Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


БИСТIИ куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кепекралди алцумдай тIимил пулунин кьадар.

БИТАВ прил. сагъ, кIусар тушир. 1964 - йисалай хейлин вахтунда Забит Ризванова ва Байрам Салимова эпосдин винел гзаф кIвалахна, адал цIийи материалар алава хъувуна ва адан битав вариант туькIуьрна. Р. Р. Шарвили.

БИТАВАРУН гл., ни-куь вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, мир; битавар тавун, битавар тахвун, битавар хъийимир битав гьалдиз гъун. И кьве паюни инсандикай лагьанвай са фикир битаварзава. А. Гуьлмегьамедов, Г. Мегьамедов. Лезги чIал.

БИТАВВАЛ сущ.; -или, -иле; илер, -илери, -илера сагъвал, кIусар туширвал. "Америкади ва НАТО-ди Балканра ийизвай гьерекатри чи государстводин хатасузвилиз ва территориядин битаввилиз къурху гузва", - кхьизва Исмаилова. Гь. Рамалданов. Гьахъни батIул чир тавуна || ЛГ. 1999, 27май. Гьикьван вахт я, гел галачиз хьфенва Чи рикIерай разивални битаввал. М. Б. РикIин интервью.

БИТАВДАКАЗ нар. битав гьал хас яз. Синоним: битавдиз, сагъдиз.

БИТАВДИЗ нар. сагъдаказ, битав яз.. Синоним: битавдаказ, сагъдиз.

БИТМИШ туьрк. еридив агакьнавай, чранвай. Тамам битмиш емиш багълар, Ацукьна хар винел, Самбур. М. А. Самбур.

* битмиш авун гл. тамамарун. - Битмиш ая на зи къуллугъ, Гуда ваз нубат, гуьзел яр... С. С. Регъуьхбан. Бахтавар хъуй бубадин югъ, Акьуллу велед хьайитIа, Битмиш ийиз лагьай къуллугъ, Вич гьахьтин ферлид хьайитIа. С. С. Веледдиз.

* битмиш хьун гл. еридив агакьун. Гуьзел яр, вун шем, чирагъ я, Битмиш хьайи таза багъ я. Е. Э. Къудратлу кар. Сала битмиш жеда салан емишар: картуф, келем, чугъундур, газарар, турп, чичIек, афнияр ва масабур. Куьре чIалан элифарни кIелдай жуз. Дагълара багълар битмиш хьанва къе. Ш-Э. М. Дагълара... Чинра икьван екебур битмиш жедач.. Гь. М. Им къван, имни терез. Яргъай къвезвай вацIари зил къаз дуьзенда, битмиш жезвай, Хорасанда же­дай хьтин хурма, машмаш, нар. акуна. Ас. М. Гъезелар.

БИТМИШАРУН || БИТМИШУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; битмишар тавун, битмиш тавурай, битмиш тахвун, битмиш хъийимир арадиз гъун. Багъманчид вичин лап рикI алай са тар, Хъсандиз гелкъвез, гьикI битмишардатIа, Инсанни гьакI чIехи авуна кIанда. Ш-Э. М. Инсансузриз лянет. РикIиз тIал акъудзавайди а еке зегьметралди вирида санал битмишарай чIехи девлетар гила вара-зара авун я. М. Ж. "... Фу гайиди я гьамиша". Менфятлу баркаллу кар ийиз, рикIиз кIан хьайитIа, гьар садалай алакьзавайди я - Госдумадин депутатдилайни, жуван салал машгъул хуьруьн агьалидилайни ( бахчабустанда йиса пуд бегьер битмишарунни чIехи лайихлувал я). А. Исм. Шарвили чахъ галазва. Чилихь хъсан гелкъуьн тешкилнава, рабочийри чпиз болгарский истивутар; картуфар, буранар, бадамжанар битмишарзава. ЛГ,2001,26.VII.

БИтI аялрин рах., нар. тIимил, куьлуь. Къала, заз са битI фу це. Р.

БИТIИШ прил. илис хьанвай, патахъ. Адаз битIаш нер ава. Р.

БИТIИШ сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра битIиш нер алайди. Зи дуст битIиша къад килодин кьарпуз къачуна. Р.

БИЦИЛ ( БИЦIИЛ нугь. сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чугундин катул. КицIи,... ичIи бицилда тIиш туна, умудсуз чилихъай ни чIугвазчIугваз цлан пипIехъ фена. К, 1991, 23. VI.

БИЦIЕК сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра 1) гъвечIи аял. Пагь-пагь. Гьа бицIек тушни-е? Б. Гь. РикIи чIугурла. Пуд бицIек авай гъаятда къугъваз... Ф. Н. Алпандин суракьда. Анжах бицIек вичиз хас къилихар авайди хьана - дуьньядиз атай сифте декьикьайра ада кIвал вичин шелдцн кIеви сесиналди ацIурна. Д. Агьмедов. Лезгистандин багьа къаш. Наидади бицIекриз сувариз абурун рикI алай бурандин афарар ийизва. ЛГ, 1992, 7. III. 2) куьч. таза шараг. Муьнуьгь михьивал хуьнин чешне я. На лугьуда, адаз бицIекар патан михьивал гьикьван важиблу ятIа, чизва. 3. К. ТIебиат чирун.

БИЦIИ рах., прил.; гъвечIи. Чубанди хипер калай дагъдиз хутахдайла, бицIи хеб, кьуьзуь кицI Ругъва кала ятахдал тада къван. Лезги халкьдин махар. Къекъвез чирдай вуна бицIи вахазни. М. Ш. Сердер ава пурара. Уьмуьр, уьмуьр, вун ухшар я бицIи кстах аялдиз, Гьикьван цIийи къугъварганар гайитIани нарази. А. Ал. Бендер. Гъана куьчедал а, хцин бицIи Аял эцигна адан а патал. Ж. Кавал галай бубади. БицIи цеквре зурба филдиз жавабда, Я дерт, я бахт гуда куьруь гафуни. Ф. Н. Чи стIалри.

* бицIи тIуб сущ. виридалайни гъвечIи тIуб. Луьле-кабаб, - чапла гъилин бицIи тупIалай башламишна, шагъид тупIал къведалди, ада са шумуд хуьрекдин тIварар кьуна. Сажидин. Ярагъви ашукь Уьзден.

БИЦIИБУР 1 рах., прил.; бицIи прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. Стхадин аялар вири бицIибур я. Р.

БИЦIИБУР 2 рах., сущ.; -у, -а; бицIибур прилагательнидикай хьанвай существительное. БицIибурузни амалар чидайди я. Р.

БИЦIИДИ рах., прил. бицIи прилагательнидин теквилин кьадардин форма. Аял бицIиди я. Р.

БИЦIИДИ рах., сущ.; -а, -а; тIимил яшар авайди, гъвечIиди. Юкь алудмир хкажна чарх, Екедни бицIид тийижиз. С. С. Лавгъа шаирдиз. Ада бицIиди хутахна кIвализ. Ж. Кавал галай бубади.

БИЧИНЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра векь язавайди, ник гуьзвайди. Техилар гида бичинчийри мукалдалди, я яда дергесдалди. «Куьре чIалан алифарни ахпа кIелдай жуз»

БИШ рах. ( аялри), сущ.; як. Аялри якIуз биш лугьуда. Р.

БИШИ прил. 1) япарал залан, сесерин ван текъведай. Бязибуруз вун биши яз аквада. Е. Э. Гьая тийижир паб. 2) куьч. лагьай гафуникай мана хкуд тийидай. Япар аваз жеда биши, Гагь жеда чIехи, Дагъустан. С. С Жезамач эхи, Дагъустан.

* биши авун гл.; 1) ван текъведай гьалдиз гъун. Ваъ, ина масакIа хьана: япар биши ийидай хътин къати гъарайдин ван акъатна. Б. Гь. Заз эвера. 2) куьч. манасуз рахунралди инжиклу авун. Гъафтедалди це заз мажал, Мийир на зи япар биши. С. С.

* биши ван сущ. лап аскIан сес.... ада яргъал дагьардай къвезвай хътин биши ванцелди мани хкажна. Б. Гь. Заз эвера.

* биши руг сущ. къалин куьлуь къат хьанвай руг. Ракъини кана чIулав хьанвай чиниз гьекь акъатдай, ам винелай биши руквадини кIевна жедай. А. Ф. Риза. Гьасана вичин кIвалер куьтягьнавач, айванар тирвал биши руквади кьунва. М. Б. Спелар. Женжел гару куьчеда авай биши рукварив алчудардай кьуьлер шиз тазвай. 3. Э. ВацIал кьеб.

* биши хвах сущ. еке къванер. Биши хвахвар, ккIалар хьиз, гелячиз Гьуьлерихъди гадарзава вацIари. А. С. КIанда и чил.

* биши хьун гл. япарал залан хьун. Жедалди чаз ихьтин хабар, Биши хьун хъсан тир япар. С. С. Я кьван карвансара.

БИШИВАЛ сущ;; -или, -иле; -илер, -илери, -илера япариз ван текъвезвай гьал. Бишивал сагъар жедай азар Я. Т.

БИШМЕ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ипекдин шал. Кьилик квай кьелечI бишме къуьнерал аватнава. 3. Р. ЦIийи ханлух.

БИЯН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ширин дувул авай, бязи дарманар авун патал ишлемишдай хъач. Халкьди, Генжеда англичанри, пачагьдивай чилер кирида кьуна, биянар лугьудай дувулар хкудзава лугьуз, ихтилатар ийидай. С. С. Жувакай ихтилат.

БИЯБУР кил. БЕЯБУР.

БЛАНК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са гьихьтин ятIани малуматар (эцигнавай суалриз жавабар) кхьин паталай гьазурнавай цIарар авай чар. Паспорт къачудайла, са шумуд бланк ацIурна кIанда. Р.

БЛОКНОТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кхьинардай чарар атIудай ктаб хьиз туькIуьрнавай тетрадь.

БОКАЛ || БАКЬАЛ рах., урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ички хъвадай тум галай кьаб (кружкадиз ухшар). Гагь бокалар ацIурдай Ван акъудиз зиргъинин, Гагь виш уюн къалурдай Артистди хьиз циркинин. А. Ал. Чекмечи. Французрини хъвадайвал чехир Абурун бокалрай Хъвазва за эхир. Ж. Заз чиз, види туш.

БОЛТ || БУЛТ рах., урус, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара гайка алчудун патал металлдикай расанавай резбе квай гъвечIи тадарак. Гайкаяр, шайбаяр, болтар, втулкаяр, маса частар герекбур адан патав къвезва. ЛГ, 1998, 5. II. - Эхь, хтул, хуьряй инал къведалди мотордилай кьуд болтни кьве гайка алатна квахьнава, вучдатIани чидач.... М. Б. Спелар

БОЛЬНИЦА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра азарлу инсанар сагъардай идара. Сад лагьана чIур хьана рикI больницадаваз акуна. А. Б. Духтур. Инсандин гъилералдини Уьмуьр патал хъсан шартIар яратмишнавай: саки вири кьве мертебадин къванцин кIвалер, еке туьквен, тарифлу ва машгьур юкьван школа, больница, алакъадин идара, Сбербанк, токдал элкъведай регъв, чIехи колхоз, хуьруьн къерехдал маларин ферма, клуб, библиотека, машин фидай рехъ, - мад вуч кIанда хуьруьн чкада, вични а вахтара. А. Эсетов. Тек са йис || ЛГ, 2000, 10. VIII.... Асали Дагъустандин районрикай са райондин больницадин кьилин духтир тир. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. Синонимар: азархана, духтурхана.

БОЛЬШЕВИК || ( БАЛШАВИК рах, куьгь)., урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра Россияда ХХ - асирдин сифте кьилера вич рабочийринни кесиб лежберрин терефдар тир партиядин член. Балшавикрин дерин гьуьлер, Ви акахьна атай селлер. С. С. Зи рикI пара чIулав хьана. Зи Урусат кутунва лишандик, Вичи ягъай большевик кутурвал.. А. С. Урусат, ви вили ранг умуд я. Абурун вилерикай Бакудин фялейрин арха, дагъвийрин аманеви, мугърагъвийрин хванаха, Шура гьукуматдин дестек хьайи большевикрин къамат карагна. Гь. Къ. Четин бахт.

БольшевикВАЛ || ( БАЛШАВИКВАЛ рах., куьгь.) сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера большевикдиз хас гьал. Балшавиквилин лепеяр ЧIур авур тепеяр... С. С. Зи рикI пара хьана чIулав.

БОМБА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са вуч ятIани телеф авун, терг авун патал хъиткьинардай алат. # химиче­ский ~, водородный ~ атомный ~; ~ хьиткьинарун; ~яр вегьин, ~яр гьазурун. Куьмек хьанач бомбайрикай, Пичерикай инсан кудай... А. Ал. Эфирда. Дуьз я, Америкади, НАТО-ди Югославиядал бомбаяр вегьезва, дугъриданни, уьлкведин важиблу карханаяр ракетрай ягъиз, барбатIнава.... Амма, муькуь патахъай, абур батIуларунни дуьз жезвач эхир. Гь. Рамалданов. Гьахъни батIул чир тавуна.

БОРщ урус, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара келемни як квай жими хуьрек. Истивут нез жедач кьилди, амма вегь борщуниз са тIур... А. Ал. Муьжуьдар.

БОСОНОЖКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чин ва дабан ачух кIвачин къаб. # цIийи -яр, -яр къачун, -яр хтIунун, -яр алукIун.

БОТАЯР урус, сущ., гз. кь..; -йри, -йра са кIвачин къапарин винелай алукIдай маса кьакьан кIвачин къапар. Тади акатна плащ ва ботаяр къачуз хьанвачир. А. И. Духтур.

БОТАНИКА урус, сущ.; -ди, -да набататрикай илим.

БОТИНКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кIвачин къапарин жуьре..# цIийи -яр, -яр къачун, -яр хтIунун, -яр алукIун.

БОЧКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ракьукай ва я кIарасдикай раснавай, вичихъ элкъвей форма авай, жими затI цадай еке къаб. Синоним: челег.

БРАК урус, сущ.; -ди, -да еридин умуми шартIарив кьан тийидайди.

* брак авун гл., ни вуч ери авачирди яз гьисабун. Заводдиз тухвай ичер брак авуна. Р.

БРАКОНЬЕР ->, урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра ихтияр авачиз, къадагъа алай чкада Гъуьрч ийидайди. Ингье абур -девлер чи, Чебни гьакьван дугъри я, Браконьер, им - Алверчи, Им - Темпел, им - Угъри я. А. К. Пешепай.

БРИГАДИР ||БИРГАДИР рах., урус, сущ.; -ди, -да: -ар, -ри, -ра чуьлда, тама, багъда, никIе ва масана кIвалахзавай инсанрин кIватIалдиз регьбервал ийизвайди. Чна вакай бригадир ийида, колхоздин малар, балкIанар, хпер вири чна ви ихшиярдиз гуда. А. Ф. Риза. - Зегьримар хьайи и кьвалри халкьдиз гзаф зарар гана, лагьана бригадирди, юргъвадин непгижайриз итог ягъай саягъда. 3. Э. ВацIал кьеб. Юргъ хкатайла, никIериз килигна хтай колхоздин бригадир ацIай туп хьтин Мердан рувал акъвазна. Б. Гь. Заз эвера. Бес бригадирди вучзава? Адан везифа квекай ибарат я? К, 1988, 20. XI.

БРИГАДИРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера бригадирдин пешекарвал. Де хьана, я кас, эцигунрин бригадирвиляйни 10 югъ хъхьурай. И. В. Колхоздин кстах.

* бригадирвал авун ни бригадирвилин буржияр кьилиз акъудун.

БРИЛЬЯНТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра лап багьа къаш.

БРОМ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьилин дарман. Валерьянкади куьмекнач рикIиз, Секинриз хьанач бромдивай кьил... Ш. Къ. Вун рахай чIавуз.

БРОШЮРА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -ри, -ра кьелечI ктаб. Саимата кIвенкIвечи багъманчийрин кIвалахдин тежрибадикай кхьенвай брошюраяр, статьяяр кIелиз, вичин чирвилер хкажиз... хьана. С. М. Маяк Саимат.

БУБА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) аялдиз багъри итим, ам аладайди. Гужуналди зун бубади гайитIа, Ахпа ам я эхир дуван, Невжеван. Е. Э. Серминазахъ галаз суьгьбет. Бахтавар хьуй бубадин югъ, Акьуллу велед хьайитIа... С. С. Веледдиз. Тагьиран буба Алим, гзаф кесибар хьиз, мухан савни шихинин шалвар патал рекьерани убайра гьатнавай. инсан тир. А. С. Хуьруьг Тагьиран эсерар. 2) аялдиз вичин дидедин ва я бубадин буба. 3) яшар хьанвай инсан. Гьар са буба гачал хан я дуьньяда. Е. Э. Дуьнья гургьагур. Дашдемиран гафарихъ яб акалай Серкер бубади адаз икI лагьа­на... Н. А. Шагьмар. -Ви тIвар вуж я, хтул? - кьуьзуьда хиялрик кваз жузуна. - Сефиюллагь я, буба, - итимди кьил рахазвайдахъ элкъуьрна. Ж. Гь. ИкI ва акI тушиз. 4) гзафвилин кьадардин формада алатай аямрин несилар, итимар. Ам акурбуру, бубайри - "МуркIадин кьелечI чкадилай хада" - лагьай гафар дуьзбур я лугьудай. А. И. Самур. Бубайри лагьайвал, кьуьгьвер - къуьртI, яр - гатфар. Гь. Къ. Четин бахт; 5) сифтегьан инсанар аладай кас. Буба Адам халкь авур Сад Иллагьи. Е. Э. Иллагьи. 6) жува гьуьрмет ийизвай ва жувалай яшариз чIехи кас. Расул Гьамзат, чуьнгуьр вахце Зав Сулейман бубадин. М. Б. Сулейманан чуьнгуьр. 6) ( чIехи гьарфуналди - Б) эркекдин хас тIвар - Буба. Буба Гьажикъулиев къенин прозаик я ва ада лезги литературада кьетIен чка кьазва. Р.

* буба ваз къурбанд <хьуй>! межд. гуьзлемиш тавунвай са кар арадиз атанвайдакай ихтилат башламишдайла, жуван мягьтелвал къалурдай ибара. Буба ваз къурбанд, зи ратар сивихъ атана. Низ чида шумуда зи винелай чамарарнатIа! Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз.

* бубадиз рагьмет <хьуй>! межд. ихтилатчидин гафарал рази ва шад тирда къалурдай ибара. -Жегьилар рази хьайитIа, чунни рази я., - Эхь, эхь, бубадиз рагьмет. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. [ЦIарг-Дар баде]. Куь тIалабунар кьиле тухуз чун гьазур я! [Наг-Дамур]. Бубадиз рагьмет! Заз аквазвайвал, куьн залайни фейи кар чидайбур я. Ф. Б. Филиал.

* бубадиз рагьмет хьайиди обр. 1) рахазвай­дахъ галаз вичиз хъсан гьиссер авайди къалурдай обращение. [Эфенди]. Бубадиз рагьмет хьайиди, вун закай архайин хьухь. Гь. Гь. Колхоз. 2) рахазвайда лагьай гафунал рази тирди къалурдай гаф. - Бубадиз рагьмет, - лагьана давам хъувуна вичин суьгьбет Алиди, - эхир а багьа пурар Исакъ лугьудай стIалвиди, вичин гьаятдин пата кIватIнавай фитерик кутуна, чуьнуьхналда. С. Ярагъви ашукь Уьзден.

* бубадин бармак хцив кьадач мисал бубадин ва я лап мукьвадан амалдалди уьмуьр тухуз жедач.

* бубайрин девирар сущ. фад алатай вахтар. Бубайрин девиррилай башламишна, Бакуда ва Азер­байджанда... чи дагълух лезги районрай атанвай гзаф инсанар яшамиш жезва. ЛГ, 1992, 23.II. * ата-буба, чIехи буба.

БУБАВАЛ сущ.; -или, -иле 1) бубадинни адан аялдин ивидин жигьетдай мукьвавал. ГъвечIи, чими, турпуц хьтин чан вичин хурув агудайла, жегьилдин бубавилин гьиссер гужлу хьана. Гь. Къ. Четин бахт. Заз етимвилин мусибатни чир хьана, бубавилин гьиссни. Амма абурулай виридалайни виниди за зи хайи халкьдиз къуллугъ авун яз гьисабна. 3. Р. Веси. 2) бубадин гьиссер авай гьал. Шад я Али бубавилел Ватандин... Ш. Т. Ватандин лувак.

* бубавал авун гл., ни низ бубадин вёзифаяр кьилиз акъудун, бубади хьиз галайвал авун. ЧIехи стхади заз бубавал авунай. Р. [Зарлишан]. КIвалах -кIвалах лугьуз ваз йикъан кьарай, йифен ахвар хьа­нач. Аялриз на бегъем бубавални авунач. Н. И. Гьакимрин папар.

БУБАВАЛУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; бубавал авун, бубавал тавун, бубавал тахвун, бубавал хъийимир буба эвезун, бубадин везифаяр кьилиз тухун. Вун рушвиле кьабулна, са Урус папа аявална, Адан гъуьлуь эрмениди, Ваз лап халис бубавална. Ш. Ю. Кьисмет. Вуч авуртIани, итим зиди я, ам зи кIвализ хквезва, ада зи аял­риз бубавалзава. Н. И. Гьакимрин папар.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz