| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка БЕйСАВАД прил. савадсуз, савад авачир. Бейсавад са итимдин сиве СтIал Сулейманакайни Алибек Фатаховакай манасуз гафар тун артухан метлебсуз кар я. 3. Р. Умудрикай хранвай нехишар. БЕЙСАВАДВАЛ сущ.; -или, -иле чирвал авачир гьал. Бакуда азербайжан чIалал акъатзавай "Экинчи " газетдиз ада Кавказдин мусурманар вири ва гьа жергедай яз Дагъустандин халкьарин бейсавадвилин ахварай авудзавай са алатдиз хьиз къимет гана ва а газетдин редактор Зердабидиз вичин разивал малумарна. М. М. Виш йисарин имтигьан. Синоним: савадсузвал, БЕЙТ фарс, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера 1) терм., ктаб. кьве пIарцIикай ибарат бенд. 2) шиир, куплет. Сулейманан веревирдер Лугьунар я ихьтин бейтер. Гьар атайда ягъиз метIер Яд хъвадай булах я, Къафкъаз. С. С. Къафкъаз. Сулеймана лугьуз бейтер, Дугърибур я веревирдер. С. С. Жезамач эхи, Дагьустан. БЕЙТЕРЕФ прил. садан терефдални алачир. Ам и месэлада бейтереф яз акъвазна. Р. БЕЙТЕРЕФВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера садан терефдални алачир гьал. БЕЙХАБАР 1 туьрк, прил. гуьзлемиш тавур, хабар авачир. Абур кьуна за кьейидай - Гьахьтин бейхабар чка я. С. С. - Жуваз тичиз дагъни дере, Бейхабар ават хьана хьи. С. С. Гьуьруьят. Мирзоева! Вун классдиз вучиз кьвезвач? - бейхабар ван атана адаз кьулухъай. А. А. Умуд. Бейхабар дуьшуьшди ярхарда тар. Ш-Э. М. Мурадар. Бейхабар инсандиз ам рикIе са затIни авачиз рахазвайд хьиз жедай. 3. Э. Пата вил авайди. Синоним: хабарсуз. Антоним: хабардар. * бейхабар хьун гл.; хабар авачиз хьун. Буба хьана вун бейхабар, Кавха хьана рекьин чапар. Ф. КIири Бубадикай. Заманадин гьал тийижиз, вун куьз бейхабар хьана хьи?! Е. Э. Дуст Ягьиядиз. Етим Эмин бейхабар я, Гьахъ жаваб заз лагь тIун, гуьзел. Е. Э. Ярдиз минет. Лап хъсандиз тIамада хьайи са арада даркIушри Абумуслиман туьтуьниз бейхабар яз гьалкъа авунвай цIил вегьена. Къ. Къ. КIири Буба. БЕЙХАБАР 2 нар. 1) хабар авачиз. Бейхабар кIасналди сикIре Филдин кIвач кьецIи жедайд туш. С. С. Жедайд туш. Адаз къалин хизан авай: А йифиз гьарма санавай, Гъуьл, бейхабар ксанавай, Ахварай аватун хьана кьван. С. С. Са къаридинни къужадин дяве. Бейхабар вун хьана чара, Зи рикI вакай хана пара. М. А. Масумаз. Чеб бейхабар ацукьнава районда. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. 2) садлагьана. Синоним: хабарсуз. БЕЙХАБАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера хабар авачир гьал. БЕЙХАБАРВИЛЕЛДИ нар. са хабарни авачиз. Синонимар: бейхабардаказ, бейхабардиз. БЕйХАБАРДАКАЗ нар. хабар авачиз. Синонимар: бейхабарвилелди, бейхабардиз. БЕйХАБАРБУР 1 бейхабар прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма; хабар авачирбур. БЕйХАБАРБУР 2 -у, -а; бейхабар прилагательнидикай хьанвай сушествительнидин гзафвилин кьадардин форма. БЕЙХАБАРДИ прил.; бейхабар прилагательнидин теквилин кьадардин форма; хабар авачир. БЕЙХАБАРДИ сущ.; -а, -а; бейхабарди прилагательнидикай арадиз атанвай существительное; хабар авачирди. Дуьньядикай бейхабардаз Тегьердин къадри вуч чир хьуй?! Е. Э. Дуьньядикай бейхабардаз. БЕЙХАБАРДИЗ нар. хабар авачиз. Эмин хьана бейхабардиз, Къарийри кьецI гана кардиз. Е. Э. Фитнекар