| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КIАНДАТIА 1 кIанда глаголдин шартIунин форма. Кил. КIАНДА. КIАНДАТIА 2 || КIАНТIА шартI къалурдай союздин гаф ва кIус. КIантIа рахух вун гьадав лап мецелди... С. С. Пис папаз. Гьагъ макъамда дишегьлидин къиметар, Вуч кIантIан хьуй, манатар вад виш жеди. С. С. Пис папаз. Чи гьикаятчияр къачуртIа, кIантIа Алибег Фатахов, кIантIа Зияуддин Эфендиев хьурай, абуруни и гафуникай [ягь гафуникай. - А. Г.] менфят къачунвач. А. А. Арифдар Сулейман. КIандатIа гьакI вирида хьиз ЦIару халу лагь. Заз тафават авач... Б. Гь. Заз эвера Абуру, иви кумаз хьайила, кеф гуда, гьа къажгъандиз алуд. КIандатIа гьакI гваз хъша. Б. Гь. Заз эвера. - Чаз гудай са кило садакьадин як гана, жуван паб гьиниз кIандатIани хутах, - лагьана кимел акъвазнавай Рзахана. Б. Гь. Заз эвера. ВакIар хуьрай, гими гьалрай, - къайгъу туш, КIандатIа гада хьуй, кIандатIани -руш. И. Ш. Кьудар. КIАНДАЧ кIанда глаголдин инкарвилин форма. Кил. КIАНДА. КIАНЗ: кIанз(ни)-такIанз нар. 1) жуван патай разивал авачиз. КIанзни-такIанз вил Дуьньядихъай атIанва... Е. Э. Гъуцар, Ви сир вуч я зун халкь авунин?! 2) маса чара авачиз. Рекьин мугьманди кIанз-такIанз са мекве авай кишмишар гуда ва гаф гун тIалабда. Ф. Далалубегьли. Газетдин тираждин 7080 процент партиядин обкомдинни райкомрин буйругъралди КIанзни-такIанз 6 кепекдай маса гузвай. ЛГ, 1999, 3. VI. 3) ашкъи авачиз. Зугьраба... итимриз кIанзни-такIанз юлдашвал ийидай. А. Ляметов. ЦIийи шиир башламиш хъия. КIАНЗАВА кIан хьун глаголдин вахтунин форма. 1) алай вахтунда муьгьуьббатдин гьиссери кьур гьалда ава. 2) алай вахтунда са кар кьилиз акъуддай хиялдик ква. Заз абуруз суалралди жаваб гуз кIанзава... С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ГьакI хьайила, чна геж тавуна чавай жезвай тарихдин кIусар кIватIна, къвезмай несилрал агакьарна кIанзава. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Аквар гьаларай, адаз вичизни рахаз кIанзава. М. Б. Спелар. 3) алай вахтунда нин-куьн ятIани терефдар хьун мурад тир гьалда ава. - Гъахъ лагьайтIа, за хъвана кIанзавайди туш. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. - ГьикI хьана, кьей хва, за ваз столдал гъана цацар эцигна кIанзавани? С. Муслимов. ЦицIигъ -наме. КIАНЗАМА кIан хьун вахтунин форма. 1) алай вахтундани муьгьуьббатдин гьиссери кьур гьалда амаз ава. 2) алай вахтундани са кар кьилиз акъуддай хияддик кваз ама. 3) алай вахтунда нин-куьн ятIани терефдар хьун мурад тир гьалда аваз ама. КIАНИ прил. 1) жуванди хьун патал майил авай. Вуч я ваз завай кIани затI я, Вун вуч бейкамал я, кпул. С. С. Кпул. 2) бегенмиш тир, жедай лишанар квай. Зи кIани рагъ, вучиз вун, Зун туна, чуьнуьх жезва? И. Асл. Зи рагъ гила хъфизва. КIвализ атай Гьажиди Иесидиз лагьана: «Валай кIани дуст авач, Гьахь зи рикIиз атана». Ж. Валай кIани дуст авач... ТуькIуьрда за Ви кар, шаксуз, Пака хъша кIани чIавуз. Арада затI аваз хьурай. Ж. Арада затI аваз хьурай. 3) са кар, гьерекат кьилиз акъудиз ашкъи авай. Зи пак рикIел, гьикIда, жезва гел хаинарин мецерин? Бес гьарайдиз къвез кIани кас аламачни чилел, дуст. Е. Э. Дуст. - Ам, гадаяр, куьди Дректорди гьерер незва лугьун дуьз туш, Хачмазаз кIанзавайди цIелхем я, цIаяр вичиз кIанибур ийида. М. Б. За бананар недач. 