| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка БАРКАЛЛА! араб, межд. жув масада авур кардал гзаф рази тирди къалурун патал ишлемишдай гаф. Баркалла, Мирим, аферин. С. С., С. М. СтIал Саяд. Шамилан райондин са жерге хуьрерин жемятри лагьайтIа, ички хъунал чпин хушуналди эхир эцигнава. Баркалла абуруз. ЛГ, 1997, 26. ХII. Гьа икI мадни хъсандиз На вун кьиле тухвайтIа, Баркалла ваз, аферинни. Ш-Э. М. Утквемвилиз аферин. Синоним: аферин! БАРКАЛЛУ туьрк. прил. тариф авуниз лайих. Баркаллу тарих лекеламишуни чи яшайиш са кIусни хъсанарзавай чка авач. К, 1991, 19. I. Ша чун чи бубайрин баркаллу краризни хъсан адетриз вафалу жен. ЛГ, 1992, 8. X. Менфятлу, баркаллу кар ийиз, рикIиз кIан хьайитIа, гьар садалай алакьзавайди я. А. Исм. Шарвили чахъ галазва. БАРКАЛЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера тариф авуниз лайихлу гьал, машгьурвал, тIвар-ван. Баркаллувал краралди къазанмишна кIандайди я, ам цавай аватна гъиле гьатдайди туш. Р. БАРКАЛЛУВИЛЕЛДИ нар. баркаллувал хас яз. # ~ кIвалахун, ~ кIелун, ~ уьмуьр тухун. Синоним: баркаллудаказ. БАРКАЛЛУДАКАЗ нар.; баркалла кьведай гьалда аваз. Гележегдани чпин сихилдиз халкьдин патай авай еке ихтибар ва инанмишвал баркаллудаказ кьиле тухуда лагьана гаф гана. К. К. Эбеди тIварарин арада. Баркаллудаказ чIугур бегьерлу зегъметдай, арадал гъайи хъсан нетижаяр фикирда кьуна... Т. Ханов. Абадвални агьваллувал патал. Синоним: баркаллувилелди. БАРМАК сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра инсандин кьилел алукIун патал хъицикьдикай ва я парчадикай цванвай затI. # ~ алукIун; ~ хутIунун; ~ цун; ~ акъадун. Абурун вилик квай бармакдиз халкьди къара пулар ва гимиш пулар вегьезвай. С. С. Жувакай ихтилат. Хурум чекме, бухари бармак кьилел Алайбурун чин чIуру яз алугдай. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. КIевидаказ агална рак, Лугьуда хьи: И бармак Гьарам хьуй заз, эгена ХтайтIа лам текьена " X. Т. Агъакишидин лам. Синонимар: бапIах, кьеркь. * къармукь ~, жинжин ~, чал ~, япар алай ~ * бармак вилера гьатун гл.; беябур хьун. Адаз бубадин бармак вилера гъатпна кIанзавач. Гь. Къ. Свас. * бармак вилера тун гл.; ни нин беябурун, уьзуькъара авун. [Къурбан]. Ша вун Аллагьдиз килиг, на икьван крар ийимир. Ша на зи бармак вилера твамир. Ша на зун халкьдин чина уьзуькъара ийимир. Гь. Гь. Адетдин къармахра. [Али]. Эхь! Вун бегьем диде тиртIа, вахъ акьуллу рушни жедай. Ада бубадин бармак вилера твадай кар ийидачир. Ам зи руш яз амач. Н. И. Гьакимрин папар. * бармак кьамал алайди сущ. дамахар ийизвайди, гвайди. Са юкъуз Жафер куьчедай хкведайла, - АтIа бармак кьамал алайди аку, гилани бубадин салакъа гуз хьанвач, -лагьана дишегьлийрин арадай ван хьана адаз. А. Ф. Бубадин веси. * бармак цавуз вегьена чилел аватдалди ( ахватдалди), [хкведалди] лап тIимил вахтунда, куьруь муьгьлетда. ЦIарухва: НихетIаз бармак цавуз вегьена аватдалди хуьр, вири садни амачиз колхоз хьана, мал-къара, виктуьрез, цанкаца, кIвал-югъ, сад ийиз кIанзава. Гь. Гь. Колхоз. Зи рикIе авай мад са мурад кьилиз акъатна: бармак цавуз вегьена, чилел ахватдалди заз зун лекьерилай вине хьун кIандай... Ингъе, дегьзаманадин Уружали къе лекьерилай вине ава. Къ. М. Птул руш. Бармак цавуз вегьена хкведалди кавха хьана лугьуз, ваз зун гьикI аквазва. Гь. Къ. Четин бахт. Синонимар: бапIахдин [бармакдин] пад элкъуьрдалди. # жува еке авур ~ жуван вилера гьатда, бубадин ~ хцив кьадач. * бармакда тIвал, кьиле гар авай прил. акьулсуз. Йикъарикай са юкъуз Гуьлдестединни колхоздин бригадир Мисриханан къалмакъал хьана. Мисрихан бармакда тIвал, кьиле гар авай жегьил тир. Н. А. Кьве рикIин хиялар. БАРУТ || БУРУТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кана са вуч ятIани (кIвал, дарамат) хъиткьинарун патал гьазурнавай куьлуь хар хьтин затI. Сталинград! А гафунихъай цIун ялавдин, бурутдин, гумадин ни гилани кьвезма. А. И. Живедин цкIламар.... цIайни барут гваз къе разведчик атана... И. И. Раг. * барут хьиз <хьун> садлагьана хъел атун, куькIуьнун. - ЦIил къачун лагьайла, вун барут жедай хьи, чIехи дах? - чинар кузва за адан. - Чухсагъул лагь заз, гена гъана. М. Б. За мад бананар недач. БАРХУН фарс, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра бедендин азарлу хьайи, хер алай чкадик кIватI хьанвай ирин. Бейхабар яз чIугуна, ДакIвадай бархун хъсан туш. С. С. Ише тефир жуван гафар. Сагъ техжедай бархун хирер низ хьана? А. С. Эхь, дамах гва зав. Синоним: ирин. * бархун авун куьч., гл.; пис кардалди ва я гафаралди сада масадаз рикIин тIарвал гун. Зи кай рикI на мийир бархун. М. А. КьепIир. * бархун хьун гл.; 1) иринламиш хьун; 2) тIар хьун. Хъийич вав за луькIуьн-рахун, Хьанва зи жигер бархун. М. А. Масумаз. БАРЦIАК сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гамишдин шараг, бала. - Ислам халу, заз акур жанавур акьван екеди тир, акьван екеди тир, за ваз вуч лугьун, чи Къенберан барцIак адан патав са затIни туш. Ф. Лезгийрин махар. Къизилгуьл бадедин кIвачихъ 26 гамишни 30 барцIак гала. - 3. Э. Къизилгуьл баде. БАРЧИМАРУН || БАРЧУМАРУН рах., гл.;, -да, -на; -из, -зава; -а, -ир, -рай, -мир барчимар || барчумар авун, барчимар || барчумар тавун, барчимар || барчумар тахвун, барчимар ||барчумар хъийимир 1) гатун, ягъун. Квахь зи виликай са кьвед барчимардалди. Р. 2) зарафатни ягьанат кваз. иштагьдалди, каш кваз тIуьн. За са 23 чIук тIуьна бесарна. И къаних дишегьлиди са пай къван уьдмишна. Къарагъдайла, адаз аламай чIук таз гьайиф атана. Гъамни и залумдин руша барчумар хъувуна. А. Эсетов. Кьел тIуьрда ядни хъвада. БАСАРАТ араб. * басарат [басир] багълу хьун куьгь., гл. фидай чка тахьун, ийир-тийир хьун. Багълу я чи пенжер, дакIар, Басир ажуз хсусан тIвар, И багъри рикI я хьи кукIвар, Бахтсуз хьайи къван аку тIун. М. А. Мегер гужар хьанан тIимил. БАСКIУМ нугъ. сущ.; мукал. [М. М. Гаджиев 1997: 130] БАСМА 1 туьрк. сущ.; -ди, -да чап. Са халкьдихъ вичин вири гъавурда акьадай чIалалди кхьин, басма, газет, ктаб лазим тирди гила вирибуруз ашкара я. Гь. Гь. Лезги чIалан нугъатрикайни гьарфарикай са кьве гаф. * басма авун гл., ни вуч чап авун. Синоним: басмадай ягъун. * басмадай ягъун гл., ни вуч чапдин гьарфаралди кхьин. Синоним: басма