| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка * лацу фу сущ. михьи гъуьруьн фу. * лацу хьун гл., вуж-вуч 1) лацу рангунин гьалдиз атун. Жив ацукьайбур хьиз михьиз лацу хьанвай къалин рцIамрин кIаникай аквазвай кьве гъвечIи булах хьтин михьи вилер исятда чилел эвичIай ксарал атана. Б. Гь. Заз эвера. - Гьан, - лагьана рцIамарни кваз лацу хьанвай итимди... М. Гь. Гезентидин эхир. За вучда бес? Мег зи чIулав гьикI амукьда, лацу тежез? М. Ж. 2) куьч. пис хьайидалай кьулухъ чин, беден лацу рангунин гьалдиз атун. * лацу шиир лит., сущ. рифма авачир шиир. Рифма авачир шиирарни жеда, абуруз лацу шиирар лугьуда. Сад кьейила, дишегьлийри лугьуда и шехьунин манияр гьа ибурукай я. Н. А. Литературадин хрестоматия., 1966. Эсер лацу шиирдин къайдада, рифма авачир, амма къуватлу ритмади хуьзвай куьруь ва яргъи цIарар ишлемишиз... теснифнава. Гь. Къ. Мерд Алидин мани. * лацу якIарин прим. лацу хам алай (инсан). Лацу якIарин гадаярни рушар гатуз фад чIулав жеда. Р. ЛАЦУВАЛ сущ.; -или, -иле; -ер, -ери, -ера лацу ранг алай гьал, лацу рангунин гьал. Белки чинин лацувиляй я жеди, белки ийизвай ихтилатар дишегьлидин чиниз яр гъидайбур я жеди. А. И. Самур. Яшамишрай ви хъуьгъверин лацувални! И. Гь. Ваз зун кIан я... Антоним: чIулаввал. ЛАЦУДАКАЗ нар. лацу гьалда аваз. Синоним: лацуз. Антонимар: чIулавдаказ, чIулавдиз. ЛАЦУ3 нар. лацу яз. ЧIулаварни лацуз кIандай, Кьве чин алай дуст жедани? С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синоним: лацудаказ. Антонимар: чIулавдаказ, чIулавдиз. ЛАЧИН туьрк, шиир., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) лацу кард, гъвечIи гьайванрал ва къушарал гъуьрч ийидай кьуш. Азад лачинди хьиз гьавайра ганай лув... А. Ф. Инкъилабчидин кьиникь. 2) куьч. акунар алай, викIегь инсан. Чир хьана заз: я вун лачин, Е. Э. Валди лув гуз я зун кIвачин. Гьар са пехъ вич хьана лачин, Тежер гъуьрчез хьана кIвачин. Шузарар къазунда вичин, Сивиз кьадар тIур тийижиз. С. С. Пехърени вич катрай кьада. Синоним: кард. 3) (чIехи гьарфуналди - Л) эркекдин хас тIвар: Лачин. ЛАШ сущ.; -уни, -уна; -ар, -ри, -ра инсан къекъведайла, куьмек патал ва я маса крариз лазим тир, вичел алай тIурар, хилер аладарна раснавай тарцин шумал. Жемятар паяяр, лашар, турвакьар, вагьрамар гваз атана, жанавур гатана-гатана кьена. Ф. Мусади, адан гьилай лаш акъудна, чин чIурна, ам цавуз хкажна. А. И. Самур. Мадни заз исятда зун адаз окуня кIанзавай: ШагьБуба халудин чантани къуьне аваз, адан лашни гваз... М. В. Гьарасатдин майдандал. Зун дагъдиз хъфида, - ада чилелай вичин чантани лаш кьахчуна. А. Къ. Нехирбанни лекь. * лаш ягъун гл., ни низ бедендиз тIар жедайвал лашуналди ягъун. Синоним: гатун. ЛДА суф. глаголдин вахтарин формайрихъ акал хьана 'лугьуда' мана гудай эхир, месела: лугьуда + лда - лугьудалда, лагьана + -лда - лагьаналда. - Низ чида, къеле адан кьушунрив ацIанва. Сада вад агъзур ялда, сада пуд агъзур. З. Р. Гьажи Давуд. Лезгистандин дагълара пуд яц аваз хьаначдай: чIулав, яру ва лацу рангунин. Абур дуствилелди яшамиш жезвалдай, гьамиша санал алаз, сада-сад кьуна. ГьакI хьайила, абурун патав са вагьши гьайвандивайни агатиз жедачиралда. Жанавурри абурал гьужум авурла, яцар далудалудиз яна акъваздалда, гьи патахъай абурал вегьейтIани, жанавурар абурук акакьдачиралда. Яцари чпичеб кьунвай тегьер акурла, жанавурар эхирни са патахъ къекъечIдалда. О. Гьуьсейнов. Межид бубади лугьудай. -ЛДИ суф. къвезмай вахтунин глаголрикай деепричастияр арадиз гъидай аффикс: гуда + -лди - гудалди, фида + -лди + фидалди. ЛЕББЕ араб, межд. квасади (цIегьре) эверайла, пагьливанди гудай жаваб гаф. ЛЕГВ сущ.; -кве, -кве; -квер, -квери, -квера вичелди виряй кьар акъуддай, виче цементдин кьаруш гьазурун патал туькIуьрнавай кIарасдин ва я ракьун къаб. ЛЕГЕН кил. ЛИГЕН ЛЕГКОВОЙ; * легковой машин сущ. инсанар тухудай гъвечIи машин. Чи фикирдалди, свас гъиз патан хуьруьз пудкьуд кьезил машинни са автобус ракъурайтIа, пис туш. Хуьруьн кьенени легковой пуд машин бес я. "Самурдин сес" газ., 2004,4. IХ. ЛЕГЛЕГ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра яргъи кIуф алай кьакьан кIвачер квай кьуш. ЛЕГЪ сущ.; -ини, -ина: -ер. -ери. -ера яд квай чкайра экъечIдай, нацIариз ухшар агъадай винелди экъечIдай векьин жуьре. Накь кьве лафет легъер хкана. Р. ЛЕГЪВ сущ.; -къуь, -кьве; -къвер, -къвери, -къвера дуьз чкадал са тIимил деринвал. Акуна заз бязи чинар; Гьая квачир бязи чинар, Акун къене вич инжинар, Вичиз я син, легъе тийижиз. С. С. Вич яцIуз кьадайдаз. Ада чина дерин легъе авай. А. Фег. Кьерен къванер. Рекье лекьверилайни къубуйрилай бул затI авач. И. В. Чирхчир. Вацран экв алцифнавай, чими тIунутIра хьиз хъуьтуьл лекъвер авай хъуькъверин кьилер, чIулав, яргъи рц]амар, тунин цурувилик агаж. жез, ачух хъижезва. М. В. Гьарасатдин майдандал. * кьамун легьв. ЛЕГЬ сущ.; -ди, -да; селди арадал гъидай чеб (лил) квай кьар. ЛЕГьЗЕ араб, сущ.; -ди, -да, яр, -йри, -йра лап тIимил вахт. Са легьзеда Нуриятан вилер гъвечIи рушал алкIана... Са легьзеда вири кисна. А. М. Мурк ракъини цIурурда. А. М. Киф атIайди. Легьзеда ишигъ квахьна. М. В. Вацран ягъун. И легьзеда, сятда, йикъа, санлай сагъ са йисузни Зун цаварин суьгъбетдик ква са кутугай рехъ акваз. И. Гь. Рубаияр. ЛЕЖБеР 1 фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) вичин пеше магьсулар цун, кIватI хъувун тир пешекар. Зи буба лежбер тир, амма бахтуни чин тагузвай, крар дуьзмиш тежезвай лежбер тир. С. С. Жувакай ихтилат. Къаридиз гъалар, Ахмакьдаз къалар, Саларбандиз сапар, Лежбердиз малар ХупI ярашугъ я. С. С. Квез вуч ярашугъ я. Солдат дяведикай, лежбер чиликай, шаирни поззиядикай рахун тIебии кар я. А. С. Хуьруьг Тагьир. - За лежбердин вахтунда хьран пуд фу неда, - лугьудай са лежберди. - Фу тинедайдакай кIвалахдай кас хкатдач. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 2) гьакъидихъ вахтуналди майишатдин кIвалахар ийиз кьазвай кас, батрак. - Аквазвани ваз кегькирвал кегьердин - рикIин хиял я йигавай яежбердин! - Йига авай лежбердизни герек я, Амма чан я, чан я мукьвал сефердин. И. Гь. Рубаияр. * лежбердин вахт сущ. лежберди экуьнахъ фу недай вахт Рагъ акьур вахт - им цана авай ва гъелехъ галай лежберди фу недай вахт я. Гьа и вахтуниз лежбердин вахт лугьуда. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. * лежберрин совет куьгь., сущ. хуьре совет къайдаяр хуьдай орган. Собранидиз вири атана. Девлгтлуйриз собрание куьн патахъай эвернавайди ятIа геж чир хьана. Лежберрин советдин чIехиди Сувар хкянай. А. И, Самур. ЛЕЖБЕР 2 прил. пеше магьсулар цун, кIватI хъувун тир. Экуьнин нурар артухардай. Лежбер стхайрин куьмек, гьар са кIвале ишигълу экв, Вахъ эрзиман дишиэркек Ама жемятар, Исмаил. С. С Кьена къе устIар Исмаил. Лежбер хци шал ахъайна, хтIунна шалам. И. Гь. Лежбер хци. - Хан алаз къекъвей пурар яна маса лежбер итимдивай къекъвез жедач къван, - лагьана Уьздена... С. Ярагъви ашукь Уьзден. ЛЕЖБЕРВАЛ сущ.; -или, иле; -тер, -илери, -илера пеше лежбер тир гьал; лежбердин кIвалахар. Хуьруьз хтайла, Сулеймана лежбервал давамарна. А. А. СтIал Сулейман. Лежбервилин кар рикIелай фенвайди Меслят ийиз зи патав ша. М. Ж. Меслят ийиз зи патав ша. ЛЕЗВИЕ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чуру твадай алатдин дегишардай, кьве патални мурз алай бицIи кьелечI уьлгуьч. # ~ гуьцIун, -далди ччуру тун, ~ къуьруь хьун. «Жилет» хъсан лезвияр я. Р. ЛЕЗГИ 1 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чпин асул чкаяр тир Дагьустандин кьибле пата, Азербайжандин кефер пата яшамиш жезвай халкьдикай тир кас. Тикрарзава элдиз веси: Къагъриман хьуй гьар са лезги. Б. С. Шарвилидин веси. Яб це ва гъавурда акьукь: пачагьдихъ акьул пгахьайла, жемят адан чина акъвазда, пачагъ зулумкар хьайила, жемят гъиле яракь кьуниз мажбур жеда, пачагъ зайифди хьайила, уьлкве чкIида. Куьн ккIимир, лезгияр. З. Р. Веси. Гъикьван эхда на, зи халкь, рикI ачух, Мус куьтягь жеда вахъ авай сабур, Вун алай мублагь чилиз ярашугъ, Мус хкида на лезгидин абур? Б. С. Ават ахварай. Чпин къадардая гьалтайла ( вири Россияда авай кьванбур гьисабайла), сад лагьай чкадал аварар ( 757,1 агъзур), ахпа даргияр ( 510,2 агъзур), къумукьар ( 422,5 агъзур) ва лезгияр ( 411,6 агъзур) ала. ЛГ, 2004, 24. VI. Лезги лезги дуст патал чан эцигдай итим я. Н. Самуров. Лезги чIал. ЛЕЗГИ прил. лезгидин, лезгийриз, лезги тир, лезгидиз талукь. # ~радио, ~ - чIал, ~ журнал, ~ газет, ~ хуьр. Амма лезги миллет, лезги халкь сад я. Адан бинеяр Эвелни-эвел Къуба пата ава. А. А. Лезгистан азадвилин женгера. Садра за гьа алимдиз урусрин чIехи историк ва журналист В. Л. Величкоди лезгийрикай кхьей гафарни тикрарна: «Лезги тайифайрихъ хуьруьн майишат вилик тухудай чIехи агалкьунар ава. Абуру кустарвилин кьайдада расзавай майишатдин къапар Юкъван Азияда машгьур я. Абуру чилериз серф ийизвай зегъмет урус лежбердин гьич акьулдизни. къведач... Абур рикI ачух, мерд, гафунал мягъкем, авай гаф чинал лугьудай ксар я» М. М. За нин бахтар чуьнуьхна хьи... Лезги районрикай сифте чкадал Мегьарамдхуьруьн район ( 58,7 агъзур), гуьгъуьнал Сулейман-Стальский ( 54,0 агъзур), Ахцегь ( 31,6 агъзур), Хив ( 20,7 агъзур), Къурагъ ( 15,2 агъзур) районар ала. ЛГ, 2004, 24. VI. Лезги лезги дуст патал чан эцигдай итим я. Н. Самуров. Лезги чIал. * лезги чIал сущ. лезги миллетдин векилрин хайи чIал. Хтанва зун зи стхадизлезгидиз Лезги чIалал лезги салам гун патал, Темен гана дидеди гъир ризкьидиз Ви сагълугъдай ацIай бокал хьун патал. А. Ал. Шалбуз дагъ. Диде чилел, лезги. чIалал ашукь тир, Инсанперес, намус терез багърияр, Мугьман патал рикIер даим ачух тир Шарвилидин невеяр я лезгияр. С. Шарвилидин невеяр. Халкь терг тахьана амукьун патал, Герек я рахун чун лезги чIалал... О. Гьуьсейнов. ЧIал хуьх, лезгияр, Чил хуьх, лезгияр!... Эгер чун лезги чIалакай рахайтIа, диде-буба лезгияр яз. рухваяр, рушар урус чIалал рахазвай, са бязи хизанра са гафни чин тийизвай веледарни жезва. ЛГ, 2004, 21. Х. ЛЕЗГИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера лезгийриз хас хъсан амалар, хесетар. Ам (Лезги Нямет. - А. Г.) уьмуьр иердиз чидай... милливал, меденивал, лезгивал хвейи, гележег патал женг тухвай шаир я. З. Ф. Халкь патал халкьнавай инсан. Ягь яни вун, намус яни лезгивал?! Вун бахтунихъ къекъвезвач, куьз лагьайтIа Бахт багъишиз гъазур я вун жагъайдаз. А. Къ. Дишегьлияр. Райондай ваз кIвалахни жагъурда чна, ви юлдашдизни са чка аквада. Вуна адаз акъван яб гумир. Вахъ жуван итимвал хьухь, жуван лезгивал хуьх. Раб гьинихъ фейитIа, гъални гъанихъ фин лазим я. Итим кIвалин раб я, пабни - гьал. М. В. Гьарасатдин майдандал. Хесетни къаст гадар тийир, Лезгивилер квадар тийир Рекьидай туш лезгияр... К. М. Рекьидай туш лезгияр. Шаирдин саки вири чIалара, шиирдай шиирдиз физ, лезгивилин нур ава. ЛГ, 2001, 8. II. Эхиримжи вахтара чна лезгивилин гзаф лишанар квадарнава: милли тIварар, къени къилихар, хъсан адетар. "Самур" газ., 2002, 21. XI. Лезгивилин чи намусдин гъейратди ТIалабзава лезгивал чи вине хьун. Р. Магьмудов. Муьгьуьббатдин элегия. ЛЕЗГИДАЛ 1 лезги существительнидин чкадин II падеждин форма. Кил. ЛЕЗГИ. ЛЕЗГИДАЛ 2 нар. лезги чIалал. Туьркияда вад хуьр ама, чизмай рахаз лезгидал... И. Самуров. Лезги чIал. ЛЕЗГИЛАМИШ: * лезгиламиш хьун вуж-вуч лезги миллетдин, лезги чIалан лишанар кьабулун. Лезги чIала араб, фарс, туьрк ва урус чIаларай атана «лезгиламиш» хьанвай гзаф гафар авайдакай дидед чIалан ктабра кхъенва ва, мумкинвал хьайила, а гафарикай муаллимди тарсарани лугьузва. М. Алипулатов. Лезги чIалан машгъулардай грамматикадай материала***. ЛЕЗГИЛАМИШУН гл., ни вуж; -на, -да; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир лезги миллетдин, лезги чIалан лишанар кьабулдай гьалдиз гъун. ЛЕЗГИНКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра зарбдиз кьуьлдай макьамдин тIвар. * лезгинка ягъун гл. зарбдиз кьуьлдай макьам ягъун. Далдамчийрини яна худ лезгинка. А. Ф. КьатI кьатI авур зунжурар. ЛЕЗЕТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кеф, кефливилин вини дережа. Кьуд патова гьарайни къив: Гузва гьихьтин лезет на! А. Ал. Живедин этюд лезет гъидай. - За, иштягь ачух хьун патал, чиг аламаз кьве маргь агудда. Жува инрал ял акъадра, тIебиатдикай леззет къачуда. Калериз кIантIа килиг, кIандачтIа ваъ: тух тахьанмаз абур санизни фидач. Б. Гь. Заз эвера. * лезет гун гл., ни-куь низ беден хуш гьиссери кьадай гъалдиз гъун. Хъипи газардик ва яру чугъундурдик кутунвай келемди еке лезет гузвай. А. А. Пад хьайи рагъ. * лезет хкудун гл., ни квекай кеф жедай гьалда хьун. ПемпIеша пакаман шагъвардикай, гъавадин серинвиликай лезет хкудзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. Буба стхади тIебиатдикай лезет хкудзавай, ЛГ, 2002, 15. V. ЛЕЗЕТЛУ прил. кеф гудай, лезет гудай; кеф квай, лезет квай. ЛЕЗЕТЛУВАЛ сущ.; -или, иле; -илер, -илери, -илера кефлувал, лезет гудай гьал. ЛЕЗЕТЛУВИЛЕЛДИ нар. лезетлувал хас яз. Синоним: лезетлудаказ. Антонимар: лезетсузвилелди, лезетсуздаказ. ЛЕЗЕТЛУДАКАЗ нар. лезетлу гьал хас яз. Синоним: лезетлувилелди. Антонимар: лезетсузвилелди, лезетсуздаказ. ЛЕЗЕТСУЗ прил. лезет авачир, лезет квачир. Антоним: лезетлу. ЛЕЗЕТСУ3ВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера лезетсуз тир гьал. Антоним: лезетлувал. ЛЕЗЕТСУЗВИЛЕЛДИ нар. лезетсузвал хас яз. Синоним: лезетсуздаказ. Антонимар: лезетлувилелди, лезетлудаказ. ЛЕЗЕТСУЗДАКАЗ нар. лезетсуз гьал хас яз. Синоним; лезетсузвилелди. Антонимар: лезетлувилелди, лезетлудаказ. ЛЕЙБОРИСТ урус, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра Англияда рабочийрин гьерекатдин партиядин член. ЛЕЙТЕНАНТ урус, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра армияда офицервилин кьвед лагьай чин. Гьар са лейтенантди вичин генералвиликай фикирда. Р. ЛЕКЕ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) парчадик, парталдик са квяй ятIани кьацIуналди акатай лишан. ШагьБуба халудин гьаятда... цIай авур чкайрилай руьхъ шуткун хъувуна чIулав хьанвай лекейри... лугьузвай. А. Къ. Нёхирбанни лекь. Чинин са патал мичIи яру лекени алай. С. Ярагъви ашукь Уьздсн. Ада, чIулав хьанвай гъилериз куьс гуз, абур чеб чпивай гуьцЬавай. Амма адаз цIиркерин лекеяр Икьван фад алат тийидайди чизвай. ЯтIани... А. Исм. Алукьдай ахвар. 2) куьч. беябурчивал, нагьакьан кIвалах, намусдик хкIадай кIвалах Гьич са кIусни чIулав леке кумачиз, Дуьнья вири нурдив ацIун кIанда заз. А. Муг. КIанда заз. * леке гъун гл., ни нелквед намусдик хкIадай кар авун. Зазни якъин хьанва: гьар са пеше адан векилри пухлу ийизвачтIа, маса садавайни адал леке гъиз жёдач. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. * леке-леке авун гл., ни лекеяр кутун. ЛЕКЕЛАМИШ: * лекеламиш хьун гл. леке алай гьалдиз атун. ЛЕКЕЛАМИШУН гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из< зава; -0|| -а, -ин, -рай, -мир; лекеламиш тавун, лекеламиш тахвуп, лекеламиш хъийимир. 1) кьацIурун, лекеяр кутун 2) куьч. кьацIурун, леке кутун, намусдай вегьин. Гьайиф хьи, эхиримжи вахтара лезги миллетдин тIвар лекеламишзавай, милли руьгь агъузарзавай, чеб чIулав ниятривни ажугълувилив, буьркьуь пехилвилив ацIанвай чарар, арзаяр, макъалаяр... акъатнава. ЛГ, 2001, 1. ХI. ЛЕКСИКА урус, граммат., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чIалан гафар вири санлай. ЛЕКСИКОЛОГИЯ урус, граммат. сущ., анжах текв. кь.; -ди, -да чIалан гафар ахтармишдай илим. ЛЕКСИКОГРАФИЯ урус, граммат., сущ., анжах текв. кь.;; -ди, -да чIалан гафарин словарар туькIуьрунин теориядинни практикадин илим. ЛЕКТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра лекцияр кIелздай кас. ЛЕКЦИЯ урус, сущ.: -яди, -яда; -яр, -йри, -йра эвер гана кIватI хванвайбуруз (студентриз, фялейриз, дишегьлийриз ва мсб) са илимдин рекьяй ийидай ихтилат. Зарарлу адетрихъ галаз женг чIугунин гьакъиндай гзафбуру докладар, лекцияр, суьгьбетар ва рахунар ийизва. И. В. Адан тIвар Вели, зи тIвар Пери я. - Къе абуруз собрание ава, ахпа колхозда лекция жеда А. Р. Къаратикенар. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 |
| |||||||
|
