Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


КIЕВ сущ.; -е, -е; -ер, -ери, -ера масадбуруз таквадай чка. Вуна вучиз кIевяй къудна, ви къуьл дуьздал алаз туна! Е. Э. Дуст Ягьиядиз. Чир жезамач я вак, я сев, Чаз чизамач чун фидай кIев. С. С. Вечрен къимет вад милиян.

* кIев хьун гл., вуж-вуч 1) масадбуруз таквадай гьалдиз атун. 2) агал хьун, кардик кумукь тавун. 1984 - йисуз халкьдин яратмишунрин кIвал кIев хьана. М. М. Лезги тIвар алатIа.

* кIеве(ра) аваз хьун [акIун, гьатун] гл., вуж-вуч 1) яргъал ва таквадай чкада хьун. Зи дердиниН тIабиб ава кIевера. Е. Э. Яр. 2) вилик квай месэла гьялдай рехъ жагъин тийидай гьалда хьун. Лит акурла, Шагьабасан папаз чир хьана пачагъ кIеве авайди. Ф. Кесиб кас. КIеве гьатайла, гъарибдин гъил къадачни. Е. Э. Аман яр. - Ша гьатмир вун а кIевера. Фекьи-кавхадиз эвера. С. С. Сулейманан мецин дяве, ажузвал кьурд тушир хиве, вуч ятIан ам инал кIеве Гьат­на, гьакI зурзаз амукьна. С. С. ТIуб сара кьаз... - Чун ина, са касдиз чка жагъуриз тежез икI кIеве акIанваша, квез кьуншиярни хутахиз кIанзавани? Гь. М. Ирид къаш. Амма Къупалдал ( адет яз, рекьин инсанди ял адай чка) акьалтайла, ахпа кIевера гьатна... М. Гь. Буржар хьайитIани алатда хьи... 3) дарда, кесибвиле хьун Хизандин гьал мадни кIеве гьатна. А. С. Хуьруьг Тагьир. Зи кIвалах я: КIеве гъатай гьар макъамда Ви патахъай За жаваб гуз. Ж. Вучиз ваз зун... КIеве акIайла, Мегьтидин кьилиз Лам алцурардай атана са кар. С. Мегьтидин лам. 4) азарлудан гьал пис хьун, пис яз яргъал фин. & Тумар пара цун тавуртIа, Кар аватда кIевез, лежбер. С. С. ПIуз хъуьрезвай лежбер. ТуькIуьзмач кар са тIуьн-хъунал, КIевевайла ришвет гунал. Ж. Аламаз. Антоним: кIевяй акъудун.

* кIевел алаз хьун гл., вуж залан азардикди рекьидай гьалда хьун. Диде кIевел алайла, Хидира Урдириз тел янай Ф. Н. ПицI квачир инсан.

* кIеве(ра) тун гл., ни вуж вилик квай месэла гьялиз тежедай гьалдиз гъун. - Хуьревай лап амалдардиз И зи патав эвера! - Лагъана цан цазвай касдиз, - Твада за ам кIевера! Ж. Ваз кар амач гуьзетдай. Язух чIугваз твамир на жув кIевера, Шаир Пушкин фад кьинин дерт къалурмир. Стха Мелик аруш хьайи кIвачера Эминазни башсагълугъвал ракъурмир. И. Гь. Декьикьаяр инсанрин.

* кIеверай (кIевяй) акъатун гл., вуж-вуч четин гьалда амукь тавун. Стхади куьмекначиртIа, ам кIевяй акъатдачир. Р. Нажмудин яваш-яваш кIеверай акъатзавай. А. А. Нажмудин Самурский. Антоним: кIевяй акъатун.

* кIевяй акъудун гл., вуж-вуч, ни четин гьалдай акъудун. Колхоз чна и кIевяй акъудна кIанда... И. В. Кьвед чаз, сад квез. Адаз чизвай: са ни ятIани халкь кIевяй акъудна кIанда. КЪ. А. Четин бахт. Антоним: кIеве(ра) гьатун.

КIЕВЕВА, КIЕВЕВАЗ кIеве аваз хьун мягькем ибарадин рахунриз хас формаяр. Кил. КIЕВЕ.

