| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка БАЛКIАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьуватлу, кьакьан кIвачер авай, улакь яз ва пар ялун патал ишлемишдай кIвалин гьайван.... ада чилелай са гъаб накьвар къачуна вичин жибинда туна, мад балкIандал акъах хъувуна. Ф. Гьуьлуьн шив. Лам тачагъиз вич балкIандив агатна. Е. Э. Гачал гьей. БалкIандал цан цада, Гъар гуда, акьахда. Куьре чIалан илифарни... жуз. Я яц, я балкIан, я гамиш Гьич са затI жеч Икьван къизмиш. С. С. Кьве кIвачел къекъведай лам.... атлуди, вилик хасарат кваз акурла, балкIан алай чкадал илисарда. А. А. Пад хьайи рагъ. * балкIандин тIветI сущ. туракь рангунин ири тIветI. Акахьна балкIандин тIветIер, Гьалчиз чилел къахчуз метIер. С. С. БалкIанар гзаф дегишарайди эхир залпандин иеси жеда. Мисал. БалкIан авачир чкада ламни шив я. Мисал. БАЛУГЪ 1 араб, прил. агакьнавай, тамам хьанвай. * акьул балугъ хьун. БАЛУГЪ 2 туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьуьлуьн, вацIун, вирин це жедай, вич инсанри недай, гьайван. # ~ къун, ~ ругун, ~ кьурурун; ~ар артухарун, ~ар вацIариз хкун. АкьалтI тийир девлет тушни И гьуьлерин бул балугъ! А. Ф. Зарбачи Гьасан. Гзаф балугъар куьр вегьин патал гьуьлерай вацIариз рекье гьатда. А. А. Пад хьайи рагъ. Балугъ чрадайла, ягълавда михьнавай картуфдин зулар эцигайла, абуру балугъдихъ галай нагьакьан ни вичелди чIугвада. ЛГ. 1996, 7. VI. Синоним: кIизри, гъед. * кьизил ~. БАЛУГЪЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра балугъар кьун пеше тирди. Балугъчидиз гьуьл тIимил яз аквада, Къачун патал балугъар, Фяледизни чуьл тIимил яз аквада, Ягъун патал буругъар. Ш. Къ. Балугъчидиз гьуьл тIимил яз аквада. Балугъчи, вун гьуьлуьн кьерел МичIи жер кьван ацукьда. Д. А. Балугъчи. Ацукьнава милиз хъуьрез балугъчи - Вуч хьтин! Патав гва Ийиз хъуьтуьл рахунар Са гуьзел руш кIунчI хьтин. А. Ал. Балугъчи. ГъвечIи кIизрияр кьадай чIехи балугъчи я. М. Б. За бананар недач. БАЛУГЪЧИВАЛ сущ.; -или, -иле балугъчи пешекарвал. Балугъчивал регьят пеше туш, иллаки хъуьтIуьз. Р. * балугъчивал авун гл., ни гьуьлера, вацIара балугъар хуьн ва абурукай менфят къачунин пешекарвал авун. БАЛХУН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра куьлуь-шуьлуь затI-матI эцигун патал ва я михьи нефес къачун патал кьве ва гзаф мертебадин кIвалин цлахъай мегьежар галаз эцигдай гъвечIи чка. И арада ханни ханум чпин балхундик экъечIна килигзавай. Ф. Къаридин хва. Виликдай къаратикенрини серкIвери кучуднавай къазмаяр алай чкадал гила гьар патахъ балхунар галай, шифер янавай кьве мертебадин кIвалер... нур гуз акъвазнавай. 3. Э. Зардияндин дустар. КIвалерихъ галай къенепатан гъвечIи балхун Базар-Дуьзуь дагъдин живеди кьунвай кукIушрихъ элкъвенва. К. К. Риваятар. Вилик, хуьрерин хьтин, яргъи балхун квай секуьл кIвалер. К, 1983, 23. II. - Хьаналда сад луьл пиян. Вад лагьай мертебадай аватда кьван ам, балхундилай, вичивай вуч хуьз тахьана. М. Б. ЦIийи мискIин. БАЛШАВИКВАЛ кил. БОЛЬШЕВИКВАЛ. БАМИШ прил. бегьем сес авачир. Герейбег акъваз хьана, ажи хъверна, хейлин кисна, ахпа ада бамиш ванцелди лагьана... Къ. М. Хайи чилин таватар. * бамиш хьун гл., вуж; нефес