| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ИХТИБАР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са кас масадахъ агъанвай гьисс. АвачтIани, яр, вахъ гьич ихтибар, А гуьзел чин гьич рикIелай физ жедач. Е. Э. Жедач. Вучиз гуда чарадоз сир? Вахъ гьич ихтибар амач хьи. С. С. Урусатдиз. Вучиз гуда чарадаз сир? Вахъ гьич ихтибар амач хьи. С. С. Урусатдиз. Абу Гьуьрейрадин гафаралди, Мегьамед пайгъамбарди лагьана: "Кьве чин хьунин лишанар пуд ава: тапарар кваз рахун, хиве кьур кар тамамар тавун ва ихтибар кьилиз акъуд тавун. Самур, 1994, № 3. Мад са кар ава: зи кандидатура Мегьарамдхуьруьн райондин дявединни зегьметдин ветеранрин Советди къалурнава. Им лагьайтIа, чIехи ихтибар я. Заз и ихтибар кIвачерик вегьидай ихтияр авач. Ихьтин ихтибардалдини за жув къуватлу яз гьисабзава... ЛГ, 2003, 27. II. * ихтибар авун гл., ни нел-квел 1) са кас масадахъ ягъанвай гьисс авун. Ви гьалдикай кьуртIа хабар, Садани ич вал ихтибар С. С. Фана дуьнья. Къимет эциг тавунни анихъ амукьрай, вал гъеле ихтибарни ийизвач. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. Хаинрал гьич ийиз тахьуй ихтибар! А. С. Веси. Саиматаз и ихтибар авуналди райондин зегьметчияр ягъалмиш хьанач. С. М. Маяк Саимат. И кар дериндай аннамишна, Йиф-югъ лугьун тавуна, зегьмет чIугун, районэгьлийри авунвай ихтибар кьилиз акъудун патал вири къуватар, алакьунар, чирвилер серфна, кIевелай чалишмишвал авун чи хиве буржи яз гьатна. Г. Ханов. Абадвални агьваллувал патал. Синоним: юкь вегьин. 2) сагъламвал кьилиз акъудда лагьай гьисс хьун, къалурун. - Акван, са сеферда за вал зи дергес ихтибар ийида, - лагьана ЦIаруди дамахдивди. Гь. Б. Заз эвера. * ихтибар авайд (алайд) туш арал. 'мумкин я' манадин ибара. Диши лам акуртIа, кьилел ЧIугвад, ихтибар авайд туш. С. С. Кьве кIвачел къекъведай лам. * ихтибар ая, амма ахтармиша урус [доверяй, но проверяй]. Чаз партияди ихтибар ая, амма ахтармиша - лугьуз тарс гузва. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. * ихтибар гъун гл ихтибар авун. На зи шад рикI туна дарда, Гьич ихтибар гъимир ярдал. Е. Э. Алагуьзли севдуьгуьм яр. Шемахидин беглербег Гьуьсейнхан, шегьердин агьалийрал жезмай кьван ихтибар гьин тийиз алахъзавай. А. Бутаев. Гьажи Давуд ва лезгийрин азад женгер. * ихтибар хьун гл., пин нел-квел са кас масадахъ агъанвай гьисс авун. Ихтибар вал хьунал пара, Эхир жез туш вакай чара, Шугур Намруда минара, Амни вуна ярхна, дуьнья. С. С. Фана дуьнья. * ихтибардай аватун [акъатун] гл., вуж нин са нихъ ятIани ягъунин гьисс амукь тавун. Ада заз тапарарна, ам зи ихтибардай аватна. Р. ИХТИБАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера ихтибар тир гьал. Адан далудихъ ихтибарвилиз гьуьрмет ийидай итим акъвазун лазим я. 3 Гь. Уьмуьрдин сирнав ИХТИБАРЛУ прил. ихтибар авай. # ~ кьунши, ~ регьбер, ~ юлдаш, ~ комиссия. Зун ихтибарлу ятIа, Марвар, и документар вуна тур. Къ. М. Дагъларин деренрин булахар. ЧIарав, сив ахъайна, хъуьрезвайди хьиз, къамбадиз ихтибарлу