Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


* кIвачел къарагъарун гл., ни 1) вуж кIвачер чиле акIурна тик акъвазарун. 2) вуж-вуч кардик кутун, гьерекат­дик кутун. Штабдин начальникди, разведкадал вил алаз акъваз тавуна, тадиз амай участкайриз хабар гуз туна, вири кIвачел къарагъарна. И. А. Самур.

* кIвачел къарагъун гл., 1) вуж кIвачер чиле акIурна тик акъвазун. Классда яд иличай хьиз секин тир, учительни­ца кIвачел къарагъна. А. А. Умуд 2) вуж-вуч гьерекатдик экечIун. Гатфар алукьайла, мад чпин чилел жедач лагьана кьин кьуна, вири сад хьиз кIвачел къарагъна. А. И. Самур. Тупунин цIай, кIашунин сес хураваз Сулейманан мани кIвачел къарагъна. А. С. Сулейман дяведа. Синоним: кIвачел акьал­тун.

* кIвачел кьезил прил.,; вуж. зиринг, яшдиз гъвечIи. Гьар сада себ гуз гъалдзава вичел Уьмуьр къурмиш ийидай жилет, тек са гъвечIи руш, кьезил тир кIвачел, Секин я. Пашман. А. С. Уьмуьрдин жилет.

* кIвачел-кьилел залан [агьур] хьун кил. кIвачерал залан хьун.

* кIвачел фин гл., вуж нин са нин ятIани патав фин. Зун адан рушан кIвачел, и дагълар ацахъайтIани, Дуьньядин чин кIаник жеда лагьайтIани, фидач. Къ. М. Урусатдин цуьк.

* кIвачелай авун гл., ни вуч кIвачик авун, къекъун. Ада Куьрени Дербент, Генжени Баку, Самаркандни Сыр-Дарья кIвачелай авуна. А. С. Хуьруьг Тагьиран эсерар. Зи рикIе, жувакай садазни хабар тагана, фад вахтара жув къекъвей куьчеяр кIвачелай хъувунин ният гьатна. А. Эсетов. Мегьарамдхуьр - зи рикIин сир. Гьа гила-мад лугьуз, шумуд там кIвачелай авуна! Керекул кьванни гъалтнач. С. Ярагъви ашукь Уьзден.

* кIвачер кевягъун гл., ни кьин, чан хкатун. Инал алай пулеметчикди, тIвал хьиз яргъи хьана, низ чида, мус кIвачер кевягънайтIа. И. Къ. Смоленский чилел. Синонимар: кил. а дуьньядиз фин.

* кIвачер сурун рувал алаз хьун гл., нин мукьвал вахтунда рекьидай гьалда аваз хьун. [Агъа]. - Вун, Аллагькъуьли, кIвачер сурун рувал алай кьуьзуь кас я. X. Т., Къ. М. Ашукь Саид. Синоним: са кIвач сура хьун.

* кIвачер хадалди нар., вуч авун чанда аман амай кьван, кIвачел акъвазиз жедай мумкинвал амай кьван (катун). Умудсузвили агажарнавай и къачагъриз кIвачер хадалди катна гьар гьикI хьайитIани партизанрин хурукай хкатиз кIанзавай. А. И.

* кIвачер цавай [япувай] фин [атун] гл., нин гзаф тади кваз, шаддиз хьун. Дуьнья вичиз гайид хьиз хьанвай, аял кIеме авай дишегьлидин кIвач япувай физвай. 3. Э. Муькъвел гелер. Зал ашукь хьанвай руш къе заз аквада. Гьавиляй шадвили зак лувар кутунва. Ингье, а рушан мукьув къведай рекье зи кIвачер цавай физва: гьакьван беден кьезил я. Гь. М. Птул руш. Синоним: кIвачер чиликай физмач.

* кIвачер чиликай физмач гьал., нин шаддиз гьерекатрик ква. СакIани Бегидин кIвачер чиликай физмач: хциз свас гъизвай бубани я, дидени. Гь. Къ.. свас. Синоним: кIвачер цавай [япувай] физва.

* кIвачер чиликай, хкатун гл., нин къуватсузвал гьисс авун; гьал, кIвалахар пис хьун. Шагьмардановал кIва­чер виликай хкатна. Вичин вири яшинда адаз ихьтин дуьшуьш акурди тушир. А. А. Лезгияр.

* кIвачер япувай фин кил. кIвачер цавай фин.