авун. БАСМА 2 сущ.; -ди, -яр; -йри, -йра чиляй накьв акъудна кIарасар кун патал гьазурнавай чка. * басма цIивин сущ.; басмада кайи кIарасрин цIивин. Туькмишайла басма цIивин, Гъатай бере къизмиш ифин, Сириставд сес гьар патахъ фин Жеда эрзиман, самовар. М. А. КьепIир. БАСМАЗ туьрк. сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра дишегьлийрин кьилин чIарариз ядай ранг. Дидеди кьилиз басма яна. Р. БАСМАЛАМИШУН гл.; -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -мир; басмаламиш тавун, басмаламиш тахвун, басмаламиш хъийимир чап авун. Сифте гафуна делилламишзавайвал, "Эминан чIалан словарь" сифте яз "Лезги газетди" 1994 - йисан апрель-июль варцара басмаламишна. 3. Бирембеков. Етим Эминан чIалан словарь. БАСМАХАНА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ктабар чап ийидай чка. Синоним: типография. БАСМАЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра басма цIивин гьазурдай пешекар. БАСМИШУН гл.; -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -мир; басмиш тавун, басмиш тахвун, басмиш хъийимир 1) ни вуж душмандал гьужум авун; кIаник кутун; 2) куь вуч кIевун, авачир гьалдиз гъун. Садлагьана акъатай трактордин гурлу сесини чи рахунар басмишна. 3. Э. Тракторист Гьажикерим. Жигъир чамурри басмишнава. Р. Цав цифери басмишнава. Р. БАСНЯ урус, сущ.; -ди. -да; -яр, -йри, -йра айгьамдалди мана гудай художественный эсердин са жуьре. Хуьруьг Тагьиран поэзияда баснядин жуьреда кхьенвай гъвечIи поэмайрини хейлин чка кьазва. А. С. Хуьруьг Тагьир. БАСРУХ туьрк. сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чуькьуьн. Ана басрухар гзаф хьана. Р. Басрухдикди тIар хьана. Р. 2) кутугай къайда тахьуникди арадал атай къулайсузвал. Сифте йикъара кьуьруькар гзаф хьанатIани, къвердавай ЦIарудин басрухдикай хкатай калерал акваз-акваз мишреб къвезва. Б. Гь. Заз эвера. * басрух(ар) гун гл.; 1) чуькьуьн. Са арадилай зун, кьулухъай басрух гуникди, михьиз ада атIум хьана... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 2) куьч. чIуру кар авурдаз айибар гъун, тадияр гун. На заз басрухар гумир, зак тпахсирар квайди туш. Р. 3) куьч. гужар авун. МичIи фурай экуь дуьньядал ахкъатай аждагьан катна, катна... эхирдай ам пачагъ авай шегьердиз акъатна. Ада мад халкьдиз басрухар гуз, гужар ийиз баишамишна. Ф. Нехирбандин хва. БАСРУХДИВДИ нар. къал алаз, гьарай-эвердалди. Угъри хьиз хьана, иесиди басрухдивди фена, къуьнелай кьуна, адаз гьарай-эверда. Д. Шерифалиев. Адан пIирел датIана инсанар ала. БАСТУРМА туьрк, сущ -ди, -да; -яр, -йри, -йра шиш(ер) ягъун патал кьетIен жуьреда гьазурнавай як. БАСХАС туьрк: басхас авун гл. къаст авун. Адаз кичIезвайди гъахъсуз вичин патахъай Инжидин бубадиз абуру кьуна басхас авун тир. А. И. Мукьтадир. БАТАЛЬОН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра махсус везифаяр кьилиз акъудзавай пуд-кьуд ротадикай ибарат кьушундин кIеретI. БАТАРЕЯ 1 урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра махсус везифаяр кьилиз акъудзавай пуд-кьуд ротадикай ибарат кьушундин кIеретI. БАТАРЕЯ 2 урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра сад хьтин паярикай ибарат тир вичи тайин везифа кьилиз акъудзавай затI. Чи кIвале батарейри чими ийизва. Р. Приёмникдин батареяр ацукьна. Р. БАТИ прил. фагьум авачир. Бахтлу я къе сефигь, бати, Чапхунчини яланчи. Ф. Н. Мад атана. Абурун арада бати аяларни ава. Р. БАТИН сущ.; -ди; -да инсан юхсулардай кьуват. Уьмуьр я руг, Къисмет - батин. Ф. Н. Алпандин суракьда. Галукьайдаз чилел батин Ви патав къвез жеда четин, ХьайитIани зи рикI муьскIуьн, пак рехъ атIун ая мумкин. А. Къ. За руьгьдикай фикирзава... * батинди ягъун гл., вуж акьулсуз хьун, гижи хьун. Амма янки, Ягъайди хьиз батинди, - Алахъзава Инкъилабар туьхуьриз... А. Ал. Фяледин чуру. * батинди ягърай! $ дишегьлийрин къаргъиш. [Перис] Балчи батинди ягърай! А кьей стха нин вягътедай фейиди я? А. И. Къарачияр. БАТМИШ: батмиш авун гл.; ни-куь вуж-вуч цин кIаниз ядай гьалдиз гъун. Гьуьлуьн винел луьткве ала кIарасдин, Ам лепейриз батмиш ийиз кIанзава. Ш. Т. Гьуьлуьн винел... * батмиш хьун гл., вуж-вуч; цин кIаниз ягъун. Ибур гьуьлуьз гьахьайла, руш мад цик хьфена квахьна, аскерар вири батмиш хьана. Ф. Гьулуьн руш БАТМиШАРУН || БАТМИШУН гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -мир; батмишар тавун || батмиш тавун, батмишар тахвун || батмиш тахвун, батмишар хъийимир || батмиш хъийимир цин кIане жедай гьалдиз гъун. # луьтке ~. БАТРАК || БАТIРАК урус, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вахтуналди кIвалахар ийиз кьунвайди. Амма Агъа СтIалдал гьамиша герек тир кьадардилай артух батракар алай. С. С. Жувакай ихтилат. Абур язва кIватI хьанавай Батрак, кесиб, урта лежбер. А. Ф. Эм-Тэ-Эс. [ЦIарухва]. Зи теклиф гьа эвелда авурди я. Ашкъи авай кесиб, батрак ва уртабабрикай са артель авун къарардиз къачун. Гь. Гь. Колхоз. Батракрин сан артух жезвай. Са батрак етим Магьмудакайни хьана: ада Бакудиз физвай вагъунриз кIарасар язавай. И. Гь. Берлиндин вири кIвалерал. БАТРАК || БАТIРАК прил. вахтуналди кIвалахар ийиз кьунвай. Хуьруьн кесибри кьиле батрак Аллагькъулидин хва Селим аваз тешкилнавай чпин малдар кIапIалдин дердияр бажармишзавай. Б. Гь. Заз эвера. БАТРАКВАЛ || БАТIРАКВАЛ сущ.; -или, -иле батрак тир гьал, батрак тир кеспи.... ам акьван чIавалди Сулеймана батраквиле, фялевиле, фялейрин ва кесиб лежберрин арада азиятдик, зиллетдик акъудай уьмуьрди адаз са эсерни авунач лагьай чIал жедай. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Чпихъ кIвалахдай малар, цадай чилер авачир гзаф лежберар девлетлуйрин кIвалерал батраквал авуна чпин аялар хуьниз мажбур жезвай. К, 1991,22. I. Гила мад батраквилин кеспияр артух хъижезва. Р. * батраквал авун || батIраквал авун гл. батрак яз кIвалахун. И касдиз за кьуд йисуз батраквал авуна... С. С. Жувакай ихтилат.... Тагьира саки вад йисуз чпин хуьре батраквал авуна. А. С. Хуьруьг Тагьир. Чпихъ кIвалахдай малар, цадай чилер авачир гзаф лежберар девлетлуйрин кIвалерал батраквал авуна чпин аялар хуьниз мажбур жезвай. К, 1991,22. I. БАТIАН араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра шуткьу, вахчаг кутIунзавай парчадин зул. ЧIулав шуткьудин тум кьилел алчудна ченедикай батIанди кIевиз кьунва. Къ. Къ. КIири Буба. Вахчагдин батIанни гъиляй ахъа жезва, ам алатзава. Ф. Б. Филиал. БАТIИН араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра сурун къен. Кечмиш хьанвайди сурарал тухуда, чин кьибледихъ элкъуьрна лакьанда, я туштIа батIинда твада. ЛГ, 1992, 12.III. БАТIИНДА нар. гьакъикъатда. Загьирда ви вилер ахъаз БатIинда ксун хъсан туш. С. С. Фагьумнамаз бязи межлис. БАТIРАК кил. БАТРАК. БАТIРАКВАЛ кил. БАТРАКВАЛ. БАТIУЛ прил. дуьз тушир, нагьахъ. Векьелар Мала Рамазан, Им батIул дуван хьана хьи. С. С. ГьажикIа. Заз ван жезва, БатIул туш ви суалар. И. Гь. Къизил. Виридалайни еке инсансузвал дуьздаз - патахъ, батIулдаз гьахъ лугьун я. ЛГ. 1997, 26. XII. # ~ гаф, ~ амал, ~ кар. * батIул авун гл.; ни вуж гьахъ туширди хьурун. Са касдини ам батIул ийич. А. А. Пад хьайи рагъ. * батIул хьун гл., вуж гьахъ тушиз хьун. А кардал ам батIул хьана. Р. БАТIУЛ нар. дуьзвал гвачиз. Куьмек ая на гьахъ патал, Нагьахъдакай жув хуьх яргъаз. Гьахъ гадарна батIул рахаз, Кхьидай кагъаз хъсан туш. А. Б. Хъсан туш. Синоним: чIурукIа. БАТIУЛАРУН ||БАТIУЛУН гл., ни вуж; -да, -на; -из. -зава; -а, -ин, -рай, -мир; батIулар тавун || батIул тавун, батIулар тахвун || батIул тахвун, батIулар хъийимир || батIул хъийимир батIул тирди гьисабун, гьахълу туширди яз гьисабун. Куьне зун батIулариз тади къачумир. Эхирдалди яб акала. ЛГ, 1992, 1. IX. РикIин вири къалп фикирар батIулна, КIвачеллачиз яргъал тир рехъ атIузва. Ш. Т. Ватандин лувак. Дуьз я, Америкади, НАТО-ди Югославиядал бомбаяр вегьезва, дугъриданни, уьлкведин важиблу карханаяр ракетрай ягъиз, барбатIзава.... Амма, муькуь патахъай, абур батIуларунни дуьз жезвач эхир. Гь. Рамалданов. Гьахъни батIул чир тавуна - Заз чида, за вун батIулзавач, гьар са касдиз кIелиз-кхьиз чир хьун чарасуз я, ви мекьседни гьам тирди заз ашкара хьанва. Н. М. Къизилдин хтар. # стха ( вах, дуст, кьунши) ~, гьахълуди ~, батIалариз алахъун. БАТIУЛБУР 1 батIул прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма.. Кил. БАТIУЛДИ. БАТIУЛБУР 2 сущ.; -у, -а; батIулбур прилагательнидикай хьанвай существительное. БатIулбуруз гаф лугьуз кичIеда. Р. БАТIУЛДАКАЗ нар. батIул яз. БАТIУЛДИ 1 батIул прилагательнидин теквилин кьадардин форма. Стха батIулди туш. Р. БАТIУЛДИ 2 сущ.; -да, -да; дуьз туширди, гьахъ туширди. БатIулдаз гьахъ лугьуналди, Яд гъиз жеч гьич сафуналди. С. С. Жедайд туш. Тахьуй даим тухузни вун акьулди - Гьамни гъалатI жеда такваз батIулди. Ф. Н. Вун датIана. БАТIУЛУН кил. БАТIУЛАРУН. БАФА 1 || БУФА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра цуьлцуьн кIунчI. Къуьлуьн бафа адан гъиле элкъвезва. А. С. Зегьметдин хъвер. Ярдин гъиле нехуьн бафа... И. Гь. Вун жегьилдиз. Я гуж: тахьайди, чаз къе и ник куьтягьиз кIанзава. Пака гьа амукьай са шумуд бафадиз килигна, мадни иниз гьикIхкведа. Р. Гь. Лацу цавун кIаник. БАФА 2 нугъ., сущ., ихтибар. И дуьньядиз авач бафа, Чи крар я пара жафа. А. Гь. Кьиникьиз. БАФТА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра парчадин жуьре Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