КIЕВЕЛАЙ нар. 1) эсиллагь, кIусни. Зи минет вак акатзамач кIевелай... Е. Э. Аман яр. 2) кьетIидаказ. Абуруз зеррени кичIе тахьун, кIвалахдал мукъаят хьун кIевелай тапшурмишна. Къ. М. РикIелай фидач, инсанар. Жабар халудихъ галаз гъуьрчез фин ва адан сирерай кьил акъудун зи рикIе кIевелай гьатнавай. М. Ш. Чилин гъетер. Гьар са коммунистдивай вичел тапшурмишнавай тайин тир кардай хабар кьуна кIанда, вични лап кIевелай! К., 1989, 18. 05. 3) рикIивай, рикIин сидкьидай. Жабар халудихъ галаз гъуьрчез фин ва адан сирерай кьил акъудун зи рикIе кIевелай гьатнавай. М. Ш. Чилин гьетер. Заз вун кIвелай кIан хьанва, Марвар... Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Гьа ихьтин себебри Айдабег Керимбегахъ галаз кIевелай дуст авунвай. 3. Р. ЦIийи ханлух. Чун кIевелай Эминан тIварцIихъ галаз алакъалу тир цIийи-цIийи малуматар кIватIунал машгъул тир. К. К. Шикилдикай риваят. И карди заз гьамиша квевай куьмек жагъидайдахъ зун кIевелай инанмиш я. Гь. Къ. Четин бахт. Ислягьвилиз, уьмуьрдиз, Акси я лап кIевелай. Инсаният терг ийиз КIанзава и чилелай. Ш. Т. Буба.

КIЕВИ прил. 1) хъуьтуьл, пурпу, жими тушир. # ~ накьвар, ~ чил, ~ ичер. 2) куьч. алудиз тежер, мягькем. Россиядин кIеви зулум Са къуз адаз жеда къалум. Е. Э. 1877 - йисан бунтариз. Ви далудал кIеви, мягькем пар жеди. Е. Э. Кьве паб. Кьеб такIан аялд хьиз, кIарзава епер, Акъатиз кIанзава кIеви тангарай. С. К. Этюд. 3) куьч. масадбурухъай кIевнавай, агалнавай. Чаз чи дустунин къапу ИкI кIеви Хейбар жедани? Е. Э. Къазанфараз. Жагъура ваз са кIеви рук, Гьалат тавурай вал чинерук. С. С. Билбил. Чи гъакимри мукьвал-мукьвал тахсиркаррин ришветбазрин вилик пад кьада лугьудай къарарар кьабулиз, абур авай папкаяр еке дапIар алай, кIеви шкафра хуьда. ЛГ, 1997, 26. XII. 4) куьч. вини дережадин. КIанда лугьуз ихтибармир явадал, Эхир са къуз кIеви душман жеда дуст. Е. Э. Ашукь жемир явадал. - Лап хъсан, - дишегьлидин сес ракь хьтин кIевиди ва масадавай муьтIуьгъариз тежедайди тир. 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав. Даниял Къазидин кIеви дуст тирвиляй, ада вичи бегьем фикир тавуна авур и кардиз гзаф фикир гуч лагьана, умуд кутуна. Гь. С. КIири Буба. 5) яргъа авайдаз ван къведай, къати. Эхир чара атIайла, за кIеви ванцелди: - Гьей... -лагьана гьарайна. А. Ф. Лянет. Ара-ара къуюдай акъатай жалункадай нафт эчIарайла, раган къантIардилай гадар хьайи чамбардин ци хьиз шарпшурп авуна кIеви ван ийизва. Къ. Къ. КIири Буба. Анжах бицIек вичиз хас къилихар авайди хьана - дуьньядиз атай сифте декьикьайра ада кIвал вичин шелдин кIеви сесиналди ацIурна. ЛГ, 2000, 22. VI. 6) кьетIи. Муаллимдин са йикъан зегьметдикни квачирбуруз чпиз тарс гайи, чеб кIвачел акьалдарайбурни чиз амукьдач. Вири гьавая къвезвайвиляй я, ракь кIавузардал атIун тийизвайвиляй я, кIеви истемишунар кIвачерик аватнавайвиляй я. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 7) мутIлакь. Пагь, вуч кIеви итим тушни вун. Р.

* кIеви авун гл., ни вуж-вуч 1) хъуьтуьл, пурпу ту­шир, жими тушир гьалдиз гъун. ЭчIел эчIез, тIун кIевийиз, къван кIватIиз... А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. 2) масадбуруз таквадай гьалдиз гъун.

* кIеви кьуьд сущ. гзаф мекьи кьуьд. КIвачел-кьилел алукIдай затI авачир, хъуьтIерни кIевибур тир. А. Ф. Риза

* кIеви хам алайди прил. вуч лагьайтIани, эхдайди. Алверчи гзаф сабурлуди, лугьудайвал, кIеви хам алайди хьана кIанда. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз.

* кIеви хьун гл. вуч кIеви тир гьалдиз атун. Гьа яд ягъайла, кварцелай алатзавай дуьдгъвер кIевиди жеда лугьудай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.

КIЕВИБУР кIеви прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма.

КIЕВИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къаст. Амма чIехидан кIевивал чир хьайила, Ремиза шалвардин кьулухъ галай жибиндай акъудна..., паспорт кьезилдиз столдал эцигна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Амма гьукумдарри чпин жадувал далдаламишдай кIевивилер авурла, и рекье къаних амалрални гуьл хьанай. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз

* кIевивал авун гл., ни квел фикир кьилиз акъудун патал къаст авун. Сулейман дайиди мад кIевивал авуна 3. Э. СтIал Сулейман. Сунади гьикьван кIевивал авуртIани, адан пуд аялдинбуба Басираз эсер авачир. Я. Къафаров. ЦIил гваз хтана. Синоним: кIевивалун, кIевиз акъвазун.

КIЕВИВАЛУН гл., ни нел-квел; -да, -на; -из, -зава; ая || -а, -ин, -рай, мир; кIевивал авун, кIевивал тавун, кIевивал тахвун, кIевивал хъийимир фикирдал мянгькем хьун. - На къанни цIуд гузватIа, за къанни цIувад гуда, - кIевивална гадади. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. За дуван хуьнал кIевивалнай. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Къаравулар ала гьар са затIунал, Хуьзва абур алакьдайвал чпелай. Сад къвазнава кIевивализ къастунал, Авач лугьуз дуьз къаравул вичелай. Ж. Къаравулар ала..

КIЕВИДАКАЗ нар. 1) къуват желбна. КIевидаказ агална рак, Лугьуда хьи... X. Т. Агъакишидин лам. 2) пис нетижайрал къведайвал. Няни вахтунда стхади хуьряй мектебдиз зенг авуна заз диде кIевидаказ начагъ хьанвайди малумарна. М. М. Чаз къагьриманар кIанда.... ч« ватанэгьли Нурмегъамед Пираметович Эмировни... партийныйрекьяй кIевидаказ туьнбуьгьна. К. К, Илимдин бажарагълу агъсакъал. Авачиз кака гьат тавур чкайра Алат тийиз кIевидаказ чин гъалддай. А. Ф, КьатI-кьатI авур зунжурар. Синоним: кIевиз.

КIЕВИДИ кIеви прилагательнидин теквилин кьадардин форма. Кил. КIЕВИ.

КIЕВИ3 нар. 1) ван алаз, сес хкажна. Эмир гана цавар кIевиз рахурда. Е. Э. КIандач рекьиз гафар амаз лугьудай. КицIерин къаст кьун тавуна алатун туширди чир хьайила, за мадни кIевиз гьарайна. А. Ф. Лянет. - Де лагь кван, дайидин хва, крар гьикI я? - кIевиз хабар кьуна Минади. Халудин хци гъил хкажна кьве тIуб къалурна ва вичин туьтер эфей сесиналди кIевиз хъуьрена. 3. Э. Зун гъавурда акьазвач. Фу, хуьрек недайла, кIевиз рахун мишребсузвал яз гьисабзава. ЛГ, 1992, 23. IV. 2) мягькемдиз, къуват желбна. Ламра кьу­лухъ кIвачер кIевиз руквада акIурна, япар хкажна гьарайна: -иа-иа-иа. Лезги халкьдин махар. 3) пис нетижайрал къве­дайвал. Я Агъабе-е-е-г, чи гада Зигъирбег кIевиз начагъ хьанва, адал яхцIур градусдин ифин ала, рекьизва, къарагъ, хъша, тадиз кIвализ хъфин. С. М. ЦицIигъ-наме. Синоним: кIевидаказ.

* кIевиз акъвазун гл., вуж фикир дегиш тийиз хьун. Яру Нямет чидай кьван инсанри ам къалп кас я лугьуз тестикь ийизвай, икI ятIани, Бегов вичин буйругъдал кIевиз акъвазнавай. А. А. Пад хьайи рагъ. Къе вегьей кам пака физва тарихдиз, Женгчи ятРа, кIевиз акъваз! Гьахъ ятIа, Хайи чилни чIал вугумир заминда. X. X. Чи чилив гва дегьзамандин рехивал. Синоним: кIевивалун.

* кIевиз кьун гл., ни вуж-вуч са нихь ва я квехъ ятIани инанмиш яз хьун. Бязибуру Дуьнья кIевиз Кьада, валлагьи-биллягьи. Е. Э. Вил вегьейла и дуьньядиз.

КIЕВИЗ кIевун глаголдин мурадвилин форма. Кил. КIЕВУН.

КIЕВИЙИЗ рах. кIеви авун ибарадин рахунра ишлемишдай куьруь хьанвай мурадвилин форма. Кил. * кIеви авун.

КIЕВИРУН || КIЕВУН гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; кIевир тавун || кIев тавун, кIевир тахвун || кIев тахвун, кIевир хъийимир || кIев хъийимир 1) таквадай гьалдиз гъун. КIвале ктабрин харади кIевирнавай стол авай, муькуь пипIе валчагърин хара ва кровать эцигнава. 3. Гь. Лезгийрин риваят. Хтункъазмайрин школайриз газ тухвана ва анриз 30 агъзур манатдин къимет авай партаяр къачуна, школадин гьаятда къир цана ва школадихъ гилиг хъувунвай кIвалин къав кIевдай шифер чара авуна ЛГ, 1999, 1. IV. 2) кардикай хкудун. Сталинан буйругъдалди ва Багъирован гъилералди Азербайджандин къадим ва бинелу лезги халкьдиз акси "дяве " башламишна: лезги чIалал акъатзавай газет кIевна, радиодин передачаяр атIана, школайра дидед чIал чирун кьадагъа авуна. М. М. Лезги тIвар алатIа.

КIЕВЯЙ кIев существительнидин къакъатунин I падеждин форма. Кил. КIЕВ.

КIЕГЬЕБ || КIЕНШЕБ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIвачин дабандин кьве патахъайни экъис хьанвай чка.

КIЕЗРИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, йра гъвечIи балугъ. - За кIезрияр чразвайди тир, - башламишна ада, - атана кьилевай кар хьана. 3. Гь. Ахварай авудай аваз. Валлагь, Миши Гьажидиз баркалла. Касди са шеле газетарни са кьве шуьше пивони са шумуд кIезри гъана. Р. Гь. Лацу цавун кIаник.

КIЕК сущ.; -ре, -ре; -ер, -ери, -ера 1) кIвалин къушарикай эркекди. Ина жагъа, яру газар хьиз хьанвай, кIек акъвазнавай. Лезги халкьдин махар. Са кIекрени кьве вечре, дишегьлиди, ккIалар Гьалчиз, киш лугьуз гьарайзавайтIани, катни тийиз, гьаясузвилелди къуьл незвай. С. Рамазанов. Фан къафун гишинвал я. Гьарданбир кIекери гьараюнин, кицI финин, элуькъунин ван къведай; хуьруьн кIаникай авахьзавай вацIу журжур ийизвай... А. Ф. Бубадин веси. Абур геждалди хуьр галай патахъай кIекерин ван атайла, райкомдин секретарь къарагъна. 3. Гь. Ахварай авудай аваз. Яргъай хуьрни аквазва. Ам гьеле ксанма, анжах къудур кIекери, хъитIаъинзавайбуру хьиз, гъарайзава, гуя вири хуьруьз югъ алукъзавайвилин муштулух гузва. 3. Гь. Югъ ачух жедайла. 2) куьч. вичин зиреквал, викIегьвал къалурдайди. 3) гамуна храдай нехишрин са жуьре. Кьве кIекер хкатзава. Р. * истивут тIуьр кIек хьиз.

* кIекрез леэн ядай чка сущ., суьргуьн. Вуна герек авачир рахунар ийимир. Вун кавхади исятда кьуна кIекрез леэн ядай чкадиз акъудиз тада. 3. Э. Муькъвел гелер.

КIЕКЕР 1 кIек существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. КIЕК.

КIЕКЕР 2 сущ., анжах гзафв. кь.; -и, -а махсус жуьреда экъуьрнавай гьажибугъдадин тварар. Шекер аялриз гзаф кIанда. Р.

КIЕКIЕ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра тарцин тандай фидай ва вичихъ яргъи кIуф галай къуш. Са кIунтIуник яшамиши жезвай цеквери са юкъуз чIимчIирди вацра, кIекIеди 20 юкъуз недай къван зиянкар гьашаратар незва. 3. К. ТIебиат чирун. Синоним: кIваркIвалаг.

КIЕКIЕЦ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къекъведайла регьят хьун патал кьуьзуьбуру чиле акIурдай кьил къекъвей лаш. Кьилел элкъвей пач бармак, тандал яргъи ва лацу кIурт алай са касдик зи вил хкIуна. Адан гъиле кIекIец авай. 3. Э. СтIал Сулейман. Ахьтин шиир кхьейла, заз акI жеда, Зун жегьил яз, кIекIец ава гъиле зи. Ж. Ахьтин шиир кхьейла заз...

КIЕЛ 1 сущ.; -е; -ер, -ери, -ера. хипен бала, хипе ханвай гьайван. Са бязи гьайванри хъуьтIуьз чпин балаяр хада: калери -данаяр, вакIари - цIуьрнуьгъар, хипери - кIелер. 3. К. ТIебиат чирун. Аял вахтар ийир-тийир тийижир, Шелери хьиз цIингав ягъай чIурара... С. Гьикьван фад-фад. ТукIвадайла кIел ва я гъер гьар къурбанддин вилер кIевиз кутIундай. А. Къ. Гьер.

* кIел хьтин прил. секин, дугъри. # ~ аял, ~ гада, ~ руш.

* кIелен мичер сущ. недай хъчарин са жуьре. Ингье а хъчар. Гзаф таза кIелен мичерни вергер атIанва. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер.. Вергер, тегьмезханар, кIелен мичер, пилер, сурар, лурсар, шанатар ( пурнияр), цIангурар, эферар - гьисабна куьтягь жедач. ЛГ, 1994, 14. I. Айшат дидеди кIелен мичерикай, таза мукашни кутуна, винелай дуьдгъверни гуьцIна, ийидай афаррин тIям гилани зи сивера ама. - ЛГ, 1994, 14. IV

КIЕЛ 2 : * кIел(ер) авун гл., ни вуч 1) гьарфаралди кхьенвай затI сесериз элкъуьрун.. Сулейман вич гьар са куьникай, кIел авурд тушиз, уях я. С. С. Чи властдиз. И майдандал цIийи фарман Агъади кIел ийидай. А. Къ. Пайгьамбар. 2) чирвилер къачун. Вунани ая кIел, Назани. С. С. Назани.

* кIел-кхьин [кIелун-кхьин] сущ. кIелиз, кхьиз алакьун, савадлувал. КIел-кхьин тийижир адаз вичи яратмишнавай къван шиирар вири хуралай чидай. 3. Э. СтIал Сулейман. Сифте хьанвай колхоз садлагъана кIвачел акьалтнач. Ам кьиле тухун патал кIел-кхьин чидай, тежриба авай инсанарни авачир. И. В. Зарафатни керчек. 1936 - йисуэ КцIара Къуба зонадин актив кIватIна, чIехи собрание кьиле тухва­на. Анал ихьтин месэла эцигнавай: лезгийри кIелун-кхьин дидедин чIалалди тухудани, ТахьайтIа туьрк чIалал? М. М. Лацу лекеяр.... Теймур Алиханов, Лезги Нямет ва масабур рагьметдиз фена. Амма и юлдашриз халкь патал кIанзавайди чарасуз затIар тир: дидед чIалал кIел-кхьин ва ктабар акъудун. М. М. Лацу лекеяр. ЧIехи алим Гьасан Алкьвадариди лагьанай: «КIел-кхьин течидай халкь буьркьуь я». Гьикь­ван хъсан гафар я. М. М. Кьибле пата гурзава.... чи чIалан ва фолъклордин сувар тешкилиз жедачни? И сувари чаз мектебра дидедин чIалал кIелун-кхьин хъсанариз, хуьрерай чи фольклор кIватIуниз хейлин куьмек гуда. М. М. Лезги тIвар алатIа.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz