| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЛУГЬУНАР гзафв. кь. сад кьейи чкада шелдихъ галаз адакай лугьудай гафар. Адан лугьунри инсанрин рикIериз гапурар сухзава, вилерал хабарни авачиз накъвар гъизва. Гь. Къ. Четин бахт. Синоним: лагь лугьун. * лугьунар авун гл., ни нихъ-квехъ кьенвай касдикай, адан лайихлувилерикай тарифар ийиз-ийиз, авазралди шехьун. Са чкадал ацукьна, кьариди, шехьиз-шехьиз, лугьунар ийиз башламишна. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. - Лугьунар вахъ йикъа кьведра авурай, кьей хва, - хъел атана Къембераз. А. А. Лезгияр. Синонимар: шелар авун, лагь-лугьунар авун, лугьунарун. ЛУГЬУНАРУН гл., ни нихъ-квехъ; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; лугьунар авун, лугьунар тавун, лугьунар тахвун, лугьунар хъийимир кьенвай касдин лайихлувилерикай тарифар ийиз-ийиз, авазралди шехьун. Папа, мяфе гваз сурарал тади къачунвай итимрин гуьгъуьна, килигиз-килигиз, лугьунарзавай. Ф. Б. Цивилизация акунвай лезгидин кьиса. Синонимар: лагь-лугьунар авун, лугьунар авун. ЛУГЬУРВАЛ арал. ийизвай ихтилат масадбуруни ишлемишзавайди тирди къалурдайла, ишлемишдай гаф, келима. "Им са зи ваъ, лугьурвал, чи командадин ваъ, девирдин четинвилериз таб гана, намуслу зегьмет чIугвазвай вири районэгьлийрин пай квай, гьабурун гъилералди къазанмишнавай гъалибвал, агалкьун я. ЛГ, 2004, 15. VII. ЛУГЬУЧНИ кIус ихтилатзавай ва я жезмай гьалдикай жуван наразивилин ва я шадвилин гьиссер къалурдайла, ишлемишдай гаф. Лугьучни, садра мад килиг кьвалалай. Ваз лезги хуьрер къад жеда хуралай. Т. А. Ярукьвалар. ЛУЖ сущ.; -уни, -уна; -ар, -ара, -ара чеб санал жедай са жинсинин гьайванрин (къушарин, балугърин) кIватIал. Цавай фидай вили лифер, Вили лифер луж авуна. Гурбагур хьай чIехи ханди Чи вахариз гуж авуна. Ф. Ви кьилелай дурнайрин луж: Ваз эвериз уьтмиш жезва. А. С. Лужуник гьикьван гзаф къушар хьайитIа, гьакьван хъсан я. М. М. Гь. Къушар куьч. жезва. КилигначтIа садра кьванни Жуваз ярдин вилерай, АкъудначтIа садра кьванни Балугърин луж: чилерай. Яд хъваначтIа паркьулдин чай пешерай, Вуна за хьиз авунач, Ваз са затIни акунач. М. Б. Ваз са затIни акунач. * луж-луж нар. 1) лужара гьатна, са шумуд луж хьана. Зулухъ бязи къушар луж-луж хъфида. Р. 2) куьч. гзаф кьадарда. ЛУЗ 1 лугьун глаголдин рахунра ишлемишдай мурадвилин форма. Кил. ЛУГЬУН. ЛУЗ 2 сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара жими кьар. Машиндин кузовдай тIеквенар акъатнавай, луз вири къенез язавай. Р. ЛУКЬЛУКЬ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ргазвай цин лукьлукь сесерин ван. * лукьлукь(ар) авун гл., ни; куьч. масадбур бегьем гъавурда акьан тийидай тегьерда яцIу сесиналди вич-вичик наразивилин рахунар авун. Синонимар: гъургъур(ар) авун, кьуркьур(ар) авун, мурмур(ар) авун. ЛУКЬМАН араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) куьгь. начагъ инсанар векьер-кьаларалди, абурун чIал чиз, сагъар хъийидайди. Вири дуьнья лукьман хьайтIан, вун сагъардай аман авач. Е. Э. Гьакимдиз. Забита ваз дуьз лугьузва, шим къачу зегьметдалди, ТIебиатдин сир чидай кас лап чIехи са лукьман жеда. З. Р. Жеда. 2) (чIехи гьарфуналди - Л) эркекдин хас тIвар: Лукьман. ЛУКI сущ.; -ра, -ра; -ар, -ари, -ара 1) кьадим девирра вири их. тияррикай ва гьасилдай такьатрикай магьрум, са касдин (иесидин) ихтиярда авай, адан эменнидин пай тир, гьатта иесидивай вич рекьиз, маса гуз ва я маса къачуз жедай кас. Риза-Къули-Мирзедин чинебан къуллугъар, махсуси буйругъар вири гьа и сир хуьз алакьдай, викегь лукIра кьилиз акъудзавай. З. Р. Гьажи Давуд. Са сеферда, кIанзни-такIанз чун лукIариз элкъвезва: Аял чIавуз пачагьарни метIералди къекъвезва. М. Б. Са сеферди, кIанзни-такIанз. Ажуз жеда инсан Ватан авачтIа, КIантIа вич лукI, кIандатIа вич пачагь хьуй. М. Б. Квез я? 2) куьч. инсан. Вун Аллагьди гайи лукI я, чи асивал пара я хьи, Чи амалриз вил вегьейла, Чи лап эхир пехир хьанва. Е. Э. Алкьвадар гьажи Абдуллагь эфенди кьейила. Зи рикIе са тIалаб ава, аси лукI я, инсан я хьи: Ви хиялар яргъа амаз хьайла, ви къастар Гьинава? Е. Э. Фана дуьнья, вавди я зун. 3) куьч. жуван къастар, гьиссер, крар са квез ятIани муьтIуьгъарнавай кас. ЛУКIАР сущ., гзафв. кь.; -и, -а 1) лукI существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ЛУКI. 2) (чIехи гьарфуналди - Л) Дербент райондик квай лезги хуьруьн тIвар: ЛукIар. Джамалов Джамал ЛукIарикай я. Р. ЛУКIВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера лукI тир гьал Лезгияр лукIвилин душманар тир... Гъавиляйни абуру "Я азадвал, я кьиникь!" лугьудай. Абуру кьиникь хиве кьадай, лукIвал ваъ. Ф. Б. Миф. Дишегьли, вун лукIвиле тур итимни я лукI. А. С. Саяда лугьузва мани. * лукIвал авун гл., ни лукI тир гьалдин везифаяр кьилиз акъудун. Гила хьиз, гьа чIаваризни инра хуьрер, кIвалер, багълар, бустанар авайди тир. Ахпа кьейибур кьена, амайбуру, дагъвийрихъ галаз сад хьана, женгер давамарна. Рей ганач. ЛукIвал авунач. Б. Гь. ТIварун стха. ЛУМ урус, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара чилел алай залан затIунин кIаникай кутуна ам алай чкадилай югъурун патал ишлемишдай яргъи ва кIеви металлдикай раснавай алат. Идарадал алтIуш. навайбурун гъилера перер, кацаяр, лумар, ракьун тIвалар авай... А. Фет. Вак хьтин. Сенгеррал агъзурралди инсанри лумар, кацаяр, перер гваз кIвалахзавай. Б. Гь, ТIварун стха. ЛУПI сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) вилин кьекьемар ахьайна акьал хъувунин са гьерекат. * лупIлупI авун гл„ ни 1) вилин кьекьемар акьализ ахъай хъувун. - Квез зун ракъуриз кIанзавани? жузуна учительницади, алахьай цав хьтин вили вилери лупIлупI авуна. А. А. Умуд. 2) экв куькIуьниз хкахьун. Къулан патав, цлаз янавай кьулуналлай, лупIлупI ийиз туьхуьз туьхуьн тийизвай псисдин экуьник аялрин чинри шадвилин цIарцIар гана. З. Э. Муькъвел гелер. ЛУРС сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара гьажикIад тарарин пешериз ухшар, кьурурна недай хъчарин жуьре. Вергер, тегьмезханар, кIелен мецер, пилер, сурар, мурсар, шанатар ( пурнияр), цIангурар, эферар -гъисабна куьтягь жедач. ЛГ, 1994, 14.I. ЛУТУ 1 араб, прил. амалар чидай, гьарамзадавал квай. И Хурхур Агъмед авай хуьре са луту гада авай. Ф. Хурхур Агъмед. Луту Мегьтиди тIуьнай а газар. С. Мегьтидин лам. Синоним: амалдар, биж. ЛУТУ 2 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) амалдар кас, гьарамзада. Им инал туна, луту пачагьдин патав фида Ф. Хурхур Агъмед. 1918- йисуз Куьредин девлетлуйри, кулакри, фекьийри гьалдарна, угърийри, лутуйри, къучийри сад-вад ягъалмиш хьайи, гьабуру алдатмишай лежберарни галаз Мамрачрин, Хенжелккледин чувудрин кIвалер, малар тарашнай. М. М. Гь. ЧIехи шаир. - Вун халис бубадин хва я. - Бес ваз гьикIа? Хесет я!.. - СикIрен тум я. – Ха-ха-ха, луту! За цIай хъийида. А. Къ. Хесет. 2) къачагъ, угъри. Манкъулини ЦIару мад куьн патахъай авайди тир?! Абуру лутуяр худда туна. А. И. Самур. Синоним: амалдар, биж. * луту-путу рах., сущ. лутуяр, гьарамзараяр, алчах хесетар квайбур. ЛУТУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера. луту хесет, луту амалар. ЛУТУВИЛЕЛДИ нар. лутувилин хесетралди.... дустар акъатна кIевиз хъуьрена, чпичпиз Мегьамедрасул къалурна, лутувилелди вилербурна. А. И. Самур. - Ваз гьич са кIусни кичIежемир, дуст кас. Ам вердишарун, вун адаз кIанарун за хиве кьада, - Нефсали лутувилелди адаз хъуьрена. А. И. Къиргъин. ЛУХ 1 || ЛУЬХ нар. лап, гзаф, кьадарсуз (пиян гьалдикай рахадайла). Акваз ихьтин зурба кесер гьар са жасад ийир лух, Керекулдиз яна эсер: Гьатна месе уьмуьрлух. А. Ал. Билбил. * лух [луьх] хьун гл. лап, гзаф, кьадарсуз пиян хьун. -ЛУХ 2 || -ЛУГЪ граммам, суф. прилагательнийрикай, существтельнийрикай чка къалурдай цIийи существительнияр арадиз гъидай суффикс. Суффикс -лух, къуллугъ, пачагьлугъ, ва сагълугъ гафар квачиз, амай вири дуьшуьшра х- далди кхьида. Месела: буллух, къумлух, къамишлух ва мсб. Лезги чIалан орфографиядин къайдайрин свод. ТуькIуьрайди У. А. Мейланова. -Махачкала, 1998, ч. 19. ЛУХВАЛ || ЛУЬХВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера лап (гзаф) пиян тир гьал. ЛУЬГЬЛУьгь сущ,; ди, -да; -ар, -ри, -ра жигерар сагъ туширда нефес къачудайла, адан хурудай акъатдай луьгь-луьгь сесер. ЛУЬГЬУЬМ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къеле. * луьгьуьм гун гл., ни квез къеле гун. ЛУЬГЬУЬМЛАМИШУН гл., ни вуч; -на, -да; -из, - зава; -0|| -а, -ин, -рай, -мир; луьгьуьмламиш авун, луьгьуьмламиш тавун, луьгьуьмламиш тахвун, лугьуьмламиш хъийимир къеле гун. ЛУЬкIУЬН сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра жуван фикир лугьуз сивяй акъатзавай (акъудзавай) гафар. Гьич кьиле фич а пис папан луькуьнни, Гаф лагьайла, физ акъвазда рикIина, Лугьуд вуна. гъаначиртIа кешкини? Гьакьван бетер. Пис ахмакьдин руш жеди. С. С. Пис папаз. Шит я вири - рахун, луькIуьн, хуьрекдизни кьелни амач. Тек я жувни. Яви ван къвер, я вав рахар элни амач. Х. Х. Зун куьчедал... Уьздена давамарна: Гьаман жеч хьи дуьз тир луькIуьн, ЦIару кицI хьиз элуькьуй вун. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синоним: рахун. ЛУЬкIУЬНУН гл., вуж; -да, -на, -из, -зава; -а, ип, ±. рай, -мир; луькIуьн тавун, луькIуьн тахвун, луькIуьн хъия жуван фикир лугьуз сивяй гафар акъудун. Лезги чIалал Тамам гъейран хьана зун, Акур чIавуз дишегьли, зав луькIуьнай. А. С. Лезги чIалан аламатар чIехи я. Анжах квекай луькIуьнайтIани, адан гафара Ватандин, КцIарин дидардихъ цIигелвал..., рикIин тIал авай. ЛГ, 2004, 8.I. Имидин хва, рикI ийир тIар, Сив харчи яз лекIвез жеда. СА. Межлисда авай дустариз. Синоним: рахун. ☼ 2001 - йисуз акъатай Орфографиядин словарда, виликан йисаринбурулай тафаватлу яз, и глаголдин буйругъдин форма луькIуькIа ганва. Им, чи фикирдай, нугъатдин форма я. ЛУЬЛ нар. лап, вини дережада (пиян тирла). Синоним: лух (луьх). * луьл пиян хьун гл. гзаф пиян хьун. ЛУЬЛЕ 1 фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) къаргъу (чарчин), къаргьу хьиз элкъуьрнавай чар, тарцин чкал. 2) гуьлле алай яракьдин турба хьтин пай. Алгъана хиперин арадай фейи Аслан къапа-къап жанавурдал гьалтна. Жегьил чубанди вич квадарначир. Садлагьана сухай тфенгдин луьле, хеб ахьайна, Асланал тепилмши хьанвай жанавурдин сиве гьатна. З. Э. Булахдал. Ам гъиле авай кIвалахни акъвазарна къецел экъечIна, тфенгдин луьледиз патрум сухна ва машиндин ван акъатай патахъ гьерекатна... З. Гь. Ахварай авудай аваз. Селим, кьве вилни, кьве хилен тфенгдин луьлеяр хьиз, Алиман сивел туькIуьрна, яб гуз гьазур хьана. Н. Шихнабиев. Хъсан хабарар. ЛУЬЛЕ 2 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гатай якIукай авунвай хуьрек. * луьле-кабаб сущ. гатай якIун шиш. - Мемед агъа! Квехъ гьихьтин хуьрекар ава? – Луьле-кабаб... С. Ярагъви ашукь Уьзден. ЛУЬТКВЕ туьрк, сущ.; -ди, -да, -яр, -йри, йра целай инсанар ва парар тухудай улакь. Гьуьлуьн кьерехдив са луьткве гъалзавай итим гвай, гадади и итимдиз лагьана: "Чан стха, чи кьулухъай душманар къвезва, чи язух ша, чун луьткведа акьадра". Ф. Гьуьлуьн руш, Каспий. Зи гъилева кьусуяр. Физва луьткве виликди. Физва луьткве виликди, Уьрдег хьиз. А. Ал. Каспийдикай шиирар. Са геренда чуьхуьнагарна, чна луьткве кьуна. За кьусуйралди кIвалахзава. Назира луьткведин къенез фейи яд акъудзава. Гьуьл гзаф секин я. Луьткве явашдиз эчIяй жез, чIемедилай хьиз, физва. А. Къ. Алахьай югъ. * цин кIаникай фидай луьткве. ЛУЬТКВЕЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра луьткве гъалзавай ийизвай кас. Луьтквечиди лагьана: "Зи луьткведа кьве итимдивай акьахиз жеда, мад чка авач; кIантIа жув акьах, кIантIа жуван паб акьадра". Ф. Гьуьлуьн руш. Пакаман экв жез-тежезвай гьа вахт тир. Луьтквечиди чил вегьена. Са арадлай лямкачийри ам чIугваз башламишна. 'З. Э. КУТВ-диз фена. Чун, эрчIи патахъ элкъвена, гурарай эвичIна, пристандал атана. Луьтквечийри туристар гуьзлемишзавай. А. Къ. Мацоко ва Пунква. ЛУЬТКВЕЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илери луьткве гьалдай пешекарвал. ЛЮСТРА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра дараматда токдин экв хьун патал лампаяр къене аваз къавук куьрсардай затI. Цларал ширедалди серес рамкаяр атIана, электролиния гъана, къава люстрадин лампаяр туна. ЛГ, 2003, 4. ХII. ЛЮЦЕРНА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра векьерин са жинс. # ~ цун, ~ экъеч тавун, ~ ягъун. ЛЯЙ сущ.; -ди, -да; -цер, -церщ -цера кIир хьтин куьруь кIуф, яргъи ва хци кикер авай вагьши къуш. "Самур" газ., 2002, 25. IV. ЛЯМКАЧИ куьгь., сущ.; ди, -да; -яр, -йри, -йра гьуьляй балугъар авай чил къерехдиз ялдайди. Пакаман экв жез-тежезвай гьа вахт тир. Луьтквечиди чил вегьена. Са арадлай лямкачийри ам чIугваз башламишна. З. Э. КУТВ-диз фена. ЛЯНЕТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра дериндай негь авуннн, пислемишунин гафар, гьиссер. - А заманади несилдилай-несилдал къвез гьамиша лянетар къачудайвал я, Алимегьамед дах. А заманадин инсанрик тахсир квачир, тахсиркарар залумар тир. А. Ф. Бубадин веси. Фашизмдиз, пехъи кьилериз адан, Чинеба кьар алчах кицIериз бирдан, Лянет, лянет вири гъвечIи-чIехидан! гьар патахъай къе гузвай къимет я ваз: "Ахтфу, душман, еке лянет я ваз!"Х. Т. Лянет. И эйбежер, усал гьалар, сифетар арадал гьайи куьгьне девир шаирди гьамиша лянетдалди рикIел хкиз хьана. М. М. М. ЧIехи шаир. Синоним: лянет. Антоним: баркалла. * лянет авун гл., ни низ негь авун. - И карди зун а девирдиз, авамвилиз датIана лянет авуниз мажбур авунва. А. Ф. Бубадин веси. Вахъ рикIни ава ман?! - Эхь, захъ рикI ава. Ада ваз уьмуьр амай кьван нифрет, ахпа лянет ийида. Къ. М. Экуь инсан. Синоним: лянетламишун. * лянет хьурай (хьуй)! межд. 'нифретдин, пислемишунин гафар кьилел атуй' манадин экъуьгъун Адан рикIел херай касдиз лянет хьуй, Гила чиррай а хер сагъар хъийирвал. А. С. Къуй дуьньядал гзаф хьурай. [Рамазан]. - Лянет хьуй ваз, ахмакьдин хва ахмакь... За ваз шумудра лагьанай хьи, абурун гафарахъ вун инанмиш жемир! Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. ЛЯНЕТЛАМИШУН гл., вуж ни; -на, да; -из, -зава; 0 || -а, -мир, -ин, -рай; лянетламиш авун, лянетламиш тавун, лянетламиш тахвун, лянетламиш хъийимир лянетар гун, негь авун, нифретвал къалурун. Ада [С. Сулеймана. - А. Г.] вичин дерин айгьам квай хци чIаларалди куьгьне яшайишдин мурдар сифетар, эйбежер гьалар, инсанрин арада кесибриз зарарлу тир куьгьне адетар... пислемишиз, лянетламишиз хьана. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Ни лугьуда, кIвале телевизор герек туш? Эдебсуз кинояр къалурзава лугьуз, базибуру ам лянетламшизава. А, М. Приватизация. Синонимар: лянет гъун, лянетун. ЛЯНЕТЛУ цI, прил. дериндай негь къведай, негь ийидай, пислемишдай. Чир хъухь, юлдаш Кондакова, белки урусри ихьтин дуьшуьшда вуна гузвай меслятдал амал ийида. Амма лезгийрихъ чи милли адетар ава. Чи арада лишан кутунвай руш чIалалай алуаун - им лянетлу кIвалах я. А. А. Умуд. ЛЯНЕТЛУВАЛ цI., сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, илера лянетлу гьал. ЛЯНеТУН гл., ни низ; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; лянет авун, лянет тавун, лянет тахвун, лянет хъийимир лянетдин гафар, гьиссер лугьун. Чирда за ваз... Инсан маса гудай касдиз лянетиз, Тахьун патал чилел бахтсуз инсанар. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Синоним: лянетламишун. ЛЯФЕ араб, лит., супц.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра мана гафарин куьмекдалди малумарунин къайда. И кьетIенвал [рагьэкъечIдай патан поэзиядин кьетIенвал. - А. Г.] квекай ибарат, я? Сифте нубатдай яз ляфедихъ ( мана гафарин куьмекдалди малумарунин къайда) манадилай ( поэтический тема, я тушни идея) важиблувал хьуникай. А. Рашидов. Эмин... ва Эмин. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 |
| |||||||
|
