| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка НИФРЕТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гзаф такIаивилин, душманвилин гьисс. ГьакI хьайила, адан рикIе сакIани табийиз тежезвай и халкьар такIан хьунин нифрет авай. З. Р. Гьажи Давуд. Пачагьрин ва абурун гъилибанрин инсафсузвилер, халкьдин патай абуруз авай нифрет, такIанвал сатирадин махарани къаравилийра мадни дериндай ва хцидаказ ганва. Гь. Гашаров. Сифте гаф. - Агь, гурцIул, - тажуб жезва цIийи таниш. - Яраб им вуна зун бегенмиш хьана ийизвай кар ятIа, я тахьайтIа, нифрет яз, ягьанат яз ийизвай кар? А. Исм. Эхиримжи къув. Кимел кIватI хьанвай инсанрин чинар нифретдин гьиссерив ацIанвай. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. * нифрет авун [гъун] гл., ни низ гзаф такIанвилин, душманвилин гьиссер лугьун. «Эхь, захъ рикI ава. Ада ваз уьмуьр амай кьван нифрет, ахпа лянет ийида, Къ. М. Экуь инсан. Ахцегьви шаир Малла Нуриди вичин «Судуяр» шиирда нифрет гъун дуьшуьшдин кар тушир. ЛГ, 2002, 15. V. НИФРЕТЛУ прил. гзаф такIан жедай, акунани такIан жедай НИФРеТУН гл., ни низ; -да, -на; -а || ая, -ин, -рай, -мир; нифрет авун, нифрет тавун, нифрет тахвун, нифрет хъийимир Гьанлай кьулухъ шаирриз нифретзава хахайри... А. С. Хандин буйругъ. Чарадан тIал течирди. Пай недайди гъейридан, Пашман жеда эхирда, Нифретда агл вирида. А. Ал. НИЧИДА || НИЧТА || НИШТА (>низ чида) рах., кIус 'тIвар кьур, ихтилат физвай кардикай тайинвал авач' манадин гаф. - Ваъ, - лагьана Сираж бубади пурпудаказ пIузарикай гапIал-гапIал гум акъадарна. ~ гьакI фенач, чан хва. ана ничида ГьикI фенатIа... М. Гь. Буржар хьайитIани, алатда хьи... Заз чидай гьалда, ам жуну хьанвай, ам уьмуьрди, а куьгьне -иски яшайишди сефигь авунвай. Ничида, ада гьикьван дагъларни дуьзенар вичин уьмуьрда алиумнатIа! Ничида, ада гьикьван хъсанни пис, гуьлуьшанни къаранлух гьисс авунатIа? М. Б. Балаш бубадин азан. Туш., почтальон къведай вахт хьанвач, - лагьана Сефербега, - ништа, ам киркиви Мислим яни, вуж ятIа? А. Ф. Газет. - Гьей. - кьил инихъ-анихъ элкъуьрна Селимата, - лугьун вуна гьакI ийизва, амма, алатай йисара хьиз, ничта, отпускайриз вун гьинихъ акъатдайди ятIа... Я. Я. Са фурун вакIар. Легьзеда гадади вичин иви къвезвай гъил кьатIана. Аквадай гьалда, алукьайла, ништа, кве акьунатIа. М. В. Гьарасатдин майдандал. - Ваз ам акунайтIа! ГъвечIи чIавуз гьахьтинди, чIехи хьайила, ништа. ада вучзавайтIа. М. Б. Зун кьенвач. Синоним: низ чида. ниЧТ кил. НИЧИДА НИЧХИР фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вагьши гьайван ва я къуш. КIанзава ваз, ацукь цуьквер тахтунал Амай ничхиррин из дуван, бахтавар. Е. Э. Билбил. КичI акатай ничхирри къал къачуна, кул-кусрай къуьрер, маса гьайванар инихъ-анихъ чкIана. А. А. Лад хьайи рагъ. Тамара гьар жуьре вагьши гьайванар. ничхирар бул тир. А. И. Къиргъин. НИШРАВ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра куьз хьана хкатзавай цин хвал. НИШТIЕР(АР) фарс, сущ.; -ди, -да, -ар, -ри, -ра кьве ва я гзаф хилер алай, акьализ ахьайиз жедай жибиндин чукIул. Мукьвара ваз мугьманарни атун мумкин я. Абурув и ништIерар жеда, - лагьана жибиндайни акъудна вичин чукIул къалурна. З. Э. КУТВ-диз фена. Гьамиша адан жибинда ништIер жедай... А. Фет. Кьерен къванер. НИЯТ араб., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са вуч ятIани кьилиз акъудунин фикир. [Регъуьхбан]. Заз и ксариз тикрарна лугьуз кIанзава: Эй бейниванар, вири дуьнья уях хьанва, бес куьн мус уях жеда? «Садвилиз» садни чара ийидай, пайи-паяр ийидай ниятар авач. «Садвал» хайи лезги халкь сад ийиз алахънава. М. М. Кьибле пата гурзава. Бязи ксариз тарихда хьайи крарикай хуш къвезвач. Абурухъ тарих чпиз кIандайвал туьхкIуьрдай ният ава. М. М. За нин бахт чуьнуьхна? Дуьзгуьн тухуз жува сифте, Михьи ният аваз рикIе, Камар вегьиз гьахълу рекье, Шукур гъида Худадиз за. М. Алпан. Шукур. Синоним: фикир, къаст. * ният авун гл. 1) къаст авун. Ният уна вун базардиз фейила, Хъсан затI хьуй, а къиметар гайила. Е. Э. Къавумдиз. 2) мусурманди сив хуьда лагьана кьетI авун ва и кIвалах кьиле тухуз куьмек хьун патал дуьа авун. НОВЕЛЛА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гьикаятдин гъвечIи эсер. Куьруь рассказ ва я новелла кIелзавайдаз са истикан яд я. Ам ада са нефесдай хъвада. А. Фатуллаев. Къурбан Акимов. НОГЪАЙ (НУГЪАЙ) сущ.; -иди, -йда; -яр, -йри, ~ йра Кеферпатан Кавказда яшамиш жезвай туьрк халкьарик акатзавай миллетдин агьали. НОГЪАЙ прил. ногъайрин, ногъайдин; ногъайриз талукь. Далуйрихъ лацу сиргъаяр авадарнавай дарги кьуьлерал, келегъаяр алай лезги, пара серес бапIахар алай ногъай, тандал яру-цIару булушкаяр алай урус дишегьлияр,. кьилел жижам ва бухаридин барманар, тандал ~валчагъар алай дагъви итимар, дамахдивди алукIнавай маса гьевескарар аквазвай инсанрин гуьгьуьлар гьасятда ачух жезвай. Н. Меликов. Яран сувар меркезда || ЛГ", 2000, 29. Ш. НОЛЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра математикадин илимда авачирвилин лишан тир гьакъикъи число. Эгер вахь авачтIа кIвал, мал ва девлет. Тек са нолририкай я ви къимет. С. А. Рекьерин дафтардай. * нолдилай башламишун гл. ичIи чкадилай, затIни авачир гьалдилай, сифтедилай башламишун. НОМЕР || ( НУмРА рах.) урус, сущ.; -ди, -да, -ар ( яр), -ри (-йри), -ра (-йра) 1) сад хьтин еридин затIар сад-садавай чара авун патал кьадар къалурзавай гаф. Адан ["Дуствал* альманахдин. - А. Г.] 1952 - йисан кьуд нумрадиз жегьил шаиррин пудкьадав агакьна иширар акъуднава. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. Багъишламиша, им вад лагьай купе тушни? - ракIара кьилелай чIар фенвай, яцIу якIарин жегьил итим акъвазнава. Заз нумра чизвач. М. Б. Зун кьенвач. Ахпа ада заз фу тIуьн теклифнай. Вич авай нумрада. Мугьманханада. З. Къ. Зун текдиз кIвале къатканвай. 2) мугьманханада авай кьилдин кIвал. - Къуллугъ буйругъ я, дайи, -лагьана мили хъвер авур ам са гьиниз ятIа рекье гьатна. Зун номердиз хъфена. Б. Гь. Кек галкIизва. Ял язавай сифте кьилера, санаторийдин къаршидал алай микрорайондай кIани-такIан къачуна. са куьникайни хабар авачир зун, рекьелай элячIна, нумрадиз хквез кIанзавайла, кьве зирпиди, къамалай кьуна, акъвазарнай. А. Э. Квак. НОРМА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра 1) къанундалди тайинарнавай вирида кьабулнавай къайда. Ада [Гьасан эфендиди. А. Г.] шариатдин нормаяр вичин девирдихъ галаз. кьадайвал туьхкIуьрунин месэла вилик эцигнавай. '"Самур" журн., 2003, № 23. 2) са куьн ятIани юкьван гьисабдалди кьадар, уьлчме. Ам чи управленида авай вири крановщикрилай векIегьди ва кар алакьдайди я. Адан йикъан норма пуд виш процент я. Б. Гь. Вили вилер Яз и кIвалахдин норма бригадади 130-140 процент тамамарзавай. Амма кардин гьарфуна гьатнавай абуру гила ам тIимил яз гьисабзавай. З. Э. Социалист Зегьметдин Герой Темирханов. Гъардаз гьар йикъан норма ганвай, ни вуч кIвалах авунватIа чириз дуьм-дуьз гьисабар тухузвай. ЛГ, 2003. 25. ХII. Синоним: кьадар 1). НОСИлКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр. -йри, -йра залан затIар ва я сагъсуз инсан санлай масанал кьве касди гъилераллаз тухун патал туькIуьрнавай алат. Эцигунардай чкадиз атанмазди, чи гъилера лопаткаярни носилкаяр вугана. Б. Гь. Вили вилер Чи техника гьелелиг лопатка, пер, носилка ва гъилер я. Т. ВинистIалви. Жегьилвал. НОТА 1 урус, сущ.; -ди. -да: -яр, -йри. -йра музыкадин сес махсус лишанралди кхьена къалурун ва а лишан вич. - Ма, и нотаяр кхьидай дафтар муаллимдив вице. Р. НОТА 2 урус, сущ.; -ди. -да: -яр. -йри, -йра са гьукуматди маса гьукуматдиз тайин са месэладай кхьена ракъурзавай чар. Къатхьухь фена дипломатрин столдал, Зи гьиссерин аксивилин нота хьиз. М. Б. Манидиз буйругъ. НОТАРИУС урус, сущ.: -ди, -да -ар, -ри, -ра 1) жуьреба-жуьре документар туькIуьрдай, тестикьардай ихтияр ганвай ва а кIвалахар тамамарзавай кас. 2) гьа кас ва я гьа идара авай чка. НОЯБРЬ урус, суш.; -рди, -рда; -ирар. -ирри, -ирра йисан октябрдилай кьулухъ. декабрдилай вилик квай цIусад лагьай варз. Гьа и 1920 - йисан ноябрдин 13-да юлдаш Сталина Дагъустандиз советрин автономия гунин ва Дагъустандин Автономный Советский Социалистический Республика тешкилунин гьакъиндай деклерация малумарнай. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Гьа икI ноябрни акъатна, Зи умуд атIана. А. М. Мурк ракъини цIурурда. 28 лагьай ноябрдиз Республикадин цIийи Милли библиотекада лезги халкьдин чIехи шаир Алирза Саидован 70 йис тамам хьунихъ галаз алакъалу яз ам рикIел хкунин мярекат тешкилнавай. "Самур" журн.. 2003..44- 45. НУБАТ|| (НУбА рах.) араб, сущ.: -ди, -да; -ар. -ри,~ ра 1) вужар-вучар ятIани сад-садан гуьгъуьнал хьунин къайда. - Ягъа, душман, эвел нубат види я, -лагьана Магъшлада. Ф. Ирирд юкI алай Магьамад пагьливан. Пенсионерри кIуфук хъвер кваз, сада-садав нубат вугун тийиз рахунар ийизвай. З. Э. Зулун пеш. Вуч жеда кьван, туьквендай як маса гузва. За нубатни кьунва. К., 1988, 2. ХI. 2) гьахьтин къайдада, цIарцIе чка. За зи нубат ваз гузва. Р. Синоним: учир. * нубат алаз нар. 'гьакI хьана кIанзавайди тир, тахсир види я' манадин ибара. Синоним: кьилеваз. Антоним: нубат алачиз. * нубат алачиз нар. кутуг тавунмаз. Синонимар: ихтияр авачиз, алазни-алачиз. Антоним: нубат алаз. * нубат атай чкадал нар. лазим тир чкадал. Нубат атай чкадал кичIени хьана, жуван чан гана кIанда. Къ. Къ. КIири Буба. * нубат атун гл., куьн, вуч ийидай гл. са карда нубат хьун. Руш пияла пайиз эгечIна; са арадлай нубат хтулдал атана. Ф. Ирирд юкI алай Магьамад пагьливан. Мелез атайбуру хкетар ахьайиз башламишна. Нубат къари дидедин рушал атана. Ф. Далалубегьли. Гила, зи хва, атанва ви нубатар Пай кутадай техилдикни, чIалакни. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Ам деведин цацар квай ргай яд тир. Гадайри гьарда, вичин нубат атайла, адан кIуфукай яргъалди сив хкуд тийизвайди акурла, ам анжах Земзем булахдив гекъигиз жедай. А. Къ. Инсандин ажузвал. Са йикъалай, вичин нубат атайла, Исмаил Къизтамаман кабинетдиз гьахьна. Гь. Къ. Къацу цуьквер. НУбАТДАЛДИ || НУБАТРАЛДИ нар. нубат-нубатда, нубат хвена. Абуру галатайла, нубатдалди акьахун патал,. мискьи Мегъамедан хвар кирида кьунай. З. Э. Муькъвел гелер. И суфрадихъ ирид итим, дагъ хьтин, Шадзава къе нубатдалди кьуьлериз. А. С. Вилик жерге. Гьа куьрпе ханзада ада нубатдалди вири хуьрера къекъуьриз ва хурудихъ аялар галай дишегьлийрикай вирибурукай адав кьве хупI нек хъваз туна. З. Р. Гьажи Давуд. ХъуьтIуьн яргъи йифер кечирмишун патал кино, радио, телевизор авачир хуьре жегьилар, гадаярни рушар, нубатдалди гагь садан. гагь масадан кIвализ "хуьруьк фидай" адет авай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Балугъар авай рюкзак нубатралди кьадай меслят хьана. М. Б. За бананар недач. НУБАТДИН прил. нубатдай тир. Файзуллагьди, нубатдин собранидал вичин стхади доклад авуна куьтягьна, суалар авани лагьана хабар кьурла, гъил хкажна суш гуда: С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. РакIариз тIампIни ягъ тавуна, Абдул Раджабовичан кабинетдиз нубатдин азарлуди атана. А. Эсетов. Куьзуь кьун. Чаз нубатдин ял ягъиз ацукьай чкадал, рекьин къерехда, кхьинар алай сурун къван акуна. М. Б. За бананар недач. НУБАТРАЛДИ кш. НУБАТДАЛДИ. НУБАТСУЗ нар. 1) нубат авачиз, нубатдилай къецяй. 2) себеб авачиз. Нубатсуз гьакI авуна къал. Е. Э. Дуьньядикай кеф тахай кас. ГьакI нубатсуз экъисиз кьам, Чидач ваз рахадай макъам. С. С. Бендедин рикI хьайитIа дуьз. Нубатсуз дирибаш жедалди, Эхир кьил яваш жедалди, Эвелдай тирвал хъсан я. С. С. Итимвал хъсан я. Иер фагьум ая вуна, Нубатсуз луькIуьн хъсан туш! С. С. Хъсан туш. Вичин кицI нубатсуз элуькь тийидайди чизвай Аслан къудгунна къарагъна. З. Э. Булахдал. Ам нубатсуз гьуьжетунардай кас туш. З. Э. Булахдал. Синонимар: бинесуз, гьавайда, гьахъсуз, нубатсуздаказ. НУГЪАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) са тайин тир чкадиз хас халкьдин рахунар. Абур са чIалал рахазва, амма нугъатар тафаватлу я, сад масадан гъавурда са гужуналди гьатда. А. А. Пад хьайи рагъ. 2) диалектология илимдин уьлчме. Наречияр диалектикрикай жеда, диалектар - нугъатрикай. Р. НУКЬСАН араб, сущ. -ди, -да; -ар, -ри, -ра са нин-куьн ятIани еридик квай кимивал. Мегьамедкъуьлуьдик кьве нукьсан ква, чан хва! Сад лагьай нукьсан: адан акьул куьруь я, мез яргъи. Акьул даязди гзаф рахада. Кьвед лагьай нукьсан: адаз тIимил чирвал ава. М. Ш. Нукьсанар. ТуькIуьр хьунин рекьяй поэмадик са бязи нукьсанар кватIани, идеядин рекьяй чаз авторди (Х. Тагьира. - А. Г.) неинки са лезгийрин, гьакI вири Дагъустандин литературадани, саки сифте яз,... халкьдин векилрин ва урус инженердин зегьмет къалурзава. А. Гьажимурадов. Зегьметдин ашукь. Кьилин нукьсан - им. школадин вири аялар дидед чIаларин тарсарал желб тавун я. Х. Ш. Дидед чIал чируниз артух фикир. Машгьур тийин крар хъсан, Дуьздал ийин нукьсанар. Т. А. Фу квахь тавурай. Синонимар: айиб, кимивал, эксиквал, рехне, синих. НУКЬТIА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) кхьинра хабардин предложенидин эхирда эцигдай лишан. 2) куьч. бицIи леке. Лап яргъалай пароход чIулав нукьтIа хьиз аквазвай. А. Р. Салам, эллер! Зи дуьнья, вун са нукьтIа я картадал, Ам абад яз хьайила, кIвал варлу я. М. Агьмедов. Зи дуьнья. Синоним: точка. НУМРА кил. НОМЕР. НУНУШ 1 прил. нерай рахадай. Нунуш рушал дамахарзава. Р. НУНУШ 2 сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра нерай рахадайди. Нунушар артух жезва. Р. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 |
| |||||||
|
