| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЛИТ сущ.; -ини, -ина; -ер; -ери, -ера 1) сарикай авунвай яцIу парча хьтин затI. Чубан гада, чиг кьвазава, Литиникай чардах ая. Ви кIани руш тухузава, Кьве виликай булах ая. Ф. Резин калуш, памбаг гуьлуьт, Винелай гам, кIаникай лит КIани затI туш аниз билик. С. С. Фекьийриз. Бедендиз чимивал чкIана регьят хьанвай зун кроватдал яргъи хьанвай, Сабирни чилел ж1 янавай литерал къатканвай. З. Гь. Лезгийрин риваят. 2) марфадикай хуьн патал гьа затIуникай авунвай чубанри парталрин винелай галчукдай партал, япунжи. Марфадикай чуьнуьх хьун патал лит авачир, мекьи вахтара алукIдай чими парталар авачир. А. Ф. Риза, лит хьун гл. гзаф галатна гьалдай фин. ЛИТЕРАТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ктабар, художественный эсерар кхьидайдигкхьенвай эсерриз пешекарвилелди къимет гудайди. Садбуруз литература ава, литераторар авач, масадбуруз литераторар ава, литература авач. Р. ЛИТЕРАТОРВАЛ сущ..; -или, -иле; -тер, -илери, -илера литератор тир гьал. Литераторвал кьилиз акъудиз жеда, литература чиз хьайитIа. Р. ЛИТЕРАТУРА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) кхьенвай вири эсерар сакал. 2) художественный эсерар вири санал. Эмин лезги литературадин бине эцигайди яз гьисабиз жеда. М. М. Гь. Сифте гафунин чкадал, 1948. Совет гъукуматди гъвечIи халкьарин культурныйвал хкажун патал лазим тир вири гиартIар яратмишунин, еке къайгъу чIугунин нетижада, лезгийрин литература лап маса, цIийи рекье аваз вилик физва. М. М. Гь. Сифте гафунин чкадал, 1948-50 лагьай йисара Азербайжандин учебникра лезгийрикай бязи малуматар авайди тир. Месэла, вини классар патал туькIуьрнавай литературадин хрестоматияда лезги литературадикай умуми малумат ва СтIал Сулейманан гьакъиндай материал авай. М. М. Лацу лекеяр. 1990 - йисуз Бакуда яратмишнавай «Самур» тIвар алай лезгийрин культурадин центрди чIехи везифаяр кьилиз акъудна кIанзава: чи халис лезги адетар, манияркьуьлер чир хъувун, чи литературадин хазина кIватIун, лезгийрин сад лагьай энциклопедия акъудун, «Лезги литературадин библиотека» туькIуьрун ва икI масабур... М. М. Кьибле пата гурзава. Синоним: эдебият, ЛИТЕРАТУРАДИН прил. литературадиз талукь. Литературадин эсердин чIал гуьзелди ва эсер ийидайди хьунухь лазим я. Н. А. Литературадин хрестоматия. литературадин чIал сущ. 1) литературадин эсерда гьатнавай геройрин яш, марифат, нугъат къалурнавай рахунар. 2) са миллетдин вири векилар сад хьиз рахун патал хкянавай, къанунламишнавай умуми чIал. Гьелбетда, игл чи литературадин чIал девлетлу авун патал маса чIаларай гафар къачумир лагьай гаф туш. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. Синоним: литературный чIал. ЛИТЕРАТУРНЫЙ: * литературный чIал сущ. са миллетдин вири векилар, чпин яшдилай, марифатлувилелай, хайи нугъатдин кьетIенвилерилай аслу тушиз, сад хьиз рахун патал хкянавай, къанунламишнавай умуми чIал. Литературный лезги чIал лезгийрин милли культурадин чIалаз, лезгийрин литературадин, театрдин, школадин, гьукуматдин идарайрин, газетрин ва радиодин чIалаз лугьуда. Р. И. Гайдаров, С. А. Селимов. Лезги чIал. III кл. Санлай къачурла, XIX асирдин литературада, гзафни гзаф Етим Эминан эсерра, лезги литературный чIалан диб яратмиш хьанва. Д. Джамалов. Лезги литература. Учебник. VIII кл. Литературный чIала вич вилик финин рекье гьам хсуси чIалан вири нугъатрикай, гьамни вич алакъада авай маса чIаларикай менфят къачуда. Р. Синоним: литературадин чIал 2). ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИЕ урус, литерат., сущ.; -литературадиз талукь илим. ЛИТР урус, сущ.; -иди, -ида; -ияр, -три, -ийра 10000 куб сантиметрдиз барабар жими затI алцумдай уьлчме ва гьа кьадардин жими затI вич. Ваъ, эрекьчехир чна гьар юкъуз целай хейлин гзаф хъвазва. Яни литрийралди. Вучиз? ЛГ, 1997, 26. ХII. - Ваз ван хьанани? - жузазва Селима. - Са шешел гъуьр пуд виш манат хьанвалда? - Бес жечни... бензиндин са литр 10 манат хьайила. Н. Шихнабиев, Хъсан хабарар. ИкI, месела, 1939 - йисуз са каликай 430 литр нек ацазвайтIа, 1950 - йисуз 546 литр ацазвай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ЛИФ сущ.; -ре, -ре; -ер, -ри, -ра вили-рагъул ва я лацу рангунин, еке туьтуьх авай къуш. Гада кул-кусра чуьнуьх хьана ва гьуьзлемишиз акъвазна. Югъ нисини хьанмазди кьудгъунна пуд лиф атана, вирин кьерехдив ацукьна. Ф. Гьуьлуьн шив Чи хуьруьн кьилихь галай синел гьар гатфарихь лиферин луж: кIватI жедай. Ракьини вичин нурламти хьанвай экуь жендек цавун юкьниюкьвал акъуддалди, хуьруьн кьилел лиферин кIууур, кIууурдин манидин сес жедай. З. Гь. Лифер. Ви хиял я, ибур кIуркIур ийиз, булахдик кIуф кягъиз, анихъ жезвай лацу лифер я. З. Э. Булахдал. Хкаж жезва цавун аршдиз Дим лацу лифер, Гуя физва абур Марсдиз, КъатIиз сих цифер. А. Ал. Лацу лифер. * лиф хьтин прил. секин, дугъри. ЛИФТ урус, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера шахтайра, гзаф мертебайрин кIвалера инсанар, затIар винелди хкаждай машин. Бегов, лифтда акьах тавуна, лап кьавув кьван экъечIнавай. А. А. Пад хьайи рагъ. ЛИФТЕР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, ~ра лифт къайдадик кваз кIвалах авуниз къуллугъ ийидайди. ЛИЦЕНЗИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра товарар санай масаниз тухудай ва я гъидай ихтияр. Вуна азарлуяр кьабулзавай кIвале за эцигнавай кьван дипломриз, сертификатриз ва лицензийриз фикир гана жеди. Ж. Гь. ЛИШАН туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) яргъа лай ягьайла, галукьдатIа акваз ахтармишун патал эцигнавай затI. 2) са затI масадбурувай чара ийизвай ишара. Абу Гьуьрейрадин гафаралди, Мегъамед пайгъамбарди лагьана: "Кьве чин хьунин лишанар пуд ава: тапарар кваз рахун, хиве кьур кар тамамар тавун ва ихтибар кьилиз акъуд тавун". Диндикай суьгьбетар || Самур, 1994, N 3. 3) са гьихьтин ятIани ишара, кьацI. 4) руш гададиз гуда лагьана разивал къачурдалай кьулухъ адаз гададин кIваляй тухудай парталар. Хемисдилай хемисдалди кьуд мехъер, кьуд кампания ва кьуд лишанар тухун аванир са гьафтени жагъидач. И. В. Чирхчир. * лишан авун гл., ни тайин мурадцалди са гьихьтин ятIани ишара авун. Партизанри чпин гуьгъуьнай къвёзвайбурун рехъ алат тавун патал, валарин цуьрцер хана, лишанар ийизвай. Р. * лишан кутун [вегьин] гл., ни ник руш гададиз це лагьайвилин лишан яз, рушаз са вуч ятIани (тупIал, келегъа ва мсб) гун ва я адан кIвализ са гьихьтин ятIани затIар, пул тухун. Къариди кичIез-кичIез лагьана: "Пачагь, вун сагърай, гайитIа, вуна гуда, тагайтIа, гудач. Зун зи гадади, вичиз ви руш це лугьуз, ракъурнавайди я. Пачагьди лагьана: "За ви гададиз зи руш гуда, атана вичин лишанар кутурай. Ф. Нехирбандин акьуллу руш. Тариф ийиз вичин рушан, Кутур лугьуз ваз са лишан, Гуьгъуьнилай акъудда ви чан. С. С. Инсафсуз къавум. Ихтибар кьий масадан рушан, Кутаз титаз вичик лишан... С. С. Гуьзел яр. Вядедамаз кутур лишан, Тахьуй эглеш, алагуьзли. С. С. Гадани руш. Эхирни Зелфидик лишан кутуна - адаз нехишар авай крепдешин шални, -кьве тупIални кьизилдин сят пишкеш авуна. А. А. Умуд. Жегьилрин муьгьуьббат къвердавай гужлу хьана. Яргъал фенач. Алидара илчияр ракъурна Цуькверал лишан вегьена. А. И. Самур. * лишан кьулухъ элкъуьрун гл., ни нин гъуьлуьз фида лагьана гайи разивал атIун ва це лагьай рушаз гьайи шейэр элкъуьрна вахкун. АкI ятIа, за лишан кьулухъ элкъуьрда, Къуй Халида вичиз масад акурай. Ш. Тагьиров. Гъилерин мани. ЛИШАНЛАМИШУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -0, -ин, -рай, -мир; лишанламиш авун, лишанламиш тавун, лишанламиш тахвун, лишанламиш хъийимир 1 } лишан(ар) эцигуналди чир жедай гьалдиз гъун. На лугьуди, ада вири пайгьамбарарни, къудратлу женгчиярни - вири, и дуьньядилай тIач хьана фейиди, гьар са шейинихь, вичин эвел хьиз, эхирни авайди лишанламишзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) эвленмиш хьун паталди лишан вегьин. Муькуь патахъайни, Хан-Мегьамедан разивал авачиз-авачиз чIехи вах Гьажи Давудан хциз лишанламишна. З. Р. Гьажи Давуд. ЛИШАНЛУ прил. 1) са квекай ятIа ишара ийизвай, хабар гузвай. 2) виридан рикIел аламукьдай. Синоним: кьетIен. 2) лишан кутунвай, лишанар квай, це (гададиз) лагьанвай. - Ваъ, Мегьамедрасул, чун таяр туш. Вун девлетлу гьажидин хва, зун лагьайтIа, кесиб нехирбандин руш. Кьвед лагьайдини, зун лишанлу я. Заз Дуьньядилайни гзаф кIанзавай адахли авайди я. А. И. Самур. ЛИШАНЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра лишанар кьадай кас, лишанар ядай, лишанар ийидай кас. ЛОГИКА урус, сущ.; -ди, -да инсанди фикир авунин къанунриз талукь илим. ЛОЗУНГ урус, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра 1) куьруь гафаралди лагьанвай кьилин фикир.... чIехи Ленин кьиле акъвазнавай Советрин властдин программа... «гьар ни кIвалах авуртIа, гьада неда,» -лагьай лозунг кьиле тухун я. З. Э. КУТВ-диз фена. 2) гьахьтин гафар кхьенвай плакат. ЛОПАТКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ракьукай авунвай, кIуф са тIимил шуькIуь, кIарасдин тум галай, чил эгъуьндай алат. Чи техника гьелелиг лопатка, пер, носилка ва гъилер я. ЛГ, 2000, 10.II. КIекре булахдин хвални гъвечIи лопаткадал дуьзарна. М. Б. «Жигули». -ЛУ аффикс вич акал жезвай существительнидиз хас ери авай затIарин лишан къалурдай гаф(ар) арадал гъидай суффикс. Суффикс -лу вири гафара у аваз кхьида, кьве жуьре: гагь у, гагь и аваз кхьидач. Лезги литературный чIалан орфографический къайдайрин свод. ТуькIуьрайбур: Гаджиев М., Алкадарский А. К. Антоним: -суз. ЛУВ сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра къушар цавай, гьашаратар, балугъар цяй фин арадиз гъизвай абурун беденрин пай. Исятда туртурри чпин кьеженвай шарагар луварик кьун хъувуна... Къ. М. Лезги къавахар. * лув гун гл., куь лувар югъуруналди цавай, цяй фин. Гьар йисуз чуьхверар дигмиш жедайла, иниз керекулри лув гудай ва емишриз кIуфар ядай. А. Р. Чинебан савкьват. Нагагь вечре лув гайитIа, лекьре хьиз, Амукьда вун гьейран хьана, аял хьиз. А. Ал. Цавун чини... Зун Межнумаз тай жеда гьа! Пагь, кьуш хьана лув гуз кIандай. Ш. Къ, Алагуьзли. * лувак хьун гл. вуж нин са нин ятIани кьаюмвилик хьун. * лувар кутун гл., ни ник са вуч ятIани ийидай ашкъи кутун, ашкъиламишун. Печатей шаирдик лувар кутуна. А. С. Хуьруьг Тагьир. Куьрелди... Гьамиша тупIал шаир тир Бакъарей Бакъураян меслятри жегьил шаиррик гагь лувар кутадай, гагьни абур хкуддай. 3. Гергерви. Бакъарей Бакъураякай нагъил. * луван ничхирар сущ. цавай лув гана фидай ничхирар. И тумуникай цуьквер, тарар экъечIна, луван ничхирар, гъуьрчер хьана. Ф. Б. Миф. ЛУГЪ. кил. -ЛУХ. ЛУГЬУДА 1 лугьун глаголдин къвезмай вахтунин форма. Кил. ЛУГЬУН. ЛУГЬУДА 2 арал. гузвай хабар рахазвайданди туширди къалурдай гаф. Абурун араба илимрикай хабардар, савадлу, камаллу Малла тIвар алай дагъви хьана, лугьуда: Ж. Гь. Лекьрин гьуьндуьрда. Синоним: лугьудайвал. ЛУГЬУДАЙВАЛ 1 лугьун глаголдин деепричастидин форма. Кил. ЛУГЬУН. ЛУГЬУДАЙВАЛ 2 арал. гузвай хабар масаданди тирди къалурдай гаф. Лугьудайвал, сагълам беденда сагълам руьгь ава. Адаз Шарвилидин ругьдикай пай ганва лагьайтIани, гъалатI жедач. ЛГ, 2003, 13. ХI. Синоним: лугьуда. ЛУГЬУЗ 1 лугьун глаголдан деепричастидин форма. Кил. ЛУГЬУН. ЛУГЬУЗ 2 кIус 'себеб тирвиляй, гьавиляй' мана гузвай гаф. Хуьруьнвийри кьуна яс. Амач лугьуз Шарвили. Ф. Шарвили. Тек са темен гана лугьуз, Ви пIузардал гел жедани? Ф. Вирт авай къаб гъвечIиди я лугьуз, гьейридаз аквач лагьана. Е. Э. Вирт квахьайдаз. На кам къачур югъ я лугьуз, Дидеди ваз шуьрбетзава. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Шад я чун гьар нянихъ кални хтунал, Ада чи аялриз нек гъида лугьуз. И. Ш. Кьудар. За и кIвалера рушаз мехъерда, Душмандиз гьелегь дустуниз Хъвер да, Етим Эминан чIалар эзберда, За кхьей са цIар амукьрай лугьуз. Б. С. Амукьрай лугьуз. Мажибар вахт-вахтунда агакьзавач лугьуз, наразивилер авай. ЛГ, 1999, 1. IV. ЛУГЬУЗВАЙВАЛ 1 лугьун глаголдин форма. Кил. ЛУГЬУН ЛУГЬУЗВАЙВАЛ 2 арал. лугьузвай гьалда, хабардин чешме къалурдай гаф, Лугьузвайвал, клубдиз дяведай тахтай аскердин багъри ксаризни ша лагьаналдай. ЛГ, 1999, 25 III ЛУГЬУМИР 1 лугьун глаголдин къадагъадин форма. Кил. ЛУГЬУН ЛУГЬУМИР 2 : * лугьумир кьван арал, рахазвайдан фикир тирвал, адаз чидайвал. Лугьумир кьван, Юдинанни чIехи камалэгьли Лев Тоястоян арада хуш рафтарвал ва дуствал аваз гзаф йисар тир. К, 1988, 22. ХI. ЛУГЬУН гл.; лугьуда, лагьана, лугьузва; лагь, лугьун, лугьурай; лугьун тавун, талгьун, хълагьун, лугьун хъийимир||хълагьмир. 1) гафаралди фикир агакьарун. Пуд паб гъунугъ хъсан кар я лагьайтIа, Течир гъейри кесибдиз хабар жеди. Е. Э. Айшади... лугьудай: "Фу нез башламишдайла, Аллагъ Тааладин тIвар рикIел гъваш. Эвел кьиляй бисмиллагь лугьуз рикIелай алатайтIа, фу тIуьна куьтягь хьайила, лагь: "Бисмиллагьи аввалагъу ва ахирагьу" ( эвелдайни эхирдайни Аллагъдин тIвар рикIел алаз"). Диндикай суьгьбетар || "Самур" журн., 1994, N 3. Сада лагьай гаф муькуьдан Физва туьтуьнай... Б. С. Хизан. "рикI михьи инсан я, - лагьана абуру чпи чпиз, - Идавай таб ийиз жедач". ГьакI язни тир. М. Садикь. Дуст. Вучиз гафни талгьуз меци, Мад гьиссери кIвалзава? Г. Асланханова. Чаравили вегьена чиг. Са куьмекни гудач, тарцин чIуру хел атIутI лагьайла, гьамни ийидач, - лугьудай ада. Н. М. Жандар Магьамай. Урусри исятда Ирандихъ галаз дуствалзава, -хълагьна сада. З. Р. Гьажи Давуд. - Валлагь, заз хълагьдай гаф амач... X. Кьасумов. Будуцриз рехъ гайила. Ихтилат мажибдикай фейила, хълагьин. Москвада троллейбусдач кIвалахзавайданни чи водителрин дуллухдин арада еке фаркь ава. ЛГ, 2003, 13. ХI. Милли мектебра дидедин чIал ва литература чирзавай гьалди гзаф инсанрик къалабулух кутазва: алимри, муаллимри, диде-бубайри чпин фикирар лугьузва, хайи чIал хуьн истемишзава. ЛГ, 2005, 21. VII. 2) кIелун, манийралди тамамарун. Абдула азербайжан чIалалди Вакьифан, Видадидин, Низамидин, маса чIехи шаиррин дастанар хуралай лугьудай. Б. С. Халкьдин ашукь, руьгьдин шаир. Руша гьар бенд лагьайла, чIулав либас алай дишегьлияр, угьуяр акъатиз, мет-кьил гатаз, Шехьзава. Гь. Къ. Магьини дилбер. Тамилади икьван чIавалди лагьай, гилани лугьузвай са касни тикрарзавач. Адан хатI, мани лугьунин тегьер, вич кьиле тухунин къайда, анжах са вичиз хасбур я. М. Ж. Тамила Хидировадин концерт. 3) шагьидвал авун. И дуьшуьшди гзаф крарин патахъай лугьузва. Р. 4) гафар, несигьатар. Лугьунар чна адаз авуна, амма ван хьанач. Р. * лагь-лугьун(ар) сущ. кьейи чкада ийидай ишел. Синоним: лугьунар. * лагь-лугьун(ар) авун гл., ни нихъ-квехъ ишелар авун. Синоним: лугьунар авун. * лагьана гьа! межд. са ни ятIани лагьай гафарал наразивал, а гафарихъ галаз рази туширди къалурдай ибара. - Колхозда багълар гзаф кутурла, за багъ вахкана, ник къачуда Колхоздинни колхозчидин мулкуна са магьсулар хьана виже кьведач. - Лагьана гьа! А. А. Лезгияр. * лагьанач лугьумир! межд. 'лагьайвал ая, игьтиятлу хьухь' манадин ибара. Анихъай атай табельщик Басарова, гъил хкажна, гьарайна: килиг гьа, лагьанач лугьумир, за куь югъ атIуда! КIвалах акъвазармир! З. Э. КУТВ-диз фена. Лагьанач лугьумир гьа! - хьлагьна бадеди. - Муькъвелай фирлани хкверла, мукъаят хьухь. А. Къ. Нехирбанни лекь. * лугьуз жеч арал, 'ихтилат физвай кIвалах кьилел атайтIа' манадин ибара. Айгьана, лугьуз жеч, полици атайтIа, а мугьманар за инай акъудда. З. Э. КУТВ-диз фена. Синонимар: нагагь, эгер. * лугьун хьи арал. авур ихтилатдилай алава яз, авур ихтилатдиз къуват яз. Лугьун хьи, чкадин властрин, гьукуматдин ва общественный идарайрин тешкилатрин папгай чаз гъич са манийвални авач. Ш. Шерифалиев. Къабил бубадихъ галаз гуьруьш. Лугьун хьи, кьетIен къайгъударвилелди музейра икI вичин вири тарих хуьзвай кьанажагълу халкьдихъ чIехи гележегни жеридахъ зун кIевелай инанмиш я. ЛГ, 2004, 15. VII. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 |
| |||||||
|
