Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


БУНТ урус, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара вилик-кьилик квайбуруз, акси яз, абуралай нарази хьана, женгиниз къарагъун... Ана чIехи бунтар хьана. Е. Э. Гьинава? Ашкъидин манияр, бенде, Бунт я, ваз лянет! А. С. Саяда лугьузва мани. Са тIимил вахтарилай бунтара иштарак авур кулакар, фекьи-фахра чпин хизанарни галаз хуьряй суьргуьннай. Гь. Къ. Четин бахт. Ам рахкурнаваз хьана, чи патарай бунтара иштаракайбур чириз. М. Б. За бананар недач.

БУНТЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра бунтунин иштаракчи. 30 - йисара Кьасумахуьрел бунтар къарагъайла, райондин коммунистрин са пай бунтчийрин аксиниз къарагъна. ЛГ, 1994, 27. V. Бунтчийрин фикир сифте нубатда дустагъда авай чпин сирдашар азад хъувун я. Гь. Къ. Четин бахт.

бур суф. прилагательнийрикай, числительнийрикай,. причастийрикай гзафвилин кьадарда авай существительнияр арадиз гъидай суф­фикс: хъсан + -бур - хъсанбур, кьезил + -бур кьезилбур, недай + -бур - недайбур. Эгер дуьз лагьайтIа, чи лезгийрин арада кьван кар алакьдайбур, савадлубур, викIегьбур, дуьзвал хуьдайбур, пIирер, шейхер, михьи ксар, заз чиз, са халкьдихъни авач. ЛГ, 2001, 19. VII.

БУРАГЪАЖ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра симинал са вуч ятIани кутIунайла, тIарамарун патал адаз гудай звар.

* бурагъаж гун гл.; симинал са вуч ятIани кутIунайла, тIарамарун патал адаз звар гун.

БУРАЗ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра арабадин чархар сихдаказ гигинал алкIанвай гьал. Арабадикай бураз хкатна. Р. Анжах Мусадин цIур авунин ван, бураз кумачир арабадин ван хьиз, векьиз акъатзавай. А. И. Самур.

БУРАКЬ араб, сущ.; -а, -а ислам диндин ктабра къалурзавайвал, мусурман пайгъамбарар тир Ибрагьима, Мегьамеда, Аллагьдин патав фидайла, улакь яз ишлемишай балкIан.

БУРАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра элкъвей ва яргъ алай кIалубдин кьенцIик жедай салан йри майва. # ~ ар цун, ~ атIун; -риз яд гун. Чилихъ хъсан гелкъуьн тешкилнава, рабочийри чпиз болгарский истивутар, картуфар, буранар, бадамжанар битмишарзава. ЛГ, 2001, 26. VII.

* бурандин афар(ар) сущ.; буран къене ту­на авунвай афар(ар). Наидади бицIекриз сувариз абурун рикI алай бурандин афарар ийизва. ЛГ, 1992, 7. III.

БУРГЪА куьгь., прил.; кIеви. Фикир бургъа, фиил гъавгъа бед хиял, Дуьнья-девлет ви рикIелай фидайд туш. Е. Э. Нефсиниз.

БУРЖ туьрк, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара масадавай вахтуналди къачунвай ва я масадав вуганвай са вуч ятIани (пул, техил ва мсб). Заз вавай са кьверипе техил бурж кIанзавай, лагьана къариди... А. Ф. Бубадин веси. Шафера вичел алай бурж хкидатIа лугьуз, фекьидин вил алай А. Ф. Бубадин веси.

* бурж алаз хьун гл., нел нин; са кас масадаз адавай къачур са вуч ятIани вахкуниз мажбури яз хьун. Гьан, - фикирна Къадира, - адал зи бурж алазвайди я; А. Ф. Бубадин веси. За 1997 - йисан апрелдиз райондин бюджет кьуд миллиардни кьве вишни цIемуьжуьд манат пул бурж алаз кьабулна. Гележегдихъ къачузвай камар || ЛГ, 1999, 1.1 V.

* бурж (буржуна) вугун гл., ни нив вуч са касди масадав вахтуналди са вуч ятIани вугун. - Чав техил ни бурж вугуда? - лагъана гъвечIи хва Сефера дидедиз. А. Ф. Бубадин веси. - Сайранат, чан къунши, эгер жедатIа, са виш манат буржуна гице ман, 3. Гь. Бубадин кIвал.