4) муьгьуьббатдин гьиссер авай. Вун акурла, зи рикI шад я, кIани яр. Е. Э. КIани яр. Вахт я ви чагъдин, КIани гуьзел яр. Е. Э. Ярдин тариф. кIани ярдихъ галай уьмуьр женнет я... Е. Э. Мубарак. За са гаф мад хълагьда, кIани гада жуваз кIанивал вердишар тежедай буьндуьгуьр руш Гъуьлуьз тефирай. Къ. М. Хайи чилин таватар. * кIани-такIан сущ. лазим, герек, къачуз фикирдик квай шей. Сада лугьузвай: вич кIани-такIан къачуз базардиз фенай. Ф. Нехирбандин акьуллу руш. Куьчедай фидай гъаким, вуж кIантIани хьурай... буюр авуна, кIани-такIан жузадай. 3 Э. Рекьер сад туш. * кIани кьадар нар. гзаф, кIамай кьван. КIАНИБУР 1 кIани прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. КIАНИ. КIАНИБУР 2 прилагательнидикай хьанвай существительнидин гзафвилин форма. Кил. КIАНИДИ. КIАНИВАЛ 1 сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) муьгьуьббатдин гьиссери кьунвай гьал. [Шихрагьим] Килиг, дуст! Зи вири яшайиш, шадвал, лугьун-хъуьруьн, кIанивал, ашкъи - вири Саядперидилай аслу тир. С. С., С. М. СтIал Саяд. Чи Адамаз иландивай Чир хьана ашкъи, кIанивал X. Къ. Къулида мехъерик. КIанивилел кьурай кьин, Ярдиз сидкьи хьурай ам, Хайи чилиз, Ватандиз, Халкьдиз сидкьи хьурай ам. 3. Р., Б. С. Шарвили. Манивиш багъ кутада кIамара, Даим хьурай муьгьуьббатни азадвал. И. Ш. Кьудар. На лугьуди, и дуьньяда Авайди са хъсанвал я. Миливални, иервални, КIанивални масанвал я. С. К. Ви авазар аваз хьурай. Синонимар: ашкъи, муьгьуьббат. 2) садан патай масадахъ авай къени, дерин гьиссер.... Къуй дидейрин КIанивал, Къенивал, Манийвал гьахьрай чи пакада. Ш. Къ. Гьахьрай чи пакада КIАНИВАЛ 2 нар. гьикI кIандатIа, гьакI. Чатухъанди ихтилатна фикириз: - Арифар, куьн акьада зи гъавурда, Дишегьли - им ракь я, эгер ифириз ХьайитIа, ам кIанивал на какурда. А. С. Чатухъанди ихтилатна фикириз. Вири мад кIанивал жедай затIар туш... С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Синоним: кIандайвал. КIАНИВИЛЕЛДИ нар. кIанивал хас яз. И хабар бязибуру кIанивилелди къаршиламишдай, ам акваз кIандай ва рикIик фул кваз гуьзлемишдай. А. Ф. Риза. Эхир Сефер хквен тийирди чир хьайила, ада пул къачуна ва кIанивилелди лагьана... А. Ф. Бубадин веси. Бязибуру гъил кьаз хвашкалд лагьана, Садбур адаз кIанивилелди хъуьрена. Садбур адаз кьашкъабагъ мурк хьиз кьана, Вилерин кIаникай килигиз элкъвена. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. КIАНИВИЛЯЙ нар. кIанивал себеб яз. Адан халис тIвар Айдемир я. Амма вирида адаз Кваса лугьузва. ТакIанвиляй ваъ, акси яз - кIанивиляй. М. Б. Футболист КIАНИД(И) сущ.; -да, -да; -бур, -буру, -бура; 1) низ кIанивилин, муьгьуьббатдин гьиссер талукьарнаватIа, гьам. ИкI жедани кIанибурун дуствилер... Е. Э. КIани яр. Рагьим ая ви кIанидаз. Е. Э. Эмин гада. КIаниди, вак куьз тади ква хъфиз? Заз къенин йифиз КIанзава ифиз. М. Б. Къе кIур гуда... 2) са кIвалах кьилиз акъудун. Ваз кIаниди, зун гъавурда гъатзава... Е. Э. Яр гуьзел. Залай рахун куь нефсериз кIанид я... Е. Э. КIандач рекьиз гафар амаз лугьудай. Минет я ваз: язух ша тIун кIанидан, Вахъ вил гала бахтикъара хьайидан. Ш. Къ. Язух ша тIун кIанидан. КIАНИК 1 кIан существительнидин чкадин IV пад. форма. Кил. КIАН. КIАНИК 2 нар. гьаятдиз. Марал... кIаник фена, гъил-чин чуьхвена, кIвализ хъфена. А. А. Ирид цаварин Самурдин ван. КIАНИК посл. 1) са нин ва куьн ятIани кIан тир патак. -Зун хуьруьз хъфена кIанзава, чан мукьва-кьили, а ви кравутдин кIаник квай балугъар за хутахин. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Гьафиз... раган кIаник квай валариз фена. Б. С. Заман Буба. Кьилел тIурфан, кIаник сел, ЦIил атIузва душманди. А. С. Уста Идрис. Антоним: винел. 2) талукьвилин падежда ава гафуналди къалурнавай са тайин чкадилай ахпа къвезвай, алай чка. Кас гьа и хиялрик кумаз, хтана хуьруьн кIаник квай гуьнедиз акъатайла, седриди лагьана: -Халияр жеда цIи- гьа, Цир М. С. Жедач, валлагь. КIАНИКАЙ нар. туьквенда дезгедин кIаникай. Ингье, чан вах, и хуьруьн универмагдай са вижевай лацу келегъа маса къачунва. Сифте авач лагьана. Ахпа, са вад манат кьил гайила, кIаникай хкудна гъиле туна. Чухунар я, чухунар. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. КIАНИКАЙ посл, талукьвилин падежда авай существительнидин, тIварцIиэвездин кIан тир патакай. Агъа, гуьллейрин ван акъатайвалди, стулдин кIаникай тумуниз риб сухайди хьиз, къудгъунна кIвачел акьалтна, къванциз элкъвейди хьиз, столдихъ хак хьана. Гь. С. КIири Буба * кIаникай яд ракъурун гл., ни нин са низ ятIани чинеба пис кар авун. Вуна, Келбяли, чIурукIа фикирмир. Заз ви кIаникай яд ракъуриз кIанзавач. Б. Гь. Заз эвера. КIАНИКУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -ин, ая, -рай, -мир; кIаник авун, кIаник тавун, кIаник тахвун, кIаник хъийимир са вуч ятIани кIан патак кутун. КIаникиз къаткида далу, Жедач квехъ гъейрат, фекьияр. С. С. Фекьияр. КIАНТIА кил. КIАНДАТIА. КIАНЧI сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) атIанвай тарцин аламай пун. Бес вучиз тарарин чкадал амай кIанчIар акурла, къе зи рикI ишеда? С. К. Са чIавуз. 2) яцIу кIарасдин атIай пай.... Магьмуд бубади вичин кал нехирдал виридалайни вилик акъуддай, къалияндиз цIайни яна, кундал алай кIанчIунал ацукьдай. 3. Гь. Бубадин кIвал Синонимар: гъвар, чукьван. 3) куьч. акьулсузди. Им кIанчI я лугьуз гатана чукурнай. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Секиндаказ яшамиш жезвайди - атIанвай тар я, вичин уьмуьрдилай рази кас - китIазвай кIанчI.3. Р. Веси. КIАНЧIАЛ: кIанчIал тIуб сущ. гъилин сад лагьай, яцIу тIуб. Вичини заз жаваб яз вилер акьал хъийизвай, кьиливди исятда зун экъечIай кIвалин рак къалуриз, кIанчIал тIубни хкажна кьуна, вижевайди яни лугьуз. М. Б. Спелар. КIАНЧНИ [шн] кIус гьайифилелди са вуч ятIани кIанзавайди, рикIе авайди къалурдай гаф. КIанчни са рехъ перишанвал алуддай... И. Гь. Зи вил хванва... КIАП сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) таран емишрин цилер жедай пай. Са бязи чуьхверрин кIапарни ширин жеда. Р. 2) гьажибугъдадин тварар аламачир кIаш.... вичи шаламдин кьветIалар ахъайзавай... ва ахпа тумбочкадай кIуфа гьажибугъдадин кIап тунвай шуьше акъудна. 3. Гь. Лезгийрин риваят. КIАПIАЛ нугъ., кил. ГАПIАЛ. КIАР сущ.; -цIи, -цIе, -ар, -ари, ара 1) арабадик квай яцар вийиникай хкат тавун патал абурун гардандин кьве патахъай жедай куьруь лашар. И арада гьикI ятIани викIинин кIар хана... Ф. ...чеб викIанин юкъвай авадарнавай мягькем кIарцIи хуьзвай цIунуйрални илисна. Гь. Гь. Сифте сефер арабайрихъ галаз. 2) тинидикай чкалар ийидайла, ишлемишдай алат, цIалцIам, кьилер шуькIуь, куьруь лаш. 3) гурарай хкаж жедайла ва эвичIдайла, кIвачер эцигдай саса кьул ва я кIарас. ЯхцIур кIарцIин кьакьан гурар Кьакьан кIвализ аскIан хьана... Ф. Бендер. Кьве варз я, гурарин кIар хана, хтура тIун. 4) далдамдай ван акъатун патал ам гатадай куьруь шуькIуь алат. Гададин гъиле авай далдамд кIарар цавай къвезвай. Р. 5) гардандин кIараб. Авариядикди адан гардандин кIараб хана. Р. 6) тенбекдин чкал алудай тан. КIар квай тенбекдин пIапIрус чIугвадани? Р. 7) куьч. анаша квай пIапIрус. * кIар авун гл., ни вуч 1) кьатI авун, атIун. 2) вацIун са патай муькуь патаз кирс квачиз экъечIун. * кIар хьун гл., вуч кьатI хьун, атIун... Куь умудрин гъалар вири кIар хьанайтIа кIандай рикIиз. Ш. Къ. КIандай рикIиз. * кIарарай [крарай] акъатун гл., вуж 1) хъсан-пис уьмуьр акун, регъуьвал амукь тавун. Девриги крар акур, кIарарай акъатай кас я... И. В. Кьуд "аламат". 2) яб тагун, ягьсуз хьун. КIАРАБ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра инсандин, гьайвандин, къушран жендекдик квай кIеви пай, скелетдин материал. -Бес, чан хва, ахпа фена кIамуз килигайла, кьве хеб тумар атIана, кIирер кутуна кьенвай, садакай амайди тек са кIарабар тир... А. Ф. Лянет. Гзаф вахтара рекьяй физвай марфадин ятари, жив цIрана жезвай селлери сурарин кьилихъ галай къванер тухудай, сурарай дуьздал хьанвай кIарабар аквадай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Цик экечIна, кIарабриз тIал акъатайбур булахдин кьилихъ галай тIула далудиз рагъ гуз къаткидай. М. Б. Шапка.. * кьуд кIарабни хам хьун. * кIарабрайни акъатдач 'садрани рикIелай алатдач' манадин ибара. «Амма и зи кьве вилин кIаник кьейи папаз авур зулум, зун къейитIани, зи кIарабрайни акъатдач», -лагьана, кьуьзуь чубан кисна. А. Ф. Лянет. КIАРАс сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тарцин материал. Халкьари юкъуз тамай кIарасар гъидай. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Туракьни яр какахьай чуьхвер кIарасдикай раснавай, кьиляй кьилиз нехишламишнавай тIур тамашуник квай интигъа затI тир. Б. Гь. Заз эвера Чумал тарцин кIарасдикай асаяр, лашар, жуьреба-жуьре алатрин тумар, алатар ийизва. Р. Тагьирбегов. Чумалар. * тумуна кIарасар туртIани, эсер авайди туш. * кIарас балкIан сущ. кьадардилай гзаф яхун, амма зиринг инсан. КIАРАСАР сущ.; -ри, -ра цIай ийидай материал. - Вуна агъа булахдин патав цIай хъийида..., - кIарасар гьанал алазва. Фена кар аку. Б. Гь. Заз эвера. КIАРКIА'Р сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра пар тухузвай гьайвандин, иллаки ламран тумуник кутадай гъвечIи кIар. Тумун кIаник кашу квайд я, Мад кIаркIар авайд туш. С. С. КIАРУ || КIВАРА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) чурун тавунвай куьлуь емиш. 2) Мини. * кIаруд сувар сущ. пIинийрин сувар. КIАРУН гл., ни вуч; -да, -на; -а || ая, -ин, -рай, -мир; кIар авун, кIар тавун, кIар тахвун, кIар хъийимир 1) яргъивал авай затI хун, атIун. Кьеб такIан аялд хьиз, кIарзава епер, Акъатиз кIанзава кIеви тангарай. С. К. Этюд. 2) дуьз майдандин, рекьин юкь кьун. Гьуьсейн йигиндиз Шейх-Шабанан майдан кIарна шегьердин кьибле патан дарваздихъ фена. 3. Р. ЦIийи ханлух. КIАС сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара сарар ва я кьве тIуб сад-садал къуватдалди илисайла жезвай тIарвал. * кIас гун гл., ни низ-квез кIасна тIарвал гун. Иланди хьиз гьардаз гуз кIас Халкьдилай дерт алатдани? Е. Э. Дуьньядикай кеф тахай кас. * кIас ягъун гл., ни квез тIуьн патал са вуч ятIани сараралди атIун. Ризади хъуьтуьл фазни нисидиз иштягълудаказ кIасяна... А. Ф. Риза. КIАСУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; кIас авун, кIас тавун, кIас тахвун, кIас хъийимир 1) сарар ва я кьве тIуб сад-садал къуватдалди илисна абурун арада авайдаз тIарвал гун. Серф гьатайла къастда кIасиз, Дуствилин эхир жедайд туш. С. С. Къара пулуниз. Гагь деведиз кIанда кIасиз, Гагь ламраз вун кIурув ягъиз. С. С. Урусатдиз. 2) гьашаратри инсандин, гьайвандин бедендикай иви хъун. ВетIери кIасиз секинвал гузвач. Р. КIАТI сущ.; -у, -а; -ар, -ари, -ара магьсул хуьн патал тIваларикай хранвай ва я тахтайрикай раснавай еке къаб. - ЦIуд рипе къуьл кIатIа туна, бес вун гьикI гъафил хьана? Е. Э. Дуст Ягьиядиз. Магьмутахуьр ала кIунтIал, Масдан бахъуд ли жед кIатIал. С. С. Куьредин цIерид хуьр. КIватIиз ам ичIериз кIатIуз, ТIалабиз закат, фекьияр. С. С. Фекьияр. Гадарна вун кIатIун кьулухъ, Садазни бакар амач хьи. С. С. Урусатдиз. Са пата кIатI, са пата ящик, чувал. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Виликдай хьиз ацIай гъуьруьн кIатI амач. И. Рамазанов. Хъвадачни? Куьруь кIатI хьтин, юкьва къуршахни авай Мешеди хьтин итим, чинни чIурна, къалияндай туптуп гумар акъудиз, хажалатди кьунвай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синоним: канду. * ацIай кIатIал гишин кьиф сущ. девлетар авай, амма гзаф къаних, мискьи кас. КIАХ 1 сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара элкъвей тварар авай техилдин жинс. Зи таяр-туьшери кIахарин никIе ва я гъелцин виликай къаз, пелелай гъекъ шткидайла, даша заз, руфун тухяз, мектебда кIелдаймумкинвал гана. ЛГ. 1997, 18. IV. КIАХ 2 сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара лезги ичерин са сорт. Шахар гьам заланвал хуьниз, гьамни яргъалди амукьуниз хъсан ичер я. Р. КIАХ 3 нугъ., сущ.; -а, -а; -ар, -ари, -ара сив. Жуван кIах хуьх! Р. КIАЧIИЧI прил. аскIан тан авай. (набататрикай рахадайла) КIАЧIИЧIЛУХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къалиндиз экъечIнавай кул-кусрин кIватIал. Яргъал мегъуьн тарар авай тамун кIачIичIлухда эхиримжи балкIандин къаралту квахьна. А. А. Пад хьайи рагъ. Къенин ахвар михьиз рикIел алама: Рехъ авачир кIачIичIлухдай физвай зун, Вири кьуд пад кьунвай цифери... А. Къ. Ярагъ Мегьамедан гъазават. И къузадин кIачIичIлухдиз акъатна вун гьикI, Шалбуз дагъдин живер акур кьве лув чIулав нуькI? И. Гь. КIАЧКIАЧI сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тинидин куьлуь элкъвей кIус. * кIачIкачI хапIа сущ. хешилдиз ухшар нек яна недай хапIа. КIачIкачI хапIадиз некни ядайди тир. Р. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 |
| |||||||
|