* кIвачера аруш хьун гл., вуж нин манийвал гун. Чи кIвачера Байрамар аруш жезва. Килиг, а арушри чун вири арушда гьа! Гь. М. Гезентидин эхир. Абуру коммунизм туькIуьрзава, вун хьтинбуру манийвал гузва, абурун кIвачера аруш жезва. А. Р. Салам, эллер!

* кIвачера зар аваз хьун гл., нин. дирибаш яз хьун (кьуьл ийиз ашкъи хьун). Атана ам 'иес хьиз, Хуьре вичиз кIвал авай: - Ягъ са макьам, гадаяр, КIвачера зи звар ава. А. С. Ислягьвилш шикилар. '.

* кIвачерай акъатун гл., вуж . галатун. Гъуьрч лугьу­дай затI авачир. Къекъведай кьван кIвачерай акъатна. С. Ярагъви ашукь Уьзден.

* кIвачерай акъудун гл., ни вуж гзаф къекъуьрна галатарун. - Вуч хьана?! - гьарайна ада. - ЦIуд юкъуз им гъваш, атIам гъваш лугьуз кIвачерай акъудайла рушватни кIанзавани? А. М. Пака хъша.

* кIвачерал (кIвачел; кIвачел-кьилел) залан [агь­ур] хьун гл., вуж. руфуна аял аваз хьун, аялдик хьун. Адан кьиле фикир авай: сад лагьайди, Низаман кар геж хьунухьин фикир, кьвед лагьайди, кIвачел-кьилел агьур хьанвай вичин фикирар тир. Н. А. Кьве рикIин хиялар. - Сарара кьал атадмир ман, я стхаяр! - гьарайна Мегъамеда хуьрек гъизвайбуруз. - ТахьайтIа куьн кIвачерал залан жеда. Р. Гь. Са нянихъ.

* кIвачерик аватун гл., вуж ихтибардай, абурдай аватун, саймиш тахвун, ажуздиз, алчахдиз акун. - Чигали! -башламиш хъувуна дидеди, гуя хцин фикирар кIелна. – Вуна садазни жуваз хажалат хьанвайди къалурмир. КъалурайтIа, вун гьасятда кьезил жеда ва кIвачерик аватда. Б. Гь. Заз эвера.

* кIвачерик вегьин гл. 1) вуж ни саймиш тавун, ихтибардай вегьин. Амма са масанал цвекрекай фил авуна, вун кIвачерик вегьеда. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. 2) вуч ни амал тавун, авачирдай кьун. Амма са бязи къачагърин-алимрин, угърийрин-алимрин ва тапан алимрин вилик пад кьуна кIанда. Абуру илимдин ери ва алимвилин тIварцIин паквал лап кIвачерик вегьезва. Къ. А. Лацу марал. Заз чидач, гьикI чили хуьзватIа Папарин накъварин заланвал, Гьи патахъ и дуьнья физватIа, КIвачерик вегьена инсанвал?! X. X. Азадвилин мани.

* кIвачерик къарпIузар [буранар, кварквачIар вегь­ин [кутун] гл., ни нин са нелай ятIани чинал акъвазна тарифар авун. Чакъалрини жанавурри, яцран и суьгьбетар ван хьайила, чпичпиз хъуьруьнарзавай. Амма вири гьайванри яцраз: «Вун неинки чи пачагъ хьуниз, гьакI вири дуьньядин пачагь хьунизни лайихлу я. А крчар авай ви хурук са асландивай, гьатта са суьруь асланривайни, акъвазиз жеч», - лагьана. Ахпа абуру вирибуру, гьа ибурук кваз жанавурри ва чакъалрини, яцраз икрам авуна. Чакъалринни жанавуррин къаст яцран кIвачерик къарпIузар кутун тир. Ф. Тариф! Бязибурун кIвачерик кварквацIар кутадай, бязибурун кьил гижи ийидай тариф! Амма Къулиева вич квадардачир. 3. Э. Гьуьлуьн лепеяр.

* кIвачерик ракь вегь (вегьена кIанда)! ни нин кIвализ фадлай татанвай гьуьрметлу мугьман атайла, лугьуда. Рак гатана кIвале гьахьай нефтяник адан дуст Келбалиди хушдаказ къаршиламишна: - Яда, вун гьинай, и чкаяр Гьинай? Я паб, фад иниз ила кван, Мегьамед атанва, адан кIва­черик ракь вегь! 3. Э. Буругъдин устIар. –Огь-о-о!... секинсузвал акатна иесидик. -Амма, кIвачерик ракь вегь­ена кIанда. Де ша кван, ша кван... Б. Гь. Къарид руш.

* кIвачерик ярх хьун гл, вуж нин жув агъузарна мурад-метлеб кьилиз акъудиз алахъун.

* кIвачерик ярхарун гл., вуж табиярун, кIандайвал муьтIуьгъарун. Агь, ви жегьилвал, ви гуьзелвал захъ амаз кIандай, за шегьер зи кIвачерик ярхардай... А. М. Киф атIайди.

* кIвачи чил кьун гл. 1) нин. чIехи хьун, яш тамам хьун. Гила зи Салманни, кIвачи чил кьуна, чIехи хьанва. Н. А. Кьве рикIин хиялар. ЧIехи вахар зи, иесивал ийидай кас тахьана, кIвачи чил такьунмаз кьена; зун гьа са гьал арадиз акъатна. Н. А. Лезги намус. Аллагьяр вич-вичин гуьгъуьна гьатнавай, кIвачи чил кьунвай аялрин вилик квай яшлу папа­рин жергедиз тамашна. Гь. М. Им къван, имни терез. 2) нин, куьн къуватлу хьун, тайин хьун. Абумуслиман кIвачи яваш-яваш чил кьазва. 3. Э. Вафалу веледдин диде. И дередани кIвачи чил кьунвай Шура гьукумат сабурлу я. 3. Э. Йифен тIурфан. Са гьал кIвачи чил кьунни зун экъечIна Фена, яргъал хьана кIунтIар Магъсудан... И. Гь. КIукуцI булах.

* кIвачи чил кьурдалай (кьур йикъалай) инихъ нар. кIвачел акьалтайдалай инихъ, къекъвез чир хьайидалай инихъ. Эслини Махсуд таяр тир. Абур кIвачи чил кьурдалай инихъ санал чIехи хьанвайбур я. 3. Э. Муькъвел гелер.

* кIвачи-кIвачи нар. яхдиз. Жуьреба-жуьре ихтилатар ийиз-ийиз, сифте кIвачи-кIвачи, ахпа фургъунда аваз фена, абур ветегадив агакьна. А. Ф. Бубадин веси. Кьуьчхуьрай Касумхуьрел 45 километрдиз кIвачи-кIвачи рекье гьатна. ЛГ, 2001, 22. II.

* кIвачи-кIвачи женнетдиз фида вуж са гьихьтин ятIани хъсан кIвалах авурдаз тарифдин гафар яз лугьудай ибара. - КIири Буба аку, инсан аку! Ам ягъай кьегьал кIвачи-кIвачи женнетдиз фида, амма а душмандиз гьич жегьеннемдикайни пай авайди туш! Гь. С. КIири Буба.

* кIвачик [кьуьлуьк, тепикдик] кутун гл., ни вуж-вуч истисмар авун, зулумдик кутун, аслу гьалда тун. Гьар атайда агъавализ Кутадай чун вичин кIвачик... С. С. Дагьустан. Сад хан хьана, сад - начальник, Са хан хьана чи ви­лик. Фекьидини кутаз кьуьлуьк Халкьар ийиз тарашар. Къ. М. Масан. Шарвилидин ватан тир вилаят персеривай чпин тепикдик кутаз хьанвачир. И. Къ. Шарвили.

* кIвачикай ялун нугъ, гл., ни нин писвал ийиз алахъун. Стха ава - ада стхадин кIвачикай ялда, дуст ава -ада дустунин рекье чан гуда. Чун гьахьтин дустарикай жен, Абдул. Я. Ш. Гьахъ квахьдач.

* кIвачин къапар сущ. кIвачел алукIдайбур (чекмеяр, туфлияр, шаламар ва мсб). Жегьил рабочийди сифте къачур мажибдикай амукьайдахъ кIвачин къапар, герек тир къабтIурни месяргъан къачун къетI авуна. 3. Э. Муькъвел гелер.... кIвачин къапар пайгарбур туш. А. И. Живедин цкIлам. Гамар, шалар, дуьгуьрар, парчаяр хурун, пекер, кавалар, кIуртар цун, бармакар, кIвачин къапар, шаламар, чапатIар илигдай ва цвадай устIарри агьалияр чпин маларалди таъминардай. М. М. «Нагьар хъсан яни, хьар»? Эгер кIвачин руфунар элкъвей, ацIайбур ятIа, квез чин ачух туф­лияр кьада, - кьакьан дабанар квай - ихьтин кIвачин къапари аскIан буй авай дишегьлияр са шумуд сантиметридин кьакьандиз къалурда. Дагъустандин дишегьли, 1998, № 7. Зи, Роза Магьсумовадин парталар ва кIвачин къапар, Исамудин Агьмедован музыкадин алатар квахьна. Т. ВинистIалви. Суьлгьуьятан манияр.