* бурж(ар) кьун (буржуна кьун) [къачун] гл., ни масадавай вахтуналди са вуч ятIани къа­чун. А. Ф. Бубадин веси. Мад буржар кьаз хъвазвани? М. Б. Зун кьенвач. И кардал рази хьайи Гьалимата, Аскеран меслятдалди, пул буржуна кьаз башламишна. Я Къафаров. Автомат. Кепек-кепекдал эцигзавай ада, туьквенчидивай бурж къачуз, анжах кьуру фу незвай. 3. Э. Уртах цаз тадани.

* бурж(ар) вахкун гл., ни нив ( нин) масада­вай вахтуналди къачурди гьадав агакьар хъувун. - Маса чара авач, хизанар, гъенел алай кал гана, буржар вахкана кIанда. А. Ф. Бубадин веси. Мажиб къачур ада сифтени-сифте туьквендал чукурна, бурж: вахкана. 3. Э. Уртах цаз тадани. Бурж: вахкунин ван-сес хьайила, Аскера Гъалиматакай чинар чIурдай, кIваляй экъечIиз, са гьиниз ятIани физ, кьил баштандай. Я. Къафаров. Автомат.

БУРЖИ || БУРЖ рах., сущ.; -ди, -да; -яр || -ар, -йри || ари, -йра || -ара са вуч ятIани кьилиз акъудунин чарасузвал. Эй Сулейман, мецел зирек, Буржи я гьакI хьунухь, герек... С. С. Бендедин рикI тахьуй тешвиш. Кябедал фин мусурмандин буржи я. Садра кьванни нагагь аниз фейитIа, Чалма ягъна, вун гьуьрметлу гьажи я. М. Б. Диндин кIеви къанунриз... Туьрме я чаз мажбур учит, Гьаниз гьахьун бурж я бажит. М. А. Мегер гужар хьанан тIимил. Мехъерик иштарак авун гьар сада вичин гьуьрметлу буржи яз гьисабзавай. Гь. М. Ирид къаш. - Эхь, чан хва. Къе поездар кьабулун ва рекье тун зи буржи я. Я. Я. Агалай сандух. Синонимар: везифа, мажбурнама, ферз.

* буржи туш кIус, нин лугьузвай гафар низ талукьарнаватIа, рахазвайдаз адахъ къайи гьиссер авайди къалурзавай ибара. Къвед лагьайди, на адаз, зун кьуьзуь кас я, лагь. Белли! Пуд лагьай­ди, на адаз лагь, зун халкьдин шаир я. ГъвечIиди яни, чIехиди яни, ам адан буржи туш, простой шаир! Кьуд лагьайди, вуна а маса государстводай тир касдиз лагь, инаг адан государство туш, зи государство я! Э. К. Шаир.

БУРЖИН кил. ПРУЖИНА.

БУРЖЛУ туьрк, сущ.; вахтуналди къачунвай пул ва я маса шей ни вахкана кIанзаватIа, гьам. Бейхабардиз эквни зайиф хьайила, Буржлуярни гьар патахьай атайла... Е. Э. Дуст.

БУРЖЛУ прил. буржуник квай. Чун къенин къуз чи уьлкведиз гзаф шуьше бурэклу я. А. Ф. Зарбачи Гьасан.

* буржлу хьун гл., вуж низ 1) буржи тир гьалдиз атун, аватун. Ви шейх Сфибубадиз вун буржлу я... Ч. К. Устадрин устад. 2) гьуьрмет авуниз лайихлу хьун. Лугьуда хьи, а гафунал амал ийизвай вири халкьар лезгийриз буржлу я. 3. Гь. Лезги риваят.

БУРЖЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера буржи тир гьал, буржлу тир гьал.

БУРЖЛУ3 нар. буржлу яз, бурж алаз, бурж кваз. Ам халис желе тир: жуваз са затI къазанмишун анихъ амукьрай, гьеле зун ана чаз маларин ратарикай авур хуьрекар гудай харчевнидиз буржлузни амукьнай. С. С. Жувакай ихтилат.

БУРК: бурк кьун нугъ., сущ.; ахта кьун [М. М. Гаджиев 1997: 130]

БУРНИВУТ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) ни чIугвадай тембек. Вун - гъед, вун - цуьк, бурнивут я. А. Къ. Лагь, зун вуж я. 2) куьч. са тIимил.

БУРМА прил. элкъвей-элкъвей форма авай. # ~ чIарар. Фагьумнамаз вичин фурма: Каракул хъицикь я бурма. С. С. Куьре эгьлийриз.

