| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КIУЛАЦ 1 векъи, сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра кIул экъиснавайди. - Яда, кIулац, на ам почтальон туш лугьудачирни? А. Ф. Газет. КIУЛАЦ 2 прим кIул экьисай. Адаз аялри кIулац Эмирбег лугьудай. Р. КIУМП сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара къапунин кIуфа твадай затI. Лап пис кузвай ци термосдин кIумп чIур тавун ва геждалди къуллугъ авун патал адал алюминийдин къизилверекь акьалжда. Хийирлу меслятар || ЛГ, 2000, 20. IV. Птулкадин кIумп регьятдиз акъудун патал, адан шуькIуь чкадал кузвай пек акьалжда. Хийирлу меслятар || ЛГ, 2000, 20. IV. * кIумп-лаш сущ. къугъунин тIвар. Куьгьне ЦицIигъ фикирдиз гъайила, она вичин аял вахтар кечирмишай касдин рикIел, зи фикирдалди, сифтени-сифте хкведайди арандин хуьрера авачир, гила, мумкин я, санани амачир шад къугъунар я. Ибурукай яз чавай агъадихъ галайбур къалуриз жеда... кIумп-лаш, туп-лаш, кьуьл-бармак, лапIи-лапIаш, лал байкъуш, къвани-къван, чIагъ-чIагъ, гьанда-гьанда, энзели, кацни кьиф... С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. КIУН сущ.; -у, -а; -ар, -ари. -ара са кьил кьелечIарнаваз туькIуьрнавай ракьун ва я кIарасдин кIинтI кьван кIус. ТIурар авай кIарасар чна кIунар ягъиз кукIварзава. Р. КIУНАР сущ., гзафв.; -и, -а хразвай гамунин ва я рухунин тIарамвални бушвал чпин куьмекдалди къайдадик кутадай затIар. КIУНТI сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) чилелай кьакьанвилихъ хкаж хьанвай чка. Магьмутахуьр ала кIунтIал Масадан бахъуд ли жед кIатIал. С. С. Куьредин цIерид хуьр. 2) векьер, цуьлер кIватIна хкаж хьанвай чка, хара. КIунтI кьакьан хьайила, басрухдикай хкатнавай гададин гуьгьуьлар акваз-акваз ачух хъижезва. Б. Гь. Цавун михекар. Математика лагьайтIа, сифте килигайла кьуру предмет хьиз аквада, амма муаллимди аялриз адакай менфят къачуз асант мисалралди чирна кIанда. Месела, векьин кIунтI алцумун, чан алай малдин заланвал терезар галачиз чирун... ва икI мад. ЛГ, 2000. 20. IV. Синонимар: гьамбар, хара. КIУНЧI сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара аскIан набататрин кIватIал. Шад жеда рикI, Цуькверин кIунчIар акурла. Къ. Р. Хъуьреда рикI. Синоним: хара. КIУР 1 нугь., сущ. мазмаз [Гаджиев 1997: 132] КIУР 2 сущ.; -у, -а; -ар, -ари, -ара гьайвандин кIвач. Гагь деведиз кIанда кIасиз, Гагь ламраз вун кIурув ягъиз. С. С. Урусатдиз. Адан гъил агакьунни сад хьанай, калин кIур цавуз акъатунни. Б. Гь. Заз эвера. * кIур гун гл., ни низ-квез 1) кIвачерик кутуна тIебии гьалдай акъудун. Йифиз тевледа авай ламари, и «махорка», векьер хьиз хьана, неда, амайдазни кIур гуда. X. Т. Чи накьвадиз, чи девлетдиз нетIешри кIур гун, чун икI вара-зара авун чна эхдач. Гь. Къ. Четин бахт. 2) гьич са фикирни тагана, инкар авун. Вичин гафунал мягькем тиртIа, гьелбетда, ада вири куьгьне адетризни, дидединни бубадин рахунризни кIур гудай. Н. А. Кьве рикIин хиялар. Гила вуна мехъерар ийидани, дуст? гьа дидеди це лагьанвайди вуна гъидани? Жуван намусдизни муьгьуьббатдиз кIур гун дуьз туш, дуст. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Чун кисайтIа, лап чируьгьдиз кIур гуда, Ялтах рахаз, чун къвазайтIа, секиндиз. X. X. «Чи чилив гва дегьзамандин рехивал». * кIурар хкадарун гл., ни авур теклифдал нарази яз гьарай-эвер авун. Амма са карди зун секин тазвач. Мехъерикай рахайла, гьамиша кIурар хкадарзава. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. КIУРТ сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара чими хьун патал хъицикьдикай цванвай, вични парталрин винелай алукIдай палтудиз ухшар партал. Кьилел элкъвёй пач бармак, тандал яргъи ва лацу кIурт алай са касдик зи вил хукIуна. Адан гъиле кIекIец авай. 3. Э. СтIал Сулейман. Гимишдин гапурар квай... адал ТIуб туькIуьриз, кIурт къалуриз хъуьредай. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. УстIардиз шакIурт, ХъуьтIуьз къалин кIурт, Гатфариз магьут ХупI ярашугъ я. А. Гь. ХупI ярашугъ я. Касдин бахт ам тир хьи, хъуьтIуьн вахт яз, адал вичин халуди гавра хамарикай цванвай кIурт алай. А. А. Пад хьайи рагъ. Тадиз кIурт хтIунна... Гь. Къ. Гьай тахьай гьарай. КIУРТАШ сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра гатуз, хъуьтIуьз кIурт алаз къекъведайди; дегиш партал авачирди, кесибди. КIУРТIЫН нугь., сущ. дуьрдиягъ, фу акьалдай кьул. КIУРУКI нугь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тарал пеш ва цуьк ахъайдай тIур. И гатфариз... Эбеш таран кIурукIар дакIуннава, абур къе-пака хъиткьиндайвал ава. Гь. Къ. Къилинж Къемер. КIУС 1 сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) сад хьтин гзафдан пай. - Халкьари чпиз авай гьарнал са кьал алаз кьуранвай никIин кIусарай магьсулар кIватI хъийизвай. А. Ф. Бубадин веси. Амай са никIин кIусни гана виже къведачир; ада ам хатурдай масабурун малар къачуна цанвай. А. Ф. Бубадин веси. Эгер ваз ви уьзуьрар квахьна, беден сагъ ва кIубан хьана кIанзаватIа, за лагьайвал ая: экуьнахъ къарагъайла, са истикан чайни 2 кIус фу, амай вахтунда ( йикъан къене) тутар неъ. 3. Ф. Тутаралди сагъарун. Гуьзгуьдин кIусар гьарнихъ чкIанвай. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синоним: тике. 2) куьч. ришвет. КIус гайитIа, ви кIвалах туькIуьда. Р. * кIус-кIус нар. кIусар яз. Ада аялдиз фу кIус-кIус гузвай. Р. * кIус-кIус авун гл., ни вуч 1) куьлуь-куьлуь авун. 2) куьч. тахьай гьалдиз гъун * кIус-кIус хьун гл., вуч сагъ шей кIусариз элкъуьн. Гъиляй аватай гуьзгуь кIус-кIус хьана. Р. КIУС 2 нар. тIимил. Залум, вахъ кIус, зерре инсаф авачни? Е. Э. Ваз зи гьалдикай хабар авачни? * са кIус. КIУС 3 граммат., сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара предложенида лугьузвай фикирдик, манадик алава ранг кутадай гаф. Предложенидин мана-метлебдив рахазвайди гьикI эгечIнаватIа ( адан инанмишвал - шаклуал, тестикьарун - инкарун, гужлу авун, тади кутун ва мсб) къалурдай, чпелди жуьреба-жуьре рангар гуз, рахазвайда вичин фикирдин тегьер дегишардай къуллугъчи гафариз кIусар лугьуда. Месела, гъун, акал, кьван, тIун, хьтин, эхь гафар кIусар я. Р. Гьайдаров. Лезги чIал. КIУСНИ 1 кIус существительнидин форма. Кил. КIУС. КIУСНИ 2 нар. эсиллагь. Вуна кIусни къайгъу мийир. Е. Э. Вирт квахьайдаз. СтIал Сулейман атай гаф элкъуьр тийидай, гзаф простой ва кIусни лавгъавал квачир кас тир. 3. Э. СтIал Сулейман. Дагъларин сагьибдин иштагь кIусни чIуриз хьанач. Б. Гь. Заз эвера. Вун чидайбур жезва шаксуз аламат, Табзавайла кIусни дегиш тахьана... Ж. Шумуд агьзур сефер вуна табнатIа.. КIусни нефсинихъ ял тийидай инсан тир ам (Лезги Нямет. - А. Г.) я. 3. Ф. Халкь патал халкьнавай инсан Синонимар: ерли, зерени, стIуни, эсиллагь.. КIУС-КIУСУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; кIус-кIус авун, кIус-кIус тавун, кIус-кIус тахвун, кIус-кIус хъийимир 1) сагъ шей кIусариз элкъуьрун. # перем ~, чанта ~, тетрадь ~, ктаб ~. 2) куьч. тахьай гьалдиз гъун. КIУТА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра мих, масмар са квез ятIани ядай алат. # ~ къачун, ~ квадарун, къезил ~, залан ~ гъилихъ галукьарун. КIУФ сущ.; -у, -а; -ар, -ари, -ара 1) сив (адет яз, къушарин). Амма чIагъари чпин мукарин къене патаз затI-матI яда. Абуру кIуфа аваз вечрен цIакулар, сун башкIулар тухуз аквада. 3. К. ТIебиат чирун. 2) рах. инсандин сив. КIуфу мили хъвер кваз, кьилни хкаж тавуна тадиз жаваб гана. 3. Э. Муькъвел гелер. Бегован кIуфук шадвал акатна, чIулав гъакьекьар хьтин вилера кефли ЦIверекIар къугъвана. А. А. Пад хьайи рагъ.... Рамиза, адахъ элкъвена, кIуф кIватIиз ахъайна ва мадни агъурдиз лагьана... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 3) кIвачин къапарин кIвенкIв, дабанриз акси пад. Адал кIуф ахъа туфлияр алай. Р. 4) гуьлле, яд авай алатрин са кьил. # тфенгдин ~, луьледин ~, чайдандин ~.... ва ахпа тумбочкадай кIуфа гьажибугъдадин кIап тунвай шуьше акъудна. 3. Гь. Лезгийрин риваят. кIуф гун рах., гл., ни низ темен гун. Бубадиз са кIуф це кван! Р. кIуф ягъун гл. 1) куь квез кIуфалди са вуч ятIани къачун, тIуьн. Ачкар валан кIане ацукьнавай ва некьидин пешериз кIуф язавай. 3. Гь. Залан кам. Зи вечре цицIибар ахъайнава, абуру тварриз кIуф ядай са бади герекзавай. С. М. ЦицIигъ-наме. 2) куьч., ни низ гъуьнтI гун. Бубади гьамиша аялриз кIуф язава. Р.. * кIуфал кIвенкI алай(ди) прил. ( сущ.) гзаф рахаз, гьуьжетиз кIандай(ди).... и чил са бязи кIуфал кIвенкI алай, девлетлу кьуд-вад хизанди законсуз кьунва. ЛГ, 2000, 24.II. КIУЬ || УЬЦIУЬ прил. кьелен тIям галай. Гирванка кьел Кьулан вацIуз Вегьиналди кIуь жедайд туш. С. С. Ахмакьвал пис четин тIал я. * кIуь-цуруди (уькIуьни цуру) сущ. хъсан-писди. - Дуст хвена кIанда. Адаз кIуь-цуруди чирун герек я. Са кимивал квачир касни жедач фикирдал алай Сабира адахъ галаз къал алай рахунар ийидай, вичиз чидай несятар гудай. 3. Э. Рекьер сад туш. Захъ галайбурни, лугьудайвал, и рекьерин кIуьцуруди дадмишнавайбур тир. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Мерзият серсер хьанвай: уьмуьрдин чIехи пай санал акъудна, санал уькIуьни цуру акуна, аялар чIехи авуна, дарвилерни гзаф эхи авуна, амма Жафера адаз рикIик хкIадай са гаф лагьайди тушир. 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав. Институтдиз фида лагьана хуьряй экъечIай Мирзеханан кагъаз Толъяттидай хтанай: «... азиз буба, за ГЭС-дал кIвалахзава, са йисуз мад уьмуьрдин даз килиг хъийида, стхадизни куьмек гуда, институтдиз завай къведай йисузни физ жеда...» 3. Гь. Бубадин кIвал. КIУЬБУР сущ., -у, -а цик кутунвай афнияр, помидорар. КIУЬГЬУЬ прил. ширин. * кIуьгьуь [ширин] мез сущ. ширин ихтилатар. Вучда дустуникай дабан атIудай, Мез кIуьгьуь, рикIи серкед хьиз кудай? Е. Э. Дуьнья гургьагур. КIУЬГЬУЬВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кIуьгьуь гьал. КIУЬД числ. муьжуьдалай гуьгъуьниз цIудалай вилик къведай кьадардин гьисаб. Заз чидайла, адахъ кIуьд аял... кIуьд хва авай. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Зун умудлу я хьи, «Самурди» лезги сихилдик квай муькуь кIуьд халкьдин медениятдин къайгъуни чIугвада. М. М. Лезги тIвар алатIа. За кIвалахзавай дереда саки кIуьд хуьр ава. ЛГ, 1992, 23. IV. * кIуьд-кIуьд нар. са вуч ятIани 9-9 санал алаз. Дарманар кIуьд-кIуьд гузвай. Р. КIУЬДА 1 гьал тIямдиз кIуь я. Рукъия бажи, ваз муькIуьда. Гъахьняй на ( а)вур дулма кIуьда... С. С. Дулма уьцIуь авур папаз. КIУЬДА 2 кIуьд числительнительнидин чкадин I падеждин форма. КIУЬДРА нар. кIуьд сеферда. Ам са йисуз кIуьдра Москвадиз фенай. Р. Са кIвалах ийидайла, тади къачумир, кIуьдра алцума, садра атIутI. А. А. Пад хьайи рагъ. КIУЬКУЬ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чепедикай раснавай гъвечIи гичин. ГъвечIи кIуькуь яна къуьнуьз ашкъидал. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Мухлисат кIуькуь гваз фидайла, Асланани, адахъ галаз фена, вичин дидедиз яд гъидай. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. КIУЬРЕЗ нугъ. кIуьруьн глаголдин мурадвилин форма ( лит. цIраз, цIурун>. Кил ЦIУРУН. КIУЬТIКIУЬРУЬТI сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къушари ийидай кIуьтI-кIуьтI сесер. КIуьтIкIуьрутIдин ванер аваз япара... Йиферихъ мад къаних я зун, къаних Я. Ш. Къ. Къанихвал. КIЫРКIЫЧ нугъ., сущ. кьурай фид. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 |
| |||||||
|