къарийриз. Бейхабардиз къазахарни галаз начальник хуьруьн кьулайгъуз атана кимел агакьна. И. В. Зарафатни керчек. Бейхабардиз, дагъдин сел хьиз, Эхирни зал къведа вун, яр. А. С. Бес вучиз? Зи муьгьуьббат есирда кьаз Бейхабардиз атай руш. Ш. Къ. Чинеруг хьиз. ЦIарудин мани, гьа башламишайвал, бейхабар акъвазни хъхьана. Б. Гь. Заз эвера. Дяведи ам бейхабардиз бахтсузнай... Ш. Т. Ватандин лувак. Бейхабардиз акатай юргъ, Къалу селлер атай югъ Я. Ш. Ю. Пародияр. Бейхабардиз чи арадай акъатна вун, Агъафенди, Гьи жаллатIдин Гуьллед хурук акатна вун, Агъафенди. Ас. М. Гъезелар. Синонимар: бейхабардаказ, бейхабарвилелди. БЕЙЧАРА 1 фарс, сущ.; -ди, -да; -яр. -йри, -йра са патахъайни куьмек авачирди, къуват амачирди, авачирди. Етим Эмин я бейчара, Гуьзел, ви гъам чIугваз пара. Е. Э. Ялгъуз. Гьикьван чIав тир и бейчара Ажузарна Зулжалалди. С. К. Им вуч регъв я?... хъша, хъша, кьин тавур бейчара. Вун акваз зун жезва уьзуькьара. А. М. Тежедай аламатар. Синоним: чарасузди. БЕЙЧАРА 2 прил. чара авачир. Етим Эмин са бейчара, Хифет чIугваз хьана пара. Е. Э. Наиб Гьасаназ. Амма бейчара кIвалахар ава. Де куьн сагърай. А. А. Пад хьайи рагъ. Синоним: чарасуз. БЕЙЧАРАВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера чара авачир гьал. Синоним: чарасузвал. БЕКЬЕ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) чепедин гетIе. Са бекье бузани гъазурна. ЛГ, 1992, 1. IX. 2) чепедин кружка. БЕЛА кил. БАЛА. БЕЛГЕ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра тахсир субут ийидай шей. Синонимар: делил, субут. БЕЛГЕН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чилин са зул, цанин зул. БЕЛЕД фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са квекай ятIани рехъ къалурдайди. Жагьайди туш заз беледар. А. Ал. Жагьайди туш. Белед хаин хьайила, рехъ алатди ви. А. Ал. Гъезел. Белед хьунухь хъсан кар я. И кар патал билик кIанда. А. Ал. Гъезел. БЕЛЕДВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) са чкадихъ галаз авай хъсан чирвал. 2) лазим чкадиз рехъ къалурдай пешекарвал. БЕЛЕДЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са чкадиз рехъ къалурдайди. Беледчиди гьа и дарамат Имиркъулибегдинди я лагьана. 3. Р. ЦIийи ханлух. БЕЛКИ фарс, арал. мумкин я. Белки, гьич жеч ихьтин емиш Тифлис, Темир-Хан-Шуьреда. Е. Э. Чуьхвер. Папан акьул акваз жез вун аламат, Уьмуьрда жеч, белки, адаз надамат. Е. Э. Камаллу паб. Зун жуван хуьряй экъечIна Дербентдиз фейила, белки, цIипуд йис хьанвай гада тир жеди. С. С. Жувакай ихтилат. Нивай лугьуз жеда, белки, къе атанвай жавандикайни гьахьтин гьунарлу кас жен... Б. Гь. Заз эвера. Белки, пиянвиляй акъатай гафар я жеди. Я. Я. Агалай сандух. БЕЛЛИ туьрк, рах. 1) суьгьбетчидин гафарал рази тир ва я жуван кьетIен гьиссер къалурзавай гаф. - Де лагь, кефияр гьикI ава? Гъил-кIвач хъсан яни? - Белли, хъсан я. А. А. Лезгияр. - Шайда! Вал зи чар агакьна, за низ. - Белли хан. Чар агакьна, амма ви тIалабун кьилиз акъудиз алакьнач. Сажидин. Ярагъви ашукь Уьзден. 