БУРУГЪ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чили­кай нафт ва я яд хкудун патал къуйдал эцигдай махсус имарат. Чуьлда, къаравулда авайбур хьиз, нафтIадин буругъар чкIанва. Гь. Къ. Асландин рикI авай инсан. ЧIулав буругърин тама къекъведай кьван Муртузан шаламрайни тIеквенар акъатна. 3. Э. Уртах цаз тадани. 2) нафт хкудзавай чка. ЦIийи свас кIвале туна, ам буругъдиз хтана. 3. Э.... зун Бакуда амукьна ва са гужуналди нафтIадин буругъра кIвалахдал акъвазна. С. С. Жувакай ихтилат. Гаврош Бакуда са нафтIадин буругъда ачарчи тир. Я. Къафаров. "Зазни чидач". Сейфуллагьдин хва Бейдуллагьди Астрахань шегьерда, буругъра кIвалахзавай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.

* буругъар ягъун гл., ни буругъ къайдадик кутун, буругъ эцигун. Балугъчидиз Гъуьл тIимил яз аквада, Къачун патал балугъар, Фяледизни чуьл тIимил яз аквада, Ягъун патал буругъар. Ш. Къ. Балугъчидиз гьуьл тIимил яз аквада.

БУРУГъЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) буругъдин иеси. - Са гафуналди, девлетлу буругъчидин руш Рейгьаназ Аллагьдин патай гуьрчегвал ганатIани, бахтлувал ганач. Сажидин. Ярагъви ашукь Уьзден. 2) бу­ругъда кIвалахзавайди. Мангашликдай буругъчи Пияндаказ хтана... Ш. Ю. Ни галай шиир. Наврузов Эмирсултан вичин девирда Бакуда машгьур буругъчи тир. ЛГ, 1997, 1.I.

БУРУТ кил. БАРУТ

БУСТАН фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра майваяр гьасилдай, битмишардай чка. Им са куьгьне къеле я, ина бустанар, багъларни ава. Ф. Кесибдин хва Къагьруман. Хейлин туькIвенва гила Дагьустан, Бегьерда аваз вири багъ, бустан. А. Гь. Факъир Гьажи. Колхоздин бустан бегьердиз атанвай. 3. Э. Бустанда гьахьна Шамсиди Саядаз бустандин майваяр атIузвай. 3. Э. Синоним: сал.

БУСТАНЧИ -ди, -да; -яр, -йри, -йра бустанда майва­яр битмишардайди. Мурад вуж ятIани рикIел текъвез бустанчи хияллу хьана. 3. Э. Бустанчи, милли хъвер авуна, фена. 3. Э. Синоним: саларбан.

БУСТАНЧИВАЛ сущ.; - или, -иле бустанчи тир гьал.

БУТ дин, сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра Аллагьдай кьазвай са вуж-вуч ятIани, гъуц. Садаз коммунистрин ниятар хуш ятIа, ам гьадан ихтияр я. Маса садазни адаз туьнбуьгь ийидай, адан вилик пад кьадай, адаз "вуна бутриз къуллугъ ийизва " лугьудай ихтияр авач. А. А. Арифдар Сулейман.

* бутар къалум хьуй! межд. къаргъишдин са жуьре.

БУТЫЛКА || ПУТУЛКА рах., урус, сущ.; -ди, -да, -яр, -йри, -йра жими затI хуьн патал ишлемишдай кьакьанвилихъ яргъи, кIуф шуькIуь шуьшедин къаб. Бязибуру, гъвечIи аялри..., машинар чуьхуьзва, бутылкаяр кIватIзава. ЛГ, 2000, 31. VIII.

БУФ рах., сущ.; сифте чIалал къвезвай аялри фаз лугьуда. [СтIал Сулейман] Аял хьиз буф гьатай, Юсуф хъуьрена. И. Гь. Са шиирдин тарих. Килигзава ам куьрпедиз, Буф, буф лугьуз рахазвай. И. Гь. Шарвили.

БУФА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра цуьлцуьн кIунчI. Къуьлуьн бафа адан гъиле элкъвезва. А. С. Зегьметдин хъвер.

БУФЕТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ра 1) кьезил тIуьн недай чка. Гуляди заз шегьерда буфетда кIвалахни жагъурна, вичин къуншидал - кIвални. А. М. Киф атIайди. Файзуллагь мукьвал-мукьвал Кьасумхуьрел алай НефтIилагьдин, Алидин, Эрзиханан ва Хъсейханан буфетриз тIуьн-хъун ийиз фидайбуру... алцурар тавуна тадачир С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 2) буфетдин дараматдин къене недай-хъвадай затIар гузвай чка. Бубади... буфетдин дезгедихь чуьнуьх хьайи Аронан патав фена, дезге гатана, хабар кьуна... С. Гь. КIири Буба. Гуьгъуьнал алаз Ахундовни ракIариз Гьахьна. Буфетда ацукьдай чкаяр амачир. На лугьуди, кIвалахдилай кIвализ хьфизвай инсанар вири гьа ина кIватI хьанва. М. Садикь Дуст. 3) тIуьнин къапар эцигдай шкаф. Буфет, шифоньер, диван, хъуьтуьл креслояр ( стулар), цуьквер авай кередин къапар, ктабар авай шкаф... стхадихъ авачир затIни авач!.. 3. Э. Зун гъавурда акьазвач.

БУФЕТЧИ || БУФЕТЧИК рах. сущ.; -ди, -да; -яр || ар, -йри ||ри, -йра ||ра 1) буфетдин иеси; 2) буфетда кIвалахзавайди. - Чун яркIар я. Чаз къайгъу амайди туш... Цуз, яда-а! - бурма чIарар авай буфетчидихъ элкъвена ам. - Я йифиз рекьида, я юкъуз. М. Садикь. Дуст. - Дуьз гафуниз дуьз лагьана кIанда, - адан гафарал къул чIугуна буфетчикди. - Рекьиз хьайитIа, лагь, хъвана кьванни кьирай. М. Садикь. Дуст.

БУФЕТЧИВАЛ сущ.; -или, -иле буфетчи тир гьал.

БУХАВ куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) винелай ракь чIугунвай сандух. Бухав алаз кIевирнавай таза сандух мубарак хьуй. Е. Э. КIани ярдиз. 2) дустагъдин гъилерал ва я кIвачерал жедай къандал, ракьар. За акьалднач кичIевиляй бухавар Германиядин коммунистрин гъилерал. А. С. Эхь, дамах гва зав.

БУХАНКА урус, сущ.; -ди, -да; яр, -йри, -йра махсус кIалубда чранвай, тайин кьадардин заланвал авай фу. Са буханка 25 кепекдай тир, вичихъни тайин тир заланвал авай. И. Мурадов. Къайдасузвиликай къанун хьайила || ЛГ, 2000, 2. III.

БУХАРА сущ.; 1) узбекрин Бухара шегьерда жедай пичинин жуьре. Пични Бухара я, Френг чешне я. Е. Э. Алкьвадар Гьасан эфендидин цIийи кIвалериз.

* бухара(дин) бармак сущ.; куьлуь ва бур­ма йис авай хъицIикьдин бармак. Гьажи Къафар кIвализ гьахьайла, кьилел алай бухарадин бармакдал ва къуьнуьхъ галай япунжидин чIарарал хтархтар хьана чигедин стIалар акъвазнавай. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Ахпа хромдин чекмеяр ва бухара бармак маса къачуна. 3. Э.... кьилел жижим ва бухарадин бармакар, Тандал валчагъар алай дагъви итимар, дамахдивди алукIнавай маса гьевескарар аквазвай инсанрин гуьгьуьлар гъасятда ачух жезвай. Н. Меликов. Яран суварар меркезда || ЛГ, 2000, 23.III.

БУХАХ шиир, сущ.; буй, жендек. Агь, къе заз яр акуна булахдал... Женнет либас алукIнавай бухахдал... Е. Э. Заз булахдал яр акуна. Инсаф ая, ша заз мирвет, суьрегьи бухах я Ханум. Е. Э. Ханум. Им ажал вич, адан буйни бухах я. А. Къ. Шишкъавах. * буй-бухах.

БУХГАЛТЕР 1 урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра идарада гьисабдин кIвалах кьиле тухузвайди. Колхоздин бухгалтер тиртIани, ам, гьа вири колхозчияр хьиз, дарда аваз яшамиш жезвай. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. Сад - бухгалтер, муькуьд - кассир, Ашпаз жезни руш фирай. С. Вуж фирай. - Хьаналда са идарадин чIехиди, и чи директор хьтин. Къекъвез хьаналда ам бухгалтердихъ. М. Б. Ханкиши.