* кIвачин кьилел нар., вуч авун. 1) ацукь тавуна, ацукь тийиз. Зегьметни кьезилди тушир, пакамалай няналди кIвачин кьилел акъвазна, галатна, бизар хьана чандикай куьцIуьдай. А. Ф. Риза. 2) азарлу тахьана, къаткун тавуна. Бязи ксар кIвачин кьилел кьурада, Уьмуьр гьатна япарив кьван кьарада. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар.

* кIвачин кьилел хьун гл., вуж начагъ тушиз, сагъ яз хьун.

* кIвачин машин сущ. кIвачелди гьерекатдик кутадай парталар цвадай алат, машин.

* кIвачин рекье хьун гл. мукьвал-мукьвал цвар ийиз фин. Кесибдиз кьери ци тади гузвай, къвезвай затI авачиртIани, герен-герен кIвачин рекье авай. А. Эсетов. Кьел тIуьрда ядни хъвада.

* кIвачин руфун сущ. дабандилай кIвач кьвечIил жезвай чкадал кьван. Эгер кIвачин руфунар элкъвей, ацIайбур ятIа, квез чин ачух туфлияр кьада, - кьакьан дабанар квай -ихьтин кIвачин къапари аскIан буй авай дишегьлияр са шумуд сантиметридин кьакьандиз къалурда. Дагъустандин дишегьли, 1998, № 7.

* кIвачин тупIалай кьилин кIуквал кьван нар., вуч хьун. тамамдиз, вири патарихъай. Вун вуж ятIа, адаз кIва­чин тупIалай башламишна кьилин кукIвал хкатна, вири чизва. Амма адаз вун беябур ийиз кIанзавач. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем.

* кIвачин хашав сущ. кIвачин дабандиз акси пад; метIелай агъуз тир кIарабдин чин пад.

* кIвачин хьун гл., вуж гьазур хьун. Чир хьана заз: я вун лачин, - Валди лув гуз я зун кIвачин... Е. Э. Ярдиз. Куьз чуьнуьхда на гуьзел чин, Ваз икрамиз я зун кIвачин. Е. Э. Ви къаматдиз килигайла. Вуч чIал ава а ви ванциз, Гьарайиз я кIвачин, билбил. С. С. Билбил. ЧIуруз акурвалди куь чин, Къачуд шалта гъарда вичин, Халкь арандиз жеда кIвачин, Амукьда куьн яван, дагълар. X. Т. Такабур дагълар.

* кIвачин цил сущ. Зи кIвачин цилинилай кьуна ам уьзенгда туна дахди. А. И. Зи лацу балкIан.

* кIвачихъ атун гл., нин вуч са куьн ятIани саламатвал хиве авайдавай ам кьилиз акъудиз тахьайвиляй зияй илитIун. Складчидин кIвачихъ 200 кило ниси атаналда. Р.

* кIвачихъ галаз хьун гл, нин вуч нин-куьн ятIани жавабдарвал хиве аваз хьун. КъизилГуьл бадедин кIвачихъ 26 гамишни 30 барцIак гала. 3. Э. Къизилгуьл баде.

* кIвачихъ ягъун [галкIурун, гилигун] гл. 1) нин хьайи зияндин, кимивилерин жавабдарвал хиве тун. И кардин ери-бине ахтармиш тавуна, кьве балкIан колхозди Адилан кIвачихъ яна, ам суддиз вугана. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. 2) вуч нин хуьнин, килигунин жавабдарвал хиве тун. Рамагбандиз балкIанар са юкъуз вичин кIвачихъ ягъунихъай игьтият хьана кьван. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Бригадир рушан кIвачихъ галкIурнавай чкади алатай йисуз колхозчияр гзаф шад авуна. Къ. М. Рушан амалар. Колхоздин вири мулкар кьве патал пайна, бригадайрин кIвачихъ гилигнавай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.

* кIвачяй акъатун гл., 1) нин жавабдарвал хиве амукь тавун. тун. 2) гьазурвал амукь тавун. Тфенг кIвачяй акъатпна. Р.

* кIвачяй акъудун гл., нин ни 1) жавабдарвал хивяй акъудун. 2) гьазурвал акъвазарун.

КIВАЧИКУН гл., ни вуч -да, -на; -из, -зава; кIвачик авун, кIвачик тавун, кIвачик тахвун, кIвачик хъийимир са гьинай ятIани фин. Дербентдин трансагентстводин рехъни кIвачикна. Ингье зун ана, цавай аватайди хьиз, сив ахъа хьана амукьна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз

КIВАЧИНАРУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; кIвачинар авун, кIвачинар тавун, кIвачинар тахвун, кIвачинар хъийимир гьазурун, кардик кутаз башламишун.... 1877 - йисуз Гьасйназ имамвал теклифиз Алкьвадрал махсус делегация кIвачинарна. И. Гь. КьетIен малумат.

КIВЕ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра хьра авай фу элкъуьрдай, вахчудай алат. КIар, кIве, фирчин, гъаргъалаг - ибур вири хьрак фу чразвайдаз герекбур я. Р.

КIВЕНКI сущ.; -ве, -ве; -вер, -вери, -вера 1) яргъивилихъ экIя хьанвай, яргъивал авай затIунин сифте кьил. # гапурдин ~, чукIулдин ~, симинин ~, рапунин ~. Шалам чилел эцигна, капан юкьвалди ягъиз, раб сухиз, тIеквен акъудиз, ахпа сивяй чIугур кIвенкI алай еб тваз, ада пине шаламдик кукIурзавай. 3. Э. Муькъвел гелер. Дугъриданни, агъа гадайрин дестедин гуьгъуьналлай рушарин кIеретIдин кIвенкIве авай, хуралай киф авадарнавай Назханум гьам туштIа, низ чида?! Б. Гь. Заз эвера.... нерин кIвенкIвелай айнаяр алудайла, уьтквем, хци нурар авай, чебни гьакъикьар хьтин чIулав вилер малум хьана. А. А. Пад хьайи рагъ. 2) са кардин кьил гвайди. А лутуйрин кIвенкI гьа Рашид я. Р.

* кIвенкI авун гл., ни квел са куьн ятIани кьил хци авун. Карандашдал кIвенкI ая! Р.

КIВЕНКIВЕ 1 нар. вилик, вилик кьиле.

КIВЕНКIВЕ 2 прил. виридалайни вилик квай. Муаллимар чи интеллигенциядин кIвенкIве жергейра авай, адан къанажагълу авангард я. ЛГ, 1999, 1. IV.

КIВЕНКIВЕЧИ 1 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра вичин пешедин гъавурда хъсандиз авайди, масадбуралай хъсан нетижаяр авайди. Ам хуьре тухузвай кIвалахрик ва хуьруьн майишат социалист къайдайрал туькIуьр хъувунин кардик активдаказ экечIнавай кIвенкIвечийрикай сад тиртIани, халкьдиз ам мухбир тирди чидачир. А. Ф. Газет. 1938 - йисуз цицIигъви Агъмедов Сиражудина, зегъметдин кIвенкIвечи я лагъана, халкьдин майишатдин выставкада иштаракна. С. Мусли­мов. ЦицIигъ-наме.

КIВЕНКIВЕЧИ 2 прил. вичин пешедин ва дуьньядин гъавур­да авай. Сулейман алим Гьасан Алкъвадари, чIаларин алим Къазанфар Къазанфаров, муаллим Абужафер Мамедов хьтин обществодин кIвенкIвечи инсанрихь галаз яратмишунин рекьяй алакъалу хьана, абуру гьеле а йисара адан шииррин патахъай интерес ва абур кIватIна ктаб яз акъудун патал чалишмишвална. Гь. А. Поэзиядин жавагьирар яратмишайди.... Чун машиндай эвичIайла, Сиражутдина, чи патав атайбурукай са дишегьлидин далудиз кап яна, им кIвенкIвечи доярка Къизил-Гуьл баде я лагъана, ам чахъ галаз танишарна. 3. Э. Къизилгуьл баде. КIвенкIвечи тир Тайгъуна чаз Ша лугьузва къанал атIуз. М. М. Мелер вучиз хъийизмач?

КIВЕНКIВЕЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кIвенкIвечи тир гьал.

КIВЕНКIВЕЧИВИЛЕЛ(ДИ) нар. кIвенкIвечи яз.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz