| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ЛАЙИХ араб, прил. нин-куьн ятIани еридив, лишанрив сад хьтин, мукьва тир. Камаллудал вичиз лайих тIвар хьанайтIа, кIандай рикIиз. З. Къ. КIандай рикIиз. Уьмуьр гуьзел, ачух рекьер, Гьерекатда лайих тегьер, Алахъунриз гудай бегьер, Шукур гъида Худадиз за. М. Алпан. Шукур. Лагь, Уьзден, и буйдин гуьзгуь гьахьтинбуруз лайих я. Ада низ вичин суфат къалурун ва гьикI къалурун лазим ятIа. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синонимар: кутугай, кьадай. Антоним: кутугсуз. * лайих <аваз> хьун гл., вуж низ-квез са нив квев ятIани кьадайвал хьун, хас яз хьун. Алахьда зун кIватIна дерин фикирар, Ишигъ гудай цIарарин кIунчI дуьзмишиз, Кхьиз абуруз лайих авай шиирар, Зегьметчийрин уьтквемвилиз алхишиз. Ш. Э. М, Пакамахъ. Ма, къачу туп - чил хьиз элкъвей. Пишкешдиз вун лайих хьана. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. «Килиг, чIалаз вун ТахьайтIа лайих, И гьайванар хьиз хъжеда мад лал...» А. С. Хцихъ галаз ихтилат. ЛАЙИХВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера лайих тир гьал. Гьарда вичин фу, вичин лайихвал вичи къазанмишзава. А. А. Пад хьайи рагъ. Синонимар: кутугайвал, лайихлувал. Антоним: лайихсузвал. ЛАЙИХВИЛЕЛДИ нар. лайихвал хас яз. Синоним: лайихдаказ, лайихлудаказ. Антонимар: лайихсузвилелди, лайихсуздаказ. ЛАЙИХЛУ туьрк, прил. 1) лайих тир. Газетрин редакцийри чпин къвалав литературадин кружокар тешкилуналди, анра юкьван школайрин преподавателрив, партийный, советрин ва маса работникрив лекцияр кIелиз туналди чи литературадин гележег тир жегьил писателар чIехи авунин кардик лайихлу пай кутада. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. Жамятдин арада вичиз лайихлу гьуьрмет, машгьурвал къени къилихралдини яргъал йисара хуьруьн майишатдин рекье чIугур гьакъисагъ зегьметдалди къазанмишна. ЛГ, 2000, 17. IV. 2) кутугай. [Мердан] - Валлагь, стха Къурбан, чна гзаф вил экуь авуна са рябетлу кьил жагъидатIа лугьуз. Мад и мукьварал куь рушалай лайихлу тирди чаз жагъанвач. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Антоним: лайихсуз. * лайихлу авун гл., ни-куь вуж лайих тир гьалдиз гъун....«Сиясат» журналди чи президент «Девлетдин сад лагьай итим» премиядиз лайихлу авунва. "Самур" газ., 2003, 20.1 V. * лайихлу хьун гл., вуж-вуч лайих тир гьалдиз атун. ЛАЙИХЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера. 1) хъсан хесет(ар). Лайихлувал хуьз тахьайла, И дуьньядал итим куьз я?! А. С. Хцихъ галаз ихтилат. 2) хьсан лишан(ар). Чна чи вилик эцигнавай везифа Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай а шиирар вири жигьетрихъай анализ авун, абурун лайихлувилер ва я кимивилер къалурун туш. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Шиирда искусственнидаказ эпитетар ва гекьигунар тун Сулейманан рикIи кьабулдачир. Адан фикирдалди, шиирдин лайихлувал, адан простойвиликай ва жезамай кьван куьруь хьуникай ибарат я. З. Э. ЧIехи шаир. ЧIехи Гъалибвилин 60 йис лайихлувилелди къаршиламишун патал Мегьарамдхуьруьн райондин культурадин управлениди кьуьлер авунай, театрдин искусстводай, художественный эсерар кIелдай конкурс-смотр тешкилна, ЛГ, 2004, 23. ХII. Синонимар: кутугайвал, лайихвал. Антоним: лайихсузвал. ЛАЙИХЛУВИЛЕЛДИ нар. лайихлувал хас яз. Ахпа явашдиз ва лайихлувилелди столдилай кисе къачупа, тади квачиз вичин къалиянда тембек тваз башламишна. Э. К. Шаир.... бес чун вучиз вичихъ гзаф мумкинвилер авай гилан аямда дидед чIал лайихлувилелди хуьз эгечIзавач? А. Жалалова. ЧIал тийижирдаз || «Самур» газ., 2002, 25.I. Синонимар: лайихдаказ, лайихвилелди, лайихлуз. Антоним: лайихсузвилелди, лайихсуздаказ. ЛАЙИХЛУДАКАЗ нар. лайихлу яз. Са жегьил шаирдихъ галаз суьгьбет авурла, Сулеймана лагьана;... гьар са куьникай кьилди ва лайихлудаказ рахана кIанда. З. Э. ЧIехи шаир. Къастунал кIевивал, намусдик хкIадай кар кьабул тавун хьтин ерийри адаз имтигьандайни лайихлудаказ экъечIдай мумкинвал гана. ЛГ', 2003, 27. ХI. Нетижа хкудиз жеда: дагъустанвийри яргъал тир Красноярскда хайи ерийрин патай лайихлудаказ векилвал. ийизва. ЛГ, 2004, 12.11, Синонимар: лайихдаказ, лайихвилелди, лайихлувилелди, лайихлуз. Антоним: лайихсузвилелди, лайихсуздаказ. ЛАЙИХЛУ3 цI., нар. лайихлу яз. Синонимар: лайихдаказ, лайихлувилелди, лайихлудаказ, лайихвилелди. Антоним: лайихсузвилелди, лайихсуздаказ. ЛАЙИХСУЗ 1 туьрк. прил.,; лайих тушир. Антоним: лайихлу. ЛАЙИХСУЗ 2 сущ.; -да, -да лайих тушир кас.... Вафасуздаз халкьнавай туш. лезги чил! Лайихсуздаз халкьнавай туш лезги тIвар! Намуссузвал халкьнавай туш лезгидиз! Гардан кIириз халкьнавай туш лезгияр! К. М. Ахварайни. ЛАЙИХСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера лайихсуз тир гьал. Антоним: лайихлувал, лайихсузвал. ЛАЙИХСУЗВИЛЕЛДИ нар. лайихсузвал хас яз. Синоним: лайихсуздаказ. Антоним: лайихвилелди, лайихдаказ, лайихлуз. ЛАЙИХСУЗДАКАЗ нар. лайихсуз яз. Синоним: лайихсузвилелди. Антоним: лайихлувилелди, лайихлудаказ, лайихдаказ, лайихлуз. ЛАЙЛАЙ сущ.; -иди, -йда; -яр, -йри, -йра аял ахварал фин патал язавай аваз, манидин гафар. Лайлай, бала, лайлай, ГъвечIи бала, лайлай! Ф. Сад лагьайди вун я, диде, чан диде. Къенин юкъузни ама зи япара а Ви лайлайдин назик, ширин ван, диде... Х. Т. * лайла(яр) ягъун гл., ни низ аял ахварал ракъурдай авазар ягъун, манидин гафар лугьун. Вуна зун айибмир, чан вах. Зун гила кьуьзуь хьанва. Жуван бицIи хтул метIерал эцигна лайлаяр ягъунихъ, пагь, акьван зи вил гала хьи. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Зи дуьнья, вун тангар алай дар кьеб я, Дидеди зун лайлай ягъиз ксурай. М. Агьмедов. Зи дуьнья. Амма гила а мишекъат йисара шад манияр лугьудай, чаз лайлаяр ядай къавах, на лугьуди, чахъ гъариб хьана, шехьзава. Р. Гь. Зи ирид стха. ЛАК 1 туьрк, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ар, -ари, -ара тайин майваяр (хъчар, серкер, чичIекар) цун патал легьв хьиз атIана гьазурнавай чил. Чна накь серкер цадай Вад-ругуд лакни атIана. Р. ЛАК 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ири малди авур гьалда амай цIи фид. ЛАК 3 прил. лаквийриз талукь. Заз лак халкьдин манияр чида. Р. ЛАК 4 урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ари, -ари са куьн ятIани винел патаз вич ягьайла, ам нур гудай гьалдиз гъидай махсус къаришма. Са вахтара лак янавай туфлияр муд тир. Р. ЛАКВИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра Дагьустандин халкьарикай садан тIвар. Лаквийриз лезгийри яхуларни лугьуда. Р. Синоним: яхул(ви). ЛАКЪАБ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри; -ра. виликдай тахсиркар асмишунин жазадив агакьариз тухудайла, адан чин кIевирдай махсус мешок-пек. Са арадилай жаллатIрин юкьва аваз, гъилер далудал кутIунна, чина лакъаб туна кьуьзуь везир тарагъажрин кIаник гъана. Ф. Акьуллу нехирбан. ЛАКЬАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьейиди чин кьибледихъ туькIуьрна сура твадай кьацI, чка. Зи хайи чил женнет я заз, зи сурни я, лакъап я зи. Ас. М. Гьихьтин сирер, дуьздал акъуд тежедай, Рагьметлуда тухванатIа лакъандиз. И. Гь. Рубаияр. ЛАКI фарс, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара парчадал жими затI аватуникди жедай гел. * лакIлакI хьун гл. саявал, тав пенек-пенек хьун, гелер хьун. Цавун бязи чкайрилай хитресди янавай хипен къвал хьиз лакIлакI хьанвай кьери ва лацу булутар аквадай. А. Ф. Лянет. ЛАКIАБ араб, сущ.; -ди, да; -ар, -ри, -ра 1) инсандиз ам масадбурулай тафаватлу ийизвай са хесетдиз, лишандиз килигна язавай тIвар. Шиирра ада вичиз Етим Эмин ва гагь-гагь Етим гада лугьузва. Ада вичел „Етим,, лакIаб эцигунин себеб чаз, адануьмуьр ахтармишайли, гьадакай ва адан чIаларикай жагьизва М. М. Гь. Шииррин кIватIал туькIуьрайдан патай (1941 ). Галаз-галаз ягъай туьтуьтIрин гуьгъуьналлаз варциз, вирида «Яргъиди» лакIаб акьалднавай бригадир Гьахьна. Б. Гь. ТIварун стхаяр. Абуруз зун эйбежер яз аквазва, «Сев» лагьай лакIабни акьалднава. Б. Гь. РикIи чIугурла. Инсандиз, тухумдиз, са чкадиз гайи тIвар, лакIаб садрани алатдайди туш, ам несилрилай несилралди рикIел хуьда. ЛГ, 1996. 16. II. Абасни яру партизан тир эхир. Мад са ажайиб кар ава. Абасаз, вичел «Яру партизан» лакIаб гьикI акьалтнатIани, чидачир. М. В. Гьарасатдин майдандал. Гуьгъуьнлай ван хьайи гафари зак кьалабулух кутунай; Ам МутIан хва я. Са шакни алачиз, рахазвайбур лезгияр тир, куьз лагьайтIа тIварарихъ лакIаб гилигун чун патал адетдин кар я. С. К. Редактордин гаф. "Самур" газ., 2003, 27. IХ. Лезгийри лакIабрикай гегьеншдиз менфят къачуда, Чна Нурмегьамедаз НутI, Мирземетаз МизетI, Ямуддиназ МутI, Пирмегьамедаз ПIитI, Абдуселимаз Дуц, Багьауддиназ БагьатI, Шихмегьамедаз ШихетI, Кевсераз Ксе, Нуржагъаназ НучI, Нуриятаз НуькI, Жариятаз ЖимицI, Шаперидиз Шап лугьуда ва икI мад. "Самур" газ., 2002, 28. ХII. Халис фекьияр авачирла, тупIалрикайни фекьияр жеда. Амма абурулай тупIал фекьи лугьудай лакIаб алатдач. С. Ярагъви ашукь Уьзден. 2) кIвалин гьайвандиз гудай тIвар. * лакIаб ягъун [гун] гл., ни низ лакIаб тайинарун. ГъвечIи Шериф я, пагь шекердин дуст, Нез жеда даим къачуз саса кIус. Шерифаз лакIаб гана: Шекербег. ЦI. Э. М. Шекербег. "Патахьар" ( паталай атайбур) лугьудай тухумдиз хуьруьнвийри цIийи лакIаб - "Матишкаяр" ~ ганва. 'Матишкаяр" лугьунин себеб ам я хьи, и тухумдин итимриз чпин дишегьлийрал, папарал, сусарал, матишкайрал хьиз, чIагай парталар алукIиз кIанда. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ЯцIу Тепе, гьакI Тепе са вахтара вичин тIвар Яруллагь яни, тахьайтIа Жаруллагь яни чидач, гьабурукай садаз ганвай лакIаб тир. Мад эхиримжи вахтара адаз садани маса тIвар ваъ, анжах Тепе лугьузва. Дугъриданни, ам кимел алайла, я къван къугъваз, я теспягь гъилелай ийиз ацукIанавайла чилел алкIурнавай тепе хьиз аквадай. Гь. М. Хуьруьн муьфтехуьр. Аквар гьаларай, къадим девирра лезгийрин чамарар ийидай балкIандин жинс Къафкъазда гзаф машгьур тир. Гьавиляй Кери-Тороса вичин шиврез "лезги" лагьай лакIаб ганва. Р. Р. Лезги халкьдин игитвилин эпос. ЛакIаб ягъун лезгийриз хас кар я. ЛакIаб авачир инсан, хуьр четин жагъиди чи чилерал. "Самур" газ., 2005,25.II. ЛАЛ фарс, прил. рахан тийидай, рахаз тежедай. -Я буба, кIвалевай паб я лалди хьана кIанда, я галкIидайди, адан сивяй акъатзавай гафар экуваз ван жедалди, жув яргъаз агакьдайвал. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Эхир лал инсан атана иниз. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. * лал кьин гл. са ван-сесни авачир гьалдиз атун. Лал кьенвай Каспий Гуьлуьшан юкъуз фири нек авай чанахдиз ухшар я. Б. Гь. Кек галкIизва. Лап кьенвай кIвале, ракъинин нурар кватнавай пенжердин гуьзгуьдал алкIанвай еке ветIре бу-у-вдин ван тунва. М. В. Гьарасатдин майдандал. И лал кьенвай секинвал садлагьана башламишдай гужлу тIурфандин сифте лишанар туширни? А. И. Самур. КIвале са декьикьада къван вахтунда къурхулу лал кьейи секинвал гьатна: гзафбурук вилериз хата хьунин кичI акатнавай. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. * лал хьун гл., вуч 1) векъи, вуж рахун тийиз акъвазун. Мецер тахьуй лал, фекьияр. С. С. Фекьийриз. 2) ван-сес авачир гьалда хьун. И декъикьайра ам, кьилихъ лаш галукьнавай лам хьиз, фидайтефидай пад квахьна, гаф акъат тийиз лал хьана амукьна. Къ. М. Душмандин тум. Ашукьдин сесини чан алачир шейэрни саяда твадай, ада мани лугьудайла, гъатта гуьнейрай авахьзавай шимерни акъваздай, хуьлери чпин сес квадардай, цавал цIайлапанар лал жедай. З. Гь. Лезгийрин риваят.... там галай патахъай, жанавурри кьувязавай. Абур секин тежез са шумуд йиф я, анжах поездди рельсар гатадай ванер атайла, абур лал жезвай. З. Гь. Ахварай авудай аваз. Жувавай икьван викIегьвал жеда лагьана гьич фикирни тавур зун икI акур муькуьбур эсиллагь лал хьана. Лал яз, абур гьарма сад санал ацукьна... А. Исм. Эхиримжи къув. * лал хьухь! кIус 'рахамир, сесмир' манадин ибара. {Къурбан]. (Гзаф хъел атана) Я... Я... Я. Я къабандин руш, за ваз лал хьухь лугьузвачни. Гь. Гь. Адетдин къармахра. [Зарлишан]. - На гьикI лагьайтIани, руш виды я. Адал ви фамилия ала. Ша вун ахмакь жемир. Вири республика вал хъуьреда. [Али]. - Лал хьухь! За и сир садазни чирдач. Н. И. Гьакимрин напар, - Эй, куьн, рганвай сосискаяр, смирно акъваз! Абур вуч рахунар я? Лал хьухь лугьузва за квез... А. Къ. Аскервал башламишай югъ. ЛАЛАКI сущ.; -ди, да; -ар, -ри, -ра мез галкIиз рахадай инсан. ЛАЛАКIВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера мез галкIиз рахунин вердишвал. ЛалакIвални са бала я: гьар сад ви гъавурда дуьз гьатдач. Р. ЛАЛБУР 1 лал прилагательнидин гзафв. кьадардин форма. Кил. ЛАЛ. ЛАЛБУР 2 лал прилагательнидикай хьанвай существительнидин гзафв. кьадардин форма. Аячриз лалбурухъай кичIеда. Р. ЛАЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера рахан тийидай, рахаз тежедай гьал. ЛАЛДА 1 гьал. 1) лал тир, ван-сес авачир гьалда ава. Куьчеда лалда. Р. 2) рахан тийидай, рахаз тежедай гьалда ава. ЛАЛДА 2 лалди существительнидин актив падеждин форма. Кил. ЛАЛДИ: ЛАЛДАКАЗ нар. рахунин кьисмет авачир гьалда аваз. ЛАЛДИ сущ.; -а, -а лал тир кас. Гагь-гагь цIуд чIал чидайдалай Лалда ваз фад жаваб гуда. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. ЛАЛДИЗ нар. лал яз. ЛАЛИ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра тупIалра твадай нур гудай жуьредин кьит къаш. ЛАМ 1 сущ: , -ра, -ра; -ар, -ори, -ара 1) кIвачерал кьакьан тушир, еке тIиш, яргъи япар алай, балкIандиз ухшар кIвалин гьайван. Я стхаяр, за квез гьикI лагьанай, а пачагьдин хазина атайла, зи лам тадайди туш, лагьанайни? Гила зи ламран къимет вахце. Ф. Лайихлу наб. Гагь деведиз кIанда кIасиз, Гагь ламраз, вун кIурув ягъиз. С. С. Урусатдиз. КIеве акIайла, Мегьтидин кьилиз Лам алцурардай атана са кар. С. Мегьтидин лам. 2) куьч. акьул авачирди. Зи са бендиник тарифдиз лайих Кутаз алахъна вун чIехи синих. Вучда, акунач ваз ви авамвал. Жедач ламравай табуна ламвал. А. Ал. Эпиграмма. Девир ламаринди я, рикIел алан жейран, гьа икI физва девирар! С. А. Къе. 3) гзаф эхдайди. * лам гатаз тахьайла, паландал алахъун гл., вуж халис тахсиркардиз жаза гуз тахьайла, адаз мукьва, талукь са затIуниз зарар гун. Шаир гьеле уьмуьрдин шартIарин вилик зайиф я. Ам «лам гатаз. тахьайла, паландал алахъзава». А. Гьажимурадов. Зегьметдин ашукь. $ Тахьайла лам гатаз, пурар ямир на, ВацI яни бес чи халкь икI зайзавайди? О. Гуьсейнов. Кьулан вацI. * лам квай ихтилат рах., сущ. гада эвленмиш авун патал кIвале дишегьлидикай ийизвай сифте ихтилат(ар). * лам-шаркIунтI сущ. юкь агъузна, 2-3 касди сада садан кьулухъай чпи чеб кьун ва гьакьван ксар, гьардал сад жедайвал, кьулухъай хкадарна, акьахиз къугъунин тIвар. * ламра кIуру яна, женнетдиз аватун. гл. пис кардин нетижа яз хъсан кар арадиз атун. * ламра япар сущ. винел пад цIалцIам, къацу ва къайи, кIаник пад хъуьтуьл ва чими цак жедай чилин хъач-набатат. Ламра япар кваз звал гъайи яд хъвайила, туьтер чиркедикай михьи жеда. Р. * ламраз яд кIан жедалди нар. яргъалди ва гзаф тIар жедалди. Вегь гила, гадаяр, адаз, ламраз яд кI ан жедалди вегь, - эмир авуна Бубади. Къ. Къ. КIири Буба. * ламралай аватай(ди) хьиз амукьун {хьун] гл., вуж; жуван батIулвал аннамишна, гаф ахкъат тийиз амукьун. Пачагъ килигайтIа, Аллагъ гьинва, малайик вучтинди я? Вири халкь, кIватI хьана, вичел хъуьрезва. Адаз лап вич ламралай аватайди хьиз хьана. Ф. Халуни хтул. Вибур вири тапарар я, вун гьарамзада я; мад чун садни ви гафунихъ ягъадач, - лагьана, вичин гъилевай чумахъ юзурна. Фекьи ламралай аватай хьиз хьана. Ф. Фекьини чубан. Кьве сеферда галаз-галаз икI ламралай аватайди хьиз амукьуни капитан Агьмед ЯркIарован намусдик хкуьрнавай. А. Къ. Мал цаваравай савдагар ва я рикIелни алачир командировка. * ламра(н) япар сущ. лацу хъуьтуьл гьяркьуь йис алай хьтин хъчарин жинс. Синоним: тIенгир(ар). * ламран араба сущ. пар тухун патал лам кутIуннавай араба. Аку, ахцукъарна гьа и ламран арабада, за вун гьа гъайи Худатиз хутахна тада. Чир хъухъ. Р. Гь. Лацу цавун кIаник. * ламран рухваяр (хва) векъи, сущ. эркекриз (зркекдиз) ийидай экъуьгъунрикай сад. АкI хьайила, Бубади вичи чун флан чкадал текдиз ала, атана яхъ, ламран рухваяр, куьн итимар ятIа, ~ лагьана абуруз хабар гайитIа, белки, абур къведа. Къ. Къ. КIири Буба. Са гужуналди меселай къарагъна, кроватдин кIаник къайдасуз гадарнавай ичIи шуьшеяр гъилелай авуна, ам тумбочкада къекъвена. «Гьич са стIал кьванни тунвач. Агь, ламран рухваяр!» - перт яз кьуд пата вил экъуьрна Сагьира. У. Къемберов. Спелар куьрсарай хам. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 |
| |||||||
|
