуьрерани инсанрин патай лугьуз тежедай кьван еке гьуьрмет къазанмишнавай: рикIин, гафунин михьивилелди, намуслувилелди, регьимлувилелди, К. К. Зун гьеле сагъ я. Синонимар: гьакъисагъвилелди, гьакъисагъдаказ, намусдалди, намусдивди, намуслудаказ. Антонимар: намуссузвилелди, намуссуздаказ. НАМУСЛУДАКАЗ нар. намуслувилин лишан хас яз. Синонимар: намусдалди, намусдивди. намуслувилелди. Антонимар: намуссузвилелди, намуссуздаказ, НАМУССУЗ 1 прил. намус авачир. - А намуссуз кIвалах чи хуьре ийиз хьун эх тежедай кар я! - лагьаналда Агъа магьлеви Кьадиди. С. Ярагъви ашукь Уьзден. - Намуссуз куьпеюгъли, заз гила чир хьана вун итим туширди, вун нин дуст я! С. Гь. КIири Буба. За вун дугъри, намуслу инсан я лагъанай, за вал ихтибарнай, амма вуна вун ихтибардай авудна, вун намуссуз хьана. Р. Гь. Шагь Абасакай риваят. Гьатта сатирадин шииррани шаирди намуслу зегьметдин тарифзава, намуссуз зегьметдин эхир-пехир жедайди лугьузва, саймаз гьалда чIугвазвай зегьметдал ам хъуьрезва. А. Гьажимурадов. Зегьметдин ашукь. Антоним: намуслу. НАМУССУЗ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра намус авачирди, ягь авачирди, арсуз. [Кукул-Дайи]. - Ви намус гъиниз фенва, намуссуз, гъейратсуз, тфу. Гь. Гь. Адетдин къармахра. - Чи арада Ражабар хьтин намуссузар лап тIимил ама. Б. Гь. Кек галкIизва. Намусдикай жезмач рахаз, Намуссузар хьанва пара, Инсанрини квадарзава Акваз-акваз чпин арха. Мегь. А. Намусдикай жезмач рахаз. НАМУССУЗВАЛ сущ.'; -или, -иле; -илер, -илери, -илера намуссуз тир гьал. Им Икьван гагъди хьана, гила уях хьанвай куьгьие душмандин кIвалах яни, тахьайтIа гьакIан са алчахдин намуссузвал яни? А. А. Пад хьайи рагъ. Вучиз чаз, дишегьлийриз, рикIин тIарвилер, чандин азабар, беябурчивилер жезва, вучиз садани эркекрин, папар авай гъуьлерин вафасузвиликай, намуссузвиликай лугьузвач? А. М. Киф атIайди. Вафасуздаз халкьнавай туш лезги чIал! Лайихсуздаз халкьнавай туш лезги тIвар! Намуссузвал халкьнавай туш лезгидиз! Гардан кIириз халкьнавай туш лезгияр! К. М. Ахварайни. Бязибуру ви намусдал хабарсуз Хуш налук хьиз, намуссузвал вегьезва. Заз инсанар, къизилдихъ хьиз, са юкъуз Намусдихъни тамарзлу жез кичIезва. М. Б. Заз кичIезва. Антоним: намуслувал. НАМУССУЗВИЛЕЛДИ нар. намуссузвал хас яз. Синоним: алчахвилелди, намуссуздаказ. Антоним: намуслувилелди, намусдалди, намуслудаказ. НАМУССУЗДАКАЗ нар. намуссуз тир лишан хас яз. Синонимар: алчахвилелди, намуссузвилелди. Антонимар: намуслувилелди,.. намусдалди, намуслудаказ. НАПАК фарс, т-б, прил. хесетриз, жув масадбурун арада тухуниз михьи тушир. Кьуьзуь кьилихъ буба, диде техвена, Ажайиб напак хьана ви хцикай. А. Гь. Пис хциз. Кьабулна напакрин гьавани, Ниятсуз амалар гъиликна. Т. А. Бачханов. Пак я лугьуз, напаквилер житIдани? М. Ж. Вун мусибат... Синонимар: алчах, мурдар, намуссуз,. ягьсуз. Антоним: пак. НАПАКВАЛ сущ.; -или. -иле; -илер, -илери, -илера напак тир гьал. НАПРАВЛеНИЕ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са чкадай маса чкадиз кIвалах ийиз ракъурдай документ. - Заз чи райондиз направлениени ганва. КIвал-югъ, хизан авай жуван хуьре муаллимвилин пешедин кьил кьун за фикирнавай. Я. Я. Са фурун вакIар. НАР 1 кил АНАР. НАР 2 фарс * нар деве т-б, сущ. еке, жинсинин деве. Наши кьасабдиз нар деве КIвачин кьилел тукIваз кIанда. Еке санкьу кьуна сиве Кьилди вичиз жакьваз кIанда. С. С. Акьул жуваз аваз кIанда. НАРАГьАТ фарс * нарагьат хьун гл., вуж секинсуз хьун. ЧIулав халкьди, нарагьат яз, Ораторрихъ акална яб. А. Ф. Дяве. Чилин циф къалин хьунивай серкер нарагьат хьана, А. И. Самур. Хуьруьз хабарар чкIайла, кавхани нарагьат хьана. Ада идан патахъай фяледиз эвериз туна. А. И. Самур. НАРАГЬАТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера секинсуз тир гьал. Вичин суалдин къаршида Сарухана вичиз вахкай суалдиз адавай жаваб гуз хъхьанач, нарагьатвал кваз кьил элкъуьриз акъвазна. А. Ф. Риза Синоним: секинсузвал. НАРАГЬАТВИЛЕЛДИ нар. секинсузвал хас яз. Сарухана вичив вахкай суалдиз адавай жаваб гуз хьанач, нарагьатвилелди кьил элкъуьриз акъвазна. А. Ф. Риза. Синоним: секинсузвилелди. НАРАЗИ фарс, прил. рази тушир. разисуз, разивал авачир. Антоним: рази. * нарази авун гл., вуж; никай-квекай рази тушир гьалдиз гъун. Синоним: бейкефарун. * нарази хьун гл., вуж рази тушир гьалда хьун. Инсан квекай гьич нарази тахьурай... Е. Э. РикIел гьваш. Рехъди физ. хквезвайбур нарази жезва. И. В. Чирхчир. Абур са квелай ятюни нарази я. А. Исм. Эхиримжи къув. Синоним: рази хьун. НАРАЗИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера. рази тушир гьал, нарази гьал. И наразивал, шел-хвал, гъам, хажалат, дерт кьилди Эминанбур туш, гьа заманда вира халкьдинбур яз хьана. М. М. Гь. Шииррин кIватIал туькIуьрайдан патай (1941 ). КIвализ кIуфук милаим хъуьруьн квай Марьям ва чина са гьихьтин ятIани наразивал авай Зелфи гьахьна. А. А. Умуд. Къвезвай душман вердишарнавай, къайда авай кьушунар авайди я, - лагьана ада вичин наразивал малумарна. А. И. Къиргъин. Ада, белки, сифте сефер яз, вичин рикIе кIватI хьанвай кьван разивилерни наразивилер... халкьдиз ачухарна. Гь. Къ. Къурухчи. Синонимар: разисузвал, шел-хвал. Антоним: разивал. НАРАЗИВИЛЕлДИ нар. наразивал хас яз. - Инани? - ЦIару наразивилелди сифте председателдин чиниз, ахпа агъадай виниз яшахдиз килигна. - Ваъ, ина абур герек авач. Б. Гь Заз эвера Надиршагъ виккгъ эмирдин чиниз наразивилелди килигна. З. Р. Гьажи Давуд. «Жанавурар амач. АмайтIа, абуру и гиликьайдан дуван аквадай, - наразивилелди мурмурзава ада. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: бейкефдаказ, бейкефдиз наразидаказ, разисузвилелди. НАРАЗИДАКАЗ нар. разивал авачиз, нарази гьалда бейкефдаказ. Гьуьсейнова юзана наразидаказ яргъи шуькIуь кьил галтадна. А. А. Умуд. Синонимар: бейкефдаказ, бейкефдиз, разисузвилелди, разисуздаказ. Антонимар: разивилелди, разидаказ. НАРАТ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра. шуькIуь рапар хьтин пешер атай тар. НАРГИМИШ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра медицинада, техникада ишлемишдай гзаф зегьерлу дарман; агъу. Са кIус за авуна дадмиш: Яд тахъвайтIа, жеда бамиш. Туькьуьлвилиз лап наргимиш. Им кьифрен дарман хьана хьи. С. С. ГьажикIа НАРДАР сущ.; -ри, -ра зарар вегьез, кIватяй кIватаз тIамаяр тухуз къугъунин тIвар. Къван къугъвазвайди кьван гъилемаз, нард къугъвазвайди зар гъилемаз. къумар къугъвазвайди чар гъилемаз, гьакI къах хьана, сив ахъаз, адаз яб гуз амукьна. Гь. М. 'Хуьруьн муьфтехуьр. Синоним: шешбеш. НАРЕЧИЕ 1 урус, гром., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра. кьиле физвай гьерекатдин, авай гьалдин саягь, тегьер прилагательнийрин ери, дережа къалурдай гаф. Глаголдапди ва прилагательнидалди лугьузвай кар ачухардай, ам жезвай жуьреба-жуьре гьалар къалурдай дегиш тежедай гафариз наречияр лугьуда. М. М. Гь. Лезги чIалан грамматика 1962. НАРЕЧИЕ 2 урус, гром., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра сад хьтин са шумуд диалект акатзавай диалектологиядин уьлчме. Са чIалан чеб-чпиз мукьва кьве диалектди ва я гзаф диалектри са наречие арадал гъида. Р. Гь. Лезги диалектология. Лезги чIала пуд наречие ава: Ахцегь наречие, Куьре наречие, Къуба наречие. Р. НАРКОБИЗНЕС цI., урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра наркотикар къачуз хугуналди ийидай къазанжи. Наркобизнесдал машгъул жезвайбурун, наркотикар ишлемишзавайбурун ЧIехи пай жегьилар хьуни иллаки къалабулух кутазва. А. Гьамидов. Зарафат туш, тIегъуьн я || ЛГ, 2004, 8. VII. НАРКОМАН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра наркотикар ишлемишзавайди. Аналитикрихъ авай делилрай аквазвайвал, 500дав агакьна дагъви дишегьлияр наркоманар я. А. Гьамидов. Зарафат туш, тIегъуьн я || ЛГ, 2004, 8. VII. Йикъандивай кьуз наркоманрин, пиянискайрин, угърийрин, къачагърин, куьчебасанрин, чалкечиррин... кьадар артух жезва. Ж., 2004, 16. ХII. Алай девирда, капитализмди арадал гъанвай кьван террористар, терактар, наркоманар, рэкетирар, вагьабистар, экстремистар, инсанар чуьнуьхзавайбур, кIвалер атIузвайбур, чалкечирар... вуч я! Р. Исаев. Гьакъикъатдиз дуьздаказ килигин || ЛГ, 2005, 14. IV. НАРКОМАНИЯ урус, сущ.; -ди, -да; -р, -йри, -йра наркотикар (анаша) ишлемишунал рикI хьун, гьамиша абур ишлемишун. Яшамиш жедай рекьерихъ къекъвезва, ахьтин рекьерни пиянискавал, наркомания, чуьнуьхун, тарашун, къакъудун жезва. ЛГ, 2000, 2. Ш. Наркомания зарафат туш, тIегъуьн я. ЛГ, 2004, 8. VII. НАРКОТИКАР урус, сущ.; -ри, -ра нервийриз гужлуз таъсир ийидай, инсан жувалай ракъурдай, тIарвилин гьисс квадардай затI (анаша ва мсб.). НАРМАЯР сущ.; -йри, -йра ципицIрин сорт. НАСиБ || НЕСиБ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ра 1) кьисметдай къвезвайди. Несиб, кьисмет вичин кар тир, Дердинин дарман, алагуьзли. Е. Э. Алагуьзли. Яр яз жуван, несиб тахьун я бала... Е. Э. Эй гуьзел. ☼ Орфографиядин словарда. (2001 -й) норма яз насиб къалурнава, амма "Лезги чIаланни урус чIалан словарда" (1966-й.) ва кхьинра несиб гьалтзава. Чун несиб вариантдин терефдар я. Синоним: кьисмет. 2) (чIехи гьарфуналди - Н) эркекдин хас тIвар: Насиб а, -а. * насиб (несиб) хьун гл., низ вуч кьисмет хьун. Ватан маса гайидаз Вотан несиб жедайд туш. А. Мирз. Гарун мани. Хъсанвилер хьуй ваз несиб, Уьмуьр хьуй ваз гатфар, стха. М. Салахъ. Бутаяз. НАСИБВАЛ || НЕСИБВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера насиб гьал. кьисмет жедай гьал. Ашкъи хьана им несибвал галачир. Е. Э. Эй гуьзел. НАСИГЬАТ || НЕСИГЬАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра, са низ ятIа хъсан крар, амалар чирунин, ам дуьз рекье тунин меслят. Ада Далалубегьлидин "Мугьмандиз фейила, жуван чка чирна ацукь" лагьай несигьат рикIел хканайтIа, ам сифтедай ракIарин сиве ацукьдай. Ф. Далалубегьли. Къабулна за насигьатар виридан. А. С. Дагъларин адетар. Адан бязи шииррин гьар кьве цIар, гьар са куплет тамам поэма я, несигьат я. А. Гьажимурадов. ЧIехи шаир. ☼ Орфографиядин словарра, 1964 - йисалай башламишна, норма яз насигьат къалурнава, амма "Урус чIалани лезги чIалан словарда", "Лезги чIаланни урус чIалан словарда" несигьат ва кхьинра гьам насигьат, гьамни несигьат (гзаф сеферра) гьалтзава Чун несигьат кхьинин терефдар я. * насигьат гун || несигьат гун гл., ни низ дуьз рекье фидай меслятар гун. Нагагь ваз гуз кIан хьайитIа несигьат, Гумукьич вав гьич шериат, я терикъат. Е. Э. Гьая тийижир наб.... азербайжан чIалал туькIуьрнавайбурани шаирди гагь виридаз чизвай, ашкара тир гьакъикъатар тикрар ийизва, гагь ахмакьриз, гъавурдик квачирбуруз несигьатар гузва М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. НАСИГЬАТЧИ || НЕСИГЬАТЧИ сущ.; -ди, -да; - яр, -йри, -йра насигьат гудайди. Гзаф йисара уста Нуфталидихъ галаз кIвалахзавай, вичин несигьатчидивай камалдин ибрет къачунвай жегьил яваш-яваш уькIуь-цурудан гъавурда акьуна. Гь. Къ. Четин бахт. Абур куьтягьайбур еке тежриба, 1-2 классдин дережа авай водителрин-насигьатчийрин гъилик вердишарзава. ЛГ, 2003, 13. ХI. НАСИГЬАТЧИВАЛ || НЕСИГЬАТЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера насигьатчи тир гьал. Мехъерар йикьериз элкъуьрун гзафни-гзаф жегьилрихь галаз тербиядин, несигьатчивилин кIвалах гъиляй вегъинлай аслу жезва. ЛГ, 1992, 31. Х.... анжах абурун тешкилатчивилин, насигьатчивилин таъсир екеди, гайи тарсари ери кьакьанди хьуникди абурун гзаф тербиячийрикай уьмуьрда аквадай хьтин чкаяр кьунвай, лайихлу ксар хьанва. ЛГ, 2004, 8. VII. НАСОС урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са квяй ятIани чIугуна, фитIинна жими затI акъуддай ва я са квез ятIани цадай машин. НАТАРАЗ фарс, прил. еке кIалубар авай. Зун кабинетдиз гьахьнамазди... са акьван яш тахьанвай натараз итим, пIузаррал хуш хъвер алаз, зи къаншардиз атана. Ш. Ю. Заз Лезгинцев гьикI "жагъана»? Синоним: зурба. * натараз хьун гл. чIехи хьун. Пурцух аял итим жеда, натараз. И. Гь. Ярашутъ. нАФАКЬА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са касди масад тIуьн-хъун гуналди хуьнуьх. * нафакьадал алаз хьун гл., вуж нин-куьн кIвалах тийизвайди (кьуьзуьди, аял, азарлу ва мсб) лазим затIаралди таъминарун. Уьзуькьара я зун, уьмуьр, вишк ви, Гилани ви нафакьадал алазва..., А. Ал. Уьзуькьара я зун... Нафакьадал хьун - им вири патарихъай хуьн, куьмек авун, яшамиш хьунин дибдин гъамишалугъ такьат хьун лагьай чIал я, ЛГ, 1994, 10. VI. НАФТ урус, сущ.; -тIади, -тIада; -тIар, -тIари, -тIара вичикай маса затIар (бензин ва меб.) хкуддай ягь квай чIулав жими затI. Гьич са буругъдивайни Нафт гуз хьанач и тегьер. Х. Т. ЧIулав къизил.... Гуя немс халкьдиз яшамиш хьун патал бес тежезвай мулкарилай гъейри, Германиядиз Бакудин нафтни кIанзавай. А. А. Нажмудин Самурский. Уьзденакай нафтIадин буругъда фяле хьана. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Гьеле XX асирдин сифте кьилера ( 1905 - йис) Ж. Эфендиеван баркаллу хуьруьнвийри: Идрис Шамхалова, Гьасан Кисриева, Шамсудин Мусаханова, Сефербег Агъабалаева Бакудин нафтIадин мяденра лезги фялеяр патал гьевескар театр тешкилнай. А. Шагьмарданов. Жамирзе Эфендиев. * лацу нафт, чIулав нафт. * нафтIад ичер сущ. яру-мичIи рангадин ичерин сорт. НАФТАЛИН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра техникада ишлемишдай ва гъуьчIер кьин патал ишлемишдай туьнт ни галай кьел хьтин затI. НАХА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра масадбур кваз такьадай. анжах вичин авайвилихъ гелкъведай. Чара атIай агъайри, Руфун харал нахайри... Тапарарни гьиллеяр авуналди фялеяр Секинарна вахтунал Х. Т. Дагьусгандин баркаллу рухваяр. ТIач хьтин рагъул цикай мукьвал-мукьвал нала балугърин кьилер, гамишрин далуяр хъиз зурба къванер, тарар, кIанчIар хкатиз ахкатзава. Гь. Къ. Четин бахт, Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 |
| |||||||
|