БУХГАЛТЕР 2 прил. идарада гьисабдин кIвалах кьиле тухудай. Нянихъ бухгалтер Сердер халудин кIеретI доминойриг къугъвадай, кьуьзек абуруз яргъалай килигдай. 3. Гь. Чкадив агакьай цуьквер.

БУХГАЛТЕРВАЛ сущ.; -или, иле бухгалтер тир къуллугъчивал. # ~ дамах яз гьисабун, ~ кIан тахьун. Колхоздин бухгалтервиле кьурагьви Къурбанов АбдулнетIифа кIвалахзавай. Я. Къафаров. Юристдин даф­тардай.

* бухгалтервал авун гл., ни бухгалтер яз кIвалахун. # ~ бегенмиш тахьун, ~ рикIе гьатун. Стхади Уьмуьрлух бухгалтервал ийизва. Р.

БУХГАЛТЕРИЯ урус, сущ.; -ди, -да бухгалтерар авай кIвал, идара. # ~ ахъазва, ~ агалнава; ~диз фин, -дай экъечIун, ~да кIвалахун.

БУХЧА || ПУХЧА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) кьейидалай амай партал. Фидай чун и йифиз шумуд дакIардихъ, Дидейри бухчаяр тадай ракIарихъ... С. К. Яран сувариз. 2) куьч. куьгьне кьацIай парталар.

БУШ 1 туьрк, прил. 1) затI авачир, къен ичIи. -Сада лугьузвай: базардиз фейила, вичи са ичIи, буш арабадал вичин хвар кутIунна, вич кIани-такIан къачуз базардиз фенай Ф. Нехирбандин акьуллу руш. Винел алай Къириман кIвал буш я... А. Ф. Риза. Амма буш я чад, кIавузар, я цел тахьана. И. Гь. Физвай уьмуьр. Синоним: ичIи. Антоним: ацIай. 2) гъуьргъуь. Векьер кутIуннавай цIил буш я. Р. 3) куьч. манасуз. Уьмуьр хьиз чаз акваз, ам вич гьакIан са буш сефер я жал? Е. Э. Гьажимурад эфендидиз. Эминан туна гижи яз кьил, Им буш ихтибар я лугьуз. Е. Э. Лугьуз. 4) куьч. маса, чIуру фикир авай. Сефил яз куьн амукьункай кичIезва, Келле буш яз мад буьгьтанар чIагуриз. Е. Э. * гъил буш [хьун]

* буш гафар сущ. манасуз, кьилиз акъат тийидай гафар, ихтилатар. Мад зун ахьтин авам буш гафарихъ ягьада лагьайтIа, ам таб я!.. А. Саид. Цекверин кIунтI.

* буш рахун гл., вуж;; манасуз ихтилатар авун. Буш рахун туш зид гъавайда, Фагьумна за анин къайда. С. С. Москов вилаят акуна.

* буш хьун гл.; 1) вуч ацIай гьалдай акъатун. Чехир авай челег, дустар, Жезмай кьван фад буш хьурай. Ж. Им вуч хесет я. 2) вуч тIарам гьалдай акъатун. ЦIил буш хьана. Р. 3) куьч., вуж; кьетIи фикирдал алайда вичин фикирдин кьетIивал зайифарун. Гъуьл туьнт хьайила, паб буш хьана. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. Вун бейкеф жез кичIела, зун буш жеда, Ви гьар са гаф, са дуьа хьиз, тикрариз. Ш. Къ. ЦIразва зун вилера ви. ЧIехид акурла. Ам буш хьана. Р.

БУШ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра пакун тIваларин агъадихъай галай хъуьтуьл чка. * къвалан ~.

БУШАРУН гл., каузатив; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; бушар тавун, бушар тахвун, бушар хъийимир 1) кIевиз алчударнавай са вуч ятIани зайифарун. За гьикьван "Куда, тIада" лагьайтIани, цIил винелди чIугвамир, бушара. Ф. Ирид юкI алай Магьамад пагьливан. 2) куьч. фикирдилай алудун. 3) ацIай затI ичIи гьалдиз гъун. Са кьве шуьше галамаз-галамаз бушарайла, лап регьятдиз начагъни жеда, ахпа абуру кьил акъудрай! А. Сайд. «Алад, ваз югъур хьурай!»

БУШБУГЪАЗВАЛ цI., сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера пичIи гафар, манасуз ихтилат. Дишегьлийрин ва итимрин поэзия лугьудай гафар зун патал халис бушбугъазвал ятIани... А. Ал. Паганини рикIе аваз.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz