| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка БАЖАНАХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра эвленмиш хьанвай иранвахан гъуьл. # ~дин кIвал, ~дин хизан, ~дин агалкьунар. Нуралидин кьил акун багьна хьана, «Я бажанах! Бажанах!» - гьарайиз, гъилерни ахъайна, агатна адав. М. Б. ЦIийи мискIин. БАЖАНАХВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера вахарал эвленмиш хьанвай мукьвавал. БАЖАРАГЪ сущ.; -ди, -да са вуч ятIани кьилиз акъуддай зигьинни, къуватни, алакьун. Адан бажарагъ себеб яз, лезги кIелзавайдав Лев Толстоян, Антон Чехован, Рабиндранат Тагоран... гьикаяяр... агакьна. Гь. Къ. Якьуб Яралиеван гьикаят. Адаз гьар са жегьил шаирдин бажарагъ гьеле цIир яз амайла аквадай, муаллим а цIирер чкадиз атунихъ мукьуфдив гелкъведай. А. Къ. Шихнесиран шииррин тар. Синоним: алакьун. БАЖАРАГЪВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери бажарагъ авай гьал. Бажарагъвални авай са тIимил Квахьна, зун хьанва сарсах, партия. Ш Ю. Зи дамахни зи даях къе вуж хьурай? БАЖАРАГЪЛУприл. бажарагъ авай. Бажарагъсуз инсанар хьун мумкин туш. Гьар са кас са рекьяй бажарагълу я. А. С. Суьгьбетар. Сулейманан мисалди къалурна хьи, неинки миллионралди агьалияр авай, гьакI гъвечIи халкьарин арадайни бажарагълу инсанар акъатун мумкин я. А. А. СтIал Сулейман. Максим Горькийди Кеферпатан Кавказдин, Дагъустандин векилриз, СтIал Сулейман хьтин бажарагълу шаирар хуьниз эверна. А. А. СтIал Сулейман. # ~ писатель, ~ шаир, ~ таблигъатчи, ~ муаллим. БАЖАРАГЪЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера са гьихьтин ятIани кар, Гьерекат, пеше кьилиз акъудиз жедай вини дережадин алакьун. Гьаи рахуна шаирвилин бажарагълувилин жигьетдай ада Сулейман дегьзаманада римлуйрихъ хьайи Гомер лугьудай тIвар-ван авай шаирдихъ галаз гекъигна. А. А. СтIал Сулейман. Бажарагълувал авачиз ийизвай чалишмишвилери пехилвал арадал гъида. А. С. Суьгьбетар. Адан ( Къ. Саидан. - А. Г.), бажарагълувилел за дамахзава. 3. Ф. Шехьзава рикI. БАЖАРАГЪЛУВИЛЕЛДИ нар. бажарагълувал аваз. Ада вичин везифаяр бажарагълувнлелди кьилиз акъудзава. Р. БАЖАРАГЪЛУДАКАЗ нар. бажарагълу яз. Илимдин рекьени бажарагълудаказ зегьмет чIугвазвай рухваяр чахъ тIимил авач. А. Гьамидов. Инсанрин даях - Цналрин дамах. БАЖАРАГЪСУ3 1 прил. бажарагъ авачир, кар алакь тийидай. Бажарагъсуз инсанар хьун мумкин туш. Гьар са кас са рекьяй бажарагълу я. А. С. Суьгьбетар. Бажарагъсуз инсанар хьун мумкин туш. Кард, 1992, № 6. БАЖАРАГЪСУЗ 2 сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра бажарагъ авачирди. Зарар авач, бажарагъсузар, литература туна, алвер ийиз эгечIайла ва я маса крарал машгъул хьайила, белки, гьа рекьера абуруз хъсан жен. А. Къ. Дагъустан шаиррин уьлкве яз ама. БАЖАРАГЪСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера бажарагъсуз гьал. Бажарагъсузвал кIан жемир. Р. БАЖАРАГЪСУЗВИЛЕЛДИ нар. бажарагъсузвал хас яз. Бажарагъсузвилелди авур кIвалахдин нетижаяр хъсанбур жедач. Р. БАЖАРМИШУН т-б, гл.; -да, -на; из, -зава; -0||-а, -ин, -рай; бажармиш тавун, бажармиш тахвун алакьун (са вуч ятIани кьилиз акъудиз, ийиз). Хуьруьн кесибри кьиле батрак Аллагькъулидин хва Селим аваз тешкилнавай чпин малдар кIапIалдин дердияр бажармишзавай. Б. Гь. Заз эвера. Ктабар туькIуьр авур юлдашри шаирдин эсерар артухан сиясатламишнава, абурук сиясатдин руьгь кутунва. Шаирдикай вичикайни сиясатчи авунава, гуя ада гьукуматдин буржияр бажармишзава. А. А. Арифдар Сулейман. Яраб залай ихьтин чкада кар бажармишиз алакьда жал? ЛГ, 2001, 26. VII. БАЖГЪАН туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гъили храй парчадикай цванвай ва вичени бегьемсуз памбаг, сар ва самар авай мес. Абурун мес-къуьж са бажгъандикайни са яргъандикай ибарат тир. 3. Э. Йифен тIурфан. БАЖИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) диде. - Чигали!... Я Чигали! Вун хквен вучиззавач? - Хквезва, бажи, хквезва, - дидедин гуьгъуьналлаз кIвализ гьахьна гада. Б. Гь. Заз эвера. Мад чи кIвализ кьвемир, кьейди, Чи бажидиз хъел кьвезава. X. Халилов. Синоним: диде, де, бах, мама; 2) яшлу дишегьлидихъ галаз рахадайла ишлемишдай гаф. Рукъия бажи, ваз муькIуьда. Гьахьняй на ( а)вур дулма кIуьда, С. С. Дулма уьцIуь авур папаз. 3) ( чIехи гьарфуналди - Б) дишегьлидин хас тIвар: Бажи. Ви суал, дугъриданни, къалабулух кутадайбурукай сад я, - кьейдна жерягьдини. Ж. Гь. "Магистрдин гъед" Бажи. БАЖИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера вахвал, дидевал. БАЖИТ араб, кIус яраб. Бедназар тахьуй ви суьрет, Бажит кушун агъ я ханум? Е. Э. Ханум. Туьрме я чаз мажбур 'учит, Гьаниз гъахьун бурж я бажит... М. А. Мегер гужар хьанан тIимил. БАЖИТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера шаклувал. Амма гъатта дережайривайни властдин питай шаирдал кутIуннавай бажитвал ва гуьзчивал акъвазариз жезвач. Ф. Н. Шаирдин гьакъикъат. БАЗА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са вуч ятIани (продуктар, алукIдай парталар ва мсб) кIватIнавай, хуьзвай чка.... и гьаясузар вири недай затIар авай складрал, магазинрал, базайрал ала. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. БАЗАР фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гун-къачун кьиле фидай чка (майдан ва я кIевнавай дарамат). Ният 'уна вун базардиз фейила, Хъсан затI хьуй, а къиметар гайила. Е. Э. Къавумдиз. КIватI хьана стхаяр, вахар Базардиз физ, Гьич жеч ахвар. С. С. Уьмуьр физва, авач ахьтин базарни Фена савда авуна ам къачудай... И. Гь. Дамах ийиз жеда завай уьмуьрдал. КIвале лагьайвал базарда жедач. Мисал. 2) куьч. къайда, къанун авачир чка. Акьулсузрин базар хьанва, кьил авайдаз азар хьанва, Ви бендеяр бизар хьанва, Ифин садав, фул садав гва. С. К. Вуч аям я? * базард(ин) югъ □,. сущ. ял ядай югъ Базард йикъалди листовкаяр кхьена куьтягьна кIанда. Б. Гь. Большевикдин руш. Базардин йикъара, чпиз архайин вахт хьайила, Абидни Зулгьажи Баку шегьерда къекъведай. Гь. Къ. Асландин рикI авай инсан. Синоним: выходной <югъ> * базардиз акъуддай шей сущ.; маса фидай абурлу шей. Мад я хуьруьз, я базардиз акъуддай шей чи кIвале амач. Къ. М. РикIелай фидач, инсанар. * базардин конкуренция урус [рыночная конкуренция] цI., ктаб, сущ. алвердин къанунрал бинеламишнавай экономикадин къайда. Чи са бязи карханаяр, базардин конкуренциядиз гъазурбур тушиз, кIватна. ЛГ. 2002,26. XII. * базардин экономика урус [рыночная экономика], сущ.; алишверишдалди дуланажагъ идара ийизвай къайда.... базардин экономикади бейкаррин жергеяр садлагьана къалин хьунин къурхулувал къвердавай артухарзава. ЛГ, 1992,28. V. * базард(ин) югъ сущ. базар жедай югъ, гьяд югъ. Шагъа лапагрин тумар, макъар ( пияр) цIуруриз, гьар базардин юкъуз чIем маса гузвай. ЛГ, 2001, 20. ХII. БАЗАРЛУХАР сущ.;, -ри, -ра 1) базар дай къачудай ва я къачур шейэр. Межида кьатIана хьи, базарлухар ийиз гьарнай атанвай инсанар сад-садахь галаз хуш рафтар аваз рахаз-луькIуьнзава. ЛГ, 1992, 8. X. 2) □ пишкешар. БАЗАРНИК сущ.;, -ди, -да; -ар, -ри, -ра базардин къайда хуьдайди. БАЗАРНИКВАЛ сущ.; -или, -иле; илер, -илери, -илера базарник тир гьал. Хуьруьг Тагьир Нухада базарниквиле кIвалахзавайдан кIвалел хьанай. Р. БАЗИ фарс, т-б, сущ.; къудрат, къуват. Гьар санал вун даягъ, бази, зи чан ваз къурбан, эфенди. Е. Э. Ви рутба гьуьндуьр авурай. БАЗЛАМАЧ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра цуру тинидикай чранвай элкъвей фу. Хьрара, тIанурра ва акайра хемир квай фар, тIунутIар, базламачар, цикIенар, гузанар чразва; иситIаяр гьазурзава. Гь. Къ. Четин бахт. Фарин гьар жуьреяр ава. Хьран, тIанурдин, чар авай, къатай, як авай, къулан, акадин, ацIуцIаяр, базламачар, пурнияр квай, гьажикIад гъуьруьн, юхваяр, чкалар, шуьреяр, куьтер. ЛГ, 1992, 23. IV. Я лаваш, я базламач Къе суфрадал аламач. Ф. Н. Кьери жезва хуьрер чи. БАЗУ фарс, сущ, -ди, -да; -яр, -йри, -йра куьтен акалнавай кьве яцран арада жедай яргъи кIарас. БАЙБУТ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) акьал тежедай яргъи ва гьяркьуь чукIул. # хци ~, къуьруь ~; байбутдал хъчар куьткуьнун. Вири умуд къвалал алай байбутдик квай. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. 2) ( чIехи гьарфунилай Б) итимдин хас тIвар - Байбут. Сарар авахьнава зи, белки сарарин духтур къалажугъви Байбута... Р. Гь. Чун чаз килигайла... БАЙИР туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къецел пад (са агалнавай чкадин, сергьятар авай чкадин). - Хипер юкъуз гьина жеда кьван, байирда, - хъуьрезва чубан. М. Б. За бананар недач. БАЙКЪУШ туьрк, сущ.; -ди, да; -ар, -ри, -ра 1) еке вилер, къармах хьтин кIуф авай чуьлдин къуш. Йиф тир чIулав, гьар чка заз мичIи тир, Хуьруьн кьилел байкъушар къвез гьарайдай. А. Б. Зи хуьр. 2) куьч. мергьяматсуз инсан. Байкъушарин арада Кард сад жеда. Е. Э. РикIел гъваш. Шак авач хьи, на лагьайвал, Ви тIвар байкъуш хьана, Масум. М. А. Масумаз. [Али]. Вуна, вуна, байкъуш, зал гьахьтин гафар гьалчзава?! Н. И. Гьакимрин папар. * байкъуш хьайи "барбатI хьайи, чIур хьайи" мана къалурдай себ гунин са жуьре. Байкъуш хьайи ХенжелкIеле, Ажеб агъузар чка я. С. С. Куьредин цIерид хуьр. БАЙРАМ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, ри, -ра 1) сувар, шадвал; 2) ( чIехи гьарфуналди: Б) итимдин хас тIвар - Байрам. 1960 - йисуз КцIара тешкил хьайи «рикIин гаф» тIвар алай литобъединенидин ветеранриз - чеб писателар тир Забит Ризвановаз, Иззет Шарифоваз, Байрам Салимоваз, Мегъамед Агъадиз ва гъейрибуруз Теймур муаллим хъсандаказ чидай. М. М. Чаз къагьриманар кIанда. * байрам авун гл.; са квез ятIани талукьарнавай шадвал, тIуьн-хъун. Ви тIварцIихъ авуна байрам, Ша бес хьуй къалмакъал, Самбур. М. А. Самбур. БАК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра металлдикай раснавай кьакьанвилихъ къен авай къаб. Алихан дегьлизда авай бакдал тухванай. М. Б. Зун кьенвач. АцIурзава ада бакар, ЧIижре вичин рекьер хьиз. - Гъери вутIда? Авач къапар! Ракъура лагь шегьердиз. Къ. Р. Самур, къе ви дереда. БАКАР 1 бак существительнидин гзафвилин кьадардин форма. БАКАР 2 кил. БАКАРА. БАКАРА || БАКАР фарс, прил. герек. Чубандилай къир, савайи, Масадаз бакар авайд туш. С. С. Кьуьк майишатда гьамиша бакара затI я. Р. * бакара атун гл., низ вуж-вуч; герек атун. Гадарна вун кIатIун кьулухъ, Садазни бакар амач хьи. С. С. Урусатдиз. Зунни вахъ галаз твах, бакара къведа. Ф. Санизни вун къведач эхир бакара. X. Т. Гьавадин пагьливан. Лавгъавилер къвезмач гила бакара... А. С. Садалай иридалди. Куьз зун къуьзуь инсан я, Дяведиз физ тежедай, Са бакара текъведай. И. Гь. Къванер. Вири итимар къвалал гапур алаз къекъвезвайтIа, Ашукьди вичин къвалалай чуьнгуьр кими ийидачир, ам адан яракь тир ва гьамиша бакара къвезвай. 3. Гь. Лезгийрин риваят. Синоним: бакара хьун. * бакара ( бакар рах.) хьун гл., вуж-вуч; герек хьун. МичIи сура туш вун бакар, Экв гудай чирагъ хьиз жемир. С. С. Вичиз вич, бегенмишдаз. Гадарна вун кIатIун кьулухъ, Садазни бакар амач хьи. С. С. Урусатдиз. Синоним: бакара атун, герек хьун. Антоним: бакара татун. БАКАРАВАЛ цI., сущ.; -или, -иле бакара тир гьал. Авахьзавай вацI, авахьзавай булах авахьна кIанда. Адан кьуват ва бакаравал, атIа кьилиз агакьайла, аквада. А. Фет. Жувакай суьгьбет. БАКЛУК кил. БАКIЛУКI. БАКЪАЛ кил.. БОКАЛ. БАКIЛУКI. || БАКЛУК нугъ., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра фан жуьре. Мухни цуькI какахьай баклук къулан пата акъугъарна, ругур цихъ галаз иштагьдалди незвай. 3. Э. Йифен тIурфан. БАЛА 1 туьрк, рах., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) са диде-бубадин гъвечIи яшара авай аял, гьайвандин шараг. Бала виртIедилай ширин я. Мисал. Кьужадиз хапIад кур, Жавандиз абур, Баладиз сабур... ХупI ярашугъ я. Е. Э. Квез вуч ярашугъ я. Зи азиз хва, масан бала! Къ. М. Экуьнин хва. Дидеди балаяр чIехи ийизва. А. С. Хуьруьг Тагьиран эсерар. И цIегьрез сад эркек, сад диши - кьве бала аваз хьана. Ф. Жанавурни цIегь. 2) аял. Я Аллагь, я Ребби, зи баладиз чан алай бала це. А. А. Пад хьайи рагъ. Синоним: аял, велед. 3) жувалай гъвечIидахъ галаз рахадайла ишлемишдай гаф. Юкьван буйдин зиринг руш рак ачухна, салам гана, колхоздин председателдин вилик акъвазна: - Рагьман халу, куьне заз эвернайни? - Эхь, чан бала, ацукь, за ваз эвернай, - лагьана цIару вилер авай, са кьадар яшар хьанвай итимди. И. К. Заза. Эй, чан балаяр, милиз хъвер кваз рахана баде, - зи жегьил чан кулакрин цур тIунара акъатайди я. 3. Э. Къизилгуьл баде. Зи рикI дидед рикI я, бала, вун бахтлу хьурай. А. А. Пад хьайи рагъ. 4) куьч. кIвалин гьайванрин шараг. Са бязи гьайванри хъуьтIуьз чпин балаяр хада, калери - данаяр, вакIари - цIуьрнуьгьар, хипери - кIелер. 3. К. ТIебиат чирун. 5) ( чIехи гьарфуналди Б) эркекдин хас тIвар - Бала. * бала бахт я, бела - агь. мисал БАЛА 2 || БЕЛА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра рикIиз ва бедендиз тIарвал гудай кар. Агьади гайи баладиз сабур тавун туш хьи, гъелбет. Е. Э. Дустариз. Атуй вичиз еке бела... Е. Э. Мугьман тун тавур папаз. ЖедатIа - гзаф жен акьул, ТIимилди бела я кьилиз. А. Ал. Бейнидин хумул. * бала хьун гл.; туькьуьлвал, такIанвал арадал гъизвай чешме хьун. Етим Эмин фугъара я мубтала, Бала я вун, дуьнья, бала я, бала. Е. Э. Дуьнья гьей. Ваз кIвале бала хьанвай вуч аватIани, гъана ина эцига. Къ. Р. Аламат. * баладик акатун гл.; туькьуьлвал, такIанвал кьилел атун. ЧIехидаз яб тагайди чIехи баладик акатда. Ф. Мисал. Лезги чилер вири санлай баладик Акатнава - Куьре, Ахцегь, Къубани. И. Гь. Ленинан памятник. ТахьайтIа кьил мад баладик акатна... М. Б. Эминан сурал. Антоним: баладикай хкатун. * баладикай хкатун гл.; туькьуьлвал, такIанвал алатун. Аллагъдиз шукур гъваш, гена вун гьа икI а баладикай хкатайди... А. И. Самур. Синоним: баладик акатун. * бала-къада [бала-къаза] сущ. хата. Им вуч лагьай чIал я, чан хва Али? Бала-къададикай Аллагъди къутармишрай, астафируллагь! Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. - Аквар гьалда, Уьмуьрда гьардахъ вичин цIар хьун чарасуз я, - фикирзавай ада. - ТахьайтIа гьамиша кьилел ихьтин бала-къазаяр къведа. Б. Гь. Заз эвера. * кьилел ~ атун. БАЛАБАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) уф туна авазар ядай, кфилдиз ухшар музыкадин алат. Сегънедай саздинни балабандин, суьгьуьрдин хьтин, сесер акъатна. Гь. Къ. Четин бахт. Сазни зуьрне, тар, балабан, Самур дере я баябан... М. Абдуллаев. Вил гала зи. 2) куьч. манасуз гафар, ихтилатар. Куьн лагьайтIа, багъишламиша, маса балабанар гваз майдандиз экъечIнава. Гь. М. Им къван, им терез. * балабанар ягъун рах., гл.; ни алай фикирдилай алудун патал герек тушир ихтилатар авун. Гьавахтундани кулакри ва абурун гъилибанри, - абур герек авай крар туш, гьарда вичин къайгъу вичи акурай лугьуз, балабанар янай, баштанарнай, зиянар ганай. 3. Э. Муькъвел гелер. Къанун чпиз течиз ерли Ягъай балабан хьана хьи. М. А. Колхоздиз. Синонимар: барби ягъун, далла(яр) ягъун, ихтилат(ар)ун, къакъра ягъун, суьгьбет(ар)ун. БАЛАБАНЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) балабан ядайди. Зи кьунши хьсан балабанчи я. Р. 2) куьч. манасуз гафар, ихтилатар ийидайди. БАЛАБАНЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера балабан ядай пешекарвал. Балабанчивал регьят пеше туш. Р. БАЛАЛАЙКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чуьнгуьрдиз ухшар тир симер алай урусрин алат. - Гьим хьсан я? Чуьнгуьрни балалайка дустар я. А. С. Кьуд сим ала чуьнгуьрдал. БАЛГЪАН араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра уьгьуьдихъ галаз туьтуьнлай къведай жимиди. Дамард пешери балгъан регьятдиз алудиз, хирер фад сагъар хъийиз, иви лахта авуниз, кьен кIеви хьайила, ратара затIар кьери кIеви авуниз, таб алудуниз, ивидин давление тIимиларуниз куьмекда. ЛГ, 2002, 21.II. Куьчедал балгъан вегьемир. Р. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