къачудай мумкинвал амачиз чан хкатун. Зи Фекьир аялрин туьтер Зи вилик бамиш хьана хьи. С. С. Кьве хтул кьейила. Са кIус за авуна дадмиш, - Яд тахъвайтIа, жеда бамиш. С. С. ГьажикIа. Я руш, я чан бала, вун икI бамиш жеда... А. А. Пад хьайи рагъ. БАМИШУН гл., ни-куь вуж ; -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, мир; бамиш тавун, бамиш тахвун, бамиш хъийимир нефес къачудай мумкинвиликай магьрумарун. Докторди туьд шелди бамишнавай Жаватан кьил къужахламишна. Къ. М. Кьашкьа духтур. Ви шадвили, агь, зи туьд бамишзава хьи, Къвердавай зи кьилин тIал артмишзава хьи. Ш. Къ. Ви шадвили. бан суф. са бязи существительнийрик (нехир, рамаг, кIелер) акал хьана пеше къалурдай цIийи тIварар арадал гъизвай суффикс: нехир + бан - нехирбан, кIелер + бан - кIелербан. БАНАН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра афнийрин яргъивал авай, чими уьлквейра тарарал жедай, чеб хъипи рангунин емишар. Бананар кьуразва зи, яр, рикI къене цIразва зи, яр. Ш. Ю. Чи девирдин манияр. Чи гьакимрин цIалцIам гафар гьакIан кьуру багьнаяр я, Эхир гьахъбур базардаллай Афниярни бананар Я. Ш. Ю. Чи девирдин манияр. БАНД фарс, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара цин, вацIун гьерекат акъвазарун патал къванерикай, кIарасрикай кьадай чка. # ~ къун, ~ вацIу тухун. И вацIун муьгъ алай чка банд яна, регъвериз яд тухудай чка тир кьван. Ф. ЦIицIали. БАНДА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра къанунсуз, чIуру кIвалахар ийидай кIеретI. 1919 - йисан гаталди за кулакрин бунтар буьнжуькьарунин, бандаяр кукIварунин женгера иштаракна. К, 1990, 11. IV. БАНДИТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра яракьламиш хьана къанунсуз, чIуру кIвалахар ийидайди. # ~ халкьдин душман яз гьисабун, ~рин кIеретI, ~ар кьун, ~риз рехъ тагун, ~ар тергун. БАНДИТВАЛ сущ.; -или, -илер; -илер, -илери, -илера бандит тир гьал. # ~ негьун, ~ дуьздал акъудун, бандитвилизрехъ тагун, бандитвилин вилик пад кьун. * бандитвал авун гл., ни бандит тир пешекарвал авун. БАНДИТВИЛЕЛДИ нар. бандитвал хас яз. # ~ кьил хуьн. БАНИ: бани инсан сущ. гьич, эсиллагь са инсан(ни). И дуьньяда авач бани са инсан Кьведай тадиз зи гьарайдин ванцелдин. А. Ал. Муьжуьдар. БАНК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ара, -ари пул хуьнин, харж авунин, бурж вугунин къайда(яр) кьилиз акъуддай идара. # гьукуматдин ~, коммерческий ~; ~ къайдаяр, ~ муьштерияр, ~ адрес. * банк ягъун гл., ни къумарал къугъвадайла вири пул тIалабун. Зазни кIанзава вири банк ягъиз... А. Ал. Муьжуьдар. БАНКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра. са чипIинин кьакьанвал авай шуьшедин къаб. Резбе квай къалпагъ шуьшедин банкадилай алудиз жезвачтIа, ам къалпагъ кIаник элкъуьрна са шумуд декьикьада кузвай це твада. Хийирлу меслятар || ЛГ, 2000, 20.1 V. Банка ичIи хьуникди куь тIаларни квахьда. ЛГ, 2002, 1. VIII. * банкаяр ягъун гл., ни низ мекьи хьайила, сагъ хъхьун патал далудиз банкаяр ягъун. - Герек туш, духтур инжикли тахьурай! Заз зи къариди банкаяр янава! А. Сайд. «Алад, ваз югъур хьурай!» БАНКЕТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, ра шад мярекатдиз талукьарнавай тIуьн-хъун. Чи контордиз атана, Ревизор я лагьана, Накь са итим вижевай, Гьахъ-гьисаб гъилевай. Чна адаз гьуьрметар Ийиз гана, банкетар... Б. С. Банкетдин дад. Ви емишрин суфра къени Я пачагьрин банкетрилай... Ш. Къ. Вил вегьейла... * банкет авун [гун] ни шад мярекатдиз талукьарнавай тIуьн-хъун авун [гун]. Директорди вичин 60 йис тамам хьуниз талукьарнавай банкет гана. Р. БАНКРОТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра буржар вахкудай ва жуваз менфят къвезвай кIвалах идара ийидай мумкинвилер амачирди. Лезги коммерсантрикай сада гьар гъилера "Самур " газет къачурла, вичин папаз лугьуда: «И газетди чун банкрот тавуртIа, хъсан я...». М. М. Ванер. БАНКРОТВАЛ сущ..; -или, -иле; -илер, -илери, -илера банкрот тир гьал. # ~виляй акъатун, ~виляй акъудун. БАпIАХ туьрк. сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хъицикьдикай цвадай, итимри гьар йикъан парталдихъ галаз кьилел алукIдай затI. КIвачел шалам, кьилел бапIах, - Гьавиляй чIур хьана зи кIвалах. С. С. ТIуб сара кьаз.... пара серес бапIахар алай ногъай, тандал яру-цIару булушкаяр алай урус дишегьлияр... аквазвай инсанрин гуьгьуьлар гьасятда ачух жезвай. Н. Меликов. Яран суварар меркезда Гъиле авай сумка чилел эцигай Насира бапIах туртурдин винел вигьена. А. Сайд. Насиран туртур. Синоним: бармак, кьеркь. * бапIахдин [бармакдин] пад элкъуьрдалди нар. лап фад, тадиз, са гъвечIи кIвалах ийидалди. - Саимат вах, - лагьана, ада... - Вад йис са акьван еке уьмуьр туш. БапIахдин пад элкъуьрдалди акъатна фида. Н. А. Къимет тецигай муьгьуьббат. Синонимар: вил акьална ахъайдалди, бармак цавуз вегьена чилел ахватдалди, гаф сиве амаз. БАПIАХЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра бапIахар цвадайди. # тежрибалу ~, наши, ~дин руш, ~дин кIвал, ~ алатар. БАПIАХЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери бапIахар цвадай пешекарвал. # ~ пеше яз кьун, ~ бегенмиш хьун, ~ арадай акъатун, ~ хас хьун. БАПIИШ кил. ПIАПIИШ. БАПIРУС кил. ПIАПIРУС БАРАбАР 1 фарс, прил.; 1) сад хьтин. Вун са камил муршид я хьи, Гьич са кас жеч вав барабар. Е. Э. Мубарак Исмаил. Чи кьведацни рикI дуьз барабар ятIа, Вун атана зи патавди къваз, гуьзел. Е. Э. Гуьзел; КIватIайтIа гьайванар вири Адав барабар авайд туш. С. С. Чи чIехи алим Гьажибег Гьажибегова лагьай гафар зи рикIел хквезва: "Лезгийрин поэзияда лирикадин эсерар яратмишнавай Эминав барабар кас авач...". М. М. Лезгинкадал къарагъарна дуьнья. Дуьньядив барабар арифдар ва камаллу кас тир Давуд фронтдин цIаяра телеф хьана, К. К. Зун гьеле сагъ я. 2) дуьз. Дустуниз дуст масад авун мегер барабар жедани? Е. Э. Гъазанфераз... 3) са ери авай. # ~ ихтиярар. Лезгийри лугьузва: чунни халкь я, чазни, вирибуруз хьиз, барабар ихтиярар це! 3. Р. Веси. * барабар хьун гл. барабар тир лишан хас атун. Чун вири барабар я. Р. БАРАБАР 2 нар. сад хьиз. Ичер картуфрихъ барабар гана. Р. БАРАБАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери сад хьтин гьал. # ~ хуьн, ~ квадарун, ~ кIан тахьун, ~ авач, барабарвилиз къимет тагун, барабарвилин къимет чир тахьун.... абуру и зун, и вун хьтин зегьметчийриз, дуьньядин зулумламиш хьанвай вири халкьариз бахтлувилихъ - азадвилихъ, генгвилихъ, барабарвилихъ, дуствилихъ фидайрекьер къалурзава!.. Къ. М. Шаирдин къунши. БАРАБАРВИЛЕЛДИ нар.; барабар гьалда аваз, сад хьиз. ~ зегьмет чIугун, ~ кIвалахун. БАРАБАРДАКАЗ нар.; барабар яз, барабар гьалда аваз. Гада, руш, паб, итим талгьана барабардаказ пер ядай. Р. Синоним: барабардиз. Антонимар: барабарсузвилелди, барабарсуздаказ, барабарсуздиз. БАРАБАРДИЗ нар.; 1) фаркьлувал авачиз. Зегьмет алай кIвалах тиртIани, ада итимрихъ галаз барабардиз кIвалах авуна. С. М. Маяк Саимат. Им зи миллетдинди я, ам туш талгьана, вири барабардиз кьунва. Ю Р; 2) кьадардиз сад хьиз, дуьз гьал хвена. КIватIай магьсул барабардиз пайна. Р. Синоним: барабардаказ. Антонимар: барарбарсузвилелди, барабарсуздаказ, барабарсуздиз. БАРАБАРСУЗ прил.; сад хьтин тушир. # ~ ихтиярар, ~ шартIар. Антоним: барабар. БАРАБАРСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера барабарсуз гьал. # ~ арадиз хкун, барабарсузвилихъ галаз женг чIугун, барабарсузвилел рази тахьун. Ада [СтIал Сулеймана. - А. Г.] а девирдин социальный ( жемиятдин) къурулушдин дуьз туширвилел, адалатсузвилел, девлетлуйринни кесибрин арада авай барабарсузвилел вичин разисузвал ашкара малумриз хьана. М. М. Гь. ЧIехи шаир. БАРАБАРСУЗВИЛЕЛДИ нар.; барабарсузвал аваз. # ~ эгечIун,~ кIвалахдин нетижайрикай менфят къачун. Синоним: барабарсуздаказ, барабарсуздиз. Антонимар: барабардаказ, барабардиз. БАРАБАРСУЗДАКАЗ нар.; барабарсуз гьалда. # ~ эгечIун,~ кIвалахдин нетижайрикай менфят къачун. Синоним: барабарсуздиз, барабарвилелди. Антонимар: барабардаказ, барабардиз. БАРАБАРСУЗДИЗ нар.; барабарсуз гьалда. Коммунистрилай виликни, гуьгъуьнилайни халкь барабарсуздиз яшамиш жезва. Р. Синоним: барабарсуздаказ, барабарсузвилелди. Антонимар: барабардаказ, барабардиз. БАРАБАРУН гл., ни вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; барабар авун, барабар тавун, барабар тахвун, барабар хъийимир сад тир гьалдиз гъун, сад тир гьалдай кьун. БАРАДАЙ посл., талукь яз. Директор чирвилер артухарунин барадай рахана. Р. Синонимар: жигьетдай, патахъай. БАРАМА туьрк. т-б, сущ.: -ди, -да; -яр, -йри, -йра кIаз. Килигзава кIазраз зун - Магьир устаддиз. Вич тергна чаз тазва ада барама. Игитвилин, жумартвилин а кьил я! А. Ал. А кьил. БАРБАТI фарс * барбатI авун гл.; къайдадикай хкудун, чIурун, телеф авун. Вахь галаз на чунни барбатI Авун вуч кIвалах я, Къафкъаз? С. С. Къафкъаз. Синоним: барбатIун. * барбатI хьун гл.; чукIун, тармар хьун, амачир гьалдиз атун. БарбатI хъай шумуд килиса, Заз Латни Манат акуна. С. С. Москов вилаят акуна. БарбатI хьайи и гъалар акуна Югъ-къавай барбатI я, КьепIир. М. А. КьепIир. Фикирна за: барбатI хьана гила вири умудар... Ш. Къ. Фикирна за... * барбатI хьуй! межд. "пуч хьуй", "амачир гьалдиз атуй" манадин мягькем ибара. Ви кIвал-югъ барбатI хьуй, яллагъ. Е. Э. Къедекни пер чуьнуьхайдаз. БАРБАТIВАЛ сущ.: -или, -иле; -илер, -илери, -илера барбатI тир гьал. # ~ эхиз тахьун, ~ арадай акъудун. БАРБАТIУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; барбатI авун, барбатI тавун, барбатI тахвун, барбатI хъийимир къайдадикай хкудун, пуч авун, кукIварун.. # хуьр ( там, шегьер, ник) ~; тамамдиз ~. Хуьрер барбатIнавай, абуру тарартамар тергзавай, къушарин мукварни кваз барбатIзавай. 3. Гь. Лезгийрин риваят. Белиждин, Къаякентдин тамар барбатIнавай тегьер акурла, рикIи тIал къачузва. ЛГ. 1996, 7. VI БАРБИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са квекай ятIани яргъалди ва гьа са гафаралди лугьузвай фикир. Неинки колхоз кIаняй акъудиз гьазур тир кулакар, амма абурун барбийрихъ яб акалзавайбурни ина кими тушир. 3. Э. Муькъвел гелер. Гьикьван яб гун барбидиз Бюрократдин датIана?.. А. Къ. Пешепай. Синонимар: даллай, ихтилат, лагълагъ, луькIуьн, рахун. * барби(яр) ягъун гл., рах., ни са квекай ятIани яргъалди ва гьа са гафаралди фикир лугьун, манасуз ихтилатар авун. Инсанри чеб маса гана фланда, - Лугьуз барби яда гзаф агъуз тир. И. Гь. Вуч кьван къимет... Синонимар: балабанар ягъун, далла(яр) ягъун, къакъра ягъун, ихтилат(ар)ун, суьгьбет(ар)ун. БАРГЪ фарс, сущ.; -ар, -ари, -ара гъалар гьазурдай гьалдиз гъанвай йис, къанабрин алуднавай чкал, чIун. Йисдикай - сар, Сарикай - баргъар, Баргъарикай - гъалар, Гъаларкай - гамар Хразва. Ф. Н. Алпандин суракьда.. БАРЗА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра дагъдин тамун вилик квай уьруьш. - Я, Риза, алад, чан хва, барзадик квай зи малар хкваш. А. Ф. Риза. ЧIулав хьана хан михьиз, Барзадаллай булут хьиз... А. С. Хандин буйругъ. БАРИШУГЪ туьрк: * баришугъ авун гл., ни вуж; меслят авун, алакъа яр хъсанарун. Суд-дувандал вегьена вуч ийида лагьана ара баришугъ авуна. И. В. Вуж гьахъ я. Ада мидяяр баришугъ хъувун патал гзаф зегьметар чIугуна. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар.... за абур баришугъ хъувуна. С. М. Маяк Саимат. * баришугъ хьун гл., ислягь хьун, меслят хьун; кьве касдин араяр хъсан хьун. - Антон! Вун бубадихъ галаз баришугъ хьухь, белки, ада заз ина акъвазиз ихтияр гун. Къ. М. Кьашкьа духтур. - Къафар халу, -лагьана, зун ви къвалав Абула ракъайди я. Адаз вахь галаз баришугъ жез кIанзава. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. БАРИШУГЪВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера ислягьвал, меслятвал. БАРКА: * барка авун гл. 1) тарифарун. Инсанди варз акурла, варз, рагъ акурла рагъ барка ийиз хьайитIа, урусри лугьудайвал, ни туда, ни сюда жедач. Я. Я. Дагъдин кукIуш гьуьмеда. 2) мубарак авун. Столдал алай кьван телеграммаяр аку! Вири Кьибле патан Дагъустанди куьн барка ийизва, Керекуьре Пуркурович! Ф. Б. Филиал. * барка хьуй! межд. мубарак хьуй!' мана авай ибара. А тахт тахт хьуй, тахт барка хьуй. Ф. БАРКАВАН араб, прил.; -ди, -да; ар, -ри, -ра 1) берекатлу, мублагь. Баркаван гатфар иниз жумартвилелди илифнава. ЛГ, 1992, 6. V. 2) шукур авуниз лайихди. - Чнани и баркаван бязи вахтара темягь авачиртIани незвачни? Ж. Гь. Кьвед лагьай шикил. 2). шукур авуниз лайих. Чиг ацукьна баркаван чил гуьзел я. И. Г. Гьуьжет кьаз. Мармардикай гуьмбет. Гатфарин гуьзел а баркаван югъ Гуьгьуьл шадвиляй гьакI акваз-такваз Акъатна фидай кьуд пад яз ачуха. Ш. Т. Буба * баркаван хьайиди (хьайд)! рах., межд. хуьрекдикай, техилдикай ихтилат ийидайла, 'ам артух хьуй, Аллагьдин патай гьалал хьуй' манадин мягькем ибара. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