2) масада лагьай кIвалах кьилиз акъудиз гьазур тирди къалурдай гаф. Сада садаз лугьуз белли, СтIал Сулейман я сейли, Я икI чIал рахаз авурди. С. С. Ленин я чи регьбер. БЕНБЕЦI сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) шуькьуьнт; 2) шар, цIарнах; 3) куьч. марфадик ва маса цик акатна гзаф кьеженвайди. БЕНД 1 фарс, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера 1) шиирдин кьуд цIар, куплет; 2) шиир. БЕНД 2: бенд хьун гл., вуж; са нел ятIани ашукь хьун. Акьван бенд я вун Чирвилел... А. Ал. Маарифлу тарун. И карди ( Алирза Саидов кечмиш хьуни. - А. Г.) адан ярар-дустарин, таяр-туьшерин ва поэзиядал бенд гьар са касдин рикIера сагъ тежедай хер туна. Я. Я. Багьа аманатар. БЕНДЕ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра инсан, Аллагьдин лукI. Шумудни са бенде ава мескин, ватан, ери авачир. Е. Э. Духтурханадай чар. Бендедин рикI тахьуй тешвиш, ХьайитIа - кар дуьз амукьич. С. С. Бендедин рикI тахьуй тешвиш. Бендедин рикI хьайитIа дуьз. Гьич са кар чIуру жедайд туш. С. С. Бендедин рикI хьайитIа дуьз. А бенде хьи гзаф лавгъа, Бак декьий вич амаз ягъва. С. С. Шумудакай рахан. Гьар са бенде ятIа ариф, Тамам я ишара, юлдаш. С. С. Ленин кьейила. Мягьтел жеда бенде акур, Машинарин, тракторд зур. М. А. Колхоздиз. Эхирни чепивийри Абдул михьи инсан я лагьана, ам Инкъилабдиз акси инсан ваъ, адан терефдал алай зегьметкеш, кесиб хизандай акъатнавай са бенде я лагьана дустагъдай ахьайиз туна. Б. С. Халкьдин Ашукь, руьгьдин шаир. Акьулсузрин базар хьанва, кьил авайдаз азар хьанва, Ви бендеяр бизар хьанва, Ифин садав, фул садав гва. С. К. Вуч аям я? Синонимар: инсан, факъир, первана, фукъара. БЕНДИГУЬР || БЕНДУЬГУЬР кил. БУЬНДУЬГУЬР. БЕНЕВШ фарс, прил. мехек ва хъипи рангар акахьна хьанвай рангадин. # ~ парча. БЕНЕВША фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) михек ва хъипи пешер алай, вичихъ хъсан ни галай цуьк. Чарчаринни беневшайрин экв хьана, Адалатдин илгьам хьана куй зи рикI. Ш. Къ. Чарчардин стIалар. Сегьерсегьер дагъда сиягьатда на Чукур ийиз еневшад гар, Гьалимат. Е. Э. Гьалимат. Эмина кIанидаз ганвай тIварарикай сад. Яру кьве пIузал алай хъвер, Беневшад чиг я Пакисат. Е. Э. Пакисат. Экуьн ярар галукьай беневшайрив наз жеда. А. С. «Дигай гуьлуьшан яйлахдай гуьзел, Са кIунчI беневша цуьквер кIватI жуваз!» Ш. Т. Буба. 2) ( чIехи гьарфуналди - 41) дишегьлидин хас тIвар: Беневша. БЕНЗЕ || БЕНЗИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ранг. Чина ивидин бензени амачир жегьилдихъ абур агакьни хъувунач. А. И. Духтур. * бензе къакъатун туьрк. [бензе гачмаг], гл. рангар атIун (адет яз, чинин). Ида са бабат гададин гуьгьуьл ачухарна, адан бензе къакъатнавай чиниз ранг, кIвачеризни къуват хкана. Б. Гь. Заз эвера. * ивидин бензи чина амукь тавун БЕНЗИН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра нафтI михьи авуна машинрин моторра кун патал гьазурдай продукт. - Пака фадамаз за куьн хутахда. Зи машинда бензин амач. - Бензин заправкадай цада. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. БЕРЕ 1 фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра хипер гатуз хуьдай махсус чка. Хперин бередиз мукьва хьайила, кицIериз хабар хьана... К, 1990, 12.I. # хиперин бередал фин. БЕРЕ 2 фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, йри, -йра декьикьайралди, сятералди, йикъаралди алцумзавай вахтунин яргъивал. # ХъуьтIуьн ~, гатун ~, гъвечIи береда. Маса касдал ви кар гьалтай береди Шихин ери кьадач атIлас, дереди. Е. Э. Бехтсузвал. Акур бере жуваз адан амалар, Рахкурда лугьуз ийид вуна хиялар. С. С. Пис папаз. Хьайила гатфар бере, Ачух хьана дагъни дере. X. Т. Иервал вуча! Туькмишайла басма цIивин, Гьатай бере къизмиш ифин, ЧIириставд сес гьар патахъ фин Жеда эрзиман, самовар. М. А. КьепIир. -Бес вяде мус жеда? -Вичиз кIани береда. 3. Р. ЦIийи ханлух. Руш акур береда цуьк я лугьуда. И. Ш. Кьудар. Жанавурри хиперал вегьей берейра кицIерни вагьшияр лап къати акьунар жеда... А. Къ. Хукац-Ханум. Синонимар: ара, вяде, вахт, чIав, макъам. БЕРЕКАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) дуланажагъдиз герек шейэрин булвал. Я гьакъикъат, я аразилат, Я берекат гьинава? Е. Э. Гьинава? рикIе ашкъи, сиве артух хъвер жеда, Суфра къени, берекатдив ацIайла. И. И. РикI. Гьина гьуьрмет авачтIа? гьана берекатни жедач. ЛГ, 1992, 10.III. 2) недай затI. Дербентда, Генжеда, Бакуда берекат жагъун тавуна, Сулейман Каспи гьуьлуьн муькуь патаз экъечIна. А. А. СтIал Сулейман. Хуш я заз вун мугьман атун, Жуван гъилел ваз хидметун, Авай тике вахъди атIун Абур, берекат хьайила. М. А. Колхоздиз. * берекат(ар) бул хьуй! межд. недай затI гайидаз лугьудай гафар. ЧIехиди авачир кIвале берекат жедач мисал. БЕРЕКАТЛУ прил. булвилелди магьсул гудай. Азгъунри тарашна Берекатлу чилер чи. А азгъунри барбатIна НикIеравай къуьлер чи. 3. Р., Б. С. Шарвили. Лезгистан кIвачел къарагъун, эвелан дундиз хтун ва машгьур хъхьун политикадин ва экономикадин рекьяй кIвалахар туьтIуьн патал чаз берекатлу чилер, девлетлу хуьрер герек я. М. М. Лезги тIвар алатIа. * кIвал, багъ, сал, хуьр! берекатлу хьурай! Антоним: берекатсуз. БЕРЕКАТЛУВАЛ сущ, -или, -иле; -илер, -илери, -илера берекатлу гьал. Антоним: берекатсузвал. БЕРЕКАТЛУДАКАЗ нар. берекатлу гьал хас яз. Синоним: берекатлуз. Антоним: берекатсуздаказ. БЕРЕКАТЛУ3 нар. берекатлу яз. Къацар, багълар, никIер, берекатлуз аквазва. Р.. Синоним: берекатлудаказ. Антоним: берекатсуздаказ БЕРЕКАТСУЗ прил. берекат авачир. ЦIинин йис берекатсуз хьана. Р. Антоним: берекатлу. БЕРЕКАТСУЗВАЛ сущ., -или, -иле; -илер, -илери, -илера берекатсуз гьал. Бес гьа имни халкьдин винел атанвай берекатсузвилин лишан тушни? А. Эсетов. Сад хьурай, анжах аваранди. ЛГ, 2001, 20. IX. Антоним: берекатлувал. БЕРЕКАТСУЗДАКАЗ нар. берекатсуз гьал хас яз. Антонимар: берекатлудаказ, берекатлуз. БЕРТ сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера 1) цуьрц. Зи рикIи Гъанва цIийи берт... А. Ал. Аялвиликай баллада. 2) куьч. кIус. Бейадалат чкада ваз Берекатдин берт жагъидач. А. Ал. Гъезелар. БЕС 1 фарс, кIус суалдин мана артухардай гаф. Бес за гьикIда, вун рикIелай физавач. Е. Э. Туькезбан. Бес за гьикIан, хъел атайла, хьана завай, чан къарияр Е. Э. Къарийриз. Хатур ийиз бязибуруз, Бес гьам ян инсаф, туьквенчи? С. С. Гафар гзаф хъсанз къалаз. Гад гьарай я, Къведа шофер Куьребеган кьилив итимар, лугьуда, бес, чун галатнава, вакай са чара, сад-вад юкъуз хуьруьз хъфена, ял яна хкведайвал кьванни ая. И. Гь. Цлахъ-наме. Бес къе усилителар кутуна вири хуьр тирвал манидин сес чукIурдай макьам яни?- лугьузва сада. Р. Меликова. Сад - дуьадал, сад - межлисдик. Гатун са йикъа хъуьтIуьн са вацран ем гьасилзава. Бес къе кудайди агакь тавурла, сезондин кIвалахарни кьулухъ ядачни? Ш. Шабатов. КIвалахар Кьулухъ язава || ЛГ, 2000. З. VIII. Вуна жаваб гун тавурла, вуж хьурай бес кар алайди. Ас. М. Гъезелар. БЕС 2 нар. 1) тамам. 2) ( чIехи гьарфуналди Б) дишегьлидин хас тIвар - Бес. * бес кьадар(да) нар. са кар кьилиз акъудун патал тамам тир кьадар(да). Адаз акьулни, фагьумни вичиз бес къадар авайди хьиз тир. Ф. Б. Бахтунал дуьшуьш хьайи лезгидин кьиса. А вахтара хуьруьнвийриз фу, як, чIем, ниси бес къадар авачиртIани, емишар булдиз жедай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. * бес я "мад герек туш, акъваз" манадин ибара. Дуьнья, белки, бес я, - мад лугьудайд туш. Е. Э. Нефсиниз. Бес я, эй бейвафа дуьнья, вун зал даралмиш хьана хьи. С. С. Кьве хтул кьейила. Синоним: беса. * бес хьун гл.; тамам хьун. КIелай тарсар бес я. Н. А. Кьве рикIин хиялар. Бес жедани акуналди, тух жедани тIуьналди мед, Ас. М. Гъезелар. ЖикIийрикай хкуднавай дарманар, витаминар бес тежедайла, бедендик иви тIимил хьайила, ишлемишда. Р. Тагьирбеков. Къацу аптека. Масанра чун куьз къекъведа, бес тушни чахъ авай рушар... Ас. М. Гъезелар. БЕС 3 кIус айгьамдалди 'са шакни алачиз', якьиндиз 'ваъ' манадин гаф. - Дах, гила вуна заз велосипед къачудани? - Бес, бес! - лагьана гаф атIана Навруза. А. Сайд. Яру хьайи чин. БЕСА! межд. 'мад герек туш, акъваз' манадин гаф. - АватIа, куьне партинири хъвадач ман, ЦIаруди вил акьална. Де беса, беса. Б. Гь. Заз эвера. Синоним: бес я, бесрай. БЕСАРУН гл, ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; бесар тавун, бесар тахвун, бесар хъийимир 1) са вуч ятIани кьадардяз тайинбуруз жедайвал паюн. 2) акъвазарун (авур кIвалах). БЕСДАКАЗ нар. бес тир гьалда, кьадарда. БЕСРАЙ! межд. «авур кардал, ихтилатдал эхир эциг» манадин гаф. Гъургъурна ада: «Бесрай хъуьрей кьван! Вунани кваз зи къвалар чуькъвей кьван!». Ш. Т. КIам ва булах. Де гила бесрай! Чигер тIимил хьанва. Б. Гь. Заз эвера. Синонимар: бес, беса, бес я. БЕТеР 1 фарс, прил. пис, чIуру. Амал - бетер, гафар - ажиз, Яб гумир на адан мециз. С. С. Къара пулуниз. Ийидай кьван веревирдер, Гьални жуван хьана бетер. С. С. ТIуб сара кьаз. Гужар чалай вилик гьикьван, Гьакимар тир бетер, яман. М. А. Эллер. Къе гьуьл шурвадилай ргазва бетер. И. Ш. Кьудар. Чи фендер хупI бетер я, Чун жинер я, жинер я! А. Къ. Хукац-Ханум. * бетер хьун гл., вуж-вуч; пис хьун. Бязибурун веревирдер Йикъалай къуз жеда бетер... С. С. Бендедин рикI хьайитIа дуьз. Даим кIвале на шер твамир, Ша ислягъ хьухь, бетер жемир. М. А. КIири. БЕТЕР 2 нар. писдиз, пис яз. Шихнесираз вафасузвал АвуртIа на хатадай, Язухдиз вич саилдилай Бетер акур хьиз жеда. Ш. Къ. Серт рагъданихъ... БЕШБЕТЕР фарс, прил. лап, генани пис. Школа гьа виликандалай бешбетер гьалда ава. И. В. Алмас. Инсанар, валлагь, пехъи жанавуррилайни бешбетер хьанва. 3. Э. Бешбетер къайдада къиметар хкажуни агьалийрин яшайиш лап усалди авуна. ЛГ, 1992, 19. XI. БЕШЛИГ туьрк: * бешлик лампа сущ.; багъунин гьяркьуьвилиз килигна, нафт кудай еке тушир лампайрин са жуьре. КIвалахдилай няниз хтай Абдулани Нямета бешлиг лампа куькIуьрна. 3. Э. Йифен тIурфан. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 |
| |||||||
|