яз килигиз, гьа акъвазайвал акъвазнавай. А. Къ. ЧIарав. * ихтибарлу хьун гл., вуж нихъ-квехъ маса касдихъ ягъун. ИХТИБАРЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера ихтибарлу тир гьал. # ~ къазанмишун, ~ хуьн, ~илиз къимет гун. Ахпа ада зи вири ихтибарлувилиз кIур гана. 3. Гь. ИХТИБАРЛУВИЛЕЛДИ нар. ихтибарлувал хас яз. - Чан хва, чун физва, ви патав и хала акъвазда, - лагьана, ихтибарлувилелди сестра адаз къалурна. А. И. Духтур. Синоним: ихтибарлудаказ, ихтибарлуз. Антонимар: ихтибарсузвилелди, ихтибарсуздаказ. ИХТИБАРЛУ3 нар. ихтибарлу яз. # ~ эгечIун, ~ рафтарвилер авун. Синонимар: ихтибарлувилелди, ихтибарлудаказ. Антоним: ихтибарсузвилелди, ихтибарсуздаказ. ИХТИБАРСУЗ туьрк, прил. ихтибар ийиз тежер. Антоним: ихтибарлу. ИХТИБАРСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера ихтибарсуз тир гьал. Синоним: ихтибарлувал. ИХТИБАРСУЗВИЛЕЛДИ нар. ихтибарсузвал хас яз. Синоним: ихтибарсуздаказ. Антонимар: ихтибарлувилелди, ихтибарлудаказ, ихтибарлуз. ИХТИБАРСУЗДАКАЗ нар. ихтибарсуз яз. Синоним: ихтибарсузвилелди. Антонимар: ихтибарлувилелди, ихтибарлудаказ, ихтибарлуз. ИХТИБАРУН гл., ни низ-квез || нел-квел; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; ихтибар авун, ихтибар тавун, ихтибар тахвун, ихтибар хъийимир маса касдихъ ягъун. КIанда лугьуз ихтибармир явадал... Е. Э. Ашукь жемир явадал. Ихтибарна гьар межлисда. И чIалар лугьуз жедайд туш. С. С. Бязи къанба. Гьар итимдихъ жедач инсаф, Ихтибармир вуна гзаф, Кьада ви гъаргъар, рамагбан. С. С. КIандатIа ваз гьалал гьахъ. Амма сагьиб ина са кас - халкьди ихтибарнавай руководитель - хьун лазим я. Б. Гь. Заз эвера. Адаз еке ихтибарна. С. М. Маяк Саимат. Михеннатдал ихтибариз, Эхир вичин рикIни тIариз, Дуьз жаваб тефиз япариз, Биши хьун бес четин тушни? С. С. Бес четин тушни. КIанда лугьуз ихтибармир явадал, Эхир са къуз кIеви душман жеда, дуст. X. Къ. Дустариз чIалар. Делегатри мад сеферда республикадин профсоюзрин кьиле акъвазун С. Гьажиевал ихтибарна... ЛГ, 2000, 21. XII. ИХТИЛАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра никай-квекай ятIани ийизвай рахун(ар). "Лезги газетдин" редакцияда ички хъунал эхир эцигунал ихтилат кудайла, чIехи паюни, чпин рейсадвал къалуруналди, "Башуьсте!" лагьана. ЛГ. 1997, 26. ХII. - За итимрин ихтилатрикай вучда? Кими эксик хьайитIа, хабар це, Зун къвалав гвай кIвале жеда. А. А. Пад хьайи рагъ. Дагъдин хуьре са вакъиани, са ихтилатни масадакай чуьнуьхиз жедач. Н.Ибрагимов. ЧIалан сергьятрихъ кьадар авачирди успатзава. Синоним: суьгьбет. * ихтилат(ар) авун суьгьбет авун. Фагъир Эмин, вич текьена, сагъ амаз, Садра ширин ихтилат кьван хъидачни? Е. Э. Хажалат атана. Нянрихьди кIелиз ликпунктариз фидай, Куьлуьз-куьлуьз рахаз, ихтилат ийиз. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Кулакри гьар юкъуз нянрихъ сана КIватI жез тIуьн-хъун, ихтилатар ийидай. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Ихтилатар ийиз завди, Душманар шад хьана вири. Е. Э. Алдатмишай ярдиз. Селимат хала, вичивай адаз мад дертбаладикай ихтилатар ийиз тежедайди чир хьана, «ятIа хьурай ман» лагьана гьез авачиз къецел эхкъечIна. Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава. - Бег, ша чна и месэладикай ихтилат тийин! А. А. Пад хьайи рагъ. ИХТИЛАТАРУН аспект, || ИХТИЛАТУН гл., ни, низ; -да, -на; -из, -зава; ая || -а, -ин, -рай, -мир: ихтилат авун, ихтилат тавун, ихтилат тахвун, ихтилат хъийимир суьгьбетун. [Зарлишан]. АкI хьайила, за кIамаш ихтилатарзава, тушни? Н. И. Гьакимрин папар. Шарвилиди вичин дердиникай ва физвай сефердикай Касбубадиз ихтилатна. Лезги халкьдин махар. Суьгьбет ачух мугьманарин, Ихтилатда ширин-ширин, Иесдиз лугьуз аферин, Къиметар масан, самовар. М. А. Самовар. Чатухъанди ихтилатна фикириз: -Арифар, куьн акьада зи гъавурда, Дишегьли - им ракь я, эгер ифириз ХьайитIа, ам кIанивал на какурда. А. С. Чатухъанди ихтилатна фикириз... ИХТИЛАТЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ихтилат ийизвайди. Гафаралди туькIуьрнавай эсеррик Кьуьчхуьр Саидан, Етим Эминан, СтIал Сулейманан, Хуьруьг Тагьиран, Алибег Фатахован ва мсб, - куьрелди, вири шаиррин ва ихтилатчийрин яратмишунар акатзава. А. А. Лезгийрин литература. Ихтилатар авунал рикI алай кас. Адаз вичин девирдин алимар, шаирар хъсан чидай. Ва вични халис ихтилатчи кас яз хьана. ЛГ, 1992, 14.I. ИХТИЯР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са гьихьтин ятIани гьерекат авуниз аксивал тахьун. Гьатна гъиле чи ихтияр эцигна вун, масан клуб. X. Т ЦIийи клубдиз. Лезгийри лугьузва: чунни халкь я, чазни вирибуруз хьиз барабар ихтиярар це! 3. Р. Веси. Вири ихтиярар вичин гъиле авайтIа, ада Гъамид совхоздай акъуддай. А. Пад хьайи рагъ.... абуруз анжах ана яшамиш жедай ихтияр ава. Я. Къафаров. Райком Пассажирович. * ихтияр авани? межд. суал низ талукьарнаватIа, гьадавай са кар ийидай разивал къачудайла гудай суал. -Къала, чан чIехиди, ви шишиниз килигдай ихтияр авани? Б. Гь. Заз эвера. - Ихтияр авани?! -жегьилдин япарихь са ажайиб хъуьтуьл ва милаим сес галукьна. Гь. Къ. Лацу марал. * ихтияр гун гл., ни низ са гьихьтин ятIани гьерекат ийидай рехъ гун. Са-садбуруз ихтиярар гана на... Е. Э. Девран, гьей! Ада вуч тIалабайтIани, гьам гудай ва я ийидай ихтияр гузва за квез. А. Къ. Хукац-Ханум. Парталар хьайи вахтунда ва аял хайидалай гуьгъуьниз лап михьи хъижедал ди ва чуьхуьнар хъийидалди, папариз капI ийидай, сив хуьдай, Къуръан кIелдай, Къуръандик хкIадай, мискIиндиз фидай, итимрив агатдай ихтияр гузвач. ЛГ, 1997, 1.I. * ихтияр къачун гл., ни нивай са кар ийидай разивал къачун. Атанвайбуру, ихтияр къачуна, пIапIрусрик цIай кяна Б. Гь. Заз эвера. ИХЬТИН тIв. эв. никай-квекай рахазватIа, гьам хьтин ва я гъадан лишанар квай. Гъуьрел тIвар эцигна "мука", НекIедиз - лугьуз молока", ЧукIулни шиш, каструлка, Ихьтин къаб къажах хьана хьи. С. С. Девлетлуяр, чиновникар. Чи вахтара ихьтин кьайдаяр авачир Гь. М. Зуьгьредин муьгьуьббат. Ви вягьтедай ихьтин кар текъверди заз фадлай чида. А. А. Пад хьайи рагъ. ИЦИ: ици-баци сущ. лезги хкетрик квай къагьриман. ИЦИ нугъ. кил. ИЦИФУН. ИЦиТIУН || (изИтIУН нугъ.) гл., ни вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; щитI авун, щитI тавун, ицитI тахвун, щитIхъийимир запабар авуна ва я са гьихьтин ятIани тIуьн гана са вуж ятIани адаз авай фикирдилай алудун, жуваз кIандай гьерекатар ийиз тун. ИЦИФУН || (ИЦИСУН нугъ.) гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; ициф авун, ициф тавун, ициф тахвун, ицифмир циф къалин хьун. ИЦIИ прил. 1) кьеж квай, кьурун тавунвай. # ~ кIарасар, ~ як, ~ векьер. КIвалин лап кьин анжах аялри нер чIугуни ва къула яд акъатиз кузвай ицIи кIарасдин чIиш авуни чIурзавай. А. Р. Вертолёт Мегьамед. 2) таза. ЧукIулдихъ агалтнавай чичIекдин ни галудун патал адалди са шумуд сеферда ицIи газар атIана кIанда. ЛГ, 2000, 30. III. ИцIИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера ицIи тир гьал. КIарасар ракъиник турла, ицIивал хкатда. Р. ИЦIИДАКАЗ нар. ицIи яз. Шурван пIинияр цIидаказ гьазурна ва гьялна ишлемишда. ЛГ, 2001, 22. XI. ИЧ сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера ширин, цуру, ширинвални цурувал акахьай тIямдин, гьар жуьредин рангарин, кьелечI хам алай тарцин емиш. тIямлу ~; ~ин тар; цуру ~ Яз емиш я, чир хьана заз, Я ич ятIа, чуьхвер ятIа... Б. Э. Чуьхвер. Заз вирида лугьуда ич, Залай дадлу емиш жеч гьич. А. М. Гьим хъсан я. * къизил ичер, гатун ичер. * ичер(ин) сувар сущ. ичерин бегьер кIватIуниз талукьарнавай шад мярекат. Багълара тухвана кIанзавай ичерин сувар патал иллаки рагъ авай, гар квачир югъ герек тир. А. А. Пад хьайи рагъ. * ич ичин тарцин кIаник аватда || ич вичин тарцелай яргъаз аватдач урус [яблоко (яблочко) от яблони (яблоньки) недалеко падает] мисал диде-бубайрин рехне хесетар аялрикни жеда. Хцини бубадилай ибрет къачудай адет я. Бегди агъзур сеферда тикрар хъийидай ич ичин тарцин кIаник аватда. А. Агъаев. Пад хьайи рагъ. «Ич вичин таралай яргъаз аватдач», - лугьуда бубайри чаз чириз сирер. И. Ш Кьудар. ИЧАЛАТАР сущ., анжах гз. кь.; -ри, -ра къенепатан органар. Гьамидаз тилифундай лагь: ви кьил тIазва. КIантIа лагь: ичалатар тIазва. А. А. Пад хьайи рагъ. ИЧКИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра инсан кефли хьун патал спирт кваз гьазурнавай хъвадай затI. Рахун тийиз недайдаз за Ички гуда хъсандиз. Ж. Сатирикдин хуьрекар. Килиг садра, мусибатдин дявеяр кьиле фейи Чечняда ички хъунал гъиле-гъилди къадагъа эцигнава. ЛГ. 1997, 26. XII. Дуьз лагь, Чайда, на цIийи йисуз хьун гадарзавани? - жузуна Периди. - Эхь, къари. Ичкидихъ галаз зи гьахъ-гьисаб амукьдач. Зи гаф къван я. ЛГ, 2000, 28. XII. Синонимар: хъун, эрекь. ИЧКИБАЗ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ичкидал рикI алайди. Зи метягьни чпин метягь гекъигзава, - Ичкибазни чатун устIар килигзава. И. Гь. Гьахъ ва шаир. Гадариз жеда, кIанзавайди ичкибазди Вичи-вич гъиле кьуна, "мад хъвадач" лагьана, вичи гайи гафунал кIевивал авун я. ЛГ. 1997, 19. XII. Яд хьиз хъвазва, вучиз? Са бязибуру ички гадариз жедач лугьузва. Гила ичкибазри абур (диде-буба, вах-стха, муаллим, вичелай чIехибур. - А. Г.) эсиллагь кваз кьазмач, абуруз чпин сивел атай гьихьтин хьайитIани харчи гафар лугьузва. ЛГ. 1997,26. XII. Синоним: ичкичи 2). ИЧКИБАЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера ичкибаз тир гьал. Ичкибазвилин рекье авай ксар, адет яз, руьгъдин жигьетдай кесиб жеда. К., 1988, 23. X. КIвалах дай чкаяр тахьунихъ галаз маса четин месэлаярни алакъалу я: жегьилри ваякьанвилериз кьил янава, ичкибазвал ва наркоманвал хьтин лап чиркин хесетар, тахсиркарвилер артух жезва. ЛГ, 2003, 27. II. ИЧКИЧИ цI„ сущ.; -ди, -да; -яр, -йра, -йри. 1) ичкидин иеси. - Ракь галачиз ракьун устIар, эрекь, чехир Галачиз вуч ичкичи хьуй, абат хийир? И. Гь. Гьахъ ва шаир. 2) ичкидал рикI алайди. Хъвадайди хъвана къирай вичиз. Са ичкичи тIимил жеда. Н. М. Жандар Магьамай. Синоним: ичкибаз. ИЧIи прил. 1) къене затI авачир. - Сада лугьузвай: базардиз фейила, вичи са ичIи, буш арабадал вичин хвар кутIунна, вич кIани-такIан къачуз базардиз фенай. Ф. Нехирбандин акьуллу руш. - Ээгъ! чанахдихъ авудзавай ичIи тIур авай гъил юзурна ада, зун а харармарар гвайбурухъ гьич инанмиш туш. Б. Гь. Заз эвера. Синоним: буш. Антоним: ацIай. 2) тамам, вири патарихъай. Гузвай кьери хуьрекни, борщ тIвар алаз, ичIи келемдин кIусар квайди, я тахьайтIа, кьурай ичин патарикай гьазурнавай компот хьтинди тир. А. Ляметов. Зи пешедиз рехъ ачухай устад || ЛГ, 2001, 15. II. 3) маса затI галачир, квачир. Бегьем са къарабас цан цун тавунамаз, залум касди етим аялдиз са кьас ичIи фу кьванни ганачир. Къ. Къ. Кьелягъал йиф. * ичIи авун гл., ни вуч буш гьалдиз гъун. Вичи лагьай гафунин гьасретдай Келбялиди истикан ичIи авуна. Б. Гь. Заз эвера. * ичIи гъил сущ. масадаз гудай затI авачир, масадаз куьмек гудай мумкинвал авачир (инсан). Ахъаяйла вуна заз вил, Ажуз тир зун, ичIи яз гъил. Е. Э. Лугьуз. Аллагъ патал хьуй, ичIи гъилиз килиг, - гьакI квахьдайди туш хъсанвал. Е. Э. Дуванбегдиз. * ичIи гъилелди (гъилди) нар. затIни гвачиз. Абдурашида совхоздин 3нумрадин бригадада кIвалахзава. Адазни Багъдай ичIи гъилди хъфиз кIан хьанач. К., 1988, 19. X. Антоним: ацIай гъилелди (гъилди). * ичIи рикIелай || чIиркIелай экуьн кьиляй затIни туьн тавунамаз. ЧIиркIелай недай за ярам булама, Ряденик дидедин гъилин силема, А чIаван виртIедик зи вил галама, Амани чIижерни ацIай куьнуьяр? С. К. Яран сувариз. * ичIи хьун гл., вуч буш хьун. Къаравуш хьран кIвализ чукурна фида, амма гъил ичIи яз хкведа. А. Къ. Хукац-Ханум. ИЧIИДА гьал буш гьалда ава. Сулейманаз вири чида, Кесиб яз жибин ичIида. С. С. Куьреда авай аламатар. ИЧIИДАКАЗ нар. ичIи гьал хас яз. Илагъидиз шукур хьурай, дустари зун гъизва рикIел, Суфра тазвач ичIидаказ, нар. галачиз больншада. Ас. М. Гъезелар. Синоним: ичIиз. ИЧIИ3 нар. ичIи яз. Синоним: ичIидаказ. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 |
| |||||||
|